Аудиометрия

Аудиометрия әртүрлі типтегі аудиометрлер көмегімен жүзеге асырылады. Қабылдау табалдырығын зерттеу қортындысы аудиограммада қисық ретінде тіркеледі: абцисс осьі бойынша тон жиілігі, ординат осьі бойынша дБ-мн көрсетілген есту дңгейі көрсетіледі.

1-әдіс. Дыбыстың жекелей, екі құлаққа бас сүйегі және ауа арқылы өткенегі есту қаблеттіігінің жоғалуын 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 Гц жиіліктерде, дБ-мен анықтау. Шу әсерінен есту қаблеттілігінің оғалуын 500, 1000, 2000, 4000 Гц жиіліктерде тексеру міндетті деп саналады. Қосымша, табалдырық үсті аудиометрі тестрін қолдануға рұқсат етіледі. Бұл әдіс, жұмысшылардың еңбекке қабіеттілігін тексеруге құқығы бар медициналық мекемелерде, экспертиза жүгізу сәттерінде қолданылады.

2-әдіс. Дыбыстың жекелей, екі құлаққа ауа арқылы өткендегі есту қаблеттілігінің жоғалуын 500, 1000, 2000, 4000 Гц жиіліктерде, дБ-мен анықтау. Бұл әдіс алдын-ала және кезеңді медициналық байқаудан өткізу сәттеріне қолданылады.

3-әдіс. Дыбыстың жекелей, екі құлаққа ауа арқылы өткендегі есту қаблеттілігінң жоғалуын 1000, 4000 Гц жиіліктерде, дБ-мен анықтау. Бұл әдіс есту мүшелеріне бастапқы шу әсерін болжамдап-анықтауға арналған.

Аудиометрлік зерттеулерді шу деңгейі төменгде көрсетілген деңгейлерден аспайтын бөлмелерде өткізген жөн:

1 - әдіс үшін 15 дБА және 50 дБА

2 - әдіс үшін 30 дБА және 65 дБА

3 - әдіс үшін 35 дБА және 70 дБА

Есту қаблеттілігінің жоғалуын анықтау мақсатында аудиометрлік зерттеулерді 80 дБА-дан жғары деңгейдегі өндірістік шу әсерінен кейін 14 сағат өткеннен соң, ал есту табалдырығынын уақытша ығыстырылуын анықтау мақсатында шудың әсері тоқтағаннан соң 5-ші минуттан бастап жүргізу керек. Аудиометрлік нәтижелердің мағыналарын бағалау, екі құлаққа жеке, сөйлесу жилігінде есту қаблеттілігінің жоғалуының орташга арифметикалық мағынаары бойынша жүргізілу керек. Құлағы нашар еститіндер үшін есту қаблеттілігінің жоғалуы 6.1 кесте бойынша бағалану керек.

Кесте 6.1.

Тональды аудиометр деректерін бағалау

Естуді оғалту дәрежесі	Естуді жоғалту көлемі, дБ
Естуді 500, 1000, 2000 Гц дыбыс жиіліктерінде жоғалту	Естуді 4000 Гц-те жоғалту және ауытқу шегінің мүмкіндігі, дБ
Есту мүшесіне шудың әсер ету белгілері	10 дейін	< 40
Естудің жеңіл дәрежеде төмендеуімен кохлеарлы неврит	11 - 20	60* 20
Естудің шамалы дәрежеде тмендеуімен кохлеарлы неврит	21-30	65*20
Естудің айқын дәрежеде төмендеуімен кохлеары неврит	31-45	70*20

7. ШУДЫҢ ГГИЕНАЛЫҚ БАҒАЛАУ МЕН ӨЛШЕУ ӘДІСТЕРІ

7.1. ШУДЫ ӨЛШЕУГЕ АРНАЛҒАН НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЖӘНЕ ОЛАРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ ТӘРТІБІ

«1М – ШУМ» құралы. Құралмен жұмыс істеу тәртібі. Жұмыс алдында құралға «Крона ВЦ» түріндегі 2 батареяны салып, «Быстро-Медленно» қосқышын «Быстро» күйіне, «Род работы» қосқышын «батарея» күйіне келтіреді. Құралдың тілі «дБ» шкаласының қара сектордағы «Бат» күйінде болу керек. Егер тілі қара сектордың сол жағында болса, онда жаңа батарея салу керек. Сонан соң өлшегінтегі «Род работы» қосқышын «калибр» күйіне қойып және «калибр» тұтқасын айналдыра отырып өлшегіш аспап тілін «дБ»-ның төмен шкаласындағы «О»-г келтіреі. Дыбыс деңгейін дБА-мен өлшеу кзінде «Род работы» қосқышын «А» күйіне қойған жөн. Дыбыс қысымының деңгейін анализдейтін мүмкіндігі жоқ құралдармен өлшегенде «В» немес «С» сипаттамалары қолданылады,

ИШВ-1 құралы. Дыбыс қысымын, дыбыс деңгейін, сонымен қатар діріл параметрлерін өлшеуге арналған.

Құрал тасымалды, қоректену «Марс» типті 8 элементтен, немесе 220 Вт электр көзінен.

8. ЖҰМЫСШЫЛАР ОРГАНИЗМІНЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ШУ ДЕҢГЕЙІН ТӨМЕНДЕТУГЕ АРНАЛҒАН ШАРАЛАР

ШУДЫ

1) Қара металлургия кәсіорындарында барынша көп және саналуан шу көздері кездеседі. Бұл шулары шығу көзіне байланысты екі үлкен класқа өлуге болады: механикалық және аэродинамикалық.

Гидродинамикалық және магниттік шулар металлургияда біршама сирек кездесді және олардың қарқындылығы механикалық, аэродинамикалық шуларға қарағанда төмен болады, сондықтан олар қарастырылайды.

Шуды төмендетудің тиімді әдісі болып жабықтағы элементтердің соғылғандағы жанасу уақытын ұзарту болып табылады. Соққылардың жанасу уақытын ұзарту барысында қарқынды қозатын тербілістер спектрлерінің «қысылуы» болады, сондықтан соққы энергиясының көп бөлігі төмнгі жиілікті шу түрінде туындап, орташа және жоғары жиіліктердегі шулардың едәуір төмендеуіне себеп болады. Мысалы, екі соғылатын болат бұйымдардың біреуін (муфт, подшипник вкладыштарын және т.б.) пласстмастымен (текстолитті, капролонды және т.б.) ауыстырса, жанасу ұзақтығы 2,8 есе ұзарады. Ал егер шарлы диірмендердегі құрышты футерововчный плиталар мен тазалағыш барабандарды резеңкемен ауыстырса шуды төмендету өте нәтижелі болады.

Механикалық шуарды төмендету үшін машиналардың жеке элементтері арасында тығыз резеңкелер қояды, ол шу таралатын беттерге бәрінен бұрын орта және жоғары жиіліктегі дірілдің өтуіне бөгет болады. Резеңке тығындарды дұрыс таңдаған жағдайда диірмендерде және басқа да ір типті жабықтарды, іс жүзінде, шуды норманың кез келген талаптарына сай деңгейге төмендетуге болады.

Өзара орын алмастыратын екі дене арасындағы үйкеліс, шудың туындауының ерекше көзі болып табылады. Оларға подшипниктердің тісті қырықаяқтар, тіркескен бөлшектердің құрғақ қажалуы және т.б. жатады. Бұл кезде қажалудың өзгергіш күшінен қуат алып тұратын релаксационды тербеліс пайда болады.

Бұндай шуларды төмндету үшін, мүмкін болған жағдайларда майлау қолданылады. Бас кездерде орташа және жоғары жиілікті дыбыс қысымдарының деңгейлерін төмендету импульстардың әсер ету уақытын ұзарту арқылы іске асырылады. ОЛ үшін қажалатынг денелердің салыстырмалы жылдамдығын азайту және машиналардың динамикалық сипаттамасын өзгерту қажет.

Механикалық шуды төмендетудің тағы бір әдісі ретінде демпфирлейтін қасиеті бар (хромды болаттан, марганецтен, мыстан магний ерітінділерінен, шойын және т.б.) материалдардан жасалған детальдарды қолдануды атаған жөн. Дірілдемпфирлеу де қолданылады. Тиімділігін бағалаған кезде, құрылым материалдардың ішкі қажалуы коэффициенті екі есе жоғарлағанда, оан тарайтын шу деңгейінің 3 дБ-ге төмендейтінін ескерген жөн.

Механикалық шуды төмендету проблемасын шешудің неғұрлым тиімді жолы соққы болмайтын, немесе олардың қарқындылығы аз болатын жабдықтар мен технологиялық процесстерге алмастыру болып табылады. Мысалы, бұған тістлердің орнына гидравликалық немес клиноременді айналдыру жүйелерін, тербеліс подшипниктерінң орнына сырғанау подшипниктерін, штамповканың орнына қысуды, дірілді қаққыштардың орнына гидроқаққыштарды және т.б. қолдану жатады.

Сонымен бірге машиналар мен жабдықтардың дұрыс пайдалануын және дер кезінде жөнделуін бақылаған маңызды, өйткені қанағаттандырарлықсыз технологиялық күйдегі жабдықтардан шығатын шу деңгейі, дұрыс қолданылған сондай жабдықтардың шу деңгейінен мөлшермен 10 дБ-ге жоғары болуы мүмкін.

АЭРОДИНАМИКАЛЫҚ ШУЛАР

Газдардағы тұрақсыздық процесстер, аэродинамикалық шулардың пайда болуына әкеледі. Өндірістерде бұндай шулардың неғұрлым көп тараған көздеріне радиальды және осьті (вентиляторлар) желдеткіштер, ауаны қабылдайтын және тарататын құралдар, газ ағындары жатады.

Желдеткіштердің аэродинамикалық шуы нгізінен ұйытқымалы және ағыны біркелкі емес шулардан тұрады. Тығыз денені ауа жанай өткен кезде (көбінесе желдеткіш қалақшалары) дененің артында ұйытқулар пайда болады. Ұйытқулардың тууы дененің түріне (формасына) және дене мен ағым бағыты арасындағы атқылау бұрышына байланысты болады.

Желдеткіш шуларымен күресудің неғұрлым тиімді жолдарына айналым жылдамдығы мен жұмысшы дөңгелектердң көлемдерін төмендету жатады. Радикальды желдеткіштер үшін тиімді деп айналыс жыдамдығының 15-20 м/с жоғары болмауы ұсынылады. Ұйытқы шулары басым желдеткіштердің шулылық сипаттамасының минимальды мағынасы көбінесе пайдалы әсер коэффициентінің (П.Ә.К. - нің) максимум тәртібіне сәйкес келеді. Дөңгелек қалақтарының саны мен тілдерінің ұзындығы әртүрлі желдеткіштер шуының спектрлерін анализдеу, олардан шығатын шу деңгейінің сыртқы радиустағы қалақшалар қадамының дөңгелектен тілге дейінгі қалқақша ұзындығына қатынасына тәуелді болатынын анықтады. Осы берілген қатынасты азайту үшін қалқаншалар санын көбейту қажет. Бұл шу ағымның біртексіздігінен болатын дыбыс қуаттылығының деңгейін 5-8 дБ төмендетуге мүмкіндік береді. Күрекшелер саны 30-дан жоғары радиальды желдеткіштерде ағымның біртксіздігінен болатын шу кездеспейді. Ағымның бір тексіздігінен болатын шуды дөңгелек пен улитка тіледрі арасындағы арақашықтықты дөңгелек диаметрінің 10-15%-не дейін үлкейту арқылы төмендетуге болады. Бірақ бұл кезде желдеткіштің п.ә.к-і азяды.

Қалқашалары артқа қарай иілген радиальды жлдеткіштер, күрекшелері алдыға қарай иілген желдеткіштерге қарағанда аз шулылығымн сипатталады.

Желдеткіш аузынан шығатын шуды эжектор көмегімен төемдетуге болады. Эжектор ағым көлемін кеңейте отырып, оның жылдамдығын азайтуға ықпалын тигізеді. Эжектор ағымды кеңейтуге және оның жылдамдығын азайтуға ықпал етеді. Эжектор ұзындығы ағын диаметрінен 5 се үлкен болу керек, сонда ағын ядросындағы және оның шеттеріндегі жылдамдық ағым эжектордан шыққанға дейін төмендеп үлгереді. Эжектор, шуды жиіліктің барлық диапазондарында азайтады. Жоғарғы жиіліктерде дыбыс қуаттылығы деңгейінің төмендеуі 10-12дБ құрайды. Бұдан да жоғары нәтижеге (16 дБ дейін) екі сатылы эжекторды қолдану арқылы қол жеткізуге болады.

8.2. ШУМЕН КҮРЕСУДІҢ ҚҰРЫЛЫСТЫҚ-АКУСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ

Жоғарыда қаралған шумен күресу жолдарының мақсаты, шуды пайда болу кезінде басу және бұл шу сөндірудің белсенді әдісі болып саналады. Бірақ, көптеген жағдайларда, кейбір себептермен бұл әдісті қолдануға мүмкіндік болмайды, немесе олардың тиімділігі шуды талап етілген деңгейге төмендету үшін жеткіліксіз болып табылады. Бұл жағдайда пассивті әдіске жүгінеді, оған шумн күресудің құрылыстық – акустикалық әдістері жатады.

Дыбысты тұмшаулау (изоляция):

Технология талаптарына сай шулы жабдықтарды қаптамаларға орнату мүмкіндігі болмаған, немесе жұмысшылар жұмыс уақытының көбінде басқару постларында болатын жағдайларда, қаптамалардың дыбыс тұмшалайтын құрылымдарды мен бақылау кабиналарын дұрыс таңдап орналастыру, жұмысшыларды іс жүзінде кез-келген шудан қажетті деңгейде қорғауға мүмкіндік береді. Дыбыстың кедергілер арқылы өту механизмі, дыбыс толқынының кедергілерге соқтығыса отырып, оларды, жиілігі толқын құрамындағы ауа бөлшектерінің тербеліс жиілігіне тең келетін, тербеліске әкелетінімен түсіндіріледі. Нәтижесінде, кедергі құрылымының өзі дыбыс көзіне айналып, дыбысты қоршаған ортаға таратады. Бірақ одан шығатын дыбыс қуаттылғы шу көзінен таралатын дыбыс қуаттылығына қарағанда 100 және одан да көп есе төмен болады.

Шу, тұмшаланған бөлмеге тек шудан бөліп тұрған қабырғалар арқылы ғана емес, сонымен бірге басқа да жанама жолдармен (құбыр жолдары, тесіктер, шелдер, саңылаулар және т.б. арқылы) енеді.

Шуды өкізудің жанама жолдароы бар болған кезде, дыбысты қоршаған кедергілермен тұмшалау шуды кедергіермен нақтылы (фатич.) тұмшалау немесе дыбысты кедергілермне жай тұмшалау деп аталады.

ДЫБЫСТЫ БІР ҚАБАТТЫ ҚОРШАҒАН КЕДЕРГІЛЕРМЕН ТҰМШАЛАУ.

Бір қабатты кедергі құрылым дегеніміз, бір-бірімен тығыз байланысқан, бірнеше қабаттан тұратын, біртектес құрылымдар. Төменгі жиіліктердегі дыбыстарды (бірнеше ондаған Герц) қоршағыш кедергілермен тұмшалау тиімділігі онда болатын резонансты құбылыстармен, кедергілердің қаттылығымен, салмағы және материалдағы ішкі үйкелістермен анықталады.

Саңылаулар мен тесіктер құрылымар көмегімсен дыбысты тұмшалау тиімділігін едәуір төмендетеді. Кіші саңылаулары мен тесіктері бар кедергілер арқылы дыбыстың өту ерекшелігі, ол кейбір жағдайларда осындай кедергілерге дыбыстың диффузиялық соғылуы сәтінде, бұндай кедергілерден оның бетінің ауданына сәйкес келмейтін мол энергияның берілуінде. Бұлай энергияның мол берілуі саңылаулар мен тесіктердегі ауа көлемінің резонансты тербелістері мен дыбыс дифракциясына байланысты.

ДЫБЫСТЫ ТЕРЕЗЕ, ЕСІКТЕР КӨМЕГІМЕН ТҰМШАЛАУ

Терезе, есктр арқылы дыбысты тұмшалау шараларының тиімділігі, олардың тығыз болмауына жабылмауына, саңылауларына және т.б. себептерге байланысты, дыбысты қабырғаның тұтас бөлігімен тұмшалауға қарағанда едәуір төмен болады.

Егер, есікті қорапқа тығыздалып жабылатындай қылып тығыз материалдармен тұмшаласа, есік пен еденнің арасындағы саңылауды басқа да шелдерді жойса, есік арқылы дыбысты тұмшалау 5-6дБ жоғарылайды. Қабырғалары дыбыс сөндіртін материалдармен қапталған, тамбурлы қос есіктерді қоданумен дыбысты тұмшалауда біраз жетістіктерге қол жеткізуг болады.

ДЫБЫСТЫ ТҰМШАЛАУ ҚАПТАМАЛАРЫ (КОЖУХИ)

Қавптамалар негізінен жабдықтардан шығатын шуды төмендетудің неғұрлым тиімді жолы болып табылады: олар шуды шығу көзінде тікелей төмендетуге мүмкіндік береді.

Қаптамалар алынбалы, немесе құрастырмалы болуы мүмкін. Олардың бақылау терезелері, коммуникация енгізетін технологиялық тесіктері және қаптамадан қызған ауаны шығаратын желдеткіш саңылаулары болады. Қаптамалардың көлемі, оның ішкі беті мен жабдық арасындағы қашықтық барынша алшақ боатындай етіп таңдалады. Өйткені, мысалы сол қашықтықты екі есеге үлкейтсе қаптаманың акустикалық тиімділігі 6 дБ-ге жоғарылайды. Қаптамаларды қалыңдығы 1-ден 4мм-ге дейін болатын құрышты парақтарда және қалыңдығы 1-6 мм болатын дюралюминиден дайындайды. Тым қалың материалдарды қолдану қолайсыз.

Қаптамалардың ішкі беттерін қалыңдығы 50 мм-ден аз болмайтын дыбыс (жұтатын) сіңдіретін материалдармен қаптаған жөн. Сіңдіргіш материалдар болмаған жағдайа қаптаманың ішіндегі дыбыс қысымының деңгейі едәуір жоғарылап, қаптаманың акустикалық тиімділігі, әсіресе жоғары жиілікте төмендей түседі.

Түйіскен жерлерден тығыздау үшін профилденген резеңкеден (ТУ 38-005-204-71) жасалған арнайы тығындар қоланылады. Қаптама элементтрі мне тұмшаланатын жабдық, немесе оның тұғыры арасында қатты байланыстарды болдырмау үшін, қалыңдығы 15-20 мм маркасы 3311 (ГОСТ 7338-70) резеңкелерден жасалған жиырылғыш тығындар қолданылады. Қаптамалар тегістелген негізге орнатылады. Коммуникация өтетін тесіктер резеңкден жасалған сальниктермен тығыздалу қажет, немесе, егер дыбыс сіңіретін материалмен екі жағынанда қапталған болса саңылау ені 20-4 мм, ал егер бір жағынан ғана қапталса ені 10-20 мм, ұзындықтары 0,5-1,0 м болатын саңылаулы дыбыс бәсеңдеткіштермен жабдықталу қажет.

БӨЛГІШ ЗАТТАР МЕН ЭКРАНДАРДЫ ҚОЛДАНУ

Кейбр жағдайларда жұмы орындары (бақылау кабиналары және т.б.) шудан тұтастай қорғалмайы. Егер осындай қоршаудың ішкі жағын дыбыс сіңіргіш материалдармен қаптаса, аталған жұмыс орнындағы шу деңгейі айтарлықтай төмендейді.

Егер есептеу нүктесінде, шу көзінен шыққан тікелей дыбыс қысымының деңгейі, шағылысқан дыбыс қысымының деңгейінен едәуір жоғары болса акустикалық экрандары қолдану тиімді деп саналады.

Экрандар, қалыңдығы 1,5-2 мм болатын құрышты, немесе алюминді парақтардан дайындалады. Парақтар қалыңдығы 50мм-ден кем емес дыбыс сіңіргіш материалмен (мүмкіндігінше екі жағынан) қапталу керек.

Акустикалық өңделмеген бөлмелерде шу деңгейін экран арқылы төмендеу 2-3 дБ-ден аспайды. Бөлменің төбесін дыбыс сіңіргыш материалдармен қаптаса экранның тиімділігі жоғарлайды, ал егер экран биіктігі мен бөлме биіктігі арасындағы ара қатынас 0,6-ға жетсе, бұл тиімділік 16д-ға дейін жоғарлайды.

ДЫБЫС СІҢІРУ

Цехтарда және қосалқы бөлмелерде шуды төмендету үшін, дыбыс сіәңірудің түрлі әдістері қолданылады.

Сыртқы ортамен байланысып тұрған ашық саңылаулардан (аралықтардан) дыбыс толқыны өткен кезде, дыбыс энергиясы шағылыспайда жыне дыбыс сіңіру коэффициенті (J) 1-г тең болады. Егер, ыбыс толқыны басқа бөлмемен байланысты ашық саңылауға түссе, онда дыбыс энергиясының тек белгілі бір бөлігі ғана шағылысады және дыбыс сіңіру коэфициенті 1-ден аз болады. Қатты, тегіс және тесікшелері жоқ қабырғалардың дыбыс сіңіру қабілеттілігі өте аз, бұл жағдайда дыбыс сіңіру сол беттермен ауаның шекаралық қабатындағы үйкеліс пен жылу алмасу есебінен болады.

Көбіне саңылаулары бар қатты қаңқалы (скелет) материаладр кеңінен қолданылады. Дыбыстың сіңуі тиімді болу үшін саңыраулар етпелі (сквозной) болу керек. Тесіктері (саңылаулары) бар матераилға құлаған дыыс толқындары, материал қаңқасы мен тесікшелердегі ауаны тербелісті қозғалысқа әкеледі. Тесіктер қабырғасына ауаның үйкелуі, материал қаңқасындағы ішкі қажалу және ауа мен қаңқа арасындағы жылу алмасу процесстері барысында, ауа мне қаңқа тербелісінің кинетикалық энергиясының жыу энергиясына ауысуы болады.

Дыбыс сіңіргіш материалдарды механикалық зақымданулардан қорғау үшін және дкоративтік мақсатпен перфорланған экрандар қолданады.

Төменгі жиілікті дыбыстың сіңірілуі жоғарлату мақсатында арнайы құрылымдар артында ауалы аралықтары бар плитада тұратын резонансты панельдер қолданылады. Резонансты панельдерді кірпіш қабырғаларға орнатқан кезде, қабырғаны сылау қажет емес, өйткені жіктері сыланбаған қабырға дыбысты неғұрлым көп сіңіреді, сөйтіп панельдің дыбыс сіңіру қабілетін жоғарлатады.

Басқа да резонансты сіңіргіштер (Гельмгльц резонаторы) тесіктер арқылы қоршаған ортамн байланысқан ауа кеңістігінен тұрады. Дыбыс сіңірудің жиіліктік сипаттамаларының диапазонын кеңейті үшін, ауалы аралықтары бар екі-үші паралельді экрандардан тұратын көп қабаты резонансты құрылымдар қолданылады.

Бөлмелерді дыбыс сіңіргіш материалдармен қаптау, тек егер оған дйінгі беттерімен 1000 ГЦ жиіліктегі дыыстардың сіңіруінің орташа коэфициенті 0,2ден аспағанда және есептеу нүктелері шағылысқан дыбыс аймағында орналсқан жағдайда ғана тиімді болады. Егер бөлменң биіктігі 6-8 м-ден жоғары болмаса, онда қабырғаның жоғарғы бөлімі мен төбені дыбыс сіңіргішпент қаптайды. Қапталатын бттердің жалпы ауданы 60% кем болмау керек.

Дыбыс сіңіргіш қаптағыштар көмегімен дыбыс қысымынн, шағыысқан дыбыс аймағында 8-10 дБ-ге дейн төмендетуге болады.

Шу сөндіргіштер, технологиялық және басқада себептерге байланысты жабуға болмайтын тесіктер арқылы таралатын шуларды басу үшін қолданылады. Кез-келген канал қарапайым бәсеңдеткіш болып табылады.

Каналдарда шудың өшуін жоғарлату үшін, оның бүйір қабырғаларын дыбыс сіңіргіш материалмен қаптайды. Бұл кезде канал осьіне бұрыштай бағытталған дыбыс толқындары барынша әлсірейді, себебі тесікшелердегі ауаның терблсі кезінде толқын энергиясы дыбыс сіңіргіш материалдарға сіңірілді. Жалпақ дыбыс толқындарының энергиясы, каналдың қабырғаларына жанасатын ауа қабаттарындағы үйкеліс салдарынан сөнеді.

ӨНДІРІСТІК ЖАРЫҚТАНДЫРУ