Я живу в городе, а мой друг живет в деревне. Сегодня я поеду в деревню. Автобус будет в два часа

Ты где живешь? Я живу в Казани. А где живут Марина с Алексеем? Они живут в Москве. Они живут там уже три года.

Ты встаешь в половине седьмого, в пятнадцать минут восьмого завтракаешь, и в половине восьмого уходишь на работу.

Книга состоит из страниц. Всякое слово состоит из букв. Сколько букв в слове «китап»? В этом слове пять букв.

Я ему говорю: «Иди», а он не идет. Ты ему говоришь: «Извини, у меня нет времени, много работы».

Десять минут десятого. Двадцать минут девятого. Без пятнадцати восемь. Без двадцати пяти семь. Половина восьмого. Время семь часов.

В моей комнате есть один стол, два стула и компьютер. Я вечером читаю книги, потом играю на компьютере. У меня в комнате сто шестьдесят книг.

К двум прибавить чеьаты, будет шесть. Семь, умноженное на восемь, будет пятьдесят шесть. Сорок восемь, деленное на восемь, будет шесть. От восьми вычесть семь, останется один.

Когда начинается концерт? Концерт начинается в шесть часов. А сколько будет длиться концерт? Всего два часа. В девять часов вы будуте уже дома.

Моему дедешке шестьдесят два года, а бабушке шестьдесят. И дедушка, и бабушка на пенсии. Они уже не работают. А мой отец работает на заводе инженером. Каждый день он встает в шесть часов и в половине седьмого уходит на работу.

5. Җөмләләр төзегез:

Үрнәк: Гаиләм, Алабугада, минем, яши. Минем гаиләм Алабугада яши.

1) Яртыда, концерт, башлана, җиденче.

2) Ничәдә, сәгать, торасың, син?

3) Лекция, бетә, беренче, егерме, унынчы, минутта.

4) Укымыйм, мин, күп.

5) Бишенче, Асия, укый, сыйныфта, әле, гына.

6) Киләсеңме, бүген, безгә, син.

7) Телевизор, белән, кич, ярата, Рафис, карарга.

8) «Вакыт», информацион, башлана, тугызда, тапшыру, сәгать.

9) Бабайга, алтмыш, яшь, ике, Мөхәммәт.

10) Без, яшәмибез, өчен, ашау, яшәр, ашыйбыз, өчен.

Седьмой урок

Ничек?

Эшләрең ничек? Минем эшләрем әйбәт. Ничек эшлисең?

Бу күнегүне ничек эшләргә? Сорауны ничек бирергә?

Эшләр ничек? Рәхмәт, эшләрем яхшы.

Эшләр ничек? Безнең эшләребез яхшы гына бара.

Эшләр ничек? Эшләр әлегә яхшы түгел, эшләр начар.

Хәлләрегез ничек? Хәлләр начар түгел.

Хәлләрегез ничек? Рәхмәт, хәлләребез бик әйбәт.

Бу нәрсә? Бу көндәлек. Бу көндәлектә нинди ай? Гыйнвар – елның беренче ае. Бер елда унике ай бар. Айлар: гыйнвар, февраль, март, апрель, май, июнь, июль, август, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь. Гыйнвар аенда 31 көн була, ә февраль аенда я 28, я 29 көн генә була.

Бер айда дүрт тулы атна була. Бер атнада җиде көн: дүшәмбе, сишәмбе, чәршәмбе, пәнҗешәмбе, җомга, шимбә, якшәмбе.

Көндәлеккә карагыз. Бүген ничәсе? Бүген уналтынчы гыйнвар, пәнҗешәмбе көн. Иртәгә унҗиденче гыйнвар, җомга көн булачак. Ә кичә унбишенче гыйнвар, чәршәмбе көн булды. Беренче гыйнвар нинди көн булды? Беренче гыйнвар чәршәмбе көн булды. Утыз беренче гыйнвар нинди көн була? Утыз беренче гыйнвар җомга көн була.

6-12 гыйнвар – үткән атна булды;

13-19 гыйнвар – бу атна бара;

20-26 гыйнвар – киләчәк атна булачак.

Иртә– сәгать алтыдан (6.00) унбергә (11.00) кадәр. Кич – сәгать алтыдан (18.00) унбергә (23.00) кадәр. Көң иртәнге сәгать алтыдан кичке сәгать унбергә кадәр. Төн – кичке унбердән иртәңге алтыга кадәр.

Көн + төн = тәүлек. Бер тәүлектә 24 сәгать була. Ике тәүлектә 48 сәгать.

7.00	Иртәнге сәгать җиде
19.00	Кичке сәгать җиде
13.00	Көндезге сәгать бер
1.00	Төнге сәгать бер

Иртәгә ничәсе була? Иртәгә унсигезенче гыйнвар буламы? Юк, иртәгә унҗиденче гыйнвар гына, җомга көн булачак.

→ Иртәгә җомга көн була = Иртәгә җомга көн булачак Завтра пятница = завтра будет пятница

Кичә ничәсе булды? Кичә ундүртенче гыйнвар булдымы? Юк, кичә унбишенче гыйнвар, чәршәмбе көң булды.

Ә бүген ничәсе? Бүген унбишенче гыйнвармы? Юк, бүген уналтынчы гыйнвар, пәнҗешәмбе көн.

Иртә → көн → кич Кичә → бүген → иртәгә Иртән → көндез → кичен Иртә белән → көндез → кич белән

Иртә белән мин сәгать җидедә торам. Кич белән син унбердә генә ятасың. Ул көндез институтта укый. Ә эшчеләр көндез заводта эшлиләр.

Син иртәгә эшкә барасыңмы? Әйе, иртәгә көндез мин эшлим, ә кичен концертка барам.

Иртә белән син сәгать ничәдә ашыйсың? Иртән мин җидедә ашыйм. Син көндезге ашны кайчан ашыйсың? Мин институттан сәгать икедә кайтам һәм көндезге ашны ашыйм.

Иртә белән минем әнием сәгать алтыда тора. Аннары ул безне уята. Сәгать җидедә без иртәнге ашны ашыйбыз. Без ашыйбыз да институтка китәбез.

Көндезге сәгать икедә мин институттан кайтам. Әти дә, әни дә, Рафис абый да көндезге ашны ашханәдә ашыйлар. Без Асия белән икәү генә өйдә булабыз.

Кичке сәгать җидедә без гаиләбез белән бергә өстәл артына кичке аш ашарга утырабыз.

Диалоглар

* * *

– Исәнме, Вәли.

– Исәнмесез, Булат абый.

– Эшләрең ничек?

– Рәхмәт, эшләрем яхшы. Сезнең хәлләрегез ничек соң?

– Ярый гына, бик яхшы дип әйтеп булмый. Ярар, Булат абый, сау булыгыз.

– Сау бул.

* * *

– Хәерле кич, Наилә апа.

– Исәнме, улым. Хәлләрең ничек?

– Рәхмәт, бик әйбәт, Наилә апа. Үзегез ничек яшисез?

– Ярый гына, улым… Сиңа нәрсә кирәк соң?

– Миңа бер китап кирәк иде.

– Нинди китап, улым?

– Гомәр Бәшировның «Сиваш» әсәре.

– Хәзер бирәм… Мә, улым, укы…

– Бик зур рәхмәт Сезгә, Наилә апа.

– Исән бул, зур үс!

– Сау булыгыз.

– Сау бул.

* * *

– Сәлам, Марат.

– Сәлам. Хәлләр ничек?

– Ярыйсы гына.

– Син иртәгә концертка барасыңмы?

– Юк, иртәгә мин эшлим.

– Ярар, сау бул.

– Хуш, исән бул.

* * *

– Исәнмесез, Лилия Маратовна.

– Исәнмесез, утырыгыз. Дәресне башлыйбыз.

– Лилия Маратовна, сорау бирергә ярыймы?

– Ярый, бирегез.

– «Сәлам» сүзе ничек языла?

– «Сәлам» сүзе «с-ә-л-а-м» дип языла, ә [сәләм] дип әйтелә. Ул нечкә әйтелә. Аңладыгызмы?

– Аңладым, бик зур рәхмәт Сезгә.

* * *

– Хәерле көн!

– Хәерле көн, ничек яшисез?

– Рәхмәт, ярыйсы гына… Сезнең хәлләрегез ничек соң?

– Безнең бик әйбәт. Бүген без кич белән концертка барабыз… Безнең әле тагын билетлар бар. Безнең белән барасызмы?

– Бик зур рәхмәт сезгә, барабыз…

* * *

– Исәнме, Рәдиф.

– Исәнмесез.

– Син бүген футболга барасыңмы?

– Юк, бүген кич белән мин дәресләрне кабатлыйм.

– Ярар, футбол беткәч, мин сиңа керәм, ярыймы?

– Ярар, керегез…

– Сау бул.

– Сау булыгыз.

КҮНЕГҮЛӘР

1. Сорауларга җавап бирегез:

1) Гыйнвар аенда ничә көн була?

2) Бер айда ничә тулы атна була?

3) Атнада ничә көн?

4) Сишәмбе атнаның ничәнче көне?

5) Җомга атнаның ничәнче көне?

6) Сез атнаның нинди көннәрен беләсез?

7) Бүген егерменче февраль. Иртәге ничәсе була?

8) Кичә егерме бишенче май булды. Бүген ничәсе?

9) Кичә унбишенче июнь булды. Иртәгә ничәсе була?

10) Бүген чәршәмбе көн. Кичә атнаның нинди көне булды?

11) Кичә пәнҗешәмбе көн булды. Иртәгә атнаның нинди көне булачак?

12) Син иртә белән сәгать ничәдә торасың?

13) Син иртәнге ашны сәгать ничәдә ашыйсың?

14) Ә кич белән син ничәдә ашыйсың?

15) Син сәгать ничәдә ятасың?

16) Искәндәрнең әтисе көндезге ашны кайда ашый?

17) Бер тәүлектә ничә сәгать була?

18) Искәндәрнең институтта дәресләре кайчан бетә?

19) Татар телендә «рәхмәт» сүзенә нинди җавап кайтаралар?

20) «Сәлам» сүзе ничек языла һәм әйтелә?

2. Татарчага тәрҗемә итегез:

– Здравствуй.

– Здравствуйте, как дела?

– Нормально. А как ваши дела?

– Мои не очень. Передай привет отцу.

– Хорошо, до свиданья.

– Всего доброго (Будь здоров).

– Привет! Ты сегодня пойдешь на хоккей?

– Здравствуй. Я сегодня вечером буду повторять уроки.

– Ладно… А завтра на концерт пойдешь?

– У меня билетов нет.

– У нас есть лишние билеты. Пойдешь с нами?

– Пойду, огромное спасибо.

– Добрый день.

– Добрый день. Как поживаете?

– Спасибо, нормально… А как у вас дела?

– У нас все хорошо. Мы идем сегодня вечером на футбол.

– Я не пойду сегодня. Я работаю. Я завтра зайду к вам, ладно?

– Хорошо, во сколько часов ты придешь?

– В шесть вечера.

– Ладно, до встречи.

– Всего доброго.

3. Сүзләр өстәгез:

1) Гыйнвар – елның … ае.

2) Гыйнвар аенда 31 … бар.

3) Бер айда дүрт тулы … була.

4) Җомга – атнаның … көне.

5) … – иртәнге сәгать алтыдан унбергә ….

6) Бер тәүлектә 24 … була.

7) Син кич … сәгать ничәдә ятасың?

8) Бүген чәршәмбе көн. Иртәгә … көн була?

9) Ярар, сау бул. Әниеңә … әйт.

10) Искәндәр институттан … сәгать икедә кайта.

4. Берсе артык:

Үрнәк: өстәл урындык җөмлә

кызыл бара яшел

Восьмой урок

Татар телендә калын һәм нечкә сүзләр бар. Калын сүзләрдә калын авазлар булалар: [а], [о], [ы], [у]. Нечкә сүзләрдә нечкә сузык авазлар булалар: [ә], [ө], [е], [ү].

Чагыштырыгыз (сравните):

Калын сүзләр:Казан, кызыл, сорау, бу, сан, сыйныф, укырга, торырга һ.б.

Нечкә сүзләр:Мәскәү, яшел, нәрсә, өч, сүз, бүген, керергә, әйтергә…

Кушымчаларның да ике фонетик варианты була: калын һәм нечкә.

Калын кушымчалар:-лар, -мы, -ырга, -да, -га, -та, -быз, -гыз, -ма, -мый…

Нечкә кушымчалар:-ләр, -ме, -ергә, -дә, -гә, -тә, -без, -гез, -мә, -ми…

Калын сүзләргә калын кушымчалар ялгана: Казан + да, сан + нар, сыйныф + ыбыз…

Нечкә кушымчаларга нечкә кушымчалар ялгана: Мәскәү + дә, өстәлләр + ләр, эшли + без…

Казанда күпме кеше яши? Казанда бер миллион ике йөз мең чамасы кеше яши. Казанда троллейбуслар да, трамвайлар да, автобуслар да бик күп. Хәзер монда метро да төзиләр. Ә Яр Чаллыда күпме халык бар? Чаллыда алты йөз мең чамасы кеше яши. Монда троллейбуслар юк, ләкин трамвайлар һәм автобуслар күп. Чаллыда әле метро төземиләр. Әлмәттә ике йөз меңнән артык кеше яши. Монда трамвайлар юк, ләкин троллейбуслар йөри. Алабугада алтмыш мең чамасы кеше бар. Бу шәһәрдә троллейбуслар да, трамвайлар да юк. Монда автобуслар гына бар.

Казанда зур заводлар бар. Монда «Оргсинтез» берләшмәсе, Вахитов исемендәге комбинат, «Заря» кондитер фабрикасы оешмалары урнашкан. Чаллыда бик зур «КамАЗ» берләшмәсе бар. Монда зур автомобильләр чыгаралар.

Казан – Татарстанның башкаласы. Казаннар үзләренең шәһәрләрен бик яраталар, аның тарихы белән горурланалар.

Татарстанда нинди зур заводлар, берләшмәләр бар? Татарстанның башкаласында – Казанда – «Оргсинтез» берләшмәсе, Түбән Камада «Нижнекамскнефтехим», Чаллыда, әйткәнебезчә, танылган «КамАЗ» берләшмәсе, Чистайда сәгать чыгара торган «Восток» оешмасы һәм бик күп башка заводлар һәм фабрикалар бар. Татарстанда дүрт миллион кеше яши. Аның яртысы татар, яртысы рус халкы. Республикада тагын башка милләтләр дә бар: чуашлар, удмертлар, мордвалар… Хәзер Татарстан Республикасында ике дәүләт теле кулланыла: татар һәм рус телләре.

Алабуга – алабугалы – алабугалар, Чаллы – чаллылы – чаллылар, Ульяновск – ульяновскилы – ульяновскилылар, Чиләбе – чиләбеле…

Казаннар иртә белән торалар гына, ә төмәнлеләр инде эшли башлыйлар. Чөнки Төмән белән Казан арасында ике сәгать аерма бар. Шулай: Казанда әле сәгать унике генә, ә Төмәндә сәгать ике була.

Кеше ничә ел яши? Кеше уртача 70-80 ел яши. Кеше кайчан бабай дип санала? Аның оныклары туганнан соң. Җиде яшьтә кеше мәктәпкә бара. Алтмыш яшьтә ул пенсиягә чыга.

Хайваннар ничә ел яши? Тиен 9-12 ел яши. Куян 7-8 ел яши. Бүре 15 ел яши. Төлке 10-12 ел яши. Арыслан 25-30 ел яши. Юлбарыс 40-45 ел яши. Аю 40-50 ел яши. Ат, уртача алганда, 40 ел чамасы. Сыер 20-25 ел яши. Дөя 40 яшькә кадәр яши. Болан 30 ел яши. Дуңгыз да 30 ел чамасы яши. Ә фил 150-200 ел чамасы яши.

→ соң

1. Мин сәгать уникедә генә ятам. Мин соң ятам. Минем әнием инде сәгать тугызда йокларга ята. Ул иртә ята. Иртә белән әни эшкә иртә бара, ә мин иртәгә сәгать сигездә генә укырга барам. Мин укырга соң барам. (соң – поздно).

2. Унбишенче гыйнвардан соң уналтынчы гыйнвар була. Шимбә көненнән соң якшәмбе көн була. Якшәбедән соң нинди көн була? Якшәмбедән соң дүшәмбе көн була, яңа атна башлана һәм без укырга барабыз. (соң – после).

3. Синең хәлләрең ничек соң? = Синең хәлләрең ничек? Бу күнегүне ничек эшләргә соң? = Бу күнегүне ничек эшләргә? (соң – частица: же).

Мәскәүдә иртәнге сәгать җиде. Бу вакытта Владивостокта көндезге сәгать ике була инде. Әлмәттә дә, Чаллыда да, Казанда да Мәскәү вакыты буенча яшиләр. Ә Өфедә вакыт ике сәгать алда була. Өфеләр инде яталар, ә казаннар әле «Вакыт» тапшыруын гына карыйлар. Мәскәүләр иртә белән эшкә баралар, ә төмәнлеләр инде бер сәгать эшлиләр.

Казан белән Мәскәү арасында ничә километр? Сигез йөз километр. Казаннан Мәскәүгә трамвайлар барамы? Юк, Казаннан Мәскәүгә поездлар йөри. Бу ике башкала арасында самолетлар оча һәм автобуслар йөри. Ижау белән Казан арасы ничә километр? Казаннан Удмуртия башкаласына кадәр дүрт йөз километр чамасы. Автобус Чаллыдан Казанга кадәр өч сәгать ярым бара. Казан белән Чаллы арасы – ике йөз егерме километр.

Әлмәт автовокзалыннан автобуслар еш китә. Чаллыга да, Казанга да, Түбән Камага да. Мин касса янына киләм.

– Яр Чаллыга кадәр автобус сәгать ничәдә була? – дим.

– Сәгать унбердә, – ди кассир.

– Чаллыга кадәр автобус ничә сәгать бара?

– Ике сәгать чамасы.

– Миңа бер билет бирегез әле.

Ярты сәгаттән соң Казаннан автобус килә, аннан күп кеше чыга. Бу минем автобус түгел, мин Чаллыга барам. Әнә минем автобусым килә.

Хәзер мин студент. Әти белән әни авылда яшиләр, ә мин Казанда институтта укыйм. Мин әнигә хат язам. «Сәлам, әни!» – дип башлыйм мин үземнең хатымны. «Сәлам күршеләргә, Сания апага һәм аның ире Рәис абыйга», – дип язам. Аннан соң хәлләрем турында язам. Ә хатны тәмамлаганда, тагын бер мәртәбә сәлам әйтәм: «Ярар, сау булыгыз. Кайнар сәлам белән улыгыз Вәли», – дим.

Әти – әнинең ире.

Ир кешеләр: бабай, әти, егет, малай, Вәли.

Хатын-кызлар: әби, әни, апа, кыз, Әлфия.

– Матур егет, кызыңа розалар ал. Гөлчәчәкләр (розалар) кызыңа синең турында үзләре сөйләрләр.

– Бер генә чәчәк бирегез әле. Мин күп сөйләргә яратмыйм.

– Әти, мин сиңа бик зур рәхмәт әйтимме?

– Әйт, кызым, әйт!

– Ә син миңа зур рәхмәт әйтерлек бер тәмле әйбер бирәсеңме соң?

КҮНЕГҮЛӘР

1. Нокталар урынына сүзләр языгыз:

1) Татар телендә калын һәм … сүзләр бар.

2) Калын сүзләргә калын … ялгана.