Негізгі

1 2

1. Савенкова Т.И. Логистика. – Москва: Омега-Л, 2010.

2. Тулембаева А.Н. Логистика. – Алматы: Триумф «Т», 2008.

3. Аникин Б.А. Практикум по логистике. – Москва: Инфра-М, 2007.

4. Сербин В.Д. Основы логистики. – Таганрог: ТРТУ, 2004.

Қосымша

1. Альбеков А.У., Федько В.П., Митько О.А., Логистика коммерции. Ростов-
на-Дону: Феникс, 2001.

2. Ардатова М.М. Логистика в вопросах и ответах: Учеб. Пособие. - М.: ТК
Велби, Изд-во Проспект, 2004.

3. Бауэрсокс Д. Дж., Клосс Д. Дж. Логистика: интегрированная цепь поставок/Пер. с англ. - М.: Олимп-Бизнес, 2001.

4. Бахарев В.О. Производственно-заготовительная и сбытовая логистика фирмы. - СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 1997.

5. Берков М.В. Информационные технологии в логистике. - М.: Финансы и
статистика, 1999.

6. Внешнеторговые операции и логистика: Учебное пособие/Под ред. Николаева Д.С. и др. - М.: АНКИЛ, 1998.

7. Голиков Е.А. Маркетинг и логистика: Учебное пособие. - М.: Изд. дом
«Дашков и К», 1999.

8. Гордон М.П., Карнаухов С.Б. Логистика товародвижения. - 2-е изд., перераб., доп. - М.: Центр экономики и маркетинга, 2001.

9. Джонсон Дж.С. и др. Современная логистика. - 7-е изд. - М.: ИД «Вильямс», 2002.

ЛОГИСТИКА ДАМУЫНЫҢ ФАКТОРЫ. МАТЕРИАЛДЫ АҒЫМ.

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ҚОСЫМША ТАПСЫРМАЛАР:

№1. карта

Логистика дамуының факторы.
«Материалды ағым» терминіне анықтама.

№2 карта

Логистика дамуының факторы.
Логистикалық жүйеге материалды ағым классификациясының қатынасы.

№3 карта

«Материалды ағым» терминіне анықтама.
Детерминанттылық дәрежесі және үздіксіздік белгісі бойынша материалды ағымның классификациясы.

№4 карта

«Материалды ағым» терминіне анықтама.
Логистикалық жүйеге материалды ағым классификациясының қатынасы.

№5 карта

Логистика дамуының факторы.
Номенклатуралық және сандық белгісі бойынша материалды ағымның классификациясы.

№6 карта

Номенклатуралық және сандық белгісі бойынша материалды ағымның классификациясы.
Салмақ сипаттамасы және үйлесілімділік дәрежесі бойынша материалды ағымның классификациясы.

№7 карта

«Материалды ағым» терминіне анықтама.
Салмақ сипаттамасы және үйлесілімділік дәрежесі бойынша материалды ағымның классификациясы.

№8 карта

Сәйкестік дәрежесі және жүк консистенциясы бойынша материалды ағымның классификациясы.
Детерминанттылық дәрежесі және үздіксіздік белгісі бойынша материалды ағымның классификациясы.

№9 карта

Логистика дамуының факторы.
Салмақ сипаттамасы және үйлесілімділік дәрежесі бойынша материалды ағымның классификациясы.

№10 карта

Номенклатуралық және сандық белгісі бойынша материалды ағымның классификациясы.
Сәйкестік дәрежесі және жүк консистенциясы бойынша материалды ағымның классификациясы.

ТАҚЫРЫП: МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР. ҚОРЛАРДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ. ТАПСЫРЫСТЫҢ ӨЛШЕМІМЕН РЕТТЕЛГЕН ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ТАПСЫРЫСТАР АРАСЫНДАҒЫ УАҚЫТ КЕЗЕҢІ. СТРУКТУРИЗАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОРЛАРДЫҢ НОРМАЛАНУЫ.

МАҚСАТЫ: қорларларды логистика аумағында студенттерге білім ретінде қалыптастыру.

ҮЙРЕТУДІҢ МІНДЕТІ:

· қорлардың логистикасына мінездеме және ұғым беру;

· қорлардың материалдық түрлерімен студенттерді фармацевтикалық кәсіпорындарда таныстыру;

· қорлардың күйін қадағалау туралы жалпы түсінік беру.

ЖҮРГІЗУ ФОРМАСЫ: тапсырманың орындалуы, сабақ тақырыбы бойынша оқытушымен сұрақтарды талқылау, ситуациялы тапсырмаларды шешу.

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР

№1 тапсырма:

Келесі сұрақтар бойынша дәптерге жазбаша жауаптар жазу:

1. «Материалдық қор»терминіне анықтама беру.

2. Қорларды қамтамасыз ету және жасаумен байланысты болатын негізгі шығындарды көрсет.

3. Қорлардың болмауымен байланысты болатын негізгі шығындарды көрсет.

4. Қорлардың материалдық классификациясын сипатта.

5. «Қорлар күйіне тексеріс» және «босалқы қорларды басқару жүйесі» түсініктеріне анықтама бер.

6. Фармацевтикалық кәсіпорындарда қорларды басқару кезеңін көрсет.

7. Қорларды басқарудың негізгі көрсеткіші қандай?

№2 тапсырма: Қорлардың тексеріс жүйе күйінің классификациясын схема түрінде салып көрсет.

ТАРАТУ МАТЕРИАЛЫ:

1. Қор түрілері

Материалды қор түсінігі. Материалды қорлар – бұл өндірістік немесе дербес қолдану үдерісіне қажетті шикізат, материалдар, дайын өнім және басқа да материалды құндылықтар.

Материалды қордың пайда болуы. Өндірісте қордың пайда болуының екі себебі бар:

1) Бір реттік қолдану көлеміне жеткізілген көлемнің сәйкес келмеуі;

2) Қолдану және түсім кезеңі арасындағы уақыт аралығы. Материалды шикізаттың жеткізілімі жүзеге асады, бірақ олардың жеткізілуі үздіксіз және келіп түсу уақытымен сәйкес келмейді. Сол себепті тоқтаусыз жұмысты қамтамасыз ету үшін әрбір кәсіпорын өзіне қажетті шикізаттың, материалдардың, шалаөнімдердің, отынның және басқа да ресурстардың босалқы қорын жасайды. Қорды жасауға болатын басқа да себептер бар. Олар бағаның маусымдық тұрақсыздығы; тағайындалған жеткізілу кестесінің бұзылуы; сұраныстың тұрақсыздануы және т.б.

Материалдық қордың түрлері. Шикізаттың бұйымға айналу жолы және осы бұйымның соңғы тұтынушыға жеткізілуінің екі негізгі түрі бар: өндірістік және тауарлық қор.

Өндірістік қорларлар. Тоқтаусыз өндірістік процесті қамтамасыз ету үшін және ұйымдар-тұтынушыларға белгілі нысан ретінде алынған. Тауарлық босалқы қор дайын өнімді дайындау кәсіпорындарда, сонымен қатар тауардың жеткізушіден тұтынушыға қажетті қорын ұсынады. Олар тұтынушыларды материалдық ресурстармен шектеусіз қамтамасыз ету үшін қажет.

Өндірістік және қор тауарлары даярлаушы, сақтандыру және маусымдық болып бөлінеді.

Ағымдағы қорларлар оптимальді мөлшердегі өндірістік өнімдерді қамтамасыз ету және екі жеткізілім арасындағы арақашықтықта тоқтаусыз жұмысты қамтамасыз ету үшін қажет. Қордың осы бөлігі жеткізілу мөлшерінің сәйкессіздігі және бір реттік қолданылуы кезінде біркелкі және күнделікті толықтырылуы үшін қалыптасқан.

Даярлаушы қордың өндірістік қордан айырмашылығы материалдарды қолдану үшін дайындау және оларды жұмыс орындарына жеткізу арасындағы тоқтаусыз жұмысты қамтамасыз ету.

Маусымдық қорларлар өндіру мен тұтынудың көлемдік тұрақсыздығына маусымдық негізделген. Осы қор үшін сұраныстың болжамды көбеюін қанағаттандыру үшін арналған.

Кепілді (сақтандыру) қорлар өндіріс мөлшерінің тұрақсыздануы және қамтамасыз ету процесінің ықтимал іркілісі кезінде кәсіп орындарды жұмыспен қамтамасыз ету үшін қажет.

2. Қорларды басқару жүйесіндегі шығындар.

Шығынның түрлері. Материалдық басқару концепциясын практикалық жүзеге асыру жиынтық қордың оңтайлануымен байланысты. Шығын оңтайланған қордың өлшемі болып табылады.

Сатып алу жүйесі мен шығынның материалдық сақталуы келесі топтарға бөлінеді:

· тапсырысты орындаудың шығындары;

· сатып алу бағасымен анықталатын тікелей шығын;

· қорларды қамтамасыз ету шығындары;

· тапшылық шығындары.

Тапсырысты орындау шығындарының ішіне тапсырыстың жеткізілімі және орналастыруы кіреді. Оның құрамына мынадай шығын түрлері жатады: жеткізілім шартының зерттемесінің құны және оны бекітілімге дайындау; жарнамалық тізімдемені дайындау; транспорттық шығындар (егер алынған тауардың құны траспортпен әкелу құнына кірмеген жағдайда); тапсырысты қабылдап алу мен қоймалау шығындары.

Кейбіреуі көлеміне қарамастан тапсырысқа тіркеледі, ал басқа транспорттық және қоймалық шығындар тікелей тапсырыс көлеміне тәуелді.

Тапсырысты орындау шығындарына шығынның кезкелген түрі кіреді.

Тікелей шығындар материалдың сатып алу бағасымен анықталады және тапсырыс партиясының көлемі үлкейген кездегі көтерме баға жеңілдіктеріне байланысты өзгеріп отырады.

Қорларларды қамтамасыз ету шығыны материалды сақтау шығынымен және қорлардың өзіндік деректерімен анықталады. Осы топқа шығынның мынадай түрлері жатады: қорға жұмсалған қаржының ықтимал пайызы; қоймаға жұмсалатын және игерушілік үшін төлем немесе қойманы жалға алу шығыны; қойма бірлігіне тәуелді қойманы қамтамасыз етудің ағымдағы шығыны; материалдарды моралдік ескіру, сонымен қатар сақтандыру және салық шығындары. Қорлардың азаюы қоймалық шығындардың және қойма бөлмелерін қамтамасыз ету шығынын кемітеді.

Тапшылық шығындары өзге материалдық ресурстардың қандай да бір уақыт аралығында пайда болған шектеумен байланысты. Осы топқа шығынның үш түрі жатады:

· қажетті материалдардың жоқтығына байланысты өндірістік процестің тоқтатылуы, сонымен қатар басқа баға бойынша материалдарды өзгертудің өндірістік шығыны;

· егер тапсырыс беруші басқа жасаушыға қатынасатын болса, тапсырыстың орындалмауы сату құнының жоғалуы болып табылады;

· тапсырыстың орындалуын күту барысындағы қосымша шығындар.

Қойма шығынының шамалары. Қойма шығыны түпкілікті және айнымалы шығын бөлігінің арақатынасына тең.

Қойма шығының шамасы

Н = А + В,

Бұл жерде, Н-қойма шығының шамасы; А-капиталға салынған қордың пайыздық мөлшерлемесі; В-қоймада материалдарды сақтаудың шығын шамасы.

В = ,

Бұл жерде, Г- белгілі кезең аралығында қоймада материалдарды сақтаудың шығыны; Д – қойма қорының орташа бағасы.

3. Қорлардың реттелу жүйесі

Негізгі анықтамалары. Қорлардың реттелу жүйесі – қорларды жасау және толтыру, үздіксіз тексеріс пен жоспарлы шұғыл жеткізілімді ұйымдастыру.

Қорды реттеу процесі кезінде әртүрлі сандық қор деңгейлері ажыратылады:

· ең жоғарғы қор (максималды) кепілденген, даярланған және максималды ағымдағы қор сомасына тең. Нормативтен тыс ресурстарды қадағалау үшін өлщемі бекітіледі;

· орташа немесе ауыспалы қор кепілденген және жартылай ағымдағы қор сомасына тең;

· ең төменгі қор (минималді) кепілденген және даярлаушы қор сомасына тең. Қордың бұл деңгейге дейін төмендеуі қорды толықтырудың шұғыл белгісі болып табылады.

Қорды басқару процесі кезінде нақты тапсырысты және талап етілетін сандық материалды орнату маңызды.

Тапсырыстың өлшемі – қорды толықтыру мақсатында берілген тапсырыстың материалдық саны. Егер ең төмен қор жаңа партия алу кезінде жеткізілетін болса, онда қор максималды деңгейге жетеді.

Тапсырыстың өлшемін реттеу партияның көлемінің өзгерісімен болады, яғни ара қашықтықтағы жеткізілімің немесе көлеммен жеткізілімнің ара қашықтығының өзгерісімен болады.

Аралық тәуелділік осы басқарманың тәжірибесінде қорларлармен екі негізгі жүйені пайдаланылады:

· жүйе тапсырыстың тіркелген өлшемімен;

· жүйе тапсырыстың тіркелген оралымдарымен.

Жүйе тапсырыстың тіркелген өлшемімен. Материалдың тең түсімін қадағалайды, ілгері тағайынды үйлесімді партиялар арқылы уақыттың ара қашықтықтарының өзгерісін көздейді. Кезекті партияның жеткізіліміне тапсырыс беру қоймадағы қысылшаң деңгейдегі тапсырыстардың өлшемінің кемуіне акеледі-"тапсырыс нүктесі"сурет. 1.

Кезекті партияның қойма арасындағы жеткізілімдерінің ара қышықтығы материалдық ресурстардың шығынына тәуелді.

Босалқы қорлардың деңгейі тапсырыс нүктесіне лайықты, белгілі бір уақыттығы кезекті қажеттілікке тапсырыс кешіктірілсе онда кепілдік қоры қосылады.

Qтз =p *τ +qстр

Мұнда

Qтз –босалқы қорлардың тапсырыс нүктелері;

p - материалдың орташа тәуліктік шығыны;

τ - тапсырыстың алдын-ала ескертуінің кезі;

qстр – кепілдік қор.

Белгілі бір уақыт аралығында жеткізілімге тапсырыс беру және қоймаға партиялардың түсімі күнделікті қайталанады, және бұл шартты түрде қабылданады. Басқарманың мақсаты қорлармен байланысты, яғни қозғалысы жайлы деректерлерге сүйене келе -«тапсырыс нүктесін» анықтап және қажетті материалдардың жеткізіліміне өтінімді рәсімдеу керек.

1 сурет.. Жүйе тапсырысының тіркелген көлемі.

Жүйе тапсырысының тіркелген оралымдары. Басқарма жүйесі босалқы қорлардың тіркелген оралымдары арқылы материалдардың түсімінің тең болуын, әрдайым уақыт аралығында қайталанып отыруын болжайды (босалқы қорлардың барының тексерісінің кездерінде). Әрбір босалқы қорлардың тексерісінде қолма-қол қалдықты анықтайды, кейін тапсырысты рәсімдейді, қор көлемі материалға деген сұранысқа байланысты.

q = qmax - qнал + qстр,

мұнда: q – тапсырыс көлемі; qmax - тапсырыстың ең көп деңгейі; qнал – қордың тапсырыс кезіндегі көлемі (материалдық тексерістер).

Тапсырыс саны мынадай жағдайда унемділік тапсырысын көбейтеді, егерде заттық сұраныс күтілмелі сұраныстан жоғары болса. Және керісінше, тапсырыс көлемі аз болады, егерде материалға деген сұраныс күтілмелі сұраныстан төмен болса. Мұндай жағдайда қорды қалыптастыруда кезекті жүйені қолдану арқылы тапсырыс беру әрқашанда өзгеріссіз қалады, ал тапсырыс көлемі сұранысқа байланысты өзгеріп отырады, яғни шамасының ауытқуына алып келеді. Осы әдіс арқылы қорды басқару сызбасы 2 суретте көрсетілген.

Реттеушілік барлық арақашықтықтардағы жеткізілімдердің арасында бір рет ғана жүзеге асады-бұл қарастырылған жүйенің нақтылығы болып табылады. Жетіспеушілік жүйесіне қарайтын сандар:

· материалдың аз санына болсын тапсырыс жасау

· қорды көп қолданғандықтан келесі қордың келгенінше қордың таусылып қалуы мүмкін. Сол себептен кезекпен беріліп отырған тапсырыс өте ыңғайлы, материалды аз жоғалтып және белгілі бір мөлшерде дұрыс қолдануға.

· Босалқы қорлардың реттеу жүйесі. Базалық жүйемен қоймадағы дәрі-дәрмек реттеледі және де басқа да нұсқалары қарастырылады.

Біргелкі деңгейге дейінгі тағайындалған кезектердің жүйесі. (Т S стратегиясы ). Бұл жағдайда тапсырыс кезекті уақытта қайталанып отырады. Тапсырыс нүктесінің деңгейінің төмендеуіне байланысты кезектен тыс тапсырыс беріледі.
«Максимум-минимум» -жүйесі (стратегия S - s). Бұл жүйе мынадай жағдайға негізделген, шығындарды есептеу және тапсырыстарды рәсімдеу соншалықты маңызды болғандықтан, қордың жетіспеушілігіне теңестіріледі. Сондықтан қарастырылған жүйеде тапсырыс тағайындалған уақытта ғана берілмейді, тек мынадай жағдайда беріледі, яғни қоймадағы заттардың теңестірілген деңгейінде немесе төменгі жағдайда болғанда ғана. Тапсырыстың түсу көлемі мынадай жағдаймен есептелінеді, яғни товардың түсімі қорды жоғарғы деңгейге дейін толтыруына.

2 сурет. Тапсырыс жүйесінің тіркелген оралымдары

Тіркелген тапсырыстармен кезекті тағайынды жүйе арқылы қойманы әркез біргелкі жүйе арқылы бақылауды болжамдайды. Бұл жағдайда тексеріс кезінде товар деңгейі тапсырыс беру деңгейіне түскен кезде немесе одан төмен түсіп кетсе, онда жеткілікті жағдайда кезектен тыс тапсырыс беріледі.

Қорды реттеудегі қарастырылған графикалық сызықтар 3 суретте көрсетілген.

Сурет 3. Қорды реттеу жүйесі

Аяқсыз қалған өндірісті реттеу. Өндіріс процессінің ар саласындағы бұйымдардың жиыны, яғни бөлшектер аяқсыз қалған өндірістің натуралды жағдайдағы ақшалық мәндегі көрінісі.

Аяқталмаған өндіріс көлемі орташа күндік бұйым шығаруды бұйымды дайындау циклін құрайтын жұмыс күндерінің санына көбейтумен анықталады. Аяқталмаған өндіріс шамасы еқбек заттарының технологиялық процесс операциялары арқылы өту жылдамдығын көрсетеді. Аяқталмаған өндірістің көлемін реттеу өндірістік циклдің ұзақтығын өзгерту жолымен жүзеге асады.

4. Қорларды басқару стратегиясы.

Қорды басқарудың әртүрлі стратегиясы бар, қызметкерлер сол стратегия арқылы қорды басқару жұмысын оңай есеп қисаппен анықтай алады.

Көп қолданыстағы стратегия. Осы стратегияға сәйкес, қажетті қордың мөлшері бір күн ішіндегі қорларды ең көп пайдаланудың (кез келген түрде) кәсіпорынға берілген тапсырыс бойынша орын алған жеткізу кезеңінің ұзақтығына көбейтіндісі арқылы анықталады. Нәтиесінде қор жасалады, ол бұларды толықтыру үшін кезекті толтыру сәтіне толық пайдаланылуы іс жүзінде мүмкін емес.

Қосымша резервтің стратегиясы. Қажеттіліктің кепілдемесі арада осы уақиғада арқасында материалдық ресурстың қосымша резервінің жаралғанын қамсызданады. Қосымша резервтің аумағы біртіндеп әдістерден анықталады. Қажеттілік кепілдемесі бұл жағдайда материалдық ресурстардың қосымша қорын жасау есебінен қамтамасыз етіледі. Қосымша қордың шамасы осы әдістердің бірімен анықталады.

1 әдіс. Қордың мөлшері сұраныстың сенімділік коэффициентіне түзетілген алға озу уақытының орташа мәніне көбейтілген сұраныстың орташа шамасына тең деп белгіленеді, әдетте оның шамасы 25-40% тең деп қабылданады.

2 әдіс. Сақтау бірлігінің резервтік мөлшері алға озу уақытына сәйкес кезеңдегі орташа тұтыну шамасының квадрад түбірінің көрсеткіші ретінде анықталады.

Сұраныс пайызының стратегиясы. Бұл стратагияның негізінде бір күн ішіндегі жұмыс нәтижелері бойынша материалдық қорларға сұраныс жиілігіне талдау жасап жатады. Сұраныс шамасы туралы мәліметтер бөліп тарату кестесіне өсу қорытындысы бойынша енгізіледі. Содан кейін өндірістік процесті бұзуға әкеліп соқпайтын, қорларды толық жұмсауға жол беріілетін тапсырысты беру кезеңінің жалпы санының бір бөлігі анықталады. Осы шама бойынша кестеден қорларды толық пайдалану жағдайлары бойынша белгіленген тиісті сұраныс шамасы анықталады.

Әдебиеттер:

Негізгілер:

1. Савенкова Т.И. Логистика. – Москва: Омега-Л, 2010.

2. Тулембаева А.Н. Логистика. – Алматы: Триумф «Т», 2008.

3. Аникина Б.А. Практикум по логистике. – Москва: Инфра-М, 2007.

4. Сербин В.Д. Основы логистики. – Таганрог: ТРТУ, 2004.

Қосымша: