Жалпы ережелер

Астана, 2010ж.

Кіріспе

Осы әдістемелік ұсынымдар (бұдан әрі – Ұсынымдар) Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2010-2014 жылдарға арналған стратегиялық жоспарының «Статистикалық әдіснаманы және статистикалық құралды жетілдіру» 1-стратегиялық бағытының 2.8-тармағына сәйкес әзірленді. Республика экономикасының ерекшеліктері және экономикалық қызметтің зерттелетін түрлері есебімен бейімделген (ХЕҰ, ХВҚ, ЭЫДҰ, ЕУРОСТАТ, БҰҰ, Дүниежүзілік Банк шығарған) «Өндірушілердің баға индекстері жөніндегі нұсқаулық: теориясы мен тәжірибесі» стандарттары және ұсынымдары әдіснамалық негіз ретінде қызмет атқарады.

Ұсынымдарда өнеркәсіп кәсіпорындары өндірген өнім және көрсетілген өндірістік сипаттағы қызметтер бағасының өзгерісіне байқау ұйымдастыру тәртібі көрсетілген. Базалық кәсіпорындар тізбесін құрастыру, бағаларды тіркеу үшін өкіл-тауарларды (қызметтерді) іріктеу, салмақтау схемаларын анықтау аспектілерін және баға индекстерін есептеу үшін формулаларды таңдау қаралады. Ұсынымдар өңірлік статистика органдарының пайдалануы үшін қажет.

Осы ұсынымдардың қолданысқа енгізілуімен, мұның алдында қолданыста болған:

1- ҚР Статистика агенттігінің Әдіснамалық Кеңесі 2000 жылғы 28 қыркүйекте №33 бекіткен «Өндірістік сипаттағы қызметтер бағасы мен тарифінің өзгерісіне байқау ұйымдастыру жөніндегі ұсынымдар»;

2- ҚР Статистика агенттігінің төрағасы 2004 жылғы 21 желтоқсанда №11 бекіткен «Өнеркәсіп өнімі бағаларының серпініне байқау ұйымдастыру және өнеркәсіп өнімін өндіруші кәсіпорындар бағасының индекстерін есепке алу жөніндегі нұсқаулар».

Мазмұны

1. Жалпы ережелер.…………...…………………………………………….... 3

2. Базалық кәсіпорындарды іріктеу..………………….……………….......... 6

3. Өкіл тауарларды (қызметтерді) іріктеу ……............................................... 8

4. Бағаларды тіркеу …………………………………………..……………... 11

5. Салмақтау схемаларын қалыптастыру ….…………………………......... 19

6. Баға индекстерін есептеу тәртібі..……………..………………………... 23

Қосымшалар ………………………………………………………...…...... 28

1- Статистикалық нысан және оны толтыру жөніндегі нұсқаулық

2- Баға байқауға арналған өнімдер және қызметтер тізбесі

3- Өнеркәсіп өнімін түпкілікті мақсат бойынша топтау

4- Өнеркәсіп өнімінің жекелеген түрлері бойынша өлшем бірліктерін қайта есептеу коэффициенттері

Жалпы ережелер

Өнеркәсіптің өндіруші-кәсіпорындарының бағасына жалпымемлекеттік статистикалық байқау елдің ішкі нарығында тұтынушымен және экспорттаушы-сатып алушымен жөнелтілген дайын өнімге және заңды тұлғаларға өнеркәсіп кәсіпорындары көрсеткен өндірістік сипаттағы қызметтерге олардың өзгеруі туралы ақпарат алу мақсатында ұйымдастырылады.

Байқау «Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші» (бұдан әрі – ЭҚЖЖ) мемлекеттік жіктеуішіне сәйкес «Кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу» В, «Өңдеу өнеркәсібі» С, «Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау» D, «Сумен жабдықтау; кәріз жүйесі, қалдықтардың жиналуын және таратылуын бақылау» Е секцияларына жататын экономикалық қызмет түрлерінің кәсіпорындарын қамтиды. Республиканың әрбір өңірінде жоғарыда көрсетілген және қолданыстағы экономикалық қызмет түрлері, оларда өнеркәсіп өндірісінің мамандануын көрсететін өнімнің маңызды түрлері зерттеледі.

Баға байқау қорытындылары өнеркәсіп өнімін өндіруші-кәсіпорындардың баға индексін одан әрі құру үшін пайдаланылады. Өндірушілердің баға индексі өнеркәсіптегі инфляциялық үрдістерді бағалауға, өндіріс көлемін және нақты бағалардан салыстырмалы бағаларға ұлттық шоттар жүйесінің негізгі агрегаттарын қайта бағалауға арналған. Әртүрлі өткізу арналары бойынша өткізілетін өнімдер мен тауарлардың және өндірістік сипаттағы қызметтердің ӨБИ құрамындағы есепке алу экономикалық қызметтің әрбір түрінде құрылатын көрсеткіштің сапасын арттырады және макроэкономикалық талдауда оның кең пайдалануын қамтамасыз етеді.

Бағаның агрегаттық индексі – бағаның жеке индекстері негізінде құрылады және жекелеген кіші топ, топ немесе жалпы зерттелетін құбылыс бойынша баға өзгерісін сипаттайды.

Базалық кәсіпорын – ондағы бағаларды тіркеу үшін іріктеліп алынған байқау объектісі. Базалық кәсіпорындардың іріктелген жиынтығы өңірлік және салалық бөліністегі репрезентативтік түсінікке негізгі талапқа жауап беруі тиіс.

Индекс салмағы – жалпы жиынтығында әрбір жеке элементтердің маңыздылығын көрсететін шама.

Әдіснамалық тәсілдерге сәйкес баға индекстерін құруда индекс салмағы мен базалық салыстыру кезеңі бірыңғай кезеңге жатуы тиіс. Өндірілген өнім құнының орташа жылдық құрылымынан белгілі бір базалық жыл ішіндегі желтоқсан бағасындағы құрылымға өту түзету коэффициенті арқылы жүзеге асырылады.

Қызмет түрі – қызмет түрлері жіктемесінің барынша үлкейтілген санатын сипаттайтын өнімнің (тауарлар мен қызметтердің) біртекті жиынтығын құру үдерісі.

Заңды тұлғалардың қызметі бір профильді және көп профильді бола алады. Көп профильді қызмет арқылы негізгі және қосалқы қызмет арасындағы айырмашылық жүргізіледі, мұндағы анықтауға арналған критерий өнімнің (тауарлар және қызметтердің) тауарлық шығарылымы көлемінде қосылған құн болады.

Тауарлар (қызметтер) түрі – бір атаумен және мақсатпен біріктірілген белгілі бір топ тауарларының (қызметтерінің) жиынтығы.

Салмақтау – жиынтық көрсеткіштерді алу үшін индекстік есептеулерде қолданылатын және тікелей қосуға келе бермейтін әртүрлі тауарлардың өлшемдестігін қамтамасыз ететін рәсім. Өлшемдес тауарлардың (өнімдердің) жиынтығына көшу индекстердің салмағын енгізу арқылы жүзеге асырылады.

Қызметтің қосалқы түрі – үшінші тұлғалар үшін өнімді өндіру мақсатында жүзеге асырылатын, негізгіден басқа, қызмет түрі.

Тауарлар (қызметтер) тобы – тұтынушы қасиеттері мен көрсеткіштерінің ұқсас құрамдарына ие болатын белгілі бір сынып тауарларының (қызметтерінің) жиынтығы.

Өнеркәсіп өнімін өндіруші кәсіпорындардың баға индекстері (бұдан әрі - ӨБИ) - өнеркәсіп кәсіпорындары өндірген дайын өнеркәсіп өніміне және олар көрсеткен өндірістік сипаттағы қызметтерге бағалардың өзгерісін сипаттайтын көрсеткіш.

Өндіріс құралдарына өндірушілердің баға индекстері – ұзақ мерзім қызмет көрсететін (машиналар мен жабдықтар, тұрмыстық техникадан басқа) тауарларға бағалардың өзгерісін сипаттайды.

Аралық тұтыну өніміне өндірушілердің баға индекстері – шикізат ресурстарына, жартылай фабрикаттарға, тауарларға және дайын өнімді одан әрі қайта өңдеу мен шығаруға арналған қызметтерге бағалардың серпінін көрсетеді.

Тұтыну тауарларына өндірушілердің баға индекстері – жеке тұтыну үшін халық пайдаланатын дайын өнеркәсіп тауарларына (азық-түлік тауарлары, киім, аяқкиім, галантереялық тауарлар, жиһаз, тұрмыстық техника тауарлары және т.б.) бағалардың өзгерісін сипаттайды.

Еуростат стандарттарына сәйкес ӨБИ құрамындағы қосалқы агрегаттық баға индекстері күрделі тауарларға, аралық тауарларға және энергияға, ұзақ және қысқа мерзім пайдаланылатын тауарларға түпкілікті мақсат бойынша құрылады. Баға индекстерін құруға арналған негізгі өнеркәсіп топтамаларын анықтау Еуропалық Қоғамдастықта экономикалық қызметтің статистикалық жіктемесіне негізделеді. Оларды ажырату үшін NASE сәйкес топтар (3 белгі) деңгейі пайдаланылады.

Жеке (қарапайым) бағалар индексі – зерттелетін жиынтықтың бір ғана элементі бағаларының өзгерісін көрсетеді және жеке құбылыстардың сипаттамасы үшін пайдаланылады.

Өткізу арнасы – өнімді өткізу бағыты, ол арқылы байқау үшін іріктеп алынған өнімнің (өкіл тауардың) шығарылған кіші түрінің айтарлықтай көлемін үнемі өткізу жүзеге асырылады.

Қызметтің негізгі түрі – қосылған құны субъект жүзеге асыратын кез келген басқа қызмет түрлерінің қосылған құнын арттыратын қызмет түрі.

Түзету коэффициенті – алдыңғы жылғы желтоқсанға базалық жылғы желтоқсандағы бағалар индексі мәнінің және базалық жылғы он екі ай ішінде осы бағалар индексінің орташа мәнінің бөліндісі.

Өндіріс – нәтижесінде өнім алынатын қызмет. Өнеркәсіп өнімі шығарылған дайын бұйымдар және өнеркәсіп сипаттағы жұмыстар (қызметтер) жиынтығы ретінде анықталатын кәсіпорынның өнеркәсіптік-өндірістік қызметінің тікелей пайдалы нәтижесін білдіреді. Өнім тауарлар мен қызметтерді қамтиды.

Өнеркәсіп кәсіпорны -өнеркәсіп өнімін шығарумен және өндірумен, өнеркәсіп қызметтерін көрсетумен айналысатын заңды тұлға немесе оның құрылымдық бөлімшесі.

Бағаларды тіркеу – базалық кәсіпорындардың іріктемелі репрезентативтік жиынтығы бойынша өткізілетін, тауарларға, өнімдерге, қызметтерге бағалардың деңгейі туралы ақпарат жинақтау әдісі.

Айрықшалау – бағаларды тіркеу үшін таңдап алынған жекелеген тауарды сәйкестендіру үшін пайдаланылатын суреттеме немесе сипаттамалар тізбесі.

Орташа баға – өкіл-тауарлар бағасының жалпыланған шамасы. Орташа бағалар белгілі бір уақыт кезеңіне, аумақ бойынша, өнім (қызмет) түрлері бойынша есептеледі.

Салмақтау схемасы – стандартты жіктемеге сәйкес, агрегаттаудың барлық сатылары бойынша анықталған нақты өнімнің, тауарлардың, қызметтердің салмақ жиынтығы. Салмақтау схемасын құру үшін ақпарат көзі өндірілген өнімнің және көрсетілген қызметтер көлемінің құндық көрсеткіштері болып табылады.

Тауар – кез келген, сатуға немесе айырбастауға арналған айналымнан алынбаған еңбек өнімі.

Өкіл – тауар (қызмет) – тауардың (қызметтің) сапасы мен негізгі тұтынушылық қасиетіне әсер етпейтін және тұтынушылық белгісі бойынша біркелкі, бір-бірінен болмашы өзгешелігімен ерекшеленетін тауар тобындағы белгілі тауар (қызмет) түрлерінің жиынтығы. Өкіл-тауарды сипаттау үшін қай тауар бағалануы тиіс екенін көрсететін құрал болып табылатын айрықшалау пайдаланылады.

Қызмет – орындау үдерісінде жаңа, бұрын қолданыста болмаған материалдық-заттық өнімді құрмайтын, бірақ қолда бар, құрылған өнімнің сапасын өзгертетін қызмет түрі.

Тіркеу бағасы – тауардың, өнімнің немесе қызметтің нақты түріне, сапасына, сату шарттары және оған анық белгіленген уақыт кезеңіне төленген ақша бірлігінің саны.

Өндіруші кәсіпорын бағасы - өнімнің өндірушіден сатып алушыға дейінгі қозғалысына байланысты қосылған құн салығы және акциздер, сауда, өткізу үстеме бағасы, көлік және басқа да шығыстар есебінсіз, оның кәсіпорын қақпасынан алып тастау сәтінде өткізілген өнім бірлігінің бағасы.

2. Базалық кәсіпорындарды іріктеу

Өнеркәсіп өнімі мен өндірістік сипаттағы қызметтер бағаларының өзгерісіне байқау базалық кәсіпорындардың іріктемелі желісі бойынша жүзеге асырылады. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру республиканың әрбір өңірінде орналасқан өндіруші кәсіпорындардың қызметін – бас жиынтықтың қасиетін толық және дәлме-дәл көрсету үшін негізгі массивтің әдісімен жүзеге асырылады.

Базалық кәсіпорынды іріктеу үшін Кәсіпорындардың мемлекеттік статистикалық тіркелімінің (бұдан әрі – Тіркелім) және алдыңғы есепті жыл үшін өңірдің өнеркәсіп кәсіпорындары өндірген өнім көлемдері туралы статистикалық есептіліктің деректері пайдаланылады.

Тіркелімдерде каталогтар немесе тізімдер статистикалық байқауларды үйлестірудің негізгі құралы болып табылады. Каталогтар бас жиынтықтар бірліктерінің тізбесін қамтиды. Іріктеуге арналған бас жиынтық ретінде өнеркәсіп статистикасында қолданылатын кәсіпорындар каталогы пайдаланылады. Оның негізінде баға статистикасындағы зерттеуге арналған базалық объектілер санына кәсіпорындарды қосудың белгіленген критерийлеріне сәйкес келетін кәсіпорындар іріктеледі.

Заңды тұлға және (немесе) олардың құрылымдық бөлімшелері жүргізілетін статистикалық зерттеулерге арналған бас жиынтықты:

- ЭҚЖЖ кодына сәйкес негізгі қызмет түрімен:

05-09 «Кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу»,

10-33 «Өңдеу өнеркәсібі»,

35 «Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау»,

36-39 «Сумен жабдықтау; кәріз жүйесі, қалдықтардың жиналуын және таратылуын бақылау»;

- ЭҚЖЖ кодына сәйкес қосалқы қызмет түрлерімен 38 – «Қалдықтарды жинау, өңдеу және жою; қалдықтарды кәдеге жарату» (В, С, Д, Е секцияларына) құрайды.

Базалық кәсіпорындарды іріктеу статистикалық байқауда қолданылатын тәсілдерге тәуелді. Өнеркәсіптегі өндірушілердің бағасын зерттеу үшін жаппай байқаудың іріктемелі (жаппай емес) байқаумен үйлесуінің біріктірілген әдісі пайдаланылады.

Жаппай байқау кен өндіру өнеркәсібі саласындағы ірі және орта кәсіпорындарды, электр жабдықтаумен, газ, бу берумен, ауа баптаумен және су жабдықтаумен айналысатын табиғи монополиялар саласына жататын кәсіпорындарды, сондай-ақ өндірістік сипаттағы қызметтер көрсетуге мамандандырылған кәсіпорындарды қамтиды.

Кен өндіру өнеркәсібіндегі шағын кәсіпорындар және өңдеу өнеркәсібіндегі барлық кәсіпорындар түрлері үшін іріктеме (жаппай емес) байқау қолданылады. Белгілі бір критерийлер бойынша неғұрлым көп үлес салмағы бар ең маңызды бірліктерінің бас жиынтығынан іріктеу арқылы іріктеменің неғұрлым жоғары репрезентативтілігіне қол жеткізуге бағытталған негізгі массивтің әдісі пайдаланылады. Бағаларды байқау үшін іріктемеге өндіруші-кәсіпорындарды қосудың негізгі критерийлері «олармен өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер құны» көрсеткіші болып табылады. Іріктеменің басқа критерийі іріктелген базалық кәсіпорындар өнеркәсіп өнімі мен өндірістік сипаттағы қызметтердің негізгі топтарымен қамтудың ең жоғары мүмкіндігін қамтамасыз ету қажеттілігі болып табылады.

Базалық кәсіпорындардың іріктемелі желісін құру келесі тәртіпте жүзеге асырылады. Біріншіден, ірі және орта кәсіпорындар тізбесі қалыптастырылады. Өңдеу өнеркәсібінде өнеркәсіп өндірісінің көлемі туралы статистикалық есептілік деректерін зерделеу негізінде өнім шығару тұрғысынан неғұрлым өкілдіктілердің және технологиялық үдеріс, пайдаланылатын шикізат, өнім жеткізу арналары бойынша экономикалық қызметтің осы түрі үшін лайықтылардың ішінен іріктеледі. Содан кейін салада үнемі жұмыс істейтін және өнім шығару (қызмет көрсету) көлемін арттыру перспективалары бар шағын кәсіпорындар қосылады.

Базалық кәсіпорындар санына міндетті түрде өңірде қызметтің осы түрі үшін жалғыз, сондай-ақ өндірістік қызметтің экспорттық бағыттылығы бар белгілі бір профильдегі кәсіпорындар қосылады. Іріктемеге дайын өнім өндірумен айналыса отырып, өндірістік сипаттағы ілеспе қызметтерді көрсететін (мысалы, алыс-беріс шикізаты жағдайларында өнімді қайта өңдеу) кәсіпорындарды қосу ұсынылады. Іріктелген кәсіпорындарда әртүрлі меншік нысандары және ұйымдастырушылық – құқықтық нысандар болуы керек.

Байқауға қосылған базалық кәсіпорындардың жалпы саны өңірлік өнімдер түрі, кіші түрі және қызметтер тізбесінің барлық позицияларын толтыруды қамтамасыз ету және олардың әрбіреуі бойынша мүмкіндігінше үштен кем емес бірнеше объектілерді қосу есебімен таңдап алынады.

Тіркелім кодтары бойынша қатаң жүзеге асырылатын, байқауға іріктелген базалық кәсіпорындар тізбесі сәйкестендіру белгілерін жазу үшін тіркелімдер бөліміне өтініш түріне ұсынылады. Тексерілген кәсіпорындар тізімдерін баға статистикасы басқармасы есепті жыл ішінде пайдаланады. Базалық кәсіпорындардың құрылымдық қайта құрылуының өзгеруі туралы ақпарат олардың тізбесіне үнемі және уақытылы енгізіледі.

Базалық кәсіпорындардың басшылары міндетті түрде олардың статистикалық байқауға қосылуы жөнінде, байқау мақсаты және ұсынылатын ақпараттың маңыздылығы жөнінде, алғашқы статистикалық деректердің құпиялылығын және олардың тек қана статистикалық мақсаттар үшін пайдаланылуын қорғайтын заң ережелерінің бар болуы жөнінде хабардар етіледі.

Жыл бойы базалық кәсіпорындарда болып жатқан құрылымдық өзгерістерді үнемі қадағалап отыру қажет: меншік нысанының ықшамдалуы, өзгеруі, өндірістік қызметтің тоқтатылуы және т.б. Жыл соңында есеп беретін әрбір кәсіпорынның есепті жыл ішіндегі бағалар туралы деректерді, сондай-ақ өндірілген өнім (қызметтер) көлемі туралы есептілікті ұсыну тұрақтылығын талдау негізінде базалық кәсіпорындардың тізбесі көкейкесті етіледі және кеңейтіледі. Іріктемеге жыл бойы өңір үшін елеулі өнім көлемдерін тұрақты өндірген, қайта құрылған кәсіпорындар қосылады:

- біреуі немесе екеуі, егер олар бақыланатын тауарлардың бірдей ассортиментін шығарса;

- бірнешеуі, егер солардың әрбіреуі өнімнің (қызметтердің) нақты түрлерін өндіруде мамандандырылса.

Бақыланатын өнімнің шығарылымы тұрақты емес, кездейсоқ немесе бір реттік сипатқа ие және ағымдағы жылғы өндірісі тоқтатылған, болашақта оның жаңартылуы көзделмеген, дербестік мәртебесін жоғалтқан (филиал, цех және т.б.) немесе ірі акционерлік қоғамға қосылған кәсіпорындар байқаудан алынып тасталады. Бұл ретте, мүмкіндігінше олар сол тауарлық мамандануы, меншік нысаны және өндірілген өнім, көрсетілген қызмет көлемдері бар кәсіпорындарға ауыстырылады.

3. Өкіл-тауарларды (қызметтерді) іріктеу

Базалық кәсіпорындарда бағаны тіркеу үшін өкіл-тауарларды (қызметтерді) іріктеу өндіруші кәсіпорындардың бағасын бақылауға арналған Өнеркәсіп өнімдері мен өндірістік сипаттағы қызметтер тізбесіне (әрі қарай - Тізбе) сәйкес жүргізіледі.

Тізбе республика үшін салыстырмалы маңыздылыққа ие және көптеген өңірлер үшін репрезентативті, өнеркәсіп өндірісі мен қызмет көрсету көлемдері мен тұрақтылығы тұрғысынан алғанда едәуір көрнекі өнімдер мен қызметтердің түрлері, түр тармақшалары жиынтығынан тұрады. Тізбе Өнеркәсіптік өнімдердің (тауарлардың, қызметтердің) ведомствалық статистикалық жіктеуішіне (бұдан әрі - ӨӨСЖ) сәйкес жүйеленген және құрылған. Баға бағалауына арналған өнім және қызмет түрлері, түр тармақшалары ӨӨСЖ-ның 9 мәнді кодына сәйкес келеді. Тізбе белгілі базалық жылдағы өнеркәсіп статистикасының деректері бойынша қалыптасады және ағымды кезеңдегі өнеркәсіптік өндірістің құрылымындағы айтарлықтай өзгерістердің болуына байланысты қайта қарастырылады. Тізбе 2-қосымшада келтірілген.

Берілген Тізбенің негізінде әр өңірдің өнеркәсіптік өндірісінің және көрсетілетін қызметтерінің мамандануын көрсететін, өнімдер мен қызметтер түрлерінің, түр тармақшаларының өңірлік жиынтықтары қалыптасады. Бұл үшін ағымдағы жылғы және есепті жылдың алдындағы жылдағы өнеркәсіптік өндірістің көлемдері туралы статистикалық есептіліктің деректері пайдаланылады.

Өңірлік жиынтықты қалыптастыру кезең-кезеңмен жүргізіледі. Алдымен базалық тізімге енгізілген өнеркәсіптік кәсіпорындар өндіретін (көрсететін) тауарлардың (қызметтердің) ауқымды тобының барынша мүмкін саны алынады. Мұндай топтарға мысал ретінде: көмір, кендер мен концентраттар, мұнай өнімдері, ет, балық еті, кондитерлік өнімдерді, нан өнімдерін, машина, механизмдерді жөндеу және т.б. топтарды жатқызуға болады.

Тауарлар тобын іріктеу бұйымның (балалар және үлкендер аяқкиімі) сондай-ақ пайдаланылатын шикізаттық (хром және күдері аяқкиім) неге арналғанын есепке алумен жүргізіледі. Өндіріс құралдары мен аралық тұтыну өнімдеріне жататын өнімдер түрлерін таңдауда тауарлардың гомогендік факторы ескеріледі. Олардың ішінен бағыттылығы бойынша біртекті, бірдей қызмет атқаратын және өлшем бірлігі бойынша сәйкес түрлері таңдалады. Базалық кәсіпорындар экспорттық жеткізілімдерді жүзеге асыратын айқындамалар міндетті түрде қосылады.

Тұтастай алғанда өнімдер, қызметтер түрлерінің, түр тармақшаларының кең ауқымының өңірлік жиынтығы бұдан әрі өндірілген өнім және көрсетілген қызметтер бойынша тұтастай өңір бойынша ұйғарымды көрсеткіштерді, сондай-ақ түпкілікті мақсат бойынша жіктелген өнеркәсіп өнімі мен қызметтің субагрегатталған баға индекстерін қалыптастыру мүмкіндігі болатындай іріктелуі керек. ӨӨБ-ні қалыптастыру кезінде пайдаланылатын, түпкілікті мақсат бойынша топтамалардың құрамы 3-қосымшада келтірілген.

Екінші кезеңде базалық кәсіпорындардың қызметкерлерімен бірге өнімдер, қызметтер түрлерінің, түр тармақшаларының өңірлік жиынтығының әр айқындамасы бойынша бағалық ақпарат ұсыну үшін нақты өкіл-тауарлар (қызметтер) анықталады. Мысалы:

өнім түрі – «Құрамында 0,013 г/л аспайтын қорғасыны бар, TEL немесе TML қоспалары жоқ, ұшқынмен тұтанатын қозғалтқыштарға арналған моторлық бензин (айдау температурасы - 30-220 Цельсий градусы)»;

өкіл-тауарлар – АИ-80 автомобиль бензині, АИ-92 автомобиль бензині, АИ-93 автомобиль бензині және т.б.

Өкіл-тауарларды іріктегенде:

· базалық кәсіпорындармен ұзақ уақыт бойы және сапа жағынан өзгеріссіз күйде өндірілетін;

· тұтынушылардың негізгі типтеріне және әр түрлі арналар бойынша – республиканың ішкі рыногында, ТМД елдерінде, ТМД-дан басқа елдерге өткізілетін;

· сату шарттары бірдей жағдайда өткізілетін;

· ақпарат жинау тұрғысынан алғанда қол жетімді, ал олардың баға өзгерістері осы тауарлар (қызметтер) топтарына тән.

Қызметтердің түрлері, түр тармақшалары бойынша нақты өкіл-қызметтер оларға тарифтер белгілеу сипатына байланысты іріктеледі. Алдымен бекітілген тарифтері бар өкіл-қызметтер іріктеледі. Бұл белгілі бір рынокта басымдық жағдайға ие табиғи монополия саласындағы қызметтер, сонымен қоса базалық кәсіпорындармен тарифтері белгіленетін рыноктық қызметтердің жекелеген түрлері. Одан кейін басқа өкіл-қызметтері іріктеледі, олардың орташа бағамын жұмсалған шығындардың құнын баға зерттеуінде орнатылған көрсетілген қызмет көлеміне бөлу арқылы есептелінеді.

Іріктелген өкіл-тауарлар (қызметтер) баға белгілеулерінің әртүрлі диапазондарын көрсетуі керек. Дегенмен, олардың бір тауардың ішінде өзгеруі барынша төмен болуы керек, бұл орташа бағаларды репрезентативті түрде анықтауға мүмкіндік береді.

Өңірлік жиынтық өнімдері, қызметтерінің әрбір түрі, түр тармақшасының кем дегенде 3-5 едәуір көрнекті тауарлармен, қызметтермен көрінуіне қол жеткізу қажет. Іріктелген өкіл-тауарлардың (қызметтердің) құны жиынтық түрде кәсіпорын шығаратын өнімнің немесе көрсетілген қызметтің осы түрінің жалпы көлемінің құнынан (өткен жыл үшін орташа жылдық бағаларда) 70 пайыздан астамды құрау керек.

Әр іріктелген өкіл-тауарға (қызметке) ерекшелік құрылады. Ерекшелік біртекті тауарларды, қызметтерді байқаудың кейінгі кезеңдерінде бағалау үшін айрықшаландыратын толық сипаттамадан тұрады. Тауардың немесе қызметтің басқа түрлерінен айырмашылығын сипаттайтын барлық сапалық және техникалық ерекшеліктері: материал түрі, шикізат құрамы, сорты, маркасы, бұйым размері, артикулы және т.с.с. көрсетіледі. Әсіресе толық ерекшелік өкіл-қызметтерге құралуы қажет, себебі, базалық кәсіпорындар әр түрлі деңгейдегі тарифтер орнатылған көптеген ұқсас қызметтер көрсетуі мүмкін. Өкіл-қызметтер үшін ерекшелік ретінде оларды көрсетудегі міндетті құраушыларын (олардың болуы немесе болмауы) және тағы да басқа ерекшеліктерін жатқызуға болады.

Сонымен қоса, өкіл-тауарларға (қызмет) ерекшеліктерді құраған кезде олардың өзгеруімен айтарлықтай баға өзгерісі болатын көрсеткіштерді қамту қажет. Бұларға өнімді жеткізу көлемдері (үлкен, кіші партия), төлеу шарттары (алдын-ала, жеткізілген кезде, келесі айда және т.б.), тұтынушылардың негізгі типтері (халыққа, өнеркәсіптік кәсіпорындарға, ауылшаруашылығы өндірушілеріне және т.б.) жатқызуға болады. Егер кәсіпорында үнемі тұтынушылар өзгеріп отырса және өкіл-тауарға баға өзгерісін бақылау мүмкін болмаған жағдайда баға тіркеуін бірнеше тұтынушылар типтері бойынша жүргізу қажет, оларды әр түрлі өкіл-тауар ретінде қарастырған жөн.

Мұнай және газ өндірумен байланысты қызметтер түрлері бойынша өкіл-қызметтер ұңғымаларды бұрғылау тереңдігі, диаметрі, бұрғылау құралдарының типі және басқа да белгілер бойынша жіктелуі қажет. Машина, механизмдер, теміржол көлігінің жылжымалы құрамдарын жөндеу бойынша қызметтерге тарифтер көлемінің вариациясының өзгерістеріне байланысты өкіл-қызметтерді таңдауда кең таралған машина маркаларының және жөндеу жұмыстарының түрін анықтап, нақтылау қажет.

Жыл бойына сапалық және сандық ерекшеліктері өзгеріссіз қалатын тауар немесе қызметтің нақты түрін анықтау мүмкін болмаған жағдайда, баға өзгерісін бақылау үшін «типтік модель» жасау әдісін таңдау қажет. «Типтік модель» ретінде осы бұйымды дайындаудағы немесе қызмет көрсетудегі (орташа немесе кең таралған) шартты түрде орнатылған көрсеткіштермен белгіленген бұйым және қызмет түрін қарастыруға болады. Мысалы, газет басып шығаруда типтік модель ретінде – 54 жолды 40 мың дана болып шығатын форматты қарастыруға болады.

Сипаттама статистикалық нысанға енгізіледі және әрі қарай баға, тарифтерді тіркеуде бағдар береді. Іріктелген өкіл-тауар (қызмет) ерекшелігі жыл бойы өзгеріссіз болуы қажет. Баға деңгейіне әсер ететіндей ерекшелігі өзгерген жағдайда өкіл-тауар (қызмет) «жаңа» тауар (қызмет) ретінде тіркеледі және есепке қосымша енгізіледі.

Жыл бойына базалық кәсіпорынның өнеркәсіптік өндірісінде перспективті деп саналатын өнім (қызмет) түрі бойынша жаңа өкіл-тауар (қызметтерді) енгізу мүмкіндігі бар. Енгізілген жаңа өкіл-тауар бұрын болған арналарда өткізілуі, тауарлық топты құраушы өкіл-тауарлар бағасының деңгейінен айырмашылығы (ауытқу +,-5%-дан аспауы) шамалы ғана және ерекшелік жағынан жақын болуы қажет.

Баға туралы ақпаратты жинаумен қоса өңірлік статистика бөлімшелерінің мамандары өңірдегі өнеркәсіптік өндірістің конъюнкутурасының өзгеруін бақылап отыруы қажет, жыл сайын өкіл-тауар (қызмет) жиынын жаңартып отырғаны абзал. Өндіріс көлемінің азаюына байланысты өзектілігін жоғалтқан түрлері сипаттамасы және баға қатары бойынша жақындармен ауыстырылуы және керісінше, өндіру (қызмет көрсету) болашағы бар және тауарлық топта үлкен үлесті алатындары енгізілуі қажет.

Өнеркәсіптік өнім мен өндірістік сипаттағы қызметтердің өңірлік жиынтығын қайта қарастыру алдағы есептік жылға салмақтау схемаларын қалыптастырумен қатар жүргізіледі. Әр жылдың соңында өңірлік статистика органдары ҚР Статистика агенттігіне бағалық байқау жүргізуге арналған өнеркәсіптік өнім мен өндірістік сипаттағы қызметтер тізбесін жаңартуға ұсыныстар жолдауы қажет.

4. Бағаны тіркеу

Баға тіркеу базалық кәсіпорындармен мемлекеттік статистикалық есептілік «Өндіруші кәсіпорынның өнеркәсіп өнімдері және өндірістік сипаттағы қызмет бағалары туралы ессебі» 1-КБ формасын толтыру арқылы жүзеге асырылады.

Есептілікті толтыруда төлем құжаттарында көрсетілген ақпарат қолданылады. Оларға: келісімшарттар, төлем талаптары, тіркеме қағаздар, сенім хаттар, шот-фактуралар және басқа да құжаттар жатады. Базалық кәсіпорында есептік айдың 14 мен 19 аралығында өткізілген, өндірілген өнімге (көрсетілген қызметке) баға тіркеледі. Егер белгіленген мерзімде өнім өткізілмеген, қызмет көрсетілмеген болса осы күнге жақын күннің ақпараты қолданылады. Тек кей жағдайларда ғана тұтынушымен келісімге отырған келісім шарттағы баға тіркелуі мүмкін, тек ол осы есептік айға тән болуы шарт немесе қоймаға берілген дайын өнім бағасы тіркелуі, ал қызметтер бойынша қызметтің көрсетілгеніне байланыссыз оның белгіленген тарифі (ақысы) көрсетіледі.

Есептілік бланкісінде баға өнімге, қызметке қосылған құн салығынсыз және акциздерсіз, сауда және өткізудің үстеме бағасынсыз, өнімнің өндірушіден тұтынушыға дейінгі қозғалысына байланысты көлік және басқа да шығындар есебінсіз, яғни өндірушінің кәсіпорны қақпасынан шыққан баға тіркеледі.

Бағаны тіркеу жыл бойына ерекшелігі өзгеріссіз қалатын, бір типті және біртекті тұтынушыларға жеткізу шарттары болатын өкіл-тауарларға (қызметтерге) жүргізіледі. Дайын өнеркәсіп өнімінің таңдалған нақты түрлеріне баға тіркеуі олардың өткізу арнасына байланысты – республиканың ішкі рыногында (ҚР), ТМД елдерінде және ТМД-дан басқа елдерге дифференциалды түрде тіркеледі.

Өндірістік сипаттағы қызмет түрлеріне оларды орындауға белгіленген тарифтер (ақы) болмаған жағдайда бағаны анықтаудың шығындық әдісі қолданылады. Яғни, баға белгіленген өлшем бірлігіне қайта есептелген жұмсалған шығынның бірлік құны ретінде есептеледі. Мұнда қызметті көрсетуде қолданылған шикізат (өнім) құны есепке алынбайды, тек кей қызмет түрлерінде шығарып тастауға мүмкін болмайтын жағдайда ғана (мысалы, құбырмен тарату) есепке алынады.

Қазақстан Республикасының «Табиғи монополия және реттелетін нарықтар туралы» Заңына сәйкес табиғи монополия саласына жатқызылатын өндірістік сипаттағы қызметтерге баға (тарифтер) Қазақстан Республикасы табиғи монополияларды реттеу агенттігінің аумақтық бөлімшелерімен орнатылады және реттеледі. Оларды базалық кәсіпорында күшіне енген бұйрық (жарлық) бойынша бекітілген (реттелетін) тарифтерді тіркеу арқылы жүзеге асырылады. Бұл:

1) магистраль құбырларымен мұнай және (немесе) мұнай өнімдерін тасымалдау бойынша;

2) магистраль және (немесе) тарату құбырлары бойынша газ немесе газ конденсатын тасымалдау, сақтау, газ таратушы қондырғыларды және олармен байланысты газ таратушы газ құбырларын пайдалану бойынша;

3) электр энергиясын тарату және (немесе) жеткізу бойынша;

4) жылу энергиясымен қамтамасыз ету және (немесе) тарату, жеткізу, өндіру бойынша;

5) электр энергиясын тұтыну және желіге өткізудің техникалық диспетчеризациясы бойынша;

6) электр энергиясын өндіру-тұтыну балансын ұйымдастыру бойынша;

7) су шаруашылығы және (немесе) кәріз жүйесінің қызметтері.

Электр энергиясын жеткізу аймақтық және аймақ аралық деңгейдегі желілермен жүзеге асырылады. Бірінші жағдайда оны тасымалдау бойынша тариф барлық аймақтар үшін бірдей (қашықтығына байланыссыз) болса, аймақ аралық деңгейдегі желілермен тасымалдау тарифі оның шығынын құрайтын барлық құраушылар бойынша бекітіледі.

Аймақтық электр энергиясымен қамтамасыз ететін ұйымдардағы электр энергиясын өткізу тарифі тұтынушылар санаттарына – халыққа және заңды тұлғаларға жіктеліп бекітіледі. Олар тәулік зоналары, пайдалану қуаттылығына, сонымен қоса салалық (өнеркәсіптік кәсіпорындарға, ауылшаруашылығы тауарларын өндірушілерге, халыққа және т.б.) және аумақтық (облыстағы аудандарға) қағидаттары бойынша айырмашылығы болуы мүмкін. Баға тіркеуіне аймақтағы электр энергиясына бекітілген барлық тариф түрлері қатысады.

Ауаны баптау және бумен қамтамасыз ету қызметтеріне бағаны (тарифті) тіркеу өндірілген жылу энергиясына және ыстық суды таратуға жеке-жеке тіркеледі. Ыстық сумен қамтамасыз ету тарифтері тұтынушылар санаттары бойынша жіктеліп бір Гкал-ына тіркеледі.

Суды тарату және өңдеу, жинау және кәріз жүйесі бойынша қызметтерге баға (тариф) тіркеу ұқсас жолмен жүргізіледі. Ауыз су, ішуге жарамсыз су және ақаба су өнім болып табылады және оларға баға өткізілген көлемдегі текше метріне тіркеледі. Суды тарату қызметтеріне тарифтер тұтынушылар санаттарына байланысты тіркеледі, ағымды суды тазарту – жіктелмейді.

Тауар, қызметтің нақты түріне баға тіркеуде «типтік модель» таңдалған жағдайда баға ретінде базалық кәсіпорынмен ағымды айдағы оны өндіруге жұмсалған шығындар сомасы – электр энергиясының шығындары, материалдар, еңбекақы, сонымен қоса пайда тіркеледі.

Өнеркәсіптік өнімге және өндірістік сипаттағы қызметтерге баға серпінін нақты көрсету үшін келесі бағалар тіркелмеуі қажет:

- базалық кәсіпорынға тән емес сату шарттары мен өте жоғары немесе өте төмен деңгейдегі бағалары орнатылған бір реттік тапсырыс бағалары;

- келісімнің мерзімге аяқталғанда орнатылатын «фьючерстік келісім» типті, келісім-шарт, контракт бойынша бағалар;

- қолма-қол ақшалай есеп айырысумен жүрмейтін келісім-шарттар және керісінше, натуралды түрде сыйлық ретінде төленетін келісім-шарт, келісімдер, «бартерлік келісім» типті бағалар;

- бір кәсіпорынның бөлімшелерінің арасында коммерциялық операцияларда қолданылатын трансфертті бағалар.

Өндіруші кәсіпорынның өнеркәсіп өнімдері және өндірістік сипаттағы қызметтеріне баға ақпаратын жинауда қолданылатын статистикалық нысан бос бағаналардан тұрады. «Атауы» және «коды» бағаналарына өнім және қызмет түрелерінің тізбесіне байланысты жазба енгізіледі. «Сипаттама» бағанасында нақты өкіл-тауар (қызмет) және ерекшелігі көрсетіледі.

Кез-келген баға өзгерісі немесе баға құрушы факторлар әсерінен және басқа да себептерден өзгерген бағаның жаңа деңгейі тіркеледі. Іріктелген өкіл-тауарға бағаны көрсеткен кезде сәйкестілік қағидасын сақтаған абзал. Бір өкіл-тауарға (қызметке) баға тіркегенде олардың:

- біртекті өлшем бірлігі;

- өзгеріссіз қалатын сапалық сипаттамасы (спецификациясы);

- өзгермейтін өткізу арнасы болуы шарт.

Өкіл-тауар (қызмет) нақты бағасы Тізбедегі бекітілген өлшем бірлігіне тіркелуі қажет. Стандартты өлшем бірліктері статистикада қолданылатын жіктеуіштер жүйесіне сәйкес жасалған. Алайда өндірілген тауарлардың жеке түрлерін сатуда басқа өлшем бірлігі болуы мүмкін: кірпіш – шартты мың дана немесе текше метр, құбырлар – тонна немесе метр. Нақты өткізілген өнімнің өлшем бірлігі Тізбеге сәйкес келмеген жағдайда бағаны белгіленген өлшем бірлікке ауыстыру қайта есептеу коэффициентін қолданумен жүргізіледі. Бұл процедура базалық кәсіпорынның мамандарымен есептілікті толтыру барысында жүргізілуі мүмкін.

Мысалы, ұйым құрылыс кірпішінің 1 данасын 26 теңгеден сатады. Статистикалық нысанды толтыруда белгіленген өлшем бірлік – текше метрге бағаны қайта есептеу қажет. Ол үшін 1000 дана = 2,63 текше метр айналдыру коэффициентін және шартты көлемі 1000 дана деп ала отырып, «Құны» бағанасында нақты өлшем бірлігіне 26 мың теңге деп есептейміз. Осы белгіленген өлшем бірліктегі құнды қолдана отырып, 1 текше метріне бағаны есептейік: 26000/2,63=9 886 теңге.

Өкіл-тауар	Бағасы, теңгемен	Шартты көлемі	Құны, теңгемен
Нақты өлшем бірлігі	дана		1 000	26 000
Белгіленген өлшем бірлігі	текше метр	9 886	2,63	26 000

Статистикалық тәжірбиеде жиі қолданылатын бір бірліктің екінші бірлікке қайта есептеу коэффициенттері 4-қосымшада келтірілген.

Қажет болған жағдайда өкіл-тауардың (қызметтің) нақты орамдағы бағасын белгіленген өлшем бірлікке қайта есептеуге болады. Қайта есептеу мына формула бойынша жүргізіледі

, мұндағы

P_s - белгіленген өлшем бірлігіне баға;

P_n - өкіл-тауардың нақты орамына бағасы;

q_s – белгіленген өлшем бірліктегі салмағы (саны);

q_n - өкіл-тауардың нақты орамдағы салмағы.

Мұндай қайта есептеуді қолданғанда белгіленген өлшем бірлігінің салмағы мен нақты орамдағы салмақ салмақты өлшеудің бірдей өлшеуішінде: тонна, килограмм, литрі және т.с.с. болғанын ескеру қажет. Мұндай қайта есептеу процедурасы базалық кәсіпорындарының мамандарымен есептілікті толтыруда жүргізілуі қажет.

Статистика органдары кәсіпорынның алдыңғы айдың мәліметтеріне қарағанда айрықша өзгерген баға туралы мәліметтер алған жағдайда бұл өзгерістің туу себебін анықтауы қажет. Бағаның өзгерісін екі фактор бойынша айқын белгілеу қажет – инфляциялық және сапалық. Индексті есептеуде тек бір ғана фактор – инфляциялық ғана есепке алынады. Бағаның сапа жақсаруына (төмендеуіне) байланысты өсуі (төмендеуі) жалпы баға өзгерісінен алынып тасталуы қажет. Тіркелетін өнімнің технико-экономикалық параметрлері өзгерген жағдайда кәсіпорынның маманымен бірге жаңа модификацияланған тауар бағасы өзгерісінің алдыңғысымен салыстырғанда қаншалықтысы сапа өзгерісіне байланысты екенін анықтау, яғни жаңа бағаны қайта есептеу коэффициентін анықтау қажет.

Мысалы, наурыз айында ені 110см мақта-мата матасының 1 метріне бағасы 120 теңгені құрады, ал сәуір айында ені 120см болатын осындай матаға метріне 140 теңге құрады. Бұл жағдайда баға индексін екі кезеңді тура салыстырумен есептеген (140/120=116,7%) дұрыс болмайды (себебі бұл маталар сапалық көрсеткіші – ені бойынша сәйкес емес). Матаға баға индексін есептеу үшін сәуір айында тіркелген бағаны (140 теңге) наурыз айының шарттарына, яғни басқа еніне қайта есептеген жөн: 140х(110/120)=128,4 теңге. Сәйкес ендегі сәуірде наурызға қарағанда матаның баға индексі: 128,4/120=107,0%-ды құрайды.

Өкіл-тауарларға ақталмайтын баға өзгерісін анықтау және болдырмау мақсатында базалық кәсіпорындармен берілетін баға туралы ақпаратты логикалық бақылау қажет. Баға деңгейін бақылау төмендегідей жүргізіледі:

1) өкіл-тауарларды өткізу арналары арасында – экспорттық жеткізілім бағалары ереже ретінде ішкі рынок бағаларынан жоғары;

2) басқа базалық кәсіпорындардағы ұқсас өкіл-тауарлар бағасымен салыстыру;

3) өкіл-тауарлардың өзара қабылданған (белгілі) пропорцияларына сәйкес. Мысалы, майлылығы 6% сүт майлылығы 3,2% сүттен қымбат, АИ-95 бензині АИ-80 бензинінен қымбат және т.б.

Өнеркәсіптік өнімге және өндірістік сипаттағы қызметтерге бағаны тіркеу кезінде бағалық ақпараттың уақытша болмайтын кездері кездеседі. Жеткіліксіз өкіл-тауар (қызмет) бағаларын есептеуде келесі есептеу тәсілдерін қолдану ұсынылады.

1-мысал. Есепті айда бір немесе бірнеше өкіл-тауарларға бір (немесе одан көп) өткізу арнасы бойынша есепті айдың бағасы болмаған жағдайда «шартты» бағаны төменгі тәртіппен анықтайды:

- өткізу арнасы бойынша бар өкіл-тауарлардың есепті айдағы алдын-ала салыстырмалы бағалық есептеледі;

- есепті бағасы болмаған өкіл-тауардың өткізу арнасы бойынша бағасы есептелінген алдын-ала салыстырмалы бағалыққа көбейтіледі (баға * белгісімен айрықшаланады).

1-мысал

Кәсіпорын коды	Өкіл-тауар атауы	Өкіл-тауар коды	Тауар, қызмет сипаттамасы (түрі, маркасы, сұрып, құрамы, өлшенген орамасы)	Өткізу арнасы	Бағасы	Салыстырмалы бағалық
есепті айда	өткен айда
051010220 Энергетикалық тас көмір, тонна
	энергетикалық көмір		көмір ГЖ 5 метр, күлділік.-26,21%	ҚР	2238,68*	2236,00	1,0012
	энергетикалық көмір		көмір ГЖ 5 метр, күлділік.-26,21%	ҚР	1071,00	1071,00	1,0000

	энергетикалық көмір		көмір ГЖ 5 метр, күлділік.-26,21%	ҚР	3125,00	3500,00	0,8929
	энергетикалық көмір		көмір ГЖ 5 метр, күлділік.-26,21%	ҚР	2793,70*	2790,35	1,0012
			көмір ГЖ 5 метр, күлділік.-26,21%	ҚР	1470,85	1308,54	1,1240
Орташа геометриялық баға	1984,61	1982,23	1,0012

ҚР өткізу арнасы бойынша есепті айдағы бар бағалар бойынша алдын-ала салыстырмалы бағалық:

In =

«Шартты» бағалар:

- 01 өкіл-тауары бойынша = 2236,00 х 1,0012 = 2238,68*

- 02 өкіл-тауары бойынша = 2790,35 х 1,0012 = 2793,70*

ҚР өткізу арнасы бойынша есепті айдың түпкілікті орташа бағасы =

= = 1984,61

ҚР өткізу арнасы бойынша өткен айдың орташа бағасы =

= = 1982,23

ҚР өткізу арнасы бойынша есептік айдағы салыстырмалы бағалық =

= 1984,61 / 1982,23 = 1,0012

2-мысал. Егер есепті айда өткізудің бір (немесе одан көп) арнасы бойынша барлық өкіл-тауарлар бойынша түр тармақшасында есепті бағалар жоқ болып, бірақ өнім түрін қалыптастыратын басқа (екіден көп) түр тармақшалары бойынша ақпарат бар болса, онда «шартты» бағаларды есептеу төмендегідей тәртіпте жүргізіледі:

- есепті айдың бағасы бар түр тармақшаларында өткізудің сәйкес арнасы бойынша бар бағалар бойынша есепті айдағы алдын-ала салыстырмалы бағалық есептеледі;

- өткізу арнасы бойынша есепті бағасы жоқ өкіл-тауарлар бойынша түр тармағында өткен айдың бағалары өткізу арнасы бойынша алынған алдын-ала салыстырмалы бағалыққа көбейтіледі (баға ** белгісімен белгілейді).

2-мысал

Кәсіпорын коды	Өкіл-тауар атауы	Өкіл-тауар коды	Тауар, қызмет сипаттамасы (түрі, маркасы, сұрып, құрамы, өлшенген орамасы)	Өткізу арнасы	Бағасы	Салыстырмалы бағалық
есепті айда	өткен айда
072915210 Қорғасын кендері, тонна
	қорғасын кені		қорғасын – 68%, өңделмеген, ПК-21	ҚР	3000,00	2985,00	1,0050
	қорғасын кені		қорғасын-45%, өңделмеген, ПК-20	ҚР	2100,00	2100,00	1,0000
	қорғасын кені		қорғасын-29%, өңделмеген	ҚР	2000,00	1890,00	1,0582

	қорғасын кені		Қайта өңделген, қорғасын, 48-62%	ҚР	3250,00	3200,00	1,0156
	қорғасын кені		Қорғасын,58%, ластикалық.	ҚР	2800,00	3000,00	0,9333
Орташа геометриялық баға	2581,56	2577,39	1,0016
072915220 Қорғасын қойыртпалары, тонна
	қойыртпа		Қорғасын – 87%; алюминий-1,2%, араласқан	ҚР	1800,00	1800,00	1,0000

	Қорғасын қойыртпалары		Қорғасын – 75%, марганец-11%, өңделмеген	ҚР	2000,00	1850,00	1,0811
	қойыртпа		Қорғасын қойыртпасы – 77%	ҚР	2200,00	2000,00	1,1000
Орташа геометриялық баға	1993,31	1881,44	1,0595