Кенішке жылу єдісімен єсер ету

Жылу єдісімен єсер ету жоѓарѓы т±тќырлыќты м±най µндіруде пайдаланѓан тиімді болып табылады. Біраќ кей кен орындарында м±най ќ±рылысы жєне оныњ жиналу жаѓдайына µндірістік пайдалануѓа тек ѓана жылу єдісі єсер ете алатындай кездер болады.

Егер ќабат температурасы ондаѓы парафинніњ ќабат жаѓдайына кристалдауына тењ немесе жаќын болса, онда м±найды салќын сумен ыѓыстыру, ќабат температурасын м±здатады. Айдалѓан салќын су ќткізгіштігі жоѓары ќабатшалармен тез ќозѓалып, жоѓары жєне тµмен орналасќан µткізгіштігі аз ќабатшаларды м±здатады. М±здату м±найдыњќоюландырады немесе ондаѓы еріген парафиндерді ќаттц фазаѓа айналдырып, ќабатшалардаѓы м±най ќорын конференциялап тастауы м‰мкін. М±най ќ±рамыныњ б±ндай ќасиеті жєне ќабаттаѓы ќабатшалардыњ біртексіздігіне байланысты аса тиімді нєтиже алу ‰шін- ќабатќа жылу айдаѓан жµн. Б±л жаѓдайда ыстыќ су немесе бу айдалады, ол µткізгіштігі жаќсы ќабатшалармен тез ќозѓалып, ‰стінгі жєне астынѓы ќабатшаларды жылытады, соныњ нєтижесінде м±найдыњ т±тќырлыѓы тµмендеп жєне ќорды біршама толыќ алуѓа м‰мкіншілік береді.

Ќабатќа жылу беру арќылы єсер ету єдісі м±най бергіштікті арттыру єдісі болып табылады.

1.3 Ќабат ішінен жану

Ќабатта жылжымалы жану франтын пайдалану ќабатта жылудыњ жоѓалуын жєне жылумен єсер етудіњ тиімділігін кµрсетеді. Кµкске ±ќсас м±най ќалдыќтарымен ќаныќќан кеуекті ортада ќабатќа ќажетті мµлшерде ауа беру арќылы, онда ‰зіліссіз жануды ќамтамасыз етуге болады.

Ќабатта жану нєтижесінде м±найды термиялыќ айдау жєне жану фронты алдындаѓы зµонада м±найлы µнімді алу процесі болады. Кезекті аймаќта м±найды термиялыќ айдаудан кейін ќалѓан кµкске ±ќсас м±най ќалдыќтары жану ошаѓын ќодайтын отын болып табылады. Жану зонасы айдау ±њѓылары ќабырѓасымен радиалды баѓытта орналасады. Нєтижесінде жылу фронтыныњ температурасы 450-500 С-ге жеткенде келесілер болады:

1. Жану алдында жынысты ќаныќтырып т±рѓан м±найдыњ біршама жењіл компаненттері газ фазасына айналады.

2. М±най ќ±рамында кей кµмірсулардыњ азаюы (крекинг)

3. Крекинг процестен кейін пайда болѓан кµкске ±ќсас ќалдыќтардыњ жануы

4. Жыныс тесікшелерінде парафин мен асфальтендердіњ еруі

5. Фронт алдын орналасќан ќабат суларыныњ буѓа фазасына айналуы.

6. Жану фронтынан бµлінетін газ м±найдыњ ќызуына байланысты ондаѓы жењіл фракциялармен араласу салдарынан м±найдыњ т±тќырлыѓы тµмендейді.

7. М±найды айдаѓанда µнім конденсациясы жєне жоѓары м±найѓа ќаныќќан ќозѓалу зонасыныњ пайда болуы.

8. Жану салдарынан болѓан кеуекті жынысты ќ±рѓаќ жанып кеткен ќоспаныњ пайда болуы

Ќабат ішінде жануды ќабатта бірнеше зона болады:

1. Жанбай ќалѓан м±най жєне кокс ќалдыќтары бар жанып кеткен зона, б±л зонаѓа айдалѓан бу ќалѓан жану температурасы жылуынан ќоздырылады.

2. Жану зонасы, онда максималды температура 300-500 С-ѓа дейін жетеді. Б±л зонадаѓы жылу конвекция есебінен беріліп отырады.

3. булану зонасы, жану зонасынан бµлініп шыќќан газдардыњ єсерімен м±найды фракцияѓа айдау жєне ќалдыќ м±най крекингі ж‰ріп жатады. Ќабат сулары б±л зонада ќ±рѓаќ немесе ылѓал буѓа айнлады, ол ќабаттыњ температурасы мен ќысымына байланысты.

4. Конденсация зонасы, б±нда температураныњ тµмендеуінен кµмірсулар жєне су буыныњ конденсациялануы болады. М±най жєне су µндіру ±њѓыларына конденсация толыќ болмаѓан жєне жанудан бµлініп шыќќан кµмірќышќыл газ СО₂, кµмір оксиді СО жєне N₂- азот сияќты газдармен ыѓыстырылады.

5. Суѓа ќаныѓушылыѓы кµбейген зона, оныњ ќ±рамында м±най, су, газ ‰ш компанетте болады.

6. м±найѓа ќаныќќан зона кµмірсутектіњ жењіл фракцияларымен байытылѓан, м±най т±тќыллыѓы аз басќа зоналардан ыѓыстырып єкелген м±най жиналѓан зона. Б±л зонадаѓы температура бастапќыѓа жуыќ болады.

7. Єсер етілмеген зона, ќабат температурасы бастапќы температурадай болып ќала береді, соныњ салдарынан б±л зонадаѓы ыѓыстырылатын м±найдыњ т±тќырлыѓы да µзгермейді.

Ќабат ішімен жану процесініњ термодинамикалыќ жєне гидродинамикалыќ есебі µте ќиын, ол процесс мєндерін жуыќтап есептейді. Ќабаттаѓы жану кµкске ±ќсас ќалдыќтыњ, м±найды айдау жєне кпекинг процесінен ќалѓан ќалдыќтар есебімен ж‰реді, ол м±най ќорын 5-15% ке дейін шыѓындайды. Б±л кµлем ќабат параметрлерінен, м±найдыњ химиялыќ ќ±рамы жєне таѓы да басќа факторлармен байланысты. Ќабат кµлем бірлігіне ќарап кµкс ќалдыќтарыныњ кµлемі эксперименталды аныќталады. Содан кейін есептеу жолымен немесе эксперименталды т‰рде тотыќтырѓыш ауа кµлемі аныќталады.

Соныњ ішінде оттек, яѓни ауаныњ процеске ќатысќан толыќ кµлемі емес,тек бµлігі ѓана есептеледі. Б±нда ауаны ќолдану коэффициентін енгізу ескеріледі, ол 0,8-0,9 ѓа тењ. Жану фронты ќабатта кењеюіне байланысты айдалатын ауа кµлемі де сєйкесінше кµбейеді.

Кокске ±ќсас м±най ќалдыќтары шамамен 375⁰С температурада жанады. Б±л температураны т±раќты ±стау ‰шін, ізінше ‰здіксіз жануды ќамтамасыз ету ‰шін 1м³ жынысќа 20 дан 40 кг ѓа дейін кокс жаѓу керек болады. Б±ндай кокс кµлемін тек ѓана тыѓыздыѓы 0,87-ден жоѓары ауыр м±най бере алады. Жењіл м±найлар жану процесі ‰шін ќажетті кокс кµлемін бере алмайды. Басќа жаѓынан алѓанда, µте ауыр м±най, тыѓыздыѓы 1 ден жоѓары болатындар, процестіњ тиімсіздігіне єкеліп соќтырады, себебі б±л жаѓдайда м±най ќ±рамында кокс кµлемі µте кµп, сєйкесінше ондай м±найды ыѓыстыру µте ќиын.

1кг коксты жаѓу ‰шін шамамен 11,3м³ ауа, соныњ ішінде 100% ауа оттегін ќолдану керек. Сонымен ќ±рамында 20-40 кг коксы бар жынысты жаѓу ‰шін шамамен 325-500 м³ауа керек.

Ќабаттаѓы кокстыњ жануы жасанды немесе µздігінен ж‰реді. Ќабатты жандыру ‰шін т‰птік газды горелкалар, т‰птік электр жылытќыштары жєне химиялыќ жанѓыш ќоспалар ќолданылады. Ары ќарай жануды-ауаныњ ќажетті кµлемін айдау арќылы ж‰зеге асырады.

Ќабат ішімен жану процесі тік н‰ктелі жєне ќарсы н‰ктелі болады. Тік н‰ктелі процесте жану ошаѓы ќабатта айдау ауасымен баѓыттас, айдау ±њѓысынан µндіру ±њѓыларына баѓытталады. Тік н‰ктелі жану процесс жењіл м±най ‰шін тиімді. Ќарсы н‰ктелі жану процесі ќабатта айдау ±њѓыларына ќарсы баѓытта болады, яѓни µндіру ±њѓыларынан айдау ±њѓыларына ќарай баѓытталады. Б±л жаѓдайда ќабат айдау ±њѓыларыныњ т‰бінде жанып, ізінше ыссы ауаны ортањѓы айдау ±њѓысы арќылы беріп отырады.

Одан басќа жану ќ±рѓаќ, ылѓалды жєне жоѓары ылѓалды болып бµлінеді. Ќ±рѓаќ жану атмосферадаѓы ауаны беруден, оныњ ќ±рамында су буыныњ болмауынан пайда болады. Ылѓалды жануда 1 м³ ауаѓа шамамен 1 литр су ќосылады. Жоѓары ылѓалды жануда судыњ ќоспасы 5 литрѓа дейін барады. Ќабат ішімен жануы кезінде будыњ зонада генерациялануын ескере отырып, бу м±найды µткізгіштігі нашар зоналардан ыѓыстырып шыѓаруѓа аса тиімді болып саналады, сондыќтан айдалатын ауаѓа бір шама кµлемде су ќосылады. Кокстіњ азаюына жєне ондаѓы ылѓалдыњ болуына байланысты б±ндай шара жану зонасындаѓы температураныњ тµмендеуіне ікеліп соќтыруы м‰мкін. Одан басќа, судыњ біршама кµлемде ќосылуы ауаны ж±мсаудыњ кµлемін азайтады жєне компрессорлы станциялардыњ ќуатын азайтады. Алынѓан кµрсеткіштер бойынша ылѓалды жануда ауаны ж±мсау кµлемін 1,5-3 мµлшерде азайтуѓа болады.

6. Қандай ұңғының түп жабдыктары конструкциясын білесіз? Ұңғының жетілмеген түрлері қандай?

Мұнай ұңғыларының ќұрылысында маңызды этап болып соңғы этап табылады, ол келесі жұмыстарды ќамтиды:өнімді ќабатты ашу, шегендеу ќұбырларын түсіру және цементтеу, түп жабдыќтары жєне мұнай ағынын шаќыру. Соңғы этапты дұрыс жүргізуден ұңғыны меңгеру уаќыты жєне ары ќарай ±њѓыны д±рыс пайдалану тєуелді болып табылады.

Ќабатты ашудыњ техника-технологиясы оныњ геомеханикалыќ мінездемесімен тыѓыз байланысты болу керек.

Ќабатты ашу єдісі оныњ ќабат ќысымыныњ кµлемімен, ќабаттыњ м±наймен ќаншалыќты ќаыќќандыѓымен, дренаждау дєрежесімен жєне басќа да факторлармен байланысты, біраќ олардыњ барлыѓы келесі талаптарды ќанаѓаттандыру керек:

- ќабатты ашќанда ‰лкен ќысымды ќабат фонтанды болады;

- ќабатты ашќанда т‰п ќабат зонасындаѓы жыныстардыњ фильтрациялыќ ќасиеті табиѓи к‰йінде ќалдыру; егер жыныс µткізгіштігі нашар болса, онда т‰птік зона жыныстарыныњ фильтрациялыќ µткізгіштіктерін жаќсартуѓа ыќпал жасау;

- ашылуѓа ќабаттыњ ‰стінде кµлемді жабушыныњ болуы, ол ±заќ уаќыт сусыз пайдалану мен м±най аѓымыныњ т‰п зонаѓа максималды келуіне кепілдік береді.

¦њѓыны ±стату кострукциясы оныњ геологиялыќ жєне техникалыќ факторларымен жєне оныњ пайдалану ±заќтыѓымен аныќталады. ¦њѓы кострукциясындаѓы т‰п аймаќтыњ конструкциясы µте мањызды элемент болып табылады, ол ‰шін келесілер орындалуы керек:

- ±њѓыныњ т‰п аймаѓы механикалыќ т±раќты; ±њѓыныњ т‰біне жабдыќ т‰сірілу м‰мкіндігі; жыныстыќ б±зылуын болдырмау;

- м±найлы ќабат пен ±њѓы т‰бініњ жаќсы гидродинамикалыќ м±найлы байланысыныњ тиімділігі;

- м±найлы ќабатты тањдап алып ашу м‰мкіндігі жєне сулы, газды ќабатшаларды изоляциалау м‰мкіндігі;

- аралас ќабатшаларѓа немесе тањдалѓан бµліктерге тањдап єсер ету м‰мкіншілігі;

- м±найлы ќабат ќалыњдыѓына т‰гелдей дренаждау м‰мкіндігі;

¤німді кабатты ±стау єдісі оны мењгеру тиімділігіне ‰лкен єсерін тигізеді, ол оныњ бастапќы дебитіне, сонымен бірге м±най бергіштікке де єсерін тигізеді. Олар ќабат жаѓдайымен жєне ерекшеліктерімен, ±њѓы конструкциясымен байланысты.

¦њѓы т‰бініњ конструкциясыныњ бірнеше т‰рі бар: ашыќ т‰п ‰шін шегендеу ќ±быр башмагы µнімді ќабаттыњ кровлясында сементтеледі. Содан соњ ќабатты диаметрі кішірек долатамен б±рѓылайды жєне µнімді ќабат ±њѓымасыныњ стволын ашыќ к‰йде ќалдырады.

Б±ндай конструкция µнімді ќабатта тыѓыз, ќатты ж±мыстар (известняк, песчанник) ќ±мтастар болѓанда ќолданылады; біртекті жыныспен салыстырѓанда ќабатшаларѓа бµлінбейтін саздар ‰шін, олар сумен байланысќанда ісініп, б±зылады; сонымен бірге сусыз, газсыз ќабатшалар;

Ашыќ т‰п гидродинамикалыќ тиімді деп есептеледі, ал ашыќ т‰пті ±њѓы эталон болып табылады, себебі оныњ гидродинамикалыќ аныќталѓан коэффиценті бірге тењ. Ашыќ т‰птіњ кемшілігі оныњ ќабаттаѓы керекті ќабатшаларды ашалмауы. Фильтірлі т‰птіњ екі конструкциясы бар.

7. Жетілмеген ұңғының шығымын қалай анықтайды?

. Гидродинамикалық жетілмеген ұңғыларға қарай сұйықтың ағыны – ұңғы түбінің түрлерін моделдеу.

Гидродинамикалық жетілген ұңғымалар деп – егер ол өнімді қабатты барлық h қалыңдығы аша алса,сонымен қатар ұңғы түбі ашық болса, яғни барлық ашылған түбінің жоғарғы жағы (төбесі) сүзілетін жағдайда айтамыз (1а-сур.).

1. Егер ашық түбі бар ұңғы, қабаттың барлық қалыңдығын h аша алмаған жағдайда, яғни тек белгілі бір тереңдіктегі b қабатты аша алатын қабілеті болса, онда оны қабатты ашу деңгеиі бойынша гидродинамикалық жетілмеген(жасалмаған) ұңғыма деп атаймыз (1б-сур.).

Осы жағдайда - қабаттың салыстырмалы ашылуы деп аталады.

И. Козени формуласы арқылы қабатының ашылу деңгейіне байланысты гидродинамикалық жетілмеген ұңғы шығым анықталады:

(1)

а) б) в)

түп

b h тесіктер немесе сүзгі

1-сурет. Ұңғы түбінің түрлері

2. Егер ұңғы қабатты табанына дейін ашса, шегендеуші бағанасындағы арнайы тесік арқылы немесе цементтік таста және арнайы сүзілгіштер арқылы қабатпен хабар алмасу жағдайы туса және бұндай ұңғыманы қабаттың ашылуы мінездемесі бойынша гидродинамикалық жетілмеген (жасалмаған) деп атайды (1в-сур.).

3. Кейбір жағдайда ұңғыда жетілмегендіктен екі түрі де кездеседі:

а) Қабаттың ашылу деңгейі бойынша

б ) Қабаттың ашылу мінездемесі бойынша

Қабаттың ашылу деңгейі және мінездемесі бойынша гидродинамикалық жетілмеген (жасалмаған) ұңғы шығымын мына формула арқылы есептеуге болады.

(2)

мұндағы - қосымша фильтрациялық кедергі, ол қабаттын ашылуы деңгеиі мен ашылу мінездесесі (С₂) бойынша ұңғының жетілмегендігімен түсіндіріледі.

мен – шамалары В.И. Шурова әдістемесімен анықталады.

шамасының параметірлерінен және С₂ шамасының 3 параметрлерден: , , тәуелділік графиктері тұрғызылған;

Мұндағы; n - ашылған қабат қалыңдығының әрбір метіріндегі перорациялық тесіктер саны; – ұңғы диаметірі; – оқтардың жынысқа неу тереңдігі; - тесіктер диаметрі.

Кейде ұңғының келтірілген радиусын , туралы түсінік енгізген қолайлы, яғни жетілдірілген ұңғы радиусының шығымы, осы жетілмеген ұңғы радиусыныңшығымына тең келсе, мынандай болады:

Олай болса (2) – ші формуланы былай ауыстырамыз:

(3)

Кейбір жағдайда ұңғының гидродинамикалық жетілмегендігі ұңғының жетілу коэффициенті көмегімен ескерімді:

(4)

мұндағы Q – жетілдірілмеген ұңғыма шығымы, – жетілдірілген ұңғыма шығымы.

Ұңғының жетілдіру коэффициенті мен С шамасы бір-бірімен мына тәуелділікпен байланысқан:

8. Перфорациаланған ұңғыға сұйықтың келуі қалай анықталады?

4.2 М±най ±њѓыларын мењгеру єдістері

¦њѓыны мењгеру-аѓымды шаќыру жєне ондаѓы µнімділікті арттыру операцияларыныњ технологиялыќ комплексі ол ќабаттыњ м‰мкіндктеріне сєйкес тањдалады. ¦њѓыны ќабатќа µткізгеннен кейін ќабатты ашу жєне шегендеу ±њѓысын перфорациялау, кейде оны ќабатты екінші ќайтара ашу деп те атацды, ±њѓыны т‰п аймаѓы єсіресе ашылѓан ќабат ‰сті ж±ќа сазды известтен немесе сазды ќабыќшамен ластанѓан болады.

Менгеру маќсаты-коллекторлардыњ табиѓи µткізгіштігі ±зындыѓы бойынша, ќабаттаѓы перфорацияланѓан коналдыњ ашыќ бетіне дейін ќалпына келтіру жєне ±њѓы µнімін оныњ сєйкес потенциялыды м‰мкіндігінше алу.

Ќабатты менгеру єдістері ќысым µте жоѓары болѓанда, яѓни фонтандауды к‰ткен жаѓдайда жєне ќысымы аз, яѓни ашыќ фонтандау ќаупі жоќ жєне механикаландырылѓан єдіс ќолданылатын болып екіге бµлінеді. М±най µндіру практикасында кµптеген ашыќ фонтанды ±њѓыларыныњ ±заќ уаќыт жануы, оныњ себебі ќабатты ашу жєне ±њѓыны мењгеру технологиясын б±зылыу салдарынан болады. М±ндй ќ±былыстар ±њѓыныњ істен шыѓуымен ќоймай, кен орынныњ µзініњ µнімі азаюына єкеліп соќтырады.

Аѓым шаќырудыњ негізгі алты єдісін атап айтуѓа болады:

- тартание

- поршендеу

- ±њѓы с±йыѓын біршама жењіліне аудару

- компрессорлы єдіс

- газды с±йыќ ќоспаны айдау

- терењ сораппен сору

Тартание-б±л ±њѓыда с±йыќты 16мм ж±ќа ќанатты лебедка кµмегімен желогнка т‰сіру арќылы алу. Желонка 8м ±зындыќты ќ±бырдан дайындалады, оныњ тµменінде штокты клапан бар, яѓни шток белгілі бір жерге тірелгенде клапан ашылады. Желонка диаметрі кµбіне шегндеу ќ±бырыныњ 0,7 диаметірінен аспайды. Желонканыњ жоѓарысында ќанатќа бекітілген ќысќыштар ќарастырылѓан желонканы бір т‰сіргенде с±йыќ кµлемі 0,06м³ тен аспайды.

Поршенде- поршендеуде поршен немесе сваб диаметрі (25-37,5мм) клапанды ќ±быр к‰йінде болады. Ќ±бырдыњ сыртќы бетінде серпімді резиналы менжеттер (3-4мт) сымды ќор арќылы ±сталѓан. Поршень с±йыќ баѓанына т‰сірілгенде с±йыќ поршень арќылы поршень ‰сті кењістігіне µтеді. Кµтерілгенде клапан жабылады, ал манжеттер с±йыќ баѓанасын ќысып т±рѓан ќысым арќылы, НКТ ќабырѓаларына ќысылып, тыѓыздалады. Поршенді єдісте де саѓа ашыќ ќалады, ол єр ќарай к‰тпеген ќауіптердіњ болуымен байланысты.

Ќабат с±йыѓын ауыстыру. Ауыстыру ±њѓыѓа т‰сірілген НКТ жєне гермотизацияланѓан саѓада ж‰ргізіледі, б±л лаќтырылуларды жєне фонтанды ќ±былыстан ќорѓайды. Б±рѓылаудан шыќќан ±њѓы єдетте сазды ќоспамен толтырылѓан болады. ¦њѓыны жуу сумен немесе газдандырылѓан м±наймен болсын жуѓанда, оныњ т‰п ќысымын мына кµлемге азайтуѓа болады:

(1)

м±ндаѓы сазды ќоспа тыѓыздыѓы; жуу с±йыѓыныњ тыѓыздыѓы; НТК т‰сірілген терењдік; ±њѓы ќисыќтарыныњ орташа б±рышы.

Осындай єдіспен ќабат ќысымы ‰лкен жєне мењгеруге жаќсы берілетін коллекторлары бар ±њѓылар мењгеріледі. (1) формуладан кµріп отырѓандай сазды с±йыѓйн м±найѓа ауыстырѓанда, максималды ќысымныњ т‰суі тек барлыќ ќысымнан 25% ѓана азаяды.

Осыдан да єдістіњ ќолданылуы шектеледі. ¦њѓыда с±йыќтыњ ауыстырылуы сорапты агрегат кµмегімен ж‰реді, ал кейде б±рѓылау сораптарымен де іске асады. Кей жаѓдайларда берілген кенорында игеру кезіндегі ќауіпсіздік жєне сенімділік біршама бар болса, онда ќосымша поршенді єдісте ќолданылады.

Мењгерудіњ компрессорлы єдісі фонтанды ±њѓыны мењгеруде, жартылай фонтанды жєне біршама механизацияланѓан ±њѓыларда ќолдануда кењ µріс алды. ¦њѓыѓа НКТ тізбегі т‰сіріліп ал саѓасында фонтанды арматура ќондырылады. Ќ±быр аралыќ кењістікке ќозѓалмалы компрессордан айдау ќ±быры ќосылады.

9. Мұнай ұңғыларын меңгерудің қандай тәсілдерін білесіз? Ұңғы сұйығын біршама жеңіліне аудару.

4.3 М±най ±њѓыларын мењгеру єдістері

¦њѓыны мењгеру-аѓымды шаќыру жєне ондаѓы µнімділікті арттыру операцияларыныњ технологиялыќ комплексі ол ќабаттыњ м‰мкіндктеріне сєйкес тањдалады. ¦њѓыны ќабатќа µткізгеннен кейін ќабатты ашу жєне шегендеу ±њѓысын перфорациялау, кейде оны ќабатты екінші ќайтара ашу деп те атацды, ±њѓыны т‰п аймаѓы єсіресе ашылѓан ќабат ‰сті ж±ќа сазды известтен немесе сазды ќабыќшамен ластанѓан болады.

Менгеру маќсаты-коллекторлардыњ табиѓи µткізгіштігі ±зындыѓы бойынша, ќабаттаѓы перфорацияланѓан коналдыњ ашыќ бетіне дейін ќалпына келтіру жєне ±њѓы µнімін оныњ сєйкес потенциялыды м‰мкіндігінше алу.

Ќабатты менгеру єдістері ќысым µте жоѓары болѓанда, яѓни фонтандауды к‰ткен жаѓдайда жєне ќысымы аз, яѓни ашыќ фонтандау ќаупі жоќ жєне механикаландырылѓан єдіс ќолданылатын болып екіге бµлінеді. М±най µндіру практикасында кµптеген ашыќ фонтанды ±њѓыларыныњ ±заќ уаќыт жануы, оныњ себебі ќабатты ашу жєне ±њѓыны мењгеру технологиясын б±зылыу салдарынан болады. М±ндй ќ±былыстар ±њѓыныњ істен шыѓуымен ќоймай, кен орынныњ µзініњ µнімі азаюына єкеліп соќтырады.

Аѓым шаќырудыњ негізгі алты єдісін атап айтуѓа болады:

- тартание

- поршендеу

- ±њѓы с±йыѓын біршама жењіліне аудару

- компрессорлы єдіс

- газды с±йыќ ќоспаны айдау

- терењ сораппен сору

Тартание-б±л ±њѓыда с±йыќты 16мм ж±ќа ќанатты лебедка кµмегімен желогнка т‰сіру арќылы алу. Желонка 8м ±зындыќты ќ±бырдан дайындалады, оныњ тµменінде штокты клапан бар, яѓни шток белгілі бір жерге тірелгенде клапан ашылады. Желонка диаметрі кµбіне шегндеу ќ±бырыныњ 0,7 диаметірінен аспайды. Желонканыњ жоѓарысында ќанатќа бекітілген ќысќыштар ќарастырылѓан желонканы бір т‰сіргенде с±йыќ кµлемі 0,06м³ тен аспайды.

Поршенде- поршендеуде поршен немесе сваб диаметрі (25-37,5мм) клапанды ќ±быр к‰йінде болады. Ќ±бырдыњ сыртќы бетінде серпімді резиналы менжеттер (3-4мт) сымды ќор арќылы ±сталѓан. Поршень с±йыќ баѓанына т‰сірілгенде с±йыќ поршень арќылы поршень ‰сті кењістігіне µтеді. Кµтерілгенде клапан жабылады, ал манжеттер с±йыќ баѓанасын ќысып т±рѓан ќысым арќылы, НКТ ќабырѓаларына ќысылып, тыѓыздалады. Поршенді єдісте де саѓа ашыќ ќалады, ол єр ќарай к‰тпеген ќауіптердіњ болуымен байланысты.

Ќабат с±йыѓын ауыстыру. Ауыстыру ±њѓыѓа т‰сірілген НКТ жєне гермотизацияланѓан саѓада ж‰ргізіледі, б±л лаќтырылуларды жєне фонтанды ќ±былыстан ќорѓайды. Б±рѓылаудан шыќќан ±њѓы єдетте сазды ќоспамен толтырылѓан болады. ¦њѓыны жуу сумен немесе газдандырылѓан м±наймен болсын жуѓанда, оныњ т‰п ќысымын мына кµлемге азайтуѓа болады:

(1)

м±ндаѓы сазды ќоспа тыѓыздыѓы; жуу с±йыѓыныњ тыѓыздыѓы; НТК т‰сірілген терењдік; ±њѓы ќисыќтарыныњ орташа б±рышы.

Осындай єдіспен ќабат ќысымы ‰лкен жєне мењгеруге жаќсы берілетін коллекторлары бар ±њѓылар мењгеріледі. (1) формуладан кµріп отырѓандай сазды с±йыѓйн м±найѓа ауыстырѓанда, максималды ќысымныњ т‰суі тек барлыќ ќысымнан 25% ѓана азаяды.

Осыдан да єдістіњ ќолданылуы шектеледі. ¦њѓыда с±йыќтыњ ауыстырылуы сорапты агрегат кµмегімен ж‰реді, ал кейде б±рѓылау сораптарымен де іске асады. Кей жаѓдайларда берілген кенорында игеру кезіндегі ќауіпсіздік жєне сенімділік біршама бар болса, онда ќосымша поршенді єдісте ќолданылады.

Мењгерудіњ компрессорлы єдісі фонтанды ±њѓыны мењгеруде, жартылай фонтанды жєне біршама механизацияланѓан ±њѓыларда ќолдануда кењ µріс алды. ¦њѓыѓа НКТ тізбегі т‰сіріліп ал саѓасында фонтанды арматура ќондырылады. Ќ±быр аралыќ кењістікке ќозѓалмалы компрессордан айдау ќ±быры ќосылады.

10. Компрессорлы әдіс арқылы мұнай ұңғымаларын меңгеру процесінің есебі калай жүргізіледі?

Аѓым шаќырудыњ негізгі алты єдісін атап айтуѓа болады:

тартание

поршендеу

±њѓы с±йыѓын біршама жењіліне аудару

компрессорлы єдіс

газды с±йыќ ќоспаны айдау

терењ сораппен сору

Мењгерудіњ компрессорлы єдісі фонтанды ±њѓыны мењгеруде, жартылай фонтанды жєне біршама механизацияланѓан ±њѓыларда ќолдануда кењ µріс алды. ¦њѓыѓа НКТ тізбегі т‰сіріліп ал саѓасында фонтанды арматура ќондырылады. Ќ±быр аралыќ кењістікке ќозѓалмалы компрессордан айдау ќ±быры ќосылады.

Газды айдаѓанда ќ±быраралыќ кењістіктегі с±йыќ НКТ башмагына дейін ыѓыстырылады немесе НКТ-ныњ т‰сірілу тесігіне дейін ол сєйкес терењдікте алдын ала жасалады. Газ НКТ-ѓа келіп, ондаѓы с±йыќты газдайды. Нєтижесінде т‰п ќысым біршама тµмендейді. Газдыњ шыѓымын баќылп, мµлшерлей отырып (ауа): ќ±бырдаѓы газды –с±йыќ ќоспаныњ тыѓыздыѓын, сонымен бірге т‰п ќысымын да Р₃ –да мµлшерлеуге болады. болѓанда аѓым басталады, осыдан ±њѓы фонтанды немесе газлифті режимге µтеді. Тєжірибе жєне т±раќты аѓым алѓаннанкейін ±њѓы аѓымы стационарлы режим ж±мысына ауыстырылып, ж±мысын жалѓастыра береді.

Мењгеру герматизацияланѓан ±њѓыларда процесстіњ параметрлерін ‰здіксіз баќылаумен ж‰реді. Сондыќтан єдіс біршама ќауіпсіз жєне ќабатќа депрессияны єсер еткізуде біршама тиімділіктерге жетеді. Біраќ компрессорлы мењгеру єдісі б±зылѓыш, т±раќсыз компрессорларда ќолдану ж±мысы шектеулі кей аудандарда ±њѓы терењдігі 4500-5500 метрде мењгеру ќасиеттілігі туады, ал терењдіктіњ µсуі ол да компрессорлы мењгеру єдісін ќолдануда оныњ ж±мысын шектейді.

Ќабат энергиясын с±йыќ шыѓаруда жєне єрт‰рлі жууларда барынша пайдалану ‰шін НКТ башмагы перфорацияныњ жоѓарѓы тесігіне дейін т‰сіріледі. С±йыќ баѓанасын НКТ башмагына дейін ыѓыстыру ‰шін, єсіресе µте ‰лкен терењдіктерде бірнеше мегапаскальѓа дейін кµтеретін ќуатты компрессорлар керек. Б±л мењгеруді ќиындатады, сондыќтан ќ±быр тізбегінде алдын ала аныќталѓан терењдіктерде т‰сірілетін тесіктер деп аталатындар жасалады. Ќ±быр аралыќ µтіп жатќан с±йыќ баѓанасы осы тесікке келгенде, айдау газы НКТ арќылы с±йыќќа ќосылып тесіктен жоѓары с±йыќ баѓанасын газдайды. Егер НКТ-даѓы с±йыќ баѓанасыныњ тесіктен кейінгі газдалѓан ќысымы Р₁ болса, онда т‰п ќысым Р_с мынаѓан тењ

(2)

М±ндаѓы т‰п терењдігі (жоѓарѓы перфорацияѓа дейін); т‰сіру тесігі терењдігі; ±њѓы с±йыѓыныњ тыѓыздыѓы; ±њѓы ќисыѓыныњ орташа б±рышы.

Айдалѓан газѓа дейінгі т‰п ќысым

(3)

(2) (3) тен есептеп ќабат депрессиясын аныќтаймыз.

(4)

Біраќ L діњ кµбеюімен Р₁ де кµбейеді, ол негізінен айтќанда газ шыѓымына тєуелді, біраќ (4) формулада аныќталѓан гидростатикалыќ ќысымнан 7-10% тыќ артыќ т‰сірілмейді. Сондыќтан терењ ±њѓыларда мењгеру ‰шін жоѓары ќысымды беретін компрессорлар ќолданылуы керек.

¦њѓыны газды с±йыќ айдау арќылы мењгњру. ¦њѓыѓа газды с±йыќ айдау арќылы мењгеруде таза газдыњ орнына ќ±быраралыќ кењістікке газ ќоспасын айдайды. Б±ндай газды с±йыќ ќоспаныњ тыѓыздыѓы айдалатын газ жєне с±йыќ шыѓыныныњ ќатынасына байланысты. Б±л процесс параметрлерін ќадаѓалап отыруѓа м‰мкіндік береді. Газды с±йыќ ќоспаныњ тыѓыздыѓы таза газ тыѓыздыѓынан кµп болѓандыќтан, ол біршама терењ ±њѓыларды ќысымы аз компрессорлар кµмкгімен менгеруге кµмегін тигізеді. Б±л процесс ќиын.

11. Ұңғының түп маңы аймағына әсер етудің қандай әдістері бар? Қабаттың түп аймағын түз қышқылмен өндеу қалай жүргізіледі?

Ұңғының түп аймақ зонасы (ҰТЗ) ұңғы облысындағы барлық процесстер барынша қарқынды жүретін аймақ болып табылады. Бұл облыстан тоқ сызықтары сұйықты алғанда жиналып, ал айдағанда олар кері тарайды; сұйықтың қозғалу жылдамдығы; қысым горизонты; энергия шығымы; фильтрациялық кедергілермаксималды болады. Түп аймақ зонасының жағдайынан кен орынның игеру тиімділігі, ұңғылар өнімінің дебиті, айдау ұңғылары және қабат энергиясы тәуелді.

өндіру процесінде барлық өндірілетін өнім түп аймақ зонасымен өндіру ұңғылары арқылы өтеді, ал айдау ұңғыларында оның түп аймақ зонасымен айдау сулары өтеді.

Бұл процестерде қатысушы сұйықтар жерүстінде бастапқы болғандағыжәне қабаттағы температурасы мен қысымы өзгеше болады. Нәтижесінде ҰТЗ-та, фильтрада әртүрлі көмірсутек компоненттер тұнып қалады-смола, асфальтендер, парафин т.б., сонымен қоса әртүрлі тұздар, ол қоспалардың термодинамикалық теңдестігінің бұзылуынан пайда болады.

Фильтрациялық кедергілерді азайту үшін ҰТЗ-на әсер ету шараларын өткізу, олар өткізгіштікті жоғарылату, ұңғы бағанасының және сынықтар жүйесін немесе каналдарды кеңіту, энергетикалық шығындарды төмендету болып табылады.

Түп аймақ зонасына әсер ету әдістерін үш негізгі топқа бөлуге болады: химиялық, механикалық, жылулық химиялық әдіс-бұл тек қабатты немесе оның элементтерін еріту мақсатымен қолданылады. ҰТА зонасында тұз немесе темір ұқсас тұнбалар пайда болғанда, ұңғының жұмысында қиындықтарболғанда қолданылады. Мысалы: қышқылмен өңдеу әдістері.

Механикалық әдіс- қатты жыныстарға әсер етуге тиімді, бұл әдіске гидравликалық жолмен қабатты жару жұмысын жатқызуға болады.

Жылулық әдіс – ол тек ғана ҰТА зонасында қатты немесе тұтқырлығы өте жоғары көмірсутектер жиналғанда (парафин, смола, асфальтен, сонымен бірге тұтқырлығы көп мұнай фильтрациясында) қолданылады. Оған терең электрлік жылытқыш қолдану, бу немесе басқа жылубергіштер жатады. ҰТА зонасына әсер етудің бұл айтылған үшеуінен басқа да түрлері бар. Мысалы, ұңғыны жылу қышқылымен өңдеу; ол қабатқа химиялық әсерді де, сонымен бірге жылу берудің арқасында химиялық реакциямен бірге, арнайы қосылатын заттар арқылы іске асады.

Осындай жолмен әдісті таңдау ҰТА зонасының жағдайын және термодинамикалық зерттеуіне негізделеді, сонымен бірге жыныс және сұйық құрамы, кенорындағы өндірістік дамудың зерттеуіне негізделеді.

Қабаттың түп аймағын қышқылмен өңдеу.

Өңдеудегі қабатқа түскен қышқыл, оның материалдарымен, құмтас, доломит, құмтастармен реакцияға түсіп, оларды ерітеді. Нәтижесінде кеуекті орта көбейеді. Жыныстың химиялық құрамына байланысты өңдеу үшін әртүрлі қышқылдар қолданылады.

Тұз қышқылы HCl немесе Са Со₃ және доломитпен Ca Mg (CO₃)₂ жақсы әсерлеседі, оларды ерітеді:

2HCl+CaCO₃=CaCl₂+CO₂+H₂O;

4HCl+CaMg(CO₃)₂= CaCl₂+MgCl₂+2 CO₂+2H₂O

Хлорлы кальций CaCl₂ және хлорлы магний MgCl₂-бұл, суда жақсы еритін тұздар. CO₂-көмірқышқыл газы, бұлда ұңғыдан оңай алынады немесе 7,6 МПа дан жоғары қысымда суда ериді.

Қышқылда болатын кей бөлшектер оның әсерлесуінен ерімейтін, қышқылда тұнба болып табылады. Бұл тұнбалардың қабат аеуегіне тұруды ҚТА-ғының өткізгіштігін төмендетеді.

Өңдеу үшін тұз қышқыл қоспасы дайындалады, оның құрамында тұз қышқылы 10-15% болады, себебі кеуекті тесіктерінен шығуы қиындатылады.

Тұз қышқылы қоспасына келесі реагенттер қосылады:

1. Ингибиторлар – қышқылдың жабдықты коррозия процесін азайту үшін қолданылады, жабдықтар тұз қышқыл қоспасын транспорттайды, айдайды және оларды сақтайды. әдетте ингибиторлар 1% аумағында қосылады, ол ингибитор түрінен немесе шығу концентрациясымен байланысты.

2. Интенсификаторлар- жоғарғы активті заттар (ЖАЗ), мұнай шекарасындағы жоғары созылысты 3-5 есе азайтады- нейтралданған қышқыл, ол түп аймақты реакция өнімдерінен және реакцияланған қышқылдардан тазалауды жылдамдатып, оның жұмысын жеңілдетеді. ЖАЗ-ды қосу қышқылымен өңдеу тиімділігін арттырады. Тұз қышқылын айдау бөлігінің бастапқысында абсорбция нәтижесінде болған ЖАЗ-дың қабат үстіндегі жоғалуын есептей отырып, реагент концентрациясын шамамен 2-3 есе көбейтеді.

3. Стабилизаторлар-темірлер, цемент, құмтас сияқты жыныстармен реакцияланғанда қоспадағы керекті бөлшектерді еріген күйде ұстап тұру үшін, сонымен бірге тұз қышқыл қоспасындағы керексіз күкірт қышқылын жою және оны ерігіш тұз барийға айналдыру үшін қолданылатын заттар.

H₂SO₄+BaCl₂=BaSO₄+2HCl;

Бұл жағдайда HCl тұз қышқылын айдау алдында хлорлы барий BaCl₂ қоспасымен өңдейді. Алынған күкірт қышқылды барий BaSO₄ қоспада оңай ұсталып және құмтаспен қосылғанда кремний қышқыл гельін түзеді, олар тұнба болып түседі. Осыларды болдырмау үшін де стабилизаторлар қолданылады. СН₃ СООН – сірке (уксусты) және HF- фторлы сутекті қышқыл, сонымен бірге т.б., стабилизаторлар қосылады.

HF- ды 1-2% көлемінде қосу кремнилі қышқыл гелін болдырмауды алдын-алады, оның коллекторлар кеуегін бітемей, цементті қосылысты ерітуге жақсы көмектеседі. Сірке қышқылы –темір тұзы және алюминиді еріген күйде ұстап тұрады және тұзды қышқыл қоспасының жыныспен реакциясын біршама баяулатады, яғни ол концентрацияланған тұз қышқылы қоспасын біршама терең қабат бөліктеріне өтуді қамтамасыз етеді.

Қышқыл қоспаларын орталық өндірістің қышқыл дайындаушы базасында немесе сирек кездерде ұңғыда дайындайды. Қышқылды дайындаудың операцияларында қатаң тәртіптер қолданылады.

Қоспа дайындалғанда алдымен алынған су көлеміне ингибитор және стабилизатор қосылады, содан соң техникалық тұз қышқылы қосылады. Араластырылғаннан кейін хлорлы барий, араластырылып хлорлы барий ерігенше, еру проба анализі арқылы анықталып отырады. Сосын интенсификатор қосылады, тағы араластырылып оған ары қарай толық аағарып, күкірт қышқылды барий тұнғанша тұруға мүмкіндік беріледі.

Тұз қышқылды тұнбалар міндетті түрде техника қауіпсіздігі ережелерімен орындалады, онда арнайы киім, резенке қолғап және көз әйнек қарастырылған. Аса қауіпсіздік жолдарын HF-фторлы сутек қышқылын қосқанда қолданғанда жөн, себебі оның буы улы.

Тұз қышқылын теміржол цистерналарымен немесе автоцистерналармен тасиды. Кейде цистерна тот басудан, яғни коррозиядан сақтау үшін, оның ішкі қабырғаларын химиялық тұрақ эмальмен бірнеше рет сырлайды. Фторлы сутек қышқылын (HF) 20 литрлі эбонитті сосудпен транспорттайды.

12. Ұңғының түп маңы аймағына әсер етудің қандай әдістері бар? Қабаттың түп аймағын термоқышқылмен өндеу қалай жүргізіледі?

Ұңғының түп аймақ зонасы (ҰТЗ) ұңғы облысындағы барлық процесстер барынша қарқынды жүретін аймақ болып табылады. Бұл облыстан тоқ сызықтары сұйықты алғанда жиналып, ал айдағанда олар кері тарайды; сұйықтың қозғалу жылдамдығы; қысым горизонты; энергия шығымы; фильтрациялық кедергілермаксималды болады. Түп аймақ зонасының жағдайынан кен орынның игеру тиімділігі, ұңғылар өнімінің дебиті, айдау ұңғылары және қабат энергиясы тәуелді.

өндіру процесінде барлық өндірілетін өнім түп аймақ зонасымен өндіру ұңғылары арқылы өтеді, ал айдау ұңғыларында оның түп аймақ зонасымен айдау сулары өтеді.

Бұл процестерде қатысушы сұйықтар жерүстінде бастапқы болғандағыжәне қабаттағы температурасы мен қысымы өзгеше болады. Нәтижесінде ҰТЗ-та, фильтрада әртүрлі көмірсутек компоненттер тұнып қалады-смола, асфальтендер, парафин т.б., сонымен қоса әртүрлі тұздар, ол қоспалардың термодинамикалық теңдестігінің бұзылуынан пайда болады.

Фильтрациялық кедергілерді азайту үшін ҰТЗ-на әсер ету шараларын өткізу, олар өткізгіштікті жоғарылату, ұңғы бағанасының және сынықтар жүйесін немесе каналдарды кеңіту, энергетикалық шығындарды төмендету болып табылады.

Түп аймақ зонасына әсер ету әдістерін үш негізгі топқа бөлуге болады: химиялық, механикалық, жылулық химиялық әдіс-бұл тек қабатты немесе оның элементтерін еріту мақсатымен қолданылады. ҰТА зонасында тұз немесе темір ұқсас тұнбалар пайда болғанда, ұңғының жұмысында қиындықтарболғанда қолданылады. Мысалы: қышқылмен өңдеу әдістері.

Механикалық әдіс- қатты жыныстарға әсер етуге тиімді, бұл әдіске гидравликалық жолмен қабатты жару жұмысын жатқызуға болады.

Жылулық әдіс – ол тек ғана ҰТА зонасында қатты немесе тұтқырлығы өте жоғары көмірсутектер жиналғанда (парафин, смола, асфальтен, сонымен бірге тұтқырлығы көп мұнай фильтрациясында) қолданылады. Оған терең электрлік жылытқыш қолдану, бу немесе басқа жылубергіштер жатады. ҰТА зонасына әсер етудің бұл айтылған үшеуінен басқа да түрлері бар. Мысалы, ұңғыны жылу қышқылымен өңдеу; ол қабатқа химиялық әсерді де, сонымен бірге жылу берудің арқасында химиялық реакциямен бірге, арнайы қосылатын заттар арқылы іске асады.

Осындай жолмен әдісті таңдау ҰТА зонасының жағдайын және термодинамикалық зерттеуіне негізделеді, сонымен бірге жыныс және сұйық құрамы, кенорындағы өндірістік дамудың зерттеуіне негізделеді.

Қабаттың түп аймағын қышқылмен өңдеу.

Өңдеудегі қабатқа түскен қышқыл, оның материалдарымен, құмтас, доломит, құмтастармен реакцияға түсіп, оларды ерітеді. Нәтижесінде кеуекті орта көбейеді. Жыныстың химиялық құрамына байланысты өңдеу үшін әртүрлі қышқылдар қолданылады.

Термоқышқылды өңдеу. Тұз қышқылының магний немесе кей оның ертінділерімен арнайы НКТ соңында орналасқан реакциялатқыш құрылғы көмегімен, экзотермиялық реакция нәтижесінде ұңғының түп аймағында ыссы қышқыл пайда болады.

өңдеудің екі түрі бар:

ҰТА-н термохимиялық жолмен өңдеу – ыстық қышқылмен өңдеу, онда магниді еріту үшін қышқыл қогспасы көп беріледі, ол қабаттағы карбанат жыныстарын ерітіп, ондағы тұз қышқылының 10-12% концентрациясын сақтау үшін.

ҰТА термо қышқылдары өңдеу –термохимиялық және оның артынан үздіксіз ҰТА-ғын қышқылмен өңдеу процесстерін қосқан әдіс. Қышқылмен өңдеу мұнда қарапайым да, қысым көмегімен де болуы мүмкін.

ҰТА-ғын термохимиялық тұз қышқылмен өңдеу қабат температурасы төмен, түй аймақта қатты көмірсутек тұнбалары пайда болған (смола, парафин, асфальт) ұңғыларында тиімді. Бұл өңдеу әдісі корбанатты коллекторлар, сонымен бірге терригенді коллекторлар да да қолданылуы мүмкін.

Интервалды немесе сатылы тұз қышқылды өңдеу ортақ фильтірлі немесе ортақ түпті бірнеше қабатшаларды ашқанда, сонымен бірге қалық қабатты ашқанда, оның интервалында әр түрлі өткізгіштікті қабатшалар болса, онда осы әдіс қолданылады. Себебі сатылы ТҚО әрбір қабат немесе қабатша интервалын өңдейді. Ол үшін өңделетін интервал екі пакермен изоляцияланады, олар интервал шекарасында орналастырылады. Оның тиімділігі құбыр аралық цемент тасының герметикалық сапасына байланысты.

13. Корбанат, құмтас, алевролит және т.б. тұратын ұңғыманың түп маңы аймағын өңдеу қалай жүргізіледі?

(құмтас, аллевролит т.б.) коллекторларды ТҚ- мен өңдеу маңызы, ондағы қышқыл қоспа қабатқа барынша біртекті өтеді және оның өту контуры дөңгелекке жақын. Бірақ бұндай контур радиюсы қабат қалыңдығы бойынша әртүрлі, ол оның өткізгіштігімен, кеуектілігімен байланысты. Егер өткізгіштік, кеуектілік, карбанатты қабат қалыңдығы белгілі болса, онда шамамен қышқылдың қабатқа өту тереңдігін, немесе қышқыл қоспаның қажетті көлемін анықтауға болады.

ТҚҚ көбіне тек корбанатты компаненттерменғана әсерлеседі, ол терригенді коллектордың негізгі массасы болып табылатын силикатты қоспалар (кварц) және каолиндер (алюминисиликат) мен әсерлеседі. Бұл силикаттар HF-фторлы сутекті қышқылмен әсерлеседі.

HF- кварцпен реакцияласуы келесідей өтеді:

SiO₂+4HF=2H₂O+SiF₄

Пайда болған фторлы кремний SiF₄ ары қарай сумен әсерлеседі:

SiF₄+ 4H₂O= Si(ОН)₄+2Н₂ SiF₆

Кремний фторлы сутекті қышқыл Н₂ SiF₆ қоспада қалады. Ол Si(ОН)₄ кремний қышқылы гель болып, қабат кеуектерін бітейді. Оны жою үшін қоспада фторлы қышықыл болады. Жұмысшы қышқыл қоспасы терригенді коллекторлар үшін құрамында әдетте 8-10% тұз қышқылы және 3-5% фторлы сутек болады. Фторлы сутек қышқылы алюмосиликатты келесі реакциялардағыдай ерітеді:

H₄ Si₂O₉+14HF=2AlF₃+2SiF₄+9H₂O

Пайда болған фторлы алюминий SiF₄ ары қарай сумен әсерлесіп, кремний қышқылы пайда болады.

H₄Al₂Si₂O₉+14HF=2AlF₃+2SiF₄+9H₂O

(4+2*27+2*28+9+16)+14(1+9)=2(27+3*19)+2(28+4*19)+9(2+16);

Осыдан 1кг алюмисиликат (каолинді) еріту үшін;

Анықтау таблицалардан 4 % HF 1 литр қоспада 40г таза HF бар екенін біз білеміз. Онда 4 % HF көлемі 1кг алюмисиликатты еріту үшін

HF бұршақты кварцпен жәй ағыммен әсерлеседі, ал алюмосиликатпен Н₄ Al₂ Si₂O₉-жылдам реакцияға түседі, бірақ ТҚ_р HCl мен карбанаттар әсерлесуіне қарағанда біршама жәй өтеді. Сондықтан терригенді коллекторларды тұз қышқылы және фторлы сутек қышқылымен өңдеу, қабаттағы карбанатты цементті заттар, сазды материалдарды еріту мақсатында қолданылады. Сондықтан HCl тұз қышқылын және HF саз қышқылы деп те атайды.

Ұңғыны қышқылмен өңдеу жабдығы:

Қышқылмен өңдеу жұмыстарында агрегат «Азинмаш -30» қолданылады. Агрегат автомашина шамасында орнатылған. Цестерна ішінен екіге бөлінген және онда попловок өлшегіш ретінде қойылған. Көп көлемде айдау үшін агрегат қосымша 6м³ көлемді цестернамен прицеп арқылы жабдықталады.

Айдау үшін агрегатта сорап бар, ол автомабиль кабинасының артында орналасқан және қозғалысқа двигатель қозғалысымен іске асады. 2НК-500 сорап маркасы –үшплунжерлі, горизонтальды бірдей бағытта жұмыс жасайды, ең жоғарғы қысымы 50МПа және ең көп шығарғыштағы 12,2л/сек. Қышқылды айдау үшін сонымен бірге цементтегіш агрегат ЦА-300, ЦА-320М,ЗЦА-400, және сорапты агрегат АН-500 және 2АН-500, АН-700 қолданылады.

Қышқылды тасымалдау үшін 4ЦР немесе ЦР-200 автоцестерналар қолданылады. Қышқыл дайындау үшін ұңғы қасында металды қозғалмалы көлемі 14м₃ іші толығымен қорғағыш қабатпен жабылған мерниктер болады.

14. Қабатты гидравликалық жолмен жару қалай іске асырылады?

Қабатты гидравликалық жару –(ҚГЖ) түп зонасындағы жаңа сынақтарды жасанды әдіспен жасу үшін қабаттқа жоғарғы қысыммен сұйық айдау арқылы жасау. Алынған ойықтардың жағалауы болмас үшін, операциядан кейін және қысымның төмендеуінен кейін, бірінші қабатқа сұйықпен бірге түйіршікті материял-кварцты құм айдалады. Жарудан болған сынықтар қабат тереңдігіне өтіп, ұңғыны түп аймағынан алыстаған қабаттың өнімді бөлшектермен қосады.

ҚГЖ келесі операциялардан тұрады:

1. Қабатқа жару сұйығын онда сынықтардың болуы үшін айдау.

2. Сұйықты құм аталас айдау, ол сынықтарды толтыру үшін арналған.

3. Құмды сынықтарға толтыру үшін оны сұйықпен итеру.

Жару кезінде жасау механизімін келесі жолмен елестетуге болады. Түп тау жыныстарында табиғи микроаймақтар бар, бірақ олар тау қысымымен сығылып тұрады. Бұндай сынықтарлдың өткізгіштігі өте төмен. Сораптың қысысмымен қабатқа айдалған сұйық фильтрацияланып, бірінші өткізгіштігі жоғары қабатшалардан өтеді, сонымен бірге жаңағы табиғи ойықтарға да әсерін тигізеді. Осының салдарынан қабатшалар арасындағы бірыңғайлық болмайды.

ҚГЖ-дың аса маңызды параметрі қысым болып табылады, ол жыныс материалында ойықтар пайда болады. Идеалдық жағдайда ойықты жару қысымы Р_р тау қысымы Р_г-дан төмен болмауы керек. Бірақ жалпы жағдайларда әдетте жару қысымы тау қысымынан аз болатын кездер болады. Бұл ұңғыны бұрғылаған кезде тау жыныстарының қуаты диформацияланып (қабашалар, мұнайлы қабат). Осы диформациялар салдарынан қабат зонасында бұзылу аймақтары көбейіп, нәтижесінде тау жыныс қысымы ұңғы аймағында төмен болады. Сондықтан гидрождау қысымы төмен болады.

Практикада анықталғандай ұңғы түбінде жару қысымы Р_р 1,5 тан 2,5 дейінгі аралықта болады, мұндағы -қабат тығыздығы, һ-ұңғы тереңдігі.

Гидро жару сұйығы ретінде әртүрлі сұйықтар, олардың химия-физикалық құрылысы әр түрлі қолданылады. Олар екі топқа бөлінеді: көмірсутек негізіндегі сұйық және су негізіндегі сұйық. Барлық атқаратын жұмыстарына байланысты сұйықтар үш категорияға бөлінеді:жару сұйығы, құмтасушы сұйық және итеру сұйығы.

15. Ұңғыманың түбіне жылулық әсер ету әдістерінің түрлері қандай?

Жылулық әдіс – ол тек ғана ҰТА зонасында қатты немесе тұтқырлығы өте жоғары көмірсутектер жиналғанда (парафин, смола, асфальтен, сонымен бірге тұтқырлығы көп мұнай фильтрациясында) қолданылады. Оған терең электрлік жылытқыш қолдану, бу немесе басқа жылубергіштер жатады. ҰТА зонасына әсер етудің бұл айтылған үшеуінен басқа да түрлері бар. Мысалы, ұңғыны жылу қышқылымен өңдеу; ол қабатқа химиялық әсерді де, сонымен бірге жылу берудің арқасында химиялық реакциямен бірге, арнайы қосылатын заттар арқылы іске асады.

Осындай жолмен әдісті таңдау ҰТА зонасының жағдайын және термодинамикалық зерттеуіне негізделеді, сонымен бірге жыныс және сұйық құрамы, кенорындағы өндірістік дамудың зерттеуіне негізделеді.

Қабаттың түп аймағын қышқылмен өңдеу.

Өңдеудегі қабатқа түскен қышқыл, оның материалдарымен, құмтас, доломит, құмтастармен реакцияға түсіп, оларды ерітеді. Нәтижесінде кеуекті орта көбейеді. Жыныстың химиялық құрамына байланысты өңдеу үшін әртүрлі қышқылдар қолданылады.

Тұз қышқылы HCl немесе Са Со₃ және доломитпен Ca Mg (CO₃)₂ жақсы әсерлеседі, оларды ерітеді:

2HCl+CaCO₃=CaCl₂+CO₂+H₂O;

4HCl+CaMg(CO₃)₂= CaCl₂+MgCl₂+2 CO₂+2H₂O

Хлорлы кальций CaCl₂ және хлорлы магний MgCl₂-бұл, суда жақсы еритін тұздар. CO₂-көмірқышқыл газы, бұлда ұңғыдан оңай алынады немесе 7,6 МПа дан жоғары қысымда суда ериді.

Қышқылда болатын кей бөлшектер оның әсерлесуінен ерімейтін, қышқылда тұнба болып табылады. Бұл тұнбалардың қабат аеуегіне тұруды ҚТА-ғының өткізгіштігін төмендетеді.

Өңдеу үшін тұз қышқыл қоспасы дайындалады, оның құрамында тұз қышқылы 10-15% болады, себебі кеуекті тесіктерінен шығуы қиындатылады.

Тұз қышқылы қоспасына келесі реагенттер қосылады:

1. Ингибиторлар – қышқылдың жабдықты коррозия процесін азайту үшін қолданылады, жабдықтар тұз қышқыл қоспасын транспорттайды, айдайды және оларды сақтайды. әдетте ингибиторлар 1% аумағында қосылады, ол ингибитор түрінен немесе шығу концентрациясымен байланысты.

2. Интенсификаторлар- жоғарғы активті заттар (ЖАЗ), мұнай шекарасындағы жоғары созылысты 3-5 есе азайтады- нейтралданған қышқыл, ол түп аймақты реакция өнімдерінен және реакцияланған қышқылдардан тазалауды жылдамдатып, оның жұмысын жеңілдетеді. ЖАЗ-ды қосу қышқылымен өңдеу тиімділігін арттырады. Тұз қышқылын айдау бөлігінің бастапқысында абсорбция нәтижесінде болған ЖАЗ-дың қабат үстіндегі жоғалуын есептей отырып, реагент концентрациясын шамамен 2-3 есе көбейтеді.

3. Стабилизаторлар-темірлер, цемент, құмтас сияқты жыныстармен реакцияланғанда қоспадағы керекті бөлшектерді еріген күйде ұстап тұру үшін, сонымен бірге тұз қышқыл қоспасындағы керексіз күкірт қышқылын жою және оны ерігіш тұз барийға айналдыру үшін қолданылатын заттар.

16. Ұңғылар не үшін арналған және олардың түрлері, оны зерттеу әдістері қандай?Орнатылған режимде ұңғыны зерттеу қалай іске асады?

Игеру объектісін, мұнайдың кему тиімділігін, су және газ ұңғыларын, игеру кезіндегі қабаттағы процесстердің өзгеру көрсеткіштерін анықтауда ұңғыны зерттеудің бірнеше әдістері бар. Ұңғыны зерттеу қабат фильтрация параметрлерін анықтау үшін жүргізіледі және одан әрі жүйелі түрде барлық кен орынды пайдалану ұзақтылығында жүргізіліп отырады.

Зерттеудің негізгі түрі гидродинамикалық және термодинамикалық болып табылады. Сонымен бірге арнайы зерттеулер бар-олар гидрохимиялық және геофизикалық.

Геофизикалық зерттеу әдісі – физикалық әсер етуге негізделген. Геофизикалық әдіспен ұңғыны зерттеу және геологиялық қима тау – жыныстарының жағдайы жөнінде, олардың параметрлерін, игеру кезіндегі өзгерістері жөнінде информация беріп отырады. Сонымен бірге бұл зерттеу геологиядан басқа, яғни технологиялық шараларда да қатысып отырады. Геофизикалық зерттеулер каратаж көмегімен іске асады. Оның арнайы құрылғылары электрокабель арқылы ұңғыға түсіріліп, таңдалып алынған ұңғы интервалы зерттеледі. Каротаждың бір-екі түрі бар:

1. Электр каротаж. Бұл каротаж ұңғыдағы сұйықпен жыныстың әсерлесуінен болған, пайда болған электр өрісінің өзгеруін зерттеуге негізделген. Сонымен бірге тау жынысының электірлік кедергісі, патенциалдары, потенциалдар өзгерістері, т. б. Зерттеледі. Ұңғы қапталдарындағы каротаж зондтарымен өлшейді. Электрокаротаж және оның түрлері тау жыныстарындағы қималарды дифференциалдап, өткігішті және кеуекті жыныстардың табанымен кровлясынтауып, мұнайлы қабатшаларды анықтайды.

2. Радиоактивті каротаж. Ол табиғи гамма – сәле жыныс тарату өзгерісі, сонымен бірге олармен бірге нейтрондар немесе гамма-сәулелермен әсерлесуі арқылы зерттеуге негіздел