double arrow

Шплинттік біріктіру. Материалдар. Жасау технологиясы.

Штифті біріктіру-пішіні цилиндрлік немесе конустық формадағы біріктіру бөлшегі. Штифтер стандартталған: Цилиндрлі; Цилиндрические с засверленными концами; Конические; Конические с внутренной резбой. Конустық штифтар 1:50 конустылықпен жасалады, өз-өзін тежелуін қамтамасыз етеді. Штифтер Ст4, Ст5, 35, 40 және 45 болаттан жасалады. Кесілуге рұқсат етілетін кернеу: Штиф диаметрі: Болат маркасына байланысты. Штифтер жақсы орнатылуы үшін канавкаларымен штифтер болады. Штифтерді босап кетуден алдын-алу жолдары: 1) кернение, 2) развальцовка, 3)шайбалар қолдану; 4) ұру. Кей жағдайда штиф орнына шплинт қолданылады.

16.Буаттық (шпонка) біріктіруінін түрлері. Призматикалық буаттардын жұмысқа қабылеттілігін тексеру.

Шпонкалы, шлицті біріктіру 1 бөлшекпен 2-ші бөлшекті біріктіру және айналдыру моментіне беру үшін қолданылады. Айналатын бөлшек-шкиф д.а. Шкиф шпонка арқылы алынып тасталады. Шпонкалар: сегментті және призмалы болып 2-ге бөлінеді. Призмалы шпонкалар кернеусіз біріктірілуге жатады, сондықтан олардың жоғарғы бетінде саңылау қалдырылады және айналу моменті валдан ступицаға шпонканың бүйір қабырғасы арқылы беріледі. Сол себепті шпонканың бүйір қабырғасында жаншылу кернеуі мен шпонканың қимасында қиылу кернеуі пайда болады.

17. Сегменттік буаттар. Қолдануы, конструкциясы, геометриялық параметрлері, артықшылығы және кемшіліктері.

 Сегментті шпонкалардың жұмыс істеу принципі призмалы шпонкаға ұқсас. Сегментті шпонкамен қосылған қосылыстардың қолайлығы, шпонканы отырғызатын ойықтар оңай жасалады және оларды ажыратып қайта қосу да оңай. Бірақ тереңірек жасалған ойық біліктің қимасы ауданының азаюынан білікті әлсіретеді. Сол себепті сегментті шпонкалар көбіне біліктің шетінде қолданылады. Өйткені біліктің шетінде түсетін күш басқа жерлеріне қарағанда аздау болады. Сегментті шпонканы да призмалы шпонка сияқты есептейді: Білік қимасын әлсірету үшін сегментті шпонкалардың формасын аздап өзгертеді немесе сегментті шпонканың доға жақ бетін кесіп, биіктігін азайтады.

18.Керіліспен біріктіру. Керіліспен цилиндрлық біріктіру.

Жанасу беткейі цилиндрлі болып келген 2 бөлшекті бір-бірімен қосымша элементтердің көмегінсіз-ақ біріктіруге болады. Ол үшін бөлшектер керіліс туғызатындай етіп жасалады да, жинау кезінде бір-біріне престеліп біріктіріледі. Ал керіліс дегеніміз тесік пен білік диаметрлерінің теріс таңбалы айырмашылығы - δ=А-В (В>А), яғни керілісті біріктіру деп бөлшектерді бір –біріне сығымдап біріктіруді айтады. Сонда жанасу беттерінде меншікті қысым мен үйкеліс күші п.б. Престеп қосу 3 әдіспен орындалады: салқын престеу, втулканы қыздырып немесе білікті суытып және жеңіл престеп қосу. Престеу, ажырату күші және бөлшектер бетінде пайда болатын деформация керіліс шамасына тікелей байланысты. Престеу- бөлшектерді қосудың ең қарапайым және кең таралған түрі, бірақ кемшілігі- детальдар бетіндегі бедерлер қиылып, күш біркелкі тарамайды. Бұл кемшіліктерді втулканы қыздырып немесе білікті суытып жинау арқылы жоюға болады.

19.Бұрандалық біріктіру. Бұрандалар. Есептеу.

Бұрандалық біріктіру деп болт, винт, шпилька, гайка, т.б бекіту бөлшектерінің көмегімен біріктірілген ажырайтын біріктіру түрін айтамыз. Винт-бұрандалы стержень (біріктіретін және орнатылатын); Болт-қалпақшалы винт; Гайка-бұрандалы тесігі бар винтке немесе болтқа бұралатын, кілтпен қамтылатын формалы бөлшек. Шпилька-2 жағы жа бұрандалы стержень. Шайба (домалақ болады): сфералық және конустық. Бұралы бағыты бойынша бұранда: оң және сол боп 2-ге бөлінеді. Профильдері бойынша бұранда түрлері: үшбұрышты, тік бұрышты, трапециялық, домалақ. Стержень пішіні бойынша: цилиндрлік, конустық. Бұранда: ішкі, сыртқы. Бұранданың 360 градусқа 1 рет айналым жасағанда тура сол жерге жоғары немесе төмен келеді. 1 айналым- бұранда витогы д.а. Қолданылуы бойынша бұранда: бекітетін, бекіту-тығыздау, қозғалыс беру үшін. Бұранданың орташа диаметрі: 1 кірісті бұранда үшін Көп кірісті бұранда үшін п- қадам саны Бұранда түрлері: Метрикалық бұранда- метрмен өлшенеді 60 градус; Дөңгелек бұранда- жиі ашып-жабу үшін қолданылады, 30 градус; Тік бұрышты және квадратты бұранда.

20.Болттын, винттын, шпильканын, шайбанынжәнегайкалыққулыптардынконструкциясыжәнематериалдары

Бұрандалық біріктіру деп болт, винт, шпилька, гайка, шайба, т.б бекіту бөлшектерінің көмегімен біріктірілген ажырайтын біріктіру түрін айтамыз. Винт-бұрандалы стержень (біріктіретін және орнатылатын); Болт-қалпақшалы винт; Гайка-бұрандалы тесігі бар винтке немесе болтқа бұралатын, кілтпен қамтылатын формалы бөлшек. Шпилька-2 жағы жа бұрандалы стержень. Шайба (домалақ болады): сфералық және конустық. Бекіту қажетіне арналған, стандартталған бұрандалы детальдар (винт, болт, гайка,т.б.) салқын штамповка арқылы Ст3, Ст10, Ст45 болаттарынан дайындалады. Орташа кернеулі жоғары дәлдікті қажет ететін бұрандалы бөлшектерді автоматтық болаттан жасаған жөн, себебі олар кескіш станоктарында жақсы өңделеді. Легирленген 40Х,30ХН болаттарынан жасалған болттар айнымалы күш немесе жоғары температура әсер еткенде қолданылады.

21.Подшипниктердінмайлаурежимдерыжәнетүрлері.

Подшипниктербіліктерменосьтердіңтірегіретіндеқолданыладыжәнеолардыңеріктіайналуынқамтамасызетеді. Подшипниктеррадиалдыжәнеосьтіккүштердіқабылдап, олардымашинаныңрамасына, станинасынатаратады. Үйкеліс түріне байланысты: 1.Сырғанау подшипниктері. Ішкі беті біліктер не осьтер бетімен жанасады және олардың арасында өзара сырғанау пайда болады. 2. Домалау подшипниктері. Білік пен тіректер арасында шариктер немесе роликтер орналастырылады. Сондықтан оларда домалау үйкелісі пайда болады Подшипниктер 2 жолмен майланады: Қысыммен майлау (насоспен)-гидростатикалық майлау. Айналып тұрған бөлшектердің шашатын май тамшыларымен гидродинамикалық майлау. Соңғы кезде үйкеліс көэффициентін мүлде азайту үшін сырғанау подшипниктерін ауамен майлау әдісі ұсынылуда. Домалау подшипниктерін майлау олардың төзімділігіне елеулі әсер етеді; домалау денелері шығыршықтар және сеператор арасындағы үйкелісті азайтып, тоттанудан сақтайды және подшипниктің көп қызбауына себін тигізеді. Домалау подшипниктерін майлауға консистентті жағу майы (қызу температурасы 90-100С-тен аспаса) мен сұйық минералды майды (120-150С) пайдаланады. Подшипниктердің үйкеліске шығынын азайту және оларды суыту үшін сұйық маймен майлау тиімдірек. Консистентті жағу майларын подшипник корпусы камерасының бос көлемінің 1/3-2/3 бөлігіне салады және ол оқтын-оқтын толтырылып отырады. Бұрыштық жылдамдығы 1000 айн/мин көлденең орнатылған біліктердің домалау подшипниктеріне майды май ваннасынан немесе шашырату арқылы береді. Ал, жылдамдығы бұдан жоғары болған жағдайда май тұманымен немесе тамызу арқылы майланады. Подшипниктерді май ваннасымен майлағанда май деңгейі төменгі шариктің не роликтің центрінен аспауы керек. Майдың мұндай деңгейі әр түрлі шығындардың азаюына көмектеседі. Подшипниктерді май ваннасынан шашырату арқылы майлаған кезде май жедел айналатын дөңгелектердің бірімен немесе арнаулы шестернялармен, дискілермен не болмаса қалақшалармен ілініп әкетіліп шашыратады. Домалау подшипниктері ластану мен шаңданудан мұқият қорғалғаны дұрыс. Осы мақсатпен және подшипник камерасынан майдың ағып кетпеуін қамтамасыз ету үшін әр түрлі сырттан нығыздау жабдықтарын қолданады.

22.ҚосвинттінПӘК, кұштікқатынастаржәнеөзтоқтатушарттары.

Осьтік және айналмалы күштерді қарастырамыз. - бұранданың көтерілу бұрышы. немесе - айналу моменті. ПӘК күші Пайдалы әсер коэффициенті деп винттегі пайдалы жұмыстың жұмсалған жұмысқа қатынасын айтады: немесе Бұл формула бойынша болғанда винттік жұп өздігінен тежеледі.

23.Статикалықкұш-салмақтүскенде, болттын, винттын, шпильканынесебі.

Болт, винттіңістеншығуыәдеттебұрандабойыменстерженніңажырауынаннемесеголовкадағыауыспалықиылыстанболады. Нәтижесіндеголовканыңбұзылуынанбұранданыңажырауынанебұзылуынаәкеледі. Болт, винт, гайкағаесептеужүргізуүшіндиаметріарқылыберіктілігінесептейміз. 1.Болт созылу күшімен жүктелген. Алдыңғы және келесі затяжкада ол болмайды. Мұндай жүктеулер салыстырмалы түрде аз кездеседі. Бұл жағдайда болтқа ауырлық күші әсер етеді. Болттың біріктік (төзімділік) шарты:, -расчетное напрежение растяжения, -болттың созылуының күші, -болт бұрандасының ішкі диаметрі, -болттың созылуына рұқсат етілетін кернеу. немесе 2.Болт мерзімделген затяжкамен айналады және созылады. Бойлық күші әсер ететін көлденең қимадағы эквивалентті кернеу -созылмалы күш, -бұранда моменті,; Метрикалық бұрандалы болат болтты стандарт етіп, алсақ, соңында аламыз. немесе Болтта затяжка болуы мүмкін. Бұл кеңінен таралған. Бұған фланцті, фундаментальды болттар жатады., Ғ-ішкі біріктірілу күші, -бөлшектердің болтпен бірігуінің иілімділік коэффициенті, -болттың иілімділік коэффициенті. Ішкі кернеудің коэффициенті: Болттың иілімділік коэффициенті: І-болт стерженінің деформацияланатын бөлігінің ұзындығы., -біріктірілетін бөлшектердің қалыңдығы, - көлденең қиманың ауданы, -бөлшек материалдарының серпімділік модулі. Статикалық күш әсер ететін болттың созылуға рұқсат етілетін кернеуі: -болт материалының ағу шегі, -қосымша беріктікке рұқсат етілетін коэффициент.

24.Ауысатын кұш-салмақ түскенде, болттын, винттын, шпильканын есебі.

Ауырлық күші әсер ететін болт, винт, шпильканың шаршаңқылығын есептейді. Көп жағдайда болттың ішкі ауыспалы күші нольдік циклдан басталатын цикл бойынша өзгереді. Болттың бастапқы затяжкасының кернеуі:, -болттың алдын-ала созылуына әсер ететін күш. А1-болттағы бұранданың ішкі диаметрі бойымен өзгеретін көлденең қимасының ауданы. Ішкі ауыспалы күш 0-ден -ға дейін өзгереді. Цикл кернеуінің амплитудасы: Циклтдың орташа кернеуі: Циклдың максималды кернеуі немесе Амплитуда бойынша қосымша беріктіктің шын мәні: - болттағы максимал кернеудегі қосымша беріктіктің шаршамдылығы.

25.Сыналық біріктіру

Сыналы біріктіру- ажырамалы біріктіру түріне жатады. Бір деталь екінші детальдың саңылауына кіріп, сынамен қосылады, сонда күш сына арқылы беріледі. Кей жағдайда біріктіру 2 сына және втулка арқылы орындалады. Сынаның бір бүйірі немесе екі бүйірі де сүйірленіп жасалады. Тағайындалуына байланысты сыналық біріктіру: Күштік –бөлшектерді берік етіп біріктіру үшін; Орнатылатын-бөлшектерді қажетті жағдайда және қажет кезде орнату үшін. Сынаның қалыңдығы:, -сынаның диаметрі. -стержень үшін созылуға рұқсат етілетін кернеу; -болаттардан жасалады. Втулка диамерті: Сына биіктігі майысу есебімен анықталады: Сынаның қауіпті қимасындағы майысу моменті: Сына үшін майысуға рұқсат етілетін кернеу:

Штифттік біріктіру

Штифті біріктіру-пішіні цилиндрлік немесе конустық формадағы біріктіру бөлшегі. Штифтер стандартталған: Цилиндрлі; Цилиндрические с засверленными концами; Конические; Конические с внутренной резбой. Конустық штифтар 1:50 конустылықпен жасалады, өз-өзін тежелуін қамтамасыз етеді. Штифтер Ст4, Ст5, 35, 40 және 45 болаттан жасалады. Кесілуге рұқсат етілетін кернеу: Штиф диаметрі: Болат маркасына байланысты. Штифтер жақсы орнатылуы үшін канавкаларымен штифтер болады. Штифтерді босап кетуден алдын-алу жолдары: 1) кернение, 2) развальцовка, 3)шайбалар қолдану; 4) ұру. Кей жағдайда штиф орнына шплинт қолданылады.

27.Тістік (шлицтік) біріктіру. Түрлері. жұмысқа қабылеттілігін критерийлері, есептеу.

 Шлицті біріктіру деп ступицаның ішкі бетіндегі тістердің дәл сондай пішіндес етіп жасалған білік бетіндегі ойықтарына отырғызылған қосылысты айтамыз. Басқаша айтқанда, оларды көп шпонкалы біріктіру деп қарастыруға болады. Шлицті біріктіруің шпонкалыдан артықшылығы: тісті біріктіру берігірек, ауыр жүк түсетін біріктіруде қолданылады; біліктерге отырғызылған бөлшектер ось бойымен еркін қозғала алады. Кемшіліктері: ось бойымен бағытталған күштерді қабылдай алмайды; тістердің бірдей дәлдікпен жасалмауынан әсер етуші күштер шлицтердің барлығына бірдей тарала алмайды. Тісті біріктіру профильдің формасына байланысты: тік бүйірлі, үш бұрышты, эвольвентті формалы тісті болып бөлінеді. Тістік біріктіру майыстыру (смятие) арқылы есептеледі:, Тік тісті шлиц үшін: -пен центрленген эвольвентті профильді шлиц үшін:, -бөлшектелетін диаметр, -тістердің модулі. бойынша центрленген эвольвентті профильді шлиц үшін: Үшбұрышты профильді шлиц үшін:

28.Қозғалысты берілістердін түрлері

Қашықтықтан энергияны бір бөлшектен екіншісіне беру үшін қолданылатын құрал-беріліс д.а. Энергияның берілу түрлеріне байланысты: гидравликалық, пневматикалық, механикалық, электрлік түрлері бар. Мишина детальдары курсында тек қана айналмалы қозғалысты беретін механикалық берілістер қарастырылады және олай жай берілістер деп аталады. Берілістер: 1. Энергияның екі дененің өзара жанасуы арқылы берілуі: Фрикциялық, тісті, құрттық берілістер; 2. Энергия екі бөлшек және оларды иілгіш бөлшектің жалғасатын бөлшегінің көмегімен берілуі: ременьді, шынжырлы берілістер.

29.Фрикциондық берілістер.

Фрикциялы беріліс біріне бірі қысылған 2 денеден (дөңгелектен,ролик,диск,т.б) тұрады және қозғалыс үйкеліс күшінің әсерінен болады. Конструкциясы және тағайындалуына байланысты ф.б: Цилиндрлік-параллель валдар арқылы жүретін қарапайым беріліс; Конустық-валдардың осьтік сызықтармен қиылысуы арқылы болатын ең қарапайым беріліс. Конустық үшін өп жағдайда біліктердің арасындағы бұрыш 90 градусқа тең болады. Цилиндрлік және конустық ф.б үшін беріліс қатынасы тұрақты болады. Егер айналмалы дөңгелектің (немесе 2 дөңгелектің де) диаметрі өзгеретін болса, мұндай беріліс вариатор деп аталады. Вариатордың беріліс қатынасы өзгереді. Ф.Б конструкциясы бойынша әр түрлі: тіке қарсы (лобовые), конустық, шар дәрізді, көп дискті, және сыналы ременді. Фрикционды вариатор аралық буынсыз және аралық буынмен болып бөлінеді. ФБ артықшылығы: конструкциясы қарапайым, қозғалыс бірқалыпты беріледі, шусыз, беріліс қатынасын қажет жағдайда өзгерте аламыз. ФБ кемшілігі: қысымның әсерінен берілу қуаты азаяды, қаншалықты үйкеліс коэффициентін арттырсақ та бәрібір фрикционды белдіктер сырғанайды

30.Фрикциондық дөнгелектердін конструкциясы, материалдар және есебі

Фрикционды беріліс дөңгелектерінің формасы және материалы оның қолданылуына байланысты болады. ФБ дөңгелектеріне қойылатын негізгі талаптар: төзімділігі жоғары, сыртқы беріктігі жоғары, беріліс ұзақтығы жоғары, үйкеліс коэффициенті жоғары, серпімділік модулі жоғары болуы керек. Қолданылатын материалдар: текстолит, резина, тері. Дөңгелектің материалы жұмыс талабына сай болуы керек. Фрикционды дөңгелектер үшін кең қолданылатын материалдар: шынықтылылған болат, пластмасса бойынша болат, тері бойынша болат не шойын, прессованный асбест немесе резина мата. Біріктірілетін кернеу Герц формуласы бойынша: -дөңгелектің біріктірілген ауданы ұзындығының номинальды кернеуі. Е-дөңгелек материалының серпімділігінің келтірілген модулі. - дөңгелек қисықтарының келтірілген радиусы. Тізбектелген кернеу есебі: - - біркелкілік коэффициенті. Серпімділіктің келтірілген модулі:, -материалдың айналушы және айналдырушы дөңгелектерінің материалдарының серп.модулі. Кіші дөңгелектің диаметрі (цилиндрлі фб үшін): -контактіленген сызықтың ұзындығы

31. Белдікті берілістер. Белдіктердін конструкциясы және материалдары.

 Белдікті беріліс-айналатын және айналдыратын дөңгелектерден, оларды біріктіретін ременнен тұрады және босап кетпес үшін натяжитель қолданады. Көлденең қимасының формасына байланысты: жазық, сыналық, жартылай сыналық, дөңгелек, т.б белдіктер қолданылады. Тартқыш ремень: тарқыш қасиетке ие болуы керек және жеткілікті түрде ұзаққа шыдауы керек. Материалдары: Резинадан –ең кең таралған түрі. 2 түрі болады: жалпы қолданылатын (-25+60С) және суыққа төзімді (-45+60С); Тері ремень- терілердің кесіндісін арналы желіммен желімдеу арқылы қолданады. Стандартты тері ременьдерді ені 20-300 мм, қалыңдығы 3-10 мм етіп жасайды. Аз және орташа қуат үшін пайдаланады. Хлопчптобумажные цельнотканые –мақта қағаздарының қабаттарынан жасалады. Жүннен –жүндерден (түйе), талшықтардан бірнеше қабат етіп қабаттау арқылы жасайды. Полиамидті-плолиамидті жіптерден тоқиды немесе лента етіп алады, сашина жасауда кең қолданылады; Тістік белдік-тістік іліну мен жазық ременьді байланыстырады. Майға шыдамды; Сыналық-профилі сынаға ұқсас, жалпы түрде пайдаланылады, конструкциясы бойынша кордсым және корджіп. Полисыналық-конструкциямы бойынша сыналыққа ұқсас, 40 м/с жылдамдыққа дейін жұмыс істей алады.

32.Шкифтардын конструкциясы және материалдары.

Белдікті беріліс шкивін шойын, болат, жеңіл қорытпа, пластмасса және ағаштан жасайды. Шкивтер мынадай ьөліктерден тұрады: ременьді тікелей алып жүретін шеңберден, білікке отырғызылған ступицадан, шеңбер мен ступицаны жалғастыратын дөңгелектерден тұрады. Шкивтер – шойыннан құйылған; жинақталатын және жинақталмайтын; жеңіл қоспалардан; пластмассадан жасалады. Кіші өлшемді шкивтерді әрдайым бөлшектенбейтін етіп жасайды. Ал үлшен өлшемді шкивті бөлшектенетін етіп те бөлшектенбейтін етіп те жасайды. Көп қолданылатыны –бөлшектенетін шкивтер, себебі оларды жасауда аз материал қолданылады. Шкивтер жеңіл болады. Шкивтің диаметрін берілісті есептегенде анықтайды және оларды стандартты өлшемдермен сәйкестендіреді. Шкивтер негізінен шойынның С4 15-32 түрінен жасалады. Шойыннан жасалған шкивтер 30 м/с жылдамдықта жұмыс істей алады. Ременьді тікелей алып жүретін шеңбер шетінің қалыңдығы: S = 0,005D+3 мм Ступицаның ұзындығы және диаметрі: d1=(1,7-2)d, d-біліктің диаметрі l=(1,5-2)d≤B Болаттан жасалатын жинақталатын және жинақталмайтын шкивтер. Жинақталмайтын шкивтерді пісіру арқылы жасайды. Ременьді тікелей алып жүретін шеңберді, ступицаны, дискіні аз көміртекті болаттан Ст3 жасайды. Кейде ступицаны орташа көміртекті болаттан жасайды. Бұл шкив айналу жылдамдығы 60м/с болатын берілістерде қолданылады. Жеңіл қоспалардан жасалған шкивтер. Шкивтің бұл түрі жедел қозғалатын берілістерде шкивке әсер ететін центрден тепкіш күш әсерінің аз болуына және жеңіл болуына байланысты кеңінен қолданылады. Пластмассадан жасалған шкив массаны азайту үшін қолданылады. Маховиктік моменттері аз, өндірісте экономикалық тиімді және механикалық өңдеді талап етпейді.

Белдікті вариатор

Белдікті вариаторлар айналатын валдардың бұрыштық жылдамдығының бірқалыпты өзгерту үшін қолданылады. Белдікті вариаторлардың: Сыналық ременьді-арнайы енді сыналық ременьнен жасалады, реттеу диапазоны Д 5, кейде 12. Бұл вариатордың әр шкиві 2 конустық дискіден тұрады. 1-уі валға қозғалмайтындай етіп бекітілген, 2-сі ось бағыты бойынша қозғалады. Стандартты сыналы белдікті вариаторлар да қолданылады, Д диапазоны 1,45...1,7. Ойыс-ременьді вариатор түрлері бар-сыналық ремень орнына жоғары сапалы лента қолданылады.Д диапазоны 2...10. Белдікті вариаторлардың беріліс қатынасын және реттегіш диапазоны Д фрикционды берілістегідей анықталады.

34.Тістік берілістін классификациясы және жұмыс істеу принциптері. Цилидрлық тіктісті берілістін негізгі параметрлері

Тістік берілістер деп- қозғалысты, қозғалыс моментін біліктер арасында беру үшін және қозғалыстың бір түрін екінші түрге өзгертетін тісті ілінісуді айтамыз. Қарапайым тістік берілістер 2 тісті дөңгелектің бірігуінен тұрады. Үлкен дөңгелек-колесо, кіші жұлдызша дөңгелек-шестерня д.а. Барлық тісті берілістерді бірнеше топқа бөлуге болады. 1-ден, тісті дөңгелектер біліктерінің геометриялық осьтерінің орналасуына байланысты: 1)осьтері өзара параллель орналасқан берілістер-цилиндрлік; 2) осьтері өзара қиылысқан берілістер, -конусты тісті берілістер; 3) осьтері өзара айқасқан берілістер-құрттық берілістер; 4) осьтері бір түзу бойында орналасқан-планетарлық берілістер. 2-ден, тісті берілістер ілінісуіне қарай: 1) эвольвент профильді тісті берілістер; 2) циклоид профиль тісті; 3) профиль шеңбер доғасымен шектелген берілістер-Новиков ілінісі; 4) толқынды ілініс. Тістердің орналасуына байланысты: 1) тік тісті; 2) қиғаш тістілер; 3) шеврон тістілер; 4) дөңгелек тістілер. Тістік берілісте ең көп қолданылатыны және жиі кездесетіні цилиндрлі және конусты.бұл берілістердің жұмыс істеу жылдамдығы 3м/с-тан төмен, және 3,15 м/с орташа жылдамдықпен жұмыс істейді. Тістік берілістің артықшылығы: сенімділігі жоғары, кіші габаридті, ресурсы көп, ПӘК жоғары, вал, подшипниктерге аз кернеу түсіреді, беріліс қатынасы тұрақты, қызмет көрсетуі қарапайым. Кемшілігі:дайындау және монтаждаудың дәлдігіне қойылатын талаптар өте жоғары; жоғары жылдамдықта жұмыс істегенде шу болады.

35. Эвольвенттік іліну. Эвольвенттік тістік берілістін геометриялық есебі.

 Тісті берілістің пішініне қойылатын 1-ші талап, оның лездік беріліс қатынасы тұрақты болуы керек. 2-шіден, оны дайындау технологиясы күрделі болмауы қажет. Осы 2 талапқа эвольвенттік ілініс сәйкес келеді. 2 шеңбердің диаметрі бір-бірімен ілінісуі кезінде осы шеңберлер бір-бірімен сырғанаусыз жанасып айналады, бұлар бастапқы шеңбер деп аталады. - тістердің окружный модульі Тістердің қалыпты модулі: Тіктісті берілістер үшін делительный диаметр: Тіктістің модулі Қисықтісті және шевронды үшін Осьаралық қашықтық:

36.Тістік дөнгелектердін конструкциясы және материалдары. Ілінуде тістін жұмыс істеу шарттары.

Тісті дөңгелектердің материалдары иілуге беріктігі және сыртқы бетінің қаттылығы жоғары болуы керек. Сондақтан тісті дөңгелектер болаттан жасалса онда оларды қыздырып өңдеу қажет. Болаттан жасалған тісті дөңгелектермен қатар техникада шойын мен пластмассадан жасалған тісті дөңгелектер де қолданылады. Болаттар қаттылығына байланысты жақсартылған және қалыпты қыздырудан өткен, қаттылығы жоғары шынықтырылған, цементтелген, азотталған болып бөлінеді. Қаттылығы жақсартылған болаттан жасалған тісті дөңгелектерде тіс қызыдырып өңдеуден өткен соң кесіледі.Қыздырудан өткен болаттар үшін алдымен тісті кесіп алып, сонан соң қыздырып өңдеу қажет. Шойындар- мөлшері, габариты үлкен ашық жерде жұмыс істейтін тісті дөңгелектер үшін пайдаланылады. Пластмассалар ішінен дөңгелектер жасауға көбіне текстолит, лингофоль, капрондар пайдаланылады. Олар да негізінен күш аз түсетін шусыз істейтін дәлдігі төмен берілістерде қолданылады.

37.Тістік дөнгелектердін тістерінін бұзылу түрлері.

Тісті берілістер көбінесе тістің бұзылуынан істен шығады. Ал тістің бұзылуы бірнеше түрге бөлінеді. Тістің сынуы –өте қауіпті. Себебі, тіс сынғанда оның сынған бөлшектері ілінісу аралығына және подшипниктерге еніп, оларды тез істен шығарады. Тістер көбіне түбінен сынады, себебі сол қимада, 1-ден иілу моменті көп болса, 2-ден кернеу шоғырлануы п.б. Тістің сынуының негізгі себептері: а) тісті дөңгелектерді жасау кезінде және жинағанда кеткен қателіктерден және күш кернеуінің бір жерге орналасуынан сынады; б) тістердің тозуынан олардың көлденең қимасының беріктігі азайып, динамикалық күштердің артуына байланысты сынады. Айналыс кезінде тісті дөңгелектерді жұмысқа қосқанда сыну қаупі болмас үшін оларды иілуге есептеу керек. Тісті берілістер белгілі қораптың ішінде орналасып, жақсы майланатын болса (майға малынып), онда жабық тісті берілім д.а. ашық тісті беріліс деп, қорабы жоқ, жақсы майланбайтын тісті берілісті айтамыз. Тістер әлсіреген кезде олардың сыртқы қабаты үгіледі. Бұл жағдайда ең алдымен тістің бетінде өте кішкентай жарықша пайда болуы, одан кейін ол жерге май кіріп, оның үлкеюіне себепші болады. Образивтік тозу. Тістердің образивтік тозуы деп, ілініске қатты кішкене бөлшектер түсіп, тістердің қажалып тозуын айтады. Бұл ластанған жерде жұмыс істейтін ашық және жабық тісті берілістердің істен шығуына себепші болады.Көбіне кен-тау, құрылыс, ауыл шаруашылығы салаларында пайдаланылатын механизмдерде кездеседді. Жанасу кернеуі әр түрлі болатындықтан, профилінің тозуы да әр қилы келеді. Тозған тістер үшкірленіп, динамикалық күштерді және пайдасыз дыбыстарды көбейтеді. Бұл тісті әлсіретіп, сынуына әкеп соғады. Тістесу. Тістерге көп күш түскенде, өте жоғары жылдамдықпен айналғанда дөңгелектердің материалы бірдей болғанда және олар шынықтырылмағанда тістесу жиі кездеседі. Дөңгелектер тістеспеуі үшін тістердің модулін үлкейтіп, сонымен қатар оларды шынықтырып әзірлеу, дәлдік дәрежесін жоғарылатып, арнаулы май қолдану керек.

38.Шеврондық берілістердін қолдануы, конструкциясы, артықшылығы мен кемшіліктері.

Шеврондық беріліс үлкен салмақ түскенде және аса ауыр жұмыс үшін қолданылады. Орташа және жоғарғы айналмалы жылдамдықта жұмыс істейді. Техникада тік бағыты дөңгелек осімен белгілі бір β бұрыш жасайтын болса, онда ол қисық тісті дөңгелектер д.а. Бұл дөңгелектерді әзірлеу үшін де тек тісті цилиндрлі дөңгелектерді әзірлейтін құралдар қолданылады. Қисық және шевронды цилиндрлі тісті берілістердің тік цилиндр тісті берілістерге қарағанда төмендегідей артықшылығы бар. 1-ден, соғу күші мен зиянды дыбыстар аз болады. Себебі, тістер тік тісті берілістердегідей бүкіл ұзындығымен бірдей ілініспейді, олар ілініске бірте-бірте енеді. 2-ден, жабу коэффициенті көп. Бұл берілістің кемшілігі, қисық және шевронды тісті берілістерде осьтік күш пайда болады.ол күш білікте қосымша иілу моментін туғызады және ол радиалды тіреуіш пен подшипниктер қоюды керек етеді. Қисық және шевронды тісті дөңгелектерде тістің беріктігі оның қалыпты қимасындағы тіс өлшекмеді мен формасына байланысты анықталады.

39.Конустық тістік берілістін қолдануы, конструкциясы, артықшылығы мен кемшіліктері.

Қуатты осьтері қиылысатын біліктердің арасында беру үшін конусты тісті берілістер қолданылады, олар көбінесе 90 градус бұрышпен қиылысқан біліктер арасында қуат алмастыру үшін кездеседі. Цилиндрлі тісті берілістерге қарағанда конусты берілістердің дайындауы және жинауы қиынға түседі, оған арнаулы станоктар мен құралдар керек. Ілінісу өлшемдерінің ауытқуынан басқа құраушы конустардың төбе бұрыштарының дәлдігін және ұйқасуын сақтау керек. Бұл конусты дөңгнлек іс жүзінде көбінесе консольды күйде орналасады. Бұл жүктің бір қалыпты тарамауына әкеліп соғады. Бірақ мұндай кемшілігіне қарамастан, конусты берілістер машиналарда көп тараған, себебі машина тораптарының орналасу шарттарына байланысты әртүрлі бұрышпен қиылысқан біліктерді қосуға мәжбүр боламыз. Олар тік тісті, қисық және дөңгелек түсті болып жасалады. Айналу жылдамдығы 2-3 м/с дейін болғанда, тік тісті конусты берілістер, егер жылдамдығы одан жоғары болса-дөңгелек тістілер қолданылады, себебі олар шусыз жұмыс істейді.

40.Новиковтын тістік берілісі. Проекттілеу және есеп.

Эвольвентті берілісте ілінісу сызығы дөңгелектің айналу жазықтығында жатса, Новиков берілісінде ілінісу сызығы тістің бойында ж\атады. Новиков берілісінде тістердің жанасу нүктесі олардың бойымен орын ауыстырады. Ал жанасу нүктесінің орын ауыстыру жылдамдығы мен жанасу сызығына түсетін қысымның бұрышы эвольвентті берілістегідей болып қала береді. Бұл тістердің профилін шеңбер доғасымен сызуға мүмкіндік береді. Ал доғалардың радиустары іштей жанасатын қисықтардың радиустарына сәкес келеді. Лездік беріліс саны тұрақты болу үшін тістерді бұранда тәрізді етіп жасайды. Ал мұндай кезде осьтік жабу коэффициенті шамамен 1,1-1,2-ге тең болуы керек. Новиков берілісін тік тісті ету мүмкін емес, тістердің қиғаш орналасуына байланысты осьтік күштің шамасы жоғары келеді. Сондықтан подшипниктердің конструкциясына күрделі талаптар қойылады. Сондай-ақ, эквивалент пішінде шу көбейеді, сондықтан жоғары жылдамдық 12 м/с-тан аспауы керек. Кіші дөңгелектің тістерінің саны z1=10-25,ал z2≥40 шамасында алынған жөн. Новиков берілістері де беріктікке Герц формуласы арқылы есептелінеді. Беріліс ерекшеліктерін ескере отырып, Герц формуласын пайдаланып кернеу шамасын анықтайды (кгс/см2):. тістер санына байланысты алынатын коэффициент. Новиков ілінісуінде тістердің тиісу ауданы эвольвентті берілістегі тиісу ауданынан бірнеше есе артық, сондықтан олар арқылы эвольвентті беріліске қарағанда қуатты 2-2,5 есе артық беруге болады. Эвольвентті берілістегі сияқты дөңгелектерді өте дәл орналастыруды қажет етпейді және гидродинамикалық майлау жақсарады. Мұндай берілістерде шестерняларды дайындағанда тістерінің санын өте аз етіп жасауға болады. Кейде шестернялар тісін 2 етіп жасауға да болады. Егер тістердің орналасу бұрыштары тең болса ПӘК-і де жоғары болады. Осыған байланысты Новиков берілісі жылдамдығы шамалы ауыр жүктелген берілістерде қолданған жөн.

41.Планеталық тістік берілістер.

Мұндай берілістерде тісті дөңгелектер өз осьтерімен бірге орын ауыстырады. Планетарлық беріліс сыртқы іліністе болатын орталық дөңгелектен тұрады. Бұл дөңгелекпен сателлит деп аталатын дөңгелек іліністе болады. Ал, сателлит жетекшімен өзара байланыста болады.сонымен сателлиттер өз осьтерінің бойымен айналады және осьтер бірге орталық дөңгелектің бойымен айналып отырады.

42. Муфталар. Қатанды муфталар. Компенсияланган өзорнатылу муфталар

Машина бөлшектері бір-бірімен муфталар арқылы қосылады және олар бөлшектер арасындағы күш байланысын қамтамасыз етеді. Техникада муфта деп біліктерді жалғастыратын және айналу моментін беретін тетікті айтамыз. Муфталар өздерінің ішкі құрылысына және атқаратын қызметіне байланысты: а) механикалық; б) электрлік; в) гидравликалық муфталар болып бөлінеді. Механикалық муфталардың өзі атқаратын қызметіне қарай: а) басқарылатын; б) басқарылмайтын; в) автоматтандырылған немесе өзін-өзі басқаратын. Басқарылмайтын муфталар: а) тұйық муфталар; б) теңелту муфталары; в) серпімді муфталар. Басқарылатын муфталар: а) фрикциялық; б) жұдырықша муфталар. Автоматтандырылған муфталар: 1) центрден тепкіш муфталар; 2) қорғаушы муфталар; 3) еркін қозғалыс муфтасы. Муфталар арқылы берілетін айналыс моментінің мөлшері олардың негізгі сипаттамасы болып табылады. Қатаңды (жесткие) муфталар біліктерді біптұтас етіп байланыстыруға арналған. Бұл муфталардың бір кемшілігі- оларды қондыру үшін жұмыс істеп тұрған машиналарды тоқтатып, сол муфта арқылы байланысқан агрегаттарды ось бойынша жылжыту керек. Қатаңды муфталар серпімді және реттеуші муфталарға қарағанда аз орын алатын болғандықтан, оларды өте жақын орналасқан және ұзын біліктерді байланыстыруға қолданады. Қатаңды муфталар втулкалы және фланецті болып бөлінеді. Втулкалы муфталар құрылысы қарапайым, көлемі кішкентай.соған байланысты жеңіл машиналарда диаметрі 60-70 мм-ден аспайтын біліктерді қосуда жиі қолданылады. Бұл муфталардың ауыр машинада қолданылу себебі монтаждау кезде біліктерді ось бойымен жылжытуды керек етеді. Втулкалы муфталар біліктерге бірнеше әдіспен бекітіледі: а) конусты немесе цилиндрлі штифт арқылы; б) призмалы немесе сегментті шпонка және орнықтыру винті арқылы; г) шлицті біріктіру және орнықтыру винті арқылы. Втулкалар болаттан жасалады. Кейде неғұрлым көлемді втулка үшін СЧ 12-40 маркалы шойын пайдаланылады. Фланецті муфталар қатаңды муфталардың 1 түрі-жалғастырылатын біліктердің ұшына фланецті 2 жарты муфта отырғызылып, оларды өзара болттармен қысып бекітеді. Компенсияланған өздігінен орнатылатын муфталар біліктердің бір-біріне сәйкес келмейтін осьтерін өзара теңестіру үшін қолданылады. Негізгі түрлері: тісті; жылжымалы; айқас муфталар. Кең тарағаны: тісті муфталар. Тісті муфталар екі ішкі тісті құрсаудан және сыртқы тісті 2 жарты муфтадан тұрады. Ішкі тісті құрсау сыртқы тісті жарты муфтаға кигізіледі. Ал жарты муфталар жалғастырылатын біліктердің ұшына отырғызылады. Құрсаулар бір –бірімен болттар арқылы бекітіледі. Бұл муфталардың басқалардан айырмашылығы: тісті муфталардың беріктігіне байланысты, олар үлкен күшті, қуатты бере алады; тістердің айналу жылдамдығы 25 м/с-қа жетеді,т.б.

43.Толқындық берілістер. Қолдануы, конструкциясы, материалдар, артықшылығы мен кемшіліктері.

Толқынды тісті беріліс-ең жаңа беріліс. Айналмалы қозғалыс, тісті дөңгелектің жүгірмелі толқынды деформациясы арқылы беріледі, сондықтан мұндай берілісті толқынды беріліс деп атайды. Цилиндрлі беріліс сияқты толқындық беріліс те элементтен (дөңгелектен) тұрады. 1. Ішкі тісті-қатты дөңгелек; 2. Сыртқы тісті-серпімді дөңгелек. Айырмашылығы – тек 1 ғана дөңгелек айналады, ал 2-си қозғалмайды. Дөңгелектердің шеңберлік адымдары бірдей, бірақ тістерінің саны тең емес, сондықтан бөлуші шеңбердің диаметрлері де әр түрлі. -қалыңдығы Толқынды берілістің артықшылығы: бір мезетте ілінісетін тістер саны көп болғандықтан, әр тіске түсетін жүк азаяды, сондықтан редуктордың жүк көтергіш қабілеті артады. Жүк артқанмен, ПӘК өзгермейді; цилиндрлі берілісте 1 тыс сынса ол істен шығады, ал толқындық берілісте 1 тістің сынуы ешқандай әсер етпейді, өйткені 1 мезетте ілінісетін тістер саны көп; толқынды берілістің дәлдігі де мейлінше жоғары, толқынды берілістің беріліс санын 1000-ға дейін жеткізуге болады және бір мезетте барлық тіс санының 20-25 проценті іліністе болады, осыған байланысты әр тіске түскен күш шамасы азаяды; Кинематикалық дәлдігі жоғары болады, себебі, саңылаусыз іліністе жатады.

 

44.Бірқатар планеталық механизмын схемасын сүреттеніз. Жинау шарттарын түсіндірініз.

45.Кезкелген көпсателиттік планеталық механизмын схемасын сүреттеніз. Көршілес шарттарын формуласын қортыну. Мұндай берілісте тісті дөңгелектер өз осьтерімен бірге орын ауыстырады. Планетарлық беріліс сыртқы іліністе болатын орталық дөңгелектен тұрады. Бұл дөңгелекпен сателлит деп аталатын дөңгелек іліністе болады. Ал, сателлит жетекшімен өзара байланыста болады.сонымен сателлиттер өз осьтерінің бойымен айналады және осьтер бірге орталық дөңгелектің бойымен айналып отырады.

46.Сынабелдікті берілістін есеп реттілігі және негізгі деректер.

 Сыналық ременьді-арнайы енді сыналық ременьнен жасалады, реттеу диапазоны Д 5, кейде 12. Бұл вариатордың әр шкиві 2 конустық дискіден тұрады. 1-уі валға қозғалмайтындай етіп бекітілген, 2-сі ось бағыты бойынша қозғалады. -Кестеден ременьнің профилін анықтайды. Профильдің үлкен мөлшері бірқалыпты қозғалысты берілістерге, ал профильдің кіші мөлшері жылдам қозғалатын берілістерге сәйкес қабылданады; -Кіші шкивтің диаметрін анықтап, оны таблицадағы мәнімен салыстырады. Үлкен шкив диаметрін анықтау үшін берілген жылдамдықтар қатынасын, яғни беріліс сандарын пайд-ды. -Машинаның құрылысына байланысты берілістің осьаралық қашықтығын анықтайды. -Ременьнің ұзындық өлшемін анықтап, оны ең жақын стандартты ұзындық шамасына сәйкес алады. -Ременнің айналыс санын анықтайды. Егер айналыс саны рұқсат етілетін айналыс санынан көп болса, онда ременьнің ұзындығын арттырады. Егер ременнің айналыс саны рұқсат етілетін айналыс санынан аз болса, онда ременнің бастапқы кернеуін азайту немесе шкивтің диаметрін үлкейту аралық ременнің жұмыс істеу мерзімін ұзартады. -Ременнің стандартты ұзындығы арқылы осьаралық қашықтықтың соңғы шамасын анықтайды. -Кіші шкивті қамту бұрышын анықтайды; -Беріліске керекті ремень санын оның тарту қабілеттілігіне байланысты есептеп табады. -Беріліске алынған ременнің пайдалылығын берілістің өлшемдерімен және керекті ременьдер санымен салыстырады. -Жауапты берілістер үшін ременнің жұмыс істеу мерзімін анықтайды. -Білікке әсер ететін күштерді анықтайды.

47.Роликті шынжырлық берілістін есебі және жұмысқа қабылеттілігін критерийлері

Роликті шынжырлы берілістер ГОСТ бойынша: 1 қатарлы қалыпты; жеңілдетілген 1 қатарлы ұзын буынды; 1 қатарлы үдетілген; 2,3,4-қатарлы және имек пластинкалармен деген түрлері бар. 1 қатарлы роликті шынжырдың втулкалы шынжырдан айырмашылығы, оның втулкасында еркін қозғалатын роликтер орнатылған. Роликтер втулкалы шынжырда втулка және жұлдызша тістерінің арасындағы тербеліс үйкелісін сырғанау үйкелісімен алмастырылады. Сондықтан роликті шынжырдың втулкалымен салыстырғанда үйкеліске төзімділігі аса жоғары, және айналу жылдамдығы 20 м/с беріліс үшін қолданылады. 1 қатарлы роликті шынжырдың ішінде ең көп таралғаны -қалыптысы. Жетілдетілген 1 қатарлы ұзынбуынды шынжырлар төменгі бұзылмалы кернеу үшін даярланады, олардың рұқсат етілген жылдамдығы 3 м/с. Үдетілген шынжырлар жоғары беріктікпен және дәлдікпен жасалады, оларды жоғары және ауыспалы кернеуде және жоғары жылдамдықта қолданады. Көп қатарлы шынжырлар қатар санына пропорционалды кернеуді арттыруға мүмкіндік береді, сондықтан ол жоғары қуатты берілістер үшін қолданылады. Шыдамдылығы жоғары имек пластинкалы роликтік шынжырлар динамикалық кернеуде қолданылады.

48.Шынжырлық беріліс. Қолдануы, конструкциясы, параметрлері, артықшылығы және кемшіліктері.

 Есебінін негізгі критерийлері Шынжырлы беріліс жетекші және жетектегі (айналатын және айналдыратын) жұлдызшалардан және оларды қамтитын шынжырлардан тұрады. Шынжырлы берілісте бірнеше жетектегі жұлдызшалар болуы мүмкін. Шынжырдың өзі топсалармен байланысқан бірнеше буындардан тұрады. Шынжырлы берілісте картерге май құйып қояды, -шынжыр айналғанда өздігінен майланып тұрады және жұмыс шусыз болады. Ш.б артықшылығы: сырғанауы жоқ; қозғалыс пен қуатты алыс қашықтықтарға бере алады; ременьді беріліспен салыстырғанда көлемі кіші болады; ПӘК –і жоғары; беріліс қатынасы тұрақты (0,98); шынжырды оңай және тез ауыстыруға болады; вал мен подшипниктерге аз күш түседі. Кемшілігі: жұмыс кезінде топсалардың тозуынан шынжыр қадамы ұлғаяды және осы топсаларды майлау қиын; біліктері жоғары дәлдікпен орнатуды қажет етеді; шынжыр қозғалысының жылдамдығы тұрақсыз, соған байланысты айнымалы күштер пайда болады. Жұлдызшаның бөлгіш (делительный) диаметрі: р-шынжыр қадамы, -жұлдызша тістерінің саны. Минимальды осьаралық қашықтық: Шынжыр ұзындығы: Шынжырдағы буындар саны: -кіші жұлдызша тістерінің саны; -үлкен. Беріліс қатынасы:

49.Фрикциондық берілістердін материалдары. Беріктікке проекттілеу жіне есеп.

Фрикционды беріліс дөңгелектерінің формасы және материалы оның қолданылуына байланысты болады. ФБ дөңгелектеріне қойылатын негізгі талаптар: төзімділігі жоғары, сыртқы беріктігі жоғары, беріліс ұзақтығы жоғары, үйкеліс коэффициенті жоғары, серпімділік модулі жоғары болуы керек. Қолданылатын материалдар: текстолит, резина, тері. Дөңгелектің материалы жұмыс талабына сай болуы керек. Фрикционды дөңгелектер үшін кең қолданылатын материалдар: шынықтылылған болат, пластмасса бойынша болат, тері бойынша болат не шойын, прессованный асбест немесе резина мата. Фрикциялық берілістерді беріктікке есептеу. Фр-қ жұптардың бүліну түрлері: 1.Үгітілу. Көбіне жақсы майланатын берілістерде кездеседі. 2.Тозу. Тозу көбіне дискілерді майламай жұмыс істегенде кездеседі. Бұлардың барлығы жанасу ауданындағы кернеу шамасына байланысты. Біріктірілетін кернеу Герц формуласы бойынша: -дөңгелектің біріктірілген ауданы ұзындығының номинальды кернеуі. Е-дөңгелек материалының серпімділігінің келтірілген модулі. - дөңгелек қисықтарының келтірілген радиусы. Тізбектелген кернеу есебі: - - біркелкілік коэффициенті. Серпімділіктің келтірілген модулі:, -материалдың айналушы және айналдырушы дөңгелектерінің материалдарының серп.модулі. Кіші дөңгелектің диаметрі (цилиндрлі фб үшін): -контактіленген сызықтың ұзындығы

50. Құрттардын (червяк) және құрттық дөнгелектердін материалдары және конструкциясы.

Құрттық беріліс – 2 вал арасындағы винт винт арқылы энергия беру үшін қолданылады. Валдардың геометриялық осі арасындағы бұрыш 90 градус. 1 червяк және 2 құрттық дөңгелектен тұрады. Червякты берілістерді иілу және жанасу беріктігіне есептеу червяк дөңгелегі арқылы жүргізіледі. Материалдар берілістің жұмыс істеу шартына байланысты таңдап алынады. Червяктерді көлемдік беттік шынықтырудан өткен, қаттылығы HRC 45-55-ке дейін жететін 45, 40Х, 40ХН маркалы болаттардан жасайды. Олардың төзімділігіне ерекше көңіл аударған жағдайда червяктерді қаттылығы жоғары шынықтырудан өткізілген, цементтелген болаттардан жасайды. Негізгі материалдары: Қалайыланған қола; қалайыланбаған қола немесе латунь; Сұр шойын. Күштік беріліс үшін құрттарды термоөңдеуге сәйкес көміртекті және легирленген болаттан жасалады. Қалыптандырылған және жақсартылған болаттан жасалатын червяктар тынышжүрісті және аз жүктелген берілістер үшін қолданылады. Үлкен диаметрлі дөңгелекті червяк- қоладан, ал дөңгелегі қоланы үнемдеу үшін шойыннан жасалады. Негізінен червяк дөңгелегінің материалы дөңгелек тістері бойынша червяк бұрандаларының орамдарының сырғанау жылдамдығына байланысты -құрттың округтік жылдамдығы, -червяк бұрандасының көтерілу бұрышы.

51.Құрттық берілістін жұмыс істеу принциптері және жұмысқа қабылеттілігін критерийлері

Өзара айқасатын біліктер арасында қозғалысты беруге червякті берілістер қолданылады. Червякті берілісінің қозғалысы винт жұптарының қозғалысына ұқсас. Винт қызметін червяк атқарады да, червяк дөңгелегі ұзын гайканы шеңбер бойымен игенде шыққан секторға ұқсас. Сондықтан червякты берілісте тісті берілістің, сондай ақ, винтті берілістің қасиеттері де бар. Доға формалы етіп жасалған червяк дөңгелегінің тісі жанасу кернеуін азайтуға мүмкіндік береді. Құртты берілістің артықшылықтары: Беріліс қатынасы үлкен (); бірқалыпты және дыбыссыз жұмыс істейді; өз өзін тежеуге қабілетті; көлемі мен салмағы аз; өте кіші ара-қашықтықта жылжыта аламыз; компактті. Кемшілігі: Сырғанау үйкелісі үлкен; ПӘК төмен (0,7-0,9); тез қызып кетуі мүмкін; антифрикционды қымбат материалдар қолдануға мәжбүр етеді-бронза; жасау технологиясы қымбат әрі күрделі; ПӘК аз болғандықтан, өте көп болғандықтан, өтк көп қуат беруге жарамайды. Тісті берілістерге қарағанда құртты берілісте сырғанау жылдамдығы артық және майлауға қиын. Тістердің айқасып қалуынан және тозуынан червякты берілістің беті бұзылады. Сондықтан олардың жұмыс істеу қабілеттілігі де нашарлайды. Егер червякті дөнгелектер қатты материалдан (қола және шойын) жасалған болса, онда тістердің қажалуы өте қауіпті. Қазіргі кезде червякті берілістің жұмыс істеу уақыты тістердің тозуына байланысты шектелген. Тістердің тозк себептері: 1) ластанған маймен майлаудың салдарынан; 2) червяктің таза болмауынан; 3) жұмысқа жиі қосып-ажыратудан; 4) берілісті майлаудың қиындығынан. Берілістің тозуынан червяк дөңгелектері сынады.

52. Винт – гайка берілісі. Қолдануы, конструкциясы, параметрлері, артықшылығы және кемшіліктері.

 Винт-гайка берілісі айналмалы қозғалысты ілгерілемелі қозғалысқа айналдыру үшін қолданылады. Бұл беріліс жоғары күшті алу үшін қолданылады. Винт гайка берілісінің артықшылығы: жай қозғалысты алу мүмкіндігі және қымбат емес және қарапайым берілісте ауысудың жоғары дәлдігін алу мүмкіндігі; тасымалдаудың жоғары қабілеттілігі және компакттілік; Кемшілігі: ПӘК төмен. Винт-гайка берілісі түрлі машина жасау саласында қолданылады, мысалы, көтергіш көлігі, станоктар, өлшегіш приборлар, прокаттау станоктарында, бұрандалы пресстер,т.б. Конструкциясы бойынша винт белгілі ұзындықтағы бұрандалы цилиндрлі стерженьнен тұрады. Гайканы көп жағдайда осьтік бекіту үшін фланцті втулка формасында алады. Жеке берілістерде винт пен гайка күрделі конструкцияларда қолданылады. Винт-гайка берілісі айналмалы винт және гайканың ілгерілемелі қозғалысында; гайканың винтпен айналмалы және бір уақытта ілгерілемелі қозғалысында; айналмалы гайка және ілгерілемелі винт қозғалысы үшін қолданылады. Винт-гайка берілісі шарикті-винттік жұптың сырғанау үйкелісі тербеліс күйкелісімен алмасатын жағдайда беріледі. Төзімділік шарты: Ғ-винт пен гайкаға әсер ететін осьтік күш, -бұранданың орташа диаметрі, -бұранда профилінің жұмыс биіктігі, -гайка бұрандасының орамдарының саны., Н,Р- бұранданың биіктігі және қадамы. Келтірілген инерция моменті: Гайканың сыртқы диаметрі: Фланц қалыңдығы: -гайка фланцінің кесілуіне рұқсат етілетін кернеу.

53.Валдар. Шаршауға кедергісіне есеп реттілігі.

Цилиндрлі, жұмыр немесе иінді тісті дөңгелектер мен мен шкивтерді отырғызуға және пайдалы айналдырушы момент беруге арналған бөлшекті білік дейміз. Машиналарда біліктердің атқаратын қызметтері зор. Олардың түзу, иінді, иілгіш және эксцентрикті түрлері болады. Ось деп айналып тұратын бөлшектерді ұстап тұруға және өзі арқылы пайдалы айналдырушы момент бермейтін жұмыр бөлшектерді айтамыз. Осьтер түзу етіліп жасалады. Біліктер мен осьтердің тірекке тірелетін бөлігін цапфа деп, ортадағы цапфаларды мойынша деп, ал тірелетін шеткі бөліктерін шип д.а. Біліктер өздерінің атқару қызметіне байланысты айналу моментін беруге және тісті дөңгелектерді, шкивтерді, жұлдызшалар мен муфталарды, т.б айналмалы детальдарды орналастыруға қолданылады. Ось өзі айналмайды, айналған бөлшектерді ұстап тұру үшін қажет. Ал вал өзі де, бөлшектерді де айналдырады, әрі ұстап бекітіп тұрады. Вал айналдыру моментін 1 бөлшектен 2-не беру үшін қолданылады. Вал түрлері: иінді (коленчатый (валданный))-тек айналу моментін 1 бөлшектен 2-не беру үшін; карданный (автокөліктерде қолданылады); майысатын валдар (стоматологияда қолданылады)-машина түйінінің арасындағы моментті беру үшін қолданылады; Кей валдар тек айналдыру үшін қолданылады. Осьтің валдан басты айырмашылығы- ось ұзындығы 2-3 м болса, валдікі одан ұзын, бірақ 5-6 м-ден аспайды. Ұзын вал қажет болғанда бір-бірімен біріктіреміз. Әсер ететін күштер: айналу және ауырлық күші. Біліктер өздерінің атқару қызметіне байланысты айналу моментін беруге және тісті дөңгелектерді, шкивтерді, жұлдызшалар мен муфталарды, т.б айналмалы детальдарды орналастыруға қолданылады. Осьтер мен валдардың шаршауға төзімділігі оның беріктігіне байланысты барлық негізгі факторларға негізделген: кернеу сипаттамасы, материалдардың статикалық және шаршаңқы мінездемелері, беттік және беттік қаттылық жағдайы, т.б. Ось және валдардың шаршауға төзімділігі тексерілген есеп ретінде болады. Ол мына формуламен анықталады, қозғалмайтын ось: Айналатын ось:, Вал:

54.Біліктер және валдар. Қолдануы, конструкциясы, материалдары, артықшылығы және кемшіліктері.

 Цилиндрлі, жұмыр немесе иінді тісті дөңгелектер мен мен шкивтерді отырғызуға және пайдалы айналдырушы момент беруге арналған бөлшекті білік дейміз. Машиналарда біліктердің атқаратын қызметтері зор. Олардың түзу, иінді, иілгіш және эксцентрикті түрлері болады. Ось деп айналып тұратын бөлшектерді ұстап тұруға және өзі арқылы пайдалы айналдырушы момент бермейтін жұмыр бөлшектерді айтамыз. Осьтер түзу етіліп жасалады. Біліктер мен осьтердің тірекке тірелетін бөлігін цапфа деп, ортадағы цапфаларды мойынша деп, ал тірелетін шеткі бөліктерін шип д.а. Біліктер өздерінің атқару қызметіне байланысты айналу моментін беруге және тісті дөңгелектерді, шкивтерді, жұлдызшалар мен муфталарды, т.б айналмалы детальдарды орналастыруға қолданылады. Ось өзі айналмайды, айналған бөлшектерді ұстап тұру үшін қажет. Ал вал өзі де, бөлшектерді де айналдырады, әрі ұстап бекітіп тұрады. Вал айналдыру моментін 1 бөлшектен 2-не беру үшін қолданылады. Вал түрлері: иінді (коленчатый (валданный))-тек айналу моментін 1 бөлшектен 2-не беру үшін; карданный (автокөліктерде қолданылады); майысатын валдар (стоматологияда қолданылады)-машина түйінінің арасындағы моментті беру үшін қолданылады; Кей валдар тек айналдыру үшін қолданылады. Осьтің валдан басты айырмашылығы- ось ұзындығы 2-3 м болса, валдікі одан ұзын, бірақ 5-6 м-ден аспайды. Ұзын вал қажет болғанда бір-бірімен біріктіреміз. Әсер ететін күштер: айналу және ауырлық күші. Материалдары. Түзу біліктерді көбіне легирленген және көміртекті болттардан жасайды. Себебі легирленген болаттар біліктің салмағы мен габаритін азайтады және тісті берілістердің тозуға төзімділігін күшейтеді. Бұл үшін төмендегі болаттар қолданылады. Мысалы, Ст5 маркалы болат-шынықтырылмаған біліктер үшін, сталь 40,50 және 40Х маркалы болаттар- шынықтырылған біліктер үшін, сталь 10, 20Х, 40ХН және 40ХНМА болаттары өте жоғары жылдамдықпен айналатын біліктерді жасауда қолданылады.


Понравилась статья? Добавь ее в закладку (CTRL+D) и не забудь поделиться с друзьями:  



Сейчас читают про: