Ауыр бетон материалдары

Цемент. Ауыр бетондар үшін цементтің мынадай маркалары ұсынылады:

Бетон маркасы	М 100	М 150	М 200	М 300	М 400	М 500	М 600
Цемент маркасы

Жасалатын бетонға ұсынылған цемент маркасынан қолдағы бар цементтің маркасы жоғары болса, ұсақ толтырғыштар ұсақталған тау жыныстары немесе өнеркәсіп қалдықтарын қолданылады.

Су. Бетон қоспаларын дайындау үшін ішімдік су немесе бетонның ойдағыдай ұстасып, қатаюына кедергі келтіретін зянды қоспалары жоқ табиғи су қолданылады. Зиянды қоспаларға сульфаттар, минералдық және органикалық қышқылдар, майлар, қанттар және басқалар жатады.

Бетон араластыруға, оның үстіне құюға өнеркәсіптен шыққан, сарқынды, батпақ суларын қолдануға болмайды. Бетон даярлауға пайдаланған су, оны қосып жасалған бетоннан алған үлгінің беріктігі 28 тәуліктен кейін ішімдік су қолданып жасалған сондай үлгі беріктігінен кем болмаса, жарамды деп саналады.

Құм. Ұсақ толтырғыш ретінде түйіршіктерінің ірілігі 0,14-5мм болатын қопсыған қалаптағы табиғи құм қолданылды. Бетон дайындауға пайдаланылатын құмның сапасы негізінен түйіршіктер құрамымен және зиянды қоспалар мөлшерімен анықталады.

Құмның түйіршіктік құрамы оның ішіндегі әртүрлі түйіршіктердің ірілі-ұсақтығына байланысты. Құмның түйіршіктік құрамын анықтау үшін оларды тесіктері әрқилы елеуіштерден өткізеді. Әр елеуіштен өтпей қалған түйіршіктер жиынтығы құмның түйіршіктік құрамын анықтайды.

Құмның орташа тығыздығы оның кеуектігі мен ылғалдылығына байланысты. Құмның кеуектігі неғұрлым төмен болса, оның тығыздығы соғұрлым жоғары болады, сондықтан соңғысының шамасына қарай құмның түйіршік құрамының сапасы анықталады. Тегінде қапсулы күйдегі құрғақ кварцтық құмның орташа тығыздығы 1500-1550кг/м³ аралығында болады, ал тығыз күйде 1600-1700 кг/м³.

Құмның сапасы түйіршіктік құрамымен анықталмайды, зиянды қосындылар (саздық және тозаң бөлшектер, органикалық қосындылар, күкрттік, күкүрт қышқылды қосындылар) мөлшерімен анықталады, олардың мөлшері стандарт бойынша белгіленген шектен аспауы керек.

Бұл қосындыларының мөлшерін қажетті шамаға дейін азайту үшін құмды арнаулы машиналарда құм жуғыштарда жуады (шаяды).

Ірі толтырғыш. Ауыр бетонды жасауға ірі толтырғыштар ретінде қиыршық таспен жарма тасты пайдаланады.

І р і т о л т ы р ғ ы ш ретінде ауыр бетон жасауға қиыршық тас немесе жарма тас пайдаланады.

Қ и ы р ш ы қ т а с – қатты тау жыныстарының табиғи бөлуінуінен (желге желінуінен) жабылған түзілген көлемі 5-7мм жұмыр пішіндегі түйіршіктердің қопсыған қоспасы. Таулық қиыршық тас бұжыр келеді, оның арасында құм, саз, тозаң және органикалық заттардың қоспалары кездеседі. Өзен және теңіз қиыршық тастары оған қарағанда таза болғанмен, сырты жылтыр жұмыр болып келеді де, цемент-құм ерітіндісімен ұстасуы нашар болады. Ұстасуын жақсарту үшін оны ұсақтауға болады.

Ж а р м а т а с - әр түрлі қатты тау жыныстарын, кірпіш кесектерін қож және басқаларды ұсақтау арқылы алынатын қопсыма материал. Ұсақтағаннан шыққан ірілігі (5-10мм) қоспаның елеп, ірілігіне қарай бөледі. Елегенде ірілігі 3мм-ден кем бөлігін құм ретінде пайдаланады. Жарма тастың қиыршық тасқа қарағанда түйіршіктері үшкір пішінді, көп қырлы болып келеді де, олардың цемент-құм қоспасы мен ұстасуы әлдеқайда жақсырақ болады. Жарма тастың ішінде зиянды қоспалар мөлшері аз болады.

Түйіршіктерінің ірілігіне қарай қиыршық тас пен жарма тас 5-10, 10-20, 20-40, 40-70 мм фракцияларға бөлінеді. Қиыршық тас пен жарма тастың әрбір фракциясында түйіршіктердің барлық түйірі болу тиіс берілген фракцияның ең кіші түйіршіктерінен бастап ең ірі түйіршіктеріне дейін.

Бетон дайындауға барынша ірі кесекті қиыршық тас пен жарма тас тиімдірек, өйткені кесектердің жалпы ауданының аздығынан цемент аз жұмсалады. Алайда кесектердің ең үлкен ірілігі конструкциялардың көлемі мен болат шыбықтардың ара қашықтарымен шектеледі мысалы, ірі толтырғыштың ең үлкен кесегі бетондалатын конструкцияның ең кіші көлемінің 1/3-нен артпауы тиіс немесе болат шыбықтардың ең аз ара қашықтығының 3/4-нен аспауы тиіс.

Ірі толтырғыш кесектерінің беріктігі жасалатын бетон беріктігіне айтарлықтай ықпал етеді. Өз кезегінде жарма тастың беріктігі ол алынатын тау жынысының берітігіне байланысты. Ауыр бетондар жасау үшін беріктігі жасалатын бетон беріктігінен 1,5-2 есе артық тау жынысынан ұсақтаған жарма тастар пайдаланған дұрыс.

Қиыршық тас пен жарма тас аязға төзімділігі бойынша 15, 25, 50, 100, 150, 200, 300 маркаларынан бөлінеді.

БЕТОН ҚОСПАСЫНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ

Жаймалауға оңтайлық – бетон қоспасының бетондалатын бұйымның қалыбын бетон қоспасының өз салмағы әсері мен жайлы толтырып, өздігінен немесе сыртқы күштің әсерінен тығыздалуы. Бетон қоспасының бұл қасиеті жайылмалық және қатқылдық деп анықтайды.

Жайылмалық бетон қоспасының өз салмағы мен жайылуын атайды.

Бетон қоспасының қатқылдығы деп оның қалып пішінде дірілдетумен жайылып, оны толтыруын айтады.

Жаймалауға оңтайлық бірқатар жайттарға тәуелді: цемент түріне, су мен цемент қамырының мөлшеріне, толтырғыштар кесектерінің ірілігі мен пішіндеріне, құм мөлшеріне. Құрамы бірдей, бірақ әртүрлі цементтен жасалған бетондардың жаймалауға оңтайлығы әртүрлі болады, бұл әртүрлі цементтердің суды қажет етуіне байланысты. Мысалы, пуццолан портладцемент пен қожпортладцемент портладцементке қарағанда суды көп қажет етеді, ал олармен жасалған бетон қоаспалары қатқылдау болып шығады.

Судың мөлшері артқанда бетон қойыртпағының жайылмалылығы артады, алайда бетонның беріктігі төмендейді. Бетон қоспасында цемент көбейгенде, ол жекелеген кесектерді қалыңырақ орайды да, олардың арасындағы үйкелісті азайтып, бетон қойыртпағының жайылмалылығыартады, бұл жағдайда бетон қоспасының беріктігі өзгеріссіз қалады.

Неғұрлым ірі кесекті толтырғыштарды пайдаланғанда бетон қойыртпағының жайылмалылығы артуына жағдай туады. Осыған ұқсас нәтиже толтырғыш кесектері жұмыр болғанда шығады. Мысалы, қиыршық тас пен өзен құмын салып жасалған бетон қоспасының жайылмалылығы жарма тас пен тау құмын салғандағыдан артық. Бетон қоспасын жасағанда қосылған құм мөлшерінің де жайылмалылыққа ықпалы бар.

Бетон қоспасының жайылмалылығы оған органикалық жұмсартқыш қоспаларды – сульфаттық-ашытқылық барданы және т.б. қосқанда артады. Бұл қоспаларды цемент массаларының 0,15-0,25% мөлшерінде салғанда қоспаның су қажеттігін 8-12%-ке азайтады, сонымен қатар цемент мөлшерін 6-10%-ке төмендетуге мүмкіндік береді.

Жайылмалы және қатқыл бетон қоспаларын салыстыра келе, созылмалы бетон қоспасына қарағанда қатқыл бетон қоспасы цемент жұмсалуы жағынан тиімді екені анықталады. Сондықтан бетон қоспасының жайылмалығын мүмкіндігінше төмен етіп белгілейді, тек ол қоспасының жаюға және тығыздауға қолайлы болуы тиіс.

Ы д ы ғ а м л и т ы н д ы қ – деп бетон қоспасының тасымалдағанда, түсіргенде және жаймалағанда ірімеу қасиетін айтады. Ыдырамайтындылық жоқ болса, бетон қоспасы құр араласқан су мен қатты құрамдастардан тұратын қойыртпақ болады. Олар тас тез ажырасып, қалыпқа құюға жарамсыз болады. Бетон қоспасының ыдырамайтындығын бетонның құрамын дұрыс таңдау, ең алдымен цемент қамырының қажетті мөлшерде болуы мен қамтамасыз етеді.

БЕТОННЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ

Қ ы с қа н д а ғ ы б е р і к т і кт і к – бетонның механикалық қасиеттерінің негізгісі болып табылады. Оны көлемі 150х150х150мм дайындалған бетоннан жасалып, 28 тәулік қалыпты жағдайда сақталған текшелерді қысқандағы беріктік шегі мен анықтайды.

Қысқандағы бетонның беріктігі цементтің жітілігіне, су мен цемент массаларының ара қатысына, толтырғыштардың беріктігі мен сапасына, олардың кесектік құрамына, қатаюдың ұзақтығына қоршаған ортаның температурасы мен ылғалдылығына тәуелді. Бетонның беріктігіне ықпал ететін негізгі жайттар-цементтің жітілігі және бетон қоспасындағы (су мен цемент массаларының ара қатынасы С/Ц немесе оған керісінше цемент пен су қатынасы Ц/С).

Бетонның беріктігіне белгілі бір дәрежеде толтырғыш кесектерінің құрамы да ықпал етеді. Ең берік бетондарды кесектері ірі толтырғыштарды пайдаланып жасайды. Бетонның беріктігі оның құрамдастарының бетон булағышқа мұқият араластыруға байланысты. Мұқият аралыстырғанда толтырғыш кесектерінің бәрі де цемент қойыртпағына оранады.

Бетонның беріктігі бетон қоспасының тығыздау дәрежесіне, бетон қатаюының ұзақтығы мен қатаю жағдайларына едәуір тәуелді. Жақсы тығыздалған бетон қолайлы температуралық және ылғалдық жағдайларда бірнеше жыл бойы беріктігін арттыра береді. Алғашқы 7-10 тәулікте бетонның беріктігі қаурыт артады да 28 тәулікке баяулап, ақыры, бір жыл өткенде біртіндеп тоқталады. Бетонның беріктігі арту жылдамдығына қоршаған орта температурасы едәуір ықпал етеді. 70-85⁰С қою будың арасында 10-12 сағаттан соң бетон өзінің маркалық беріктігінің 60-70%-не жетеді. Төменгі оң температураларда (5-7⁰С) бетон беріктігінің артуы баяулайды да 0⁰-тан төмен температурада мүлде тоқтайды да қоршаған ортаның температурасының тұрақты қызуға ие болғанда қайта басталады.

Т ы ғ ы з д ы қ – кәдімгі бетон тығыз материал болып табылмайды. Бетондағы кеуектер оның ішіндегі артық судың буланып ұшып кетуінен және бетонды жеткілікті тығыздамаудан пайда болады.

Беонның тығыздығы толтырғыштардың кесектік құрамы жылжымалықпен таңдауға; су мен цемент қатынасының азаюына және сол жылжымалықта су қажеттігін азайтатын жұмсартқыштар пайдалануға сонымен бірге бетон қоспасын мұқият тығыздауға байланысты. Бетонның тығыздығы артуымен бірге оның беріктігі, су өткізбейтіндігі, аязға, тотқа төзімділігі артады.

С у ө т к і з б е й т і н д і к – тығыз бетон темір-бетон конструкцияларының қалыңдығы 200мм-ден асқанда су өткізбейтін болады.

Бетонның су өткізбейтіндігін арттыру үшін оларға пластмасса жабындарын немесе тығыздағыш қоспалар қолданады. Бетондардың су өткізбейтіндігі қабаратын цементтерді пайдаланға едәуір артады.

А я з ғ а т ө з і м д і л і к – сумен төмен температураға ұдайы ұшырайтын және темір бетон конструкциялардың көпке баруы бетонның аязға төзімділігіне тәуелді.

Аязға төзімділігі бойынша бетон маркасы конструкцияларының түріне, құрылыс класына және оны пайдалану жағдайларына байланысты. Тұрғын үй және өнеркәсіп құрылысында бетонның аязға төзімділігі 50-ге тең.

Бетонның аязға төзімділігі қолданылатын цемент түріне су цемент қатысына, толтырғыштардың сапасына бетонның тығыздығына және т.б. жайттарға байланысты. Аз алюминаты құрылығы тығыз цемент пен жоғары сапалы гранит жарма тасын қолданып жасалған бетондардың аязға төзімділігі жоғары болады.

О т ы р у м е н к ө л е м ұ л ғ а ю ы

Отырмайтын және көлемі ұлғаятын цементтерден басқа гидравликалы цементтер қолданып жасалған бетондар көлемі жағынан өзгеріске ұшырайды. Ауада қатайғанда бетон отырады, ал ылғалды жағдайдарда көлемі мүлде өзгермейді немесе болар-болмас өзгереді.

Көлемі үлкен конструкциаларды бетонның отыруы жарық пайда қылады да, бетонның тұтастығын бұзады, оның беріктігін және көпке баруын азайтады.

Бетонның отыруын азайту үшін цемент көп жұмсалатын бетондарды қолданбаған жөн, кесектік құрылымы тәуір толтырғыштарды пайдаланып және бетон қатаюына ылғалдық жағдай жасау қажет.

Т о т қ а т ө з і м д і л і к

Бетонның тоттануы оның бойына жегі жаттың кіруімен және удайы бетонның жарықтары мен кеуектеріне сінуінен болады.

Бетонның тотқа төзімділігін арттыру оның тығыздығын бетон құрамын мұқият таңдап алу, арнаулы цементтерді қолдану, бетон қоспасын жаймалап тығыздау.

Бетонды тоттанудан қорғау үшін жегі ортамен жанасатын конструкция беттерін тығыз керамикалық тақталармен қаптайды, арнаулы заттармен (сұйық, шыны мен кремнийфторлы натриймен) қаптайды,битумдық және жүқа қабыршақ түзетін полимерлік материалдар бүркеді.

О т қ а т ө з і м д і л і к

Бетон отқа төзімді материал болып табылады. Жылу өткізгіштігі аз болғандықтан, өрт шығып отқа қысқа мерзім бойы оранғанда ол жақсы сақталады. Бірақ ұзақ уақыт бойы 160-200⁰С темпиратурада отта тұрғанда бетонның беріктігі 25-30% төмендейді. 500⁰С-тан жоғары температурада кальций гидрооксидінің сусыздануынан және басқа қатайған заттардың ыдырауынан бетон бүлінеді. Сонымен, пайдаланған кезде

200⁰С-тан жоғары темпиратурада болатын бетон конструкциялардың жылуоқшаулағыш материалдармен қорғау керек немесе ыстыққа төзімді бетоннан жасау қажет.

Бетон құрамын белгілеу бетон құрайтын материалдардың (цемент,су, құм, қиыршық тас) ең тиімді арақатынасын анықтау болып табылады. Мұндай ара қатынас бетон қоспасының қажетті тығыздауды таңдап алынған тәсіліне сай жаймалауға оңтайлығын цементті барынша аз жұмсай отырып белгіленген мерзімде белгіленгін беріктікке ие болуын қамтамасыз етуі тиіс. Жекелеген жағдайларда қажетті тығыздық, аязға төзімділік, су өткізбейтіндік, жегі сулардың әсеріне төтеп беруші қасиеттер қажет бетон жасауға байланысты қойылатын талаптарды есепке алған жөн.

Бетон қоспасының құрамын цемент, құм, қиыршық тас немесе жарма тас массаларының (көлемдері сирек) арақатынасы түрінде және суцемент қатынасын міндетті түрде көрсетумен анықтайды. Бұл арада цементтің мөлшерін бірге тең деп алады. Жалпы түрде бетон қоспасының құрамын мынадай қатынаспен белгілейді: 1:х:у (цемент:құм:қиыршық тас ал суцемент қатынасы С/Ц=0,6 және R_ц= 40МПа)

Бетон құрамы оны құрамына кіретін материалдардың қандай мөлшерде 1м³ бетон қоспасына жұмсалуымен көрсетіледі. Мысалы:

цемент............................. 250 кг

құм.......................................660 кг

қиыршық тас................1300 кг/м³

су.....................................160 кг/м³.

БЕТОН ҚОСПАСЫН ДАЙЫНДАУ, ТАСЫМАЛДАУ

ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУ

Бетон қоспасын дайындау. Қазіргі заманғы құрылыста бетон қоспасы мен бірнеше құрылыс объектілерін негізінен орталықтан қамтамасыз ететін автоматтандырылған бетон заводтары мен темірбетон – бетон өңдіретін кәсіпорындарының бетон араластырғыш топтарында бетон қоспасын дайындайды. Бұл объектердегі механикаландырылған және қуаты төмен бетон араластырғыш қондырғыларда дайындауға қарағанда сөзсіз техникалық-экономикалық артықшылық береді.

Бетон қоспасын дайындау бетон қоспасының құрамдас бөліктерін бәрін мөлшерлеп салу мен оларды біртекті масса түзілгенше мұқият араластырудан тұрады. Бетон заводтары мен бетонараластырғыш цехтарда материалдарды мөлшерлеп бөлудің жоғары дәлдігі мен шапшан өлшеуді және жеңіл басқаруды қамтамасыз ететін жартылай автоматты және автоматты бөліп-өлшегіштер пайдаланылады. Өлшеп-мөлшерлеудің дәлдігі цемент пен су жөнінде (массасы бойынша) ± 1% - тен, ал толтырушылар ± 2% - тен аспауы тиіс. Бір мәрте араластыруға қажет материалдардың мөлшерін 1м³ бетон қоспасына жұмсалуы мен бетон қоспасының шығу коэффицентінің шамасына қарай анықталады.

Бетон қоспасының құрамдастарын ауық-ауық немесе ұдайы айналып тұратын бетонараластырғыштармен дайындайды. Бетонараластырғыштар араластыру амалына қарай материал өзбетімен құлайтын және оларды құлауға мәжбүр ететін болады.

Бетонның біртектілігі мен беріктілігі едәуір мөлшерде қоспаны араластырудың сапасына байланысты. Біртекті бетон қоспасын алу үшін араластырудың тиімді мерзімін ұсынған жөн: бұл бетонараластырғыш тың сиымдылығына, бетон қоспасының жайылмалығына, тағы басқа жайттарға байланысты және тәжірибе арқылы анықталады.

Бетон қоспасын араластырудың ұзақтығы сиымдылығы 425 метрге дейінгі бетонараластырғыштарда шамамен 1 минут, 1200 литр 2,5 минут. Қатқыл бетон бетон қоспаларды араластыру мерзімін 1,5-2 есеге созған жөн. Жақсы аралаcқан бетон қоспасы түсіргенде тұтас күйде, ыдырамай қотарылады.

БЕТОН ҚОСПАСЫН ТАСЫМАЛДАУ

Бетон қоспасын бетон заводынан немесе бетонараластырғыш қондырғыдан қолданылатын жеріне дейін көбінесе өзі түсіретін автомашиналармен, ал жақын жерлерге (құрылыс алаңы аумағында) таспалы тасығыштармен, (ленточный транспортер) бетонсорғыштармен, вагоншалармен, қауғалармен т.б. жеткізеді.

Бетон тасымалдаудың әрбір нақты жағдайда таңдап алынған қандай да болмасын тәсілі судың буланып, цемент сүтінің ағып кетуі немесе цементтің ұстасуы басталуына байланысты бетон қоспасының ыдырауы мен жайылмалығының төмендеуін болғызбауы тиіс. Сондықтан бетон қоспасын ең қысқа жолмен тасып, түсіру санын азайтып, тасымалдау уақытын (1сағ. дейін) шектелген жөн.

Құрылыс алаңы бетон зауыдынан едәуір қашықтықта орналасқан жағдайда бетон қоспасын тасымалдау мен дайындау үшін автобетонараластырғыштарды пайдаланған жөн.

БЕТОН ҚОСПАСЫН ЖАЙМАЛАУ

Бетон және темірбетон конструкцияларының сапасын едәуір мөлшерде бетон қоспаларын жаймалау мен тығыздау тәсіліне тәуелді. Алдын-ала құрылған, ішіне болат шыбықтары жайғастырылған қалыпқа бетон қоспасын қабаттап жаймалайды. Бетон қоспасы қалыпты түгел бұрыштары мен тарылған тұстарына да толық толтыруы тиіс. Айтарлықтай көп еңбек тілейтін процесті механикаландыруға болады. Бұл үшін арнаулы механизмдер бетон тартқыштар мен жаймалағыштар пайдаланады.

Жалпы, бетонды дірілдетуімен тығыздайды. Бұл тәсілдің мәнісі сонда, бетон қоспасына арнаулы механизмдерден – дірілдеткіштерден жоғары жиіліктегі діріл таратылады да, соның арқасында қоспаның тұтқырлығы айтарлықтай азаяды. Сұйылған сияқты болған бетон қоспасы өз салмағының ықпалымен қалыпта бірыңғай таралады да, болат шыбықтар арасында бірдей жайылып, жақсы тығыздалады. Бетон қоспасының өз ішінде толықтырғыштың ірі кесектері бір қалыпты жайғасып, олардың арасы цемент ертіндісіне толып, қоспа ішіндегі ауа сыртқа ығыстырылып шығарылады. Дірілдету тоқтала салысымен бетон қоспасы қолма-қол қоюланады.

Бетон қоспаларын тығыздау үшін түрлі дірілдеткіштер қолданады. Ең көп қолданылатындары электромеханикалық дірілдеткіштер. Олар беттік, тереңдік және алаңдық болып бөлінеді. Дірілдеткіштерді бетондалатын конструкцияларды түріне, пішініне және көлеміне қарап таңдап алады. Беті үлкен ашық конструкцияларды (еден, плиталар және т.б.) беттік дірілдеткіштермен тығыздалады. Олар бетонды 20-25 см тереңдікке шейін дірілдетеді.

Ірі конструкцияларды (іргетастар, ұстындар т.б.) тереңдік дірілдеткіштерімен тығызайды. Бетон қоспаларын әр қабаттының қалыңдығы дірілдеткіштің жұмыс бөлігінің 1,25 ұзындығынан артпайтындай жағдайда тығыздайды.

Дірілдеткіштің әрбір батырылған жеріндегі дірілдету ұзақтығы бетон қоспасының жеткілікті тығыздалуын қамтамасыз етуі тиіс; бетон қоспасының отыруының тоқтауы цемент сүтінің жоғары шығуы, ауа көпіршіктері шығуының тоқтауы оның негізгі белгілері болып табылады.

Бетонның қатаюы және оның күтімі

Қалыпқа салынған бетон біртіндеп, бірталай уақыт өткен соң беріктене бастайды, бетон беріктігінің өсуі тек белгілі температуралық және ылғалдық жағдайларда ғана мүмкін. Қатаюдың қалыпты жағдайларында (қоршаған ортаның температурасы 15- 20%, ылғалдығы 90-100%) бетон 28 тәулік ішінде бетон маркалық беріктігіне жетеді. Температура 60-80ºС жоғарылап, бетон ішіндегі ылғалдылық міндетті түрде сақталғанда бетонның қатаюы әжептәуір жеделдейді. Ашық ауадан гөрі, ылғалды ортада бетонның беріктігі көбірірек өседі. Құрғақ жағдайда бетонның ылғалдылығы тез жоғалады да, әрі қарай қатаюын тоқтатады.

Орнына жайғастырылып тығыздалған бетон белгіленген мерзімге қажетті беріктікке ие болуы үшін оған күтім керек.

Әсіресе алғашқы күндері күтім аса қажет, әйтпесе одан кейін қанша күтім жасалынса да бетонның сапасы жақсарылмайды.

Жаңа жайылған бетонды ылғал күйінде сақтайды, сілкуден, соққыдан, қандай да болсын зақымнан, сонымен қоса температураның күрт өзгеруінен қорғайды. Жазда жаңа жайғастырылған бетонның ашық беттеріне қапшықтар жеке жауып, ағаш үгіндісін жайып, ауық-ауық су бүркіп отырған дұрыс. Бетон бетеріне оны жайғаннан кейін 10-12 сағаттан кешіктірмей су құяды, ал ыстық күндерні әрбір 2-3 сағатта су құяды. Жазда алғашқы 3 сөтке бойы күндіз әрбір 4 сағатта бір рет түнде ең кемінде бір рет, одан әрі қарай тәулігіне 3 рет су құяды.

Портландцементпен жасалған бетонға 7 тәулік бойы ал басқа цементтермен жасалғандарына 14 тәулік бойы су құяды. Әсіресе түнде суды көп құю қажет.

Қыстыгүні бетон жұмыстарын жүргізгенде белгілі уақытқа шейін бетонға жылы температура қамтамасыз етуі керек. Бұның бірнеше тәсілі бар.

«Термос» тәсілі бойынша бетонның қатаюы кезінде оның жылылығын бетонның құрамдас бөліктерін (су, құм, ірі толтырғыш) қыздыру арқылы және цемент қатайғанда шығаратын жылылықты сақтау арқылы қамтамасыз етеді. Қолданатын цемент түріне сыртқы температураға бетон қоспасын тасымалдау ұзақтығына және басқа да жайттарға байланысты тек суды ғана немесе сумен толтырғышты жылытады. Бетон қоспасының қоюлануына және жайылмалық оңтайлығын жоғалтуына жол бермес үшін бетон қоспасының құрамдас бөліктерін бетон қоспасының араласуы аяқталғанда оның температурасы 40ºС-дан артпайтындай етіп қыздырады.

Белгілі уақытқа шейін температураны сақтау үшін арнаулы жабдықтың қажеті жоқ, бетон күтімі жабынның дұрыс болуы мен температураның сақталуын қадағалауға болады. Алайда бұл тәсілді аумақты конструкцияларды (тұтас іргетастарды) бетондағанда ғана қолданады. Ал аумағы аз конструкцияларды (ұстыңдар, арқалықтар, жабындар) бетондағанда бумен қыздыру және электр жылыту әдісі қолданылады.

Бумен қыздыруда қалыптың қос қабырғасы арасына («бу көйлегі») немесе қалыптың ішкі қабырғасы бойынша жасалған каналдар (булық жіңішке тамырлар) су буы жіберіледі. Сонда бетонның температурасы 50-70 º С-ға дейін көтеріледі, сөйтіп

1-2 тәуліктен соң маркалық беріктіктің 50-70%-дей беріктікке жетуге мүмкіндік туады.

Электрмен жылыту әдісі әртүрлі тәсілдермен жүзеге асады; электродтық қыздырумен, әртүрлі электр қыздырғыш қондырғылармен, индукциялық қыздырумен т. б. Осы аталған тәсілдерді қолданып, 1-2 тәуліктен соң бетонның беріктігін оның маркалық беріктігінің 70%-не жеткізуге болады.

Химиялық қоспаларды бетондағы судың қату температурасын төмендету үшін қолданылады. Химиялық қоспалар ретінде хлорлы кальций мен натрий, натрий нитриді потаж және т. б. қолданылады.

БЕТОННЫҢ АРНАУЛЫ ТҮРЛЕРІ

Жай бетондарға қарағанда арнаулы бетондар оларды құрылыстың әрқилы түрлеріне қолдануға жарамды ететін өзіндік қасиеттерімен ерекшеленеді.

Гидротехникалық бетон жәй бетондарға қарағанда тығыздығының су өткізбейтіндігін жегі сулардың әсеріне төтеп бере алатындығының артықтығымен ерекшеленеді.

Бетонға мұндай қасиеттер беру үшін сульфатқа төзімді пуццолан цементін, кесектің құрамы жақсы сұрыпталған жоғары сапалы толтырғыштар қолданып, бетонды мұқият дайындау мен жайлалауды қамтамасыз етеді және қата бастаған бетонға дұрыс күтім жасайды.

Жолдық бетон автомобиль даңғыл жолдарының өнеркәсіп кәсіпорындарымен көше жолдарының жабындарына қолданылады.

Жолдың бетонды жасауға жұмсартқыш қосылған портландцемент немесе 500 маркалы құрамында үш кальцийлы алюминаттан аспайтын гидрофобты цемент қолданылады. Жолдық бетонға толтырғыш ретінде қоспалардан тазартылған құм немесе тығыз тау жыныстарынан (гранит, габбро және т.б.) ұсақталған жарма тас қолданылады.

Сәндік бетондар соңғы жылдары ғимараттардың эстетикалық көркемдігін арттыру үшін қолданыладын болды. Олар тұрғын үй және қоғамдық үйлердің қоршауларын, сыртқы және ішкі қабырғалардың беттерін қаптауға арналған тақталарды, саты баспалдақтарын қасбет элементері, кіші сәулет пішіндерін, арнаулы міндет атқаратың бұйымдарды жасауға пайдаланады.

Бетонның мұндай түрін алу үшін түрлі – түсті құрамдас бөліктер - ақ және түсті цементер, сілтіге төзімді пигментер, түрлі – түсті тау жыныстарынан алынған толтырғыштар қолданылады. Сәндік нәтиже сұр және түсті бетонды кестелік өң берік өндеу арқылы қол жеткізіледі.

Ыстыққа төзімді бетон. Отқа төтеп беру дережесіне қарай ыстыққа төзімді беондар 1770ºС-ға дейін шыдайтын аса отқа төзімді, 1580-1770ºС-қа шыдайтын отқа төзімді, 1580ºС-тан төмен ыстыққа шыдай алатын ыстыққа төзімді бетон болып бөлінеді.

Ыстыққа төзімді бетон жасау үшін біріктіргіш ретінде сазбалшықты цемент, портландцемент, қожпортландцемент және кремний фторлы натрий қосылған сұйық шыны қолданылады. Толтырғыштар және майда тартылған бөліктері ретінде металлургиялық қождар, керамикалық және отқа төзімді материалдардың үгінділері, базальт, диабаз, андезид, артик туфы және т.б. қолданылады.

Отқа төзімді бетондармен өнеркәсіп пештерінің ішін қаптайды, туннель пештері вагоншаларының астын жасайды, домна және мартен пештерінің іргетастарын, түтін мұржаларын және т.б. жасайды. Отқа төзімді бетондарды қолдану құрылыс мерзімін қысқартуға, құрылыс құнының төмендеп, еңбек шығындарының азаюына ықпал етеді.

Аса ауыр бетондарды атом станцияларының қызыметкерлері радиоактивті сәулелерден қорғау үшін қолданылады.

Біріктіргіш ретінде портландцементер, сазбалшық портландцементтер, қожпортландцементтер жүреді. Гидраттық бетондардың (химиялық байланыстағы су мөлшерінің көп болуына қарай солай аталған) қорғаныш қасиеттерін артыру мақсатымен оларға бор карбидін, хлорлы литий және т.б. қосылады.

Аса ауыр бетондардын беріктігі мен ұзақ мерзімге шыдауы жай ауыр бетондардікіндей.

Бетон полимерлер деп арнаулы өндеу арқылы кеуектеріне полимер толтырылған бетондар аталады. Сонда бетонның физикалық – механикалық және химиялық қасиеттері әжептәуір артады.

Бетонға полимер сіңіру оның құнын артырады, сондықтан оны экономикалық жағынан ақталса ғана қолданылады.

КЕУЕКТІ ТОЛТЫРҒЫШТЫ ЖЕҢІЛ БЕТОНДАР

Біріктіргіштер: Жеңіл бетондарға біріктіргіштерді бетонның қатаю жағдайларын (табиғи қатаю, булау, автоклавта ұстау), бетонның қажетті беріктігін, қажетті біріктіктегі төзімдігі, пайдалану жағдайлары мен басқа жайттарды есепке алып тандайды. Жеңіл бетондарды біріктіргішті қарап цементтік, әктік, гипстік, аралас біріктіргіш пен сұйық шыны қосылып жасалған бетондарды жеңіл бетондар деп атайды.

Автоклавта қатайтылмайтын жеңіл бетондарды портландцемент, қожпортландцемент, пуццолан портландцементтін және тез қатаятын портландцементті пайдаланады.

Толтырғыштар. Жеңіл бетондар жасау үшін табиғи немесе қолтума кеуек тас материалдарын қолданылады.

Кеуекті табиғи толтырғыштарды кеуекті тау жыныстарын көбік тасты, жанартау туфы, әк-ұлу тас және басқаларын ұсақтау арқылы алады.

Қолтума толтырғыштар ретінде өнеркәсіп қалдықтары мен табиғи тас материалдарын арнайы өңдеу арқылы алынған материалдар жүреді.

Өнеркәсіп қалдығы болып табылатын және алдын-ала өңделмей қолданылатын толтырғыштарға металургиялық және отындық қождар, өндірістің химиялық қождары, сонымен қатар ұшпа қүл жатады.

Табиғи тас материалдары мен өнеркәсіп қалдықтарын арнаулы өндеуден шығатын толтырғыштар – сазды күйдіргенде қабарып шағатын керамзит пен аглопарит, перлит пен вермикулит қождық көбік тас ұсақталған қождар, күлдік қиыршық тастар. Кеуекті толтырғыштар ішінде цемент тасының тотығуы мен пайдалану жағдайларында бетондардын төзімділігін төмендететін зиянды қоспалардың мөлшері техникалық шарттарда көрсетілген шамалардан аспағаны абзал.

Зиянды қоспаларға суда еритін күкіртті күкіртқышқылды қосылыстар, жанып бітпеген отын кесектері, саздық және тозаңдық бөлшектер жатады.

ЖЕҢІЛ БЕТОНДАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ

Бетонның орташа тығыздығы толтырғыштын бос күйдегі тығыздығы мен кесектік құрамына, жұмсалатын біріктіргіш пен судың массасына тәуелді. Ірі кесекті толтырғыш тығыздығының одан жасалған бетон тығыздығына қатынасы жай бетон үшін орташа 0,5 – ке тен, ал құмы аз және кеуектелген бетон үшін 0,6. Мысалы, бос күйдегі тығыздығы 500 кг/м³ керамзиттен тығыздығы 1000кг/м³ керамзитбетон алуға болады.

Жылу өткізгіштік – жеңіл бетонның басты қасиеттерінің бірі. Оның мәні кең шеңберде болады. Оның шамасына бетон тығыздығы, кеуектік сипаты және т.б. жайттар ықпал етеді. Тығыздығы ұлғайған сайын жеңіл бетонның жылу өткізгіштігі арта түседі.

Бетонның беріктігі негізінен цементтің жітілігіне, суцемент қатынасына және толтырғыштар беріктігіне, сонымен қатар жұмсалған цемент мөлшеріне және бетонды тығыздау дәрежесіне тәуелді.

Жеңіл бетонның аязға төзімділігі жұмсарған біріктіргіштің түрі мен мөлшеріне, толтырғыштың аязға төзімділігіне тәуелді. Портландцементпен жасалған бетондардын аязға төзімділігі артырақ болады да, жұмсалған цементтің мөлшері артуына қарай жоғарылай береді. Аязға төзімді толтырғыштар мен (көбіктас, керамзит, аглопорит) аязға төзімділігі 25-100 бетондар алуға болады. Мұндай бетондарды сыртқы конструкцияларға пайдаланады.

Ұякөз бетондар. Ұякөз бетон түрлері. Ұякөз бетондарды минералдық біріктіргіштікті ұсақ түйіршікті кремнеземдік бөлікті, кеуек тізуші және суды алдын-ала көпіршітіп алып, артынан қатайту арқылы алады. Ұякөз бетонның 85%-і кеуек, олар бетонның бойында бірдей орналасқан және бір-бірінен жұқа әрі берік цемент тасынан немесе басқа біріктіргіш заттан түзілген қабырғалар арқылы бөлінген. Ұякөз бетонның көбікбетон және газбетон деген түрлері болады.

Көбікбетон цемент қамырының жеке әзірлеген тұрақты көбікпен араластырудан шығады. Көбікбетон қоспасы арқасын құрылымы ұяға ұқсас бетон түзіледі. Көбікті көбіктүзушіні сумен қатты аралстыру арқылы алады. Көбік құраушы ретінде канифоль сабыны мен мал желімінің, немесе ГК (қасап орнынан алынған гидролиздалған қан) препораты қоспаларын пайдаланады.

Газбетонды цементтің (кейде әк қосып) кремнеземдік бөлігі мен суды оған араластырылған газ түзуші қоспасын – алюминий ұнтағы, пергидроль (сутегінің асқын тотығының судағы ерітіндісін Н₂О₂) және басқаларын қосады. Ең көп таралған газ түзгіш ұсақ құрылымды алюминий ұнтағы (пудра). Газ түзілу процесі алюминидің, кальцидің сулы тотығымен химиялық реакциясы түрінде жүреді.

Реакцияда пайда болған сутегі цемент қамырды қабартып көпіртеді де, ал ол қатайғасын өзінің ұяға ұқсас құрылымын сақтайды.

Қалыпта қатайғасын газбетонды автоклавқа орналастырып қатаюын тездетеді.

Ұякөз бетондардың қасиеттері

Ұякөз бетонының кеуектілігі 50-85%, тығыздығы 500 бен 1200кг/м³ аралығында. Ұякөз бетон беріктігі жасалатын минералдардың тығыздығына, түріне және бастапқы минералдардың қасиеттеріне, жылу мен өңдеудің тәсілі мен түріне тәуелді. Бұл бетондардың сусіңіргіштігі мен аязға төзімділігі кеуектердің тығыздығы мен құрылымына байланысты. Бетонның тығыздығы 700-900кг/м³ сусіңіргіштігі 30-40% аралығында. Бұл бетондардың аязға төзімділігі жеңіл бетондарға қарағанда сәл төмен.

Ұякөз бетондарға дыбысоқшаулағыш қасиеттер мен отқа төзімділік қасиеттері тән, олар өңдеуге оңай.

9-ТАРАУ. ҚҰРАСТЫРМАЛЫ ТЕМІРБЕТОН ЖӘНЕ БЕТОН ҚҰРЫЛЫС БҰЙЫМДАР МЕН КОНСТРУКЦИЯЛАРЫ

ТЕМІРБЕТОН ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТТАР

Құрастырмалы темірбетон және бетон құрылыстық бұйымдар мен конструкциялары тұрғын, азаматтық, өнеркәсіптік, көліктік және құрылыстың басқа түрлеріде кеңінен пайдаланады.

Темірбетон – қатайған бетон мен болат шыбық тұтаса бірігіп, қатар жұмыс істейтің конструкция. Бұрын айтылғандай бетон сығуға жақсы түзгенмен, созуға шыдамсыз, ал болат шыбық созуға көп шыдайды.

Екі тіреуіштің үстінде жатқан аралықтың үстінен салмақ түсіргенде оның үстінгі бөлігі сығылады да, астынғы жағы созылады. Бетоннан жасалған аралықтың беріктігі көп емес, бетон созуға шыдамайтындықтан, ол көп күш түспей-ақ бүлінеді. Ал төменгі қабатына болат шыбық салынса, аралық едәір күшке төтеп бере алады. Бетон мен болат шыбықтың бірігіп жұмыс істеуі олардың арасындағы күштеріне байланысты. Болат шыбық бетон ішінде тоттанудан жақсы қорғалады.

Дайындау тәсілдеріне қарай темібетон конструкциялары тұтас құйма және құрастырмалы болып бөлінеді. Тұтас қима темірбетондар тікелей құрылыс алаңдарында жасалады. Оларды конструкцияларды бөлшектерді бөлшектеуге болмағанда, стандартты емес және элементтердің аз қайталануы жағдайында, аса үлкен салмақ түсетін конструкцияларды жасағанда (көп қабатты өнеркәсіп ғимараттарының іргетастары, қаңқалар мен жабындарын жасағанда гидротехникалық, көліктік және басқа құрылыстарды салғанда) қолданылады.

Тұтас қима темірбетон конструкцияларына қарағанда, құрастырмалы темірбетон конструкциялары тиімдірек, өйткені оларды өндіріс процесі жоғары механикаландырылған технология қолданылатын арнаулы завоттар мен полигондарда жасайды.

Темірбетон конструкциялары мен бұйымдарын жай және алдын-ала күш түсірілген болат шыбықтар пайдаланып жасайды. Байырғы тәсіл бойынша болат шыбықтар, торкөздер немесе қаңқа салғанда конструкцияларда былайғы пайдалануда жарықшақтар, сызаттар пайда болудан бір жола сақтала алмайды. Пайда болған сызаттарға ылғал мен газдар кіріп, болат шыбықтардың тоттануы басталады. Алайда, алдын-ала жасалған есеп бойынша күні бұрын бетонды қысса, онда бетонның созу күштері түскен астынғы қабатында жарық, сызат пайда болмайды. Бетонды күні бұрын қысу болат шыбықтарды керіп тарту арқылы жүзеге асады.

Болат шыбықтарды керіп тартудін екі түрлі тәсілі бар: бетон құйылмай тұтып, бетон құйылған соң.

Болат шыбықтарды алдын-ала керіп тартылған конструкциялардын салмағын азайтуға, жарылмауын және ұзаққа шыдауын арттырып, болат аз жұмсалуына себеп болады.

БЕТОН ЖӘНЕ ТЕМІРБЕТОН БҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ

Тұрғын үй және азаматтық ғимараттарға арналған бұйымдар.

Іргетастар мен ғимараттардың төменгі бөліктеріне арналған бұйымдар.

Іргетастық блоктар, подвал қабаттарының блоктары, қадалар және басқа бұйымдар. Іргетас блоктары М200, М250, М300 маркалы ауыр бетондар жасайды, оларға жайдақ денекерленген болат торкөздер салады.

Төле қабырғалары блоктарын бітеу және қуыс етіп, маркалары М10 және М150 ауыр бетоннан төрт қырлы өтіп, көлемдерін мынадай өтіп жасайды; ұзындығы 2,5м-ге дейін, қалындығы 500мм, биіктігі 700мм. Блоктардың екі басына кертік жасайды, блоктар монтажы орындалғанда кертіктер ерітіндіге толтырылады. Қуыс блоктар бітеулеріне қарағанды үндірек, өйткені оларға бетон аз кетеді.

Қадалардың қимасы 300х300мм төрт қырлы және ұзындығы 6-12м болады. Оларды М300 маркалы бетоннан жасайды. Ірі блокты және ірі панельді үйлерді салғанда құрылыстың мерзімі қысқарып, құны азаяды.

Ғимараттар қаңқасының бұйымдары.

Азаматтық бұйымдардың қаңқалары (сүйегін) темірбетон ұстындар мен көлденең ұзына бойына салынатын арқалықтарынан және М200-М500 маркалы ауыр бетондардан жасалатын басқа элементтерден құрайды.

Қабырғалық блоктар мен панельдер. Қабырғалық блоктардыы маркалары М50 және М100, тығыздығы 1200кг/м³-ден аспайтын ауыр бетондардан жасайды. Сыртқы және ішкі қабырға блоктарын бітеу және қуыс етіп жасайды. Блоктардың биіктігі мен енін ғимарат қабырғалары қанша қатар блоктардан қаланатынына (екі қатар үш қатар) және көтергіш механизмдердің мүмкіндігіне қарай белгіленеді.

Сыртқы қабырғаларын сырлауға әзір етіп, әрленген қалыпта шығарылады. Қабырғалық панельдер сыртқы және ішкі панельдер болып бөлінеді. От жағылатын ғимараттардың сыртқы қабырғаларын көбінесі бір қабаттан тұратын етіп, маркасы М50-М100, тығыздығы 700-1000кг/м³ жеңіл бетоннан, маркасы М35-М50, тығыздығы 550-700 кг/м³ ұякөз бойынан жасайды. Тұрғын үйлердің сыртқы қабырға панельдерінің ұзындығы 3600 және 7200мм (бір немесе екі бөлмеге) биіктігі 2900, қалындығы 400мм.

Ішкі қабырға панельдерін маркасын М150, М300 ауыр бетондардан жасайды. Олардың қалындығы конструкциялық ерекшеліктеріне, түсетін күштер мен бетон маркасына қарай 120-дан 160мм аралығында болады.

Қабатаралық жабын бұйымдарына жабындық төсеніштер мен панельдер жатады. Олардың түскен күшке төтеп беретін және дыбыс оқшаулағыш қасиеттері болуы тиіс. Ені бөлмеге тұтас жететін жабынды панель, ені одан азын плита деп атайды. Плиталардың ызындығы жабылатын аралық ұзындығына қарай 3-6,5м болады, қалыңдығы 220мм, ені 1,6-2,4м. Олардың маркалары М200, М300 ауыр бетондардан жасайды.

Болат шыбықтары алдын-ала керіліп тартылған плиталардың, панельдердің ұзындығы 9м-ге дейін болады.

Сатылар мен алаңқайлар М200, М300 маркалы бетондардан жасайды. Олардың көлемін қабаттар биіктігіне және саты ұясының еніне қарай ынғайлап жасайды.

ӨНЕРКӘСІП ҒИМАРАТТАРЫНА АРНАЛҒАН БҰЙЫМДАР

Өнеркәсіп ғимараттарының іргетастары мен астынғы бөліктеріне арнап іргетас блоктарын, темірбетон қадаларын, ұстындар орнатуға арналған арнайы іргетастар, іргетастық арқалықтар және т.б. шығарады.

Ұстындар орнатуға арналған іргетастардың табаны 2м-ге, биіктігі 1м-ге жуық, маркалары М150-М300 етіп жасалады. Іргетастардың ортасында төртқырлы шұңқыр (стакан) болады. Стаканға үстін кигізеді.

Іргетас аралықтары көлдеңен қимасы трапеция немесе тавр пішінінде, М200-М400 маркадағы бетондар жасалады. Қимасының биіктігі 400-600, ұзындығы 4300 және 11960мм.

Ғимарат қаңқалары – ұстындар, кранастылық, торкөз аралықтар, жабын аралықтары және доғал жабындар.

Ұстындарды ғимараттардың биіктігіне қарай бітеу және торкөз (қостармақты) етіп жасайды. Оларды қималары шаршы, төртбұрыш және тавр пішінді, қимасы 300х300, 400х600мм және одан онан да артық етіп М200-М55 маркалы бетондардан жасайды. Кранасты арқалықтары орналасуына қарай шеткі қатарға орналасатын ұстындарды бір консольды, ортанғы қатар орналасатындарын қос консольды өтіп шығады. Қимасы тавр пішіндес кранастылық арқалықтардың үстіне көпірлік крандар жүретін рельстер орнатылады. Бұл арқалықтар М400 және М500 маркалы болат шыбықтары алдын-ала керіліп тартылған бетондардан жасалады. Арқалықтардың ұзындығы 6, 9, 12, 18м.

Фермалар мен арқалар ұзындығы 18 және 24м, М400-М600 маркалы бетондардан жасалады.

Өнеркәсіптік құрылыста қабатаралық жабындар тұрғын үй құрлысындағындай.

Әртүрлі бұйымдарға темірбетон құбырлар, құрастырмалы құдықтар мен коллекторлар, шырақтан бағандары, құрастырмалы қоршаулық бұйымдар жатады.

ТЕМІРБЕТОН БҰЙЫМДАРЫН ӨНДІРУ

ТЕМІРБЕТОН БҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Бетон қоспасын даярлау.

Бетон қоспасын қалыпқа салу цехына жақын орналасқан бетон араластыратын цехта дайындайды.

Болат шыбықтарды даярлау. Алдын-ала керіліп тартылмайтын болат шыбықтардан құрастырылатын қаңқалар мен төркөзді пісіру аппараттарының көмегімен арматура цехында даярлайды. Арматура цехы қалыпқа салу цехына жақын орналасады.

Алдын-ала керілетін болат шыбықтарды жекелей немесе будалап қалыпқа салу цехында домкраттардын көмегімен, не электртермиялық тәсілмен жасайды.

Бұйымдарды қалыпқа салу.

Бұл процес мұнадай әрекеттерден тұрады: қалыптарды тазалау, құру және майлау, қалыпқа арматураны салу, бетонды жайып, тығыздау.

Бұйымдарды жылу-ылғалдық әрлеу.

Қалыпқа жайғастырылған бетонның қатаюн тездету үшін оны жылу мен ылғал ықпалына ұшыратады. Темірбетон бұйымдары заводтарда бетонды мұнадай жерге салады: қалыпты қысыммен 70-100ºС температурада булау, 100ºС температурада тиістіріп қыздыру, автоклавта 174-190ºС температурада булау, электрмен қыздыру.

Ең көп таралған тәсіл қалыпты қысымда булау.

Темірбетон бұйымдарын стендік, ағынды агрегатты, конвейерлік, кассеттік тәсілмен өндіреді.

ТЕМІРБЕТОН БҰЙЫМДАРЫН ТАСЫЛМАЛДАУ

МЕН ҚОЙМАҒА ЖИНАУ

Құрылыс алаңына әкелінген ірі көлемді элементер, қабырғалық панельдер, блоктар мен басқа бөлшектер кран әрекет ететін аймаққа орналасқан құрылыс алаңы қасындағы қоймаға жайғастырылады.

Объект жанында қоймаға темірбетон конструкцияларын олардың маркалары көрсетілген жағын онай көрінетіндей аралыққа қаратып, монтаждық ілгектерін жоғары қаратын бірінін үстіне бірін орналастырады.

Әсіресе, бір жағына ғана қарай болат шыбықтар салынған темірбетон конструкцияларына баса көңіл аударған жөн. Ондай бұйымдарда үшбұрыш бейнесіндегі белгілер болады, осы үшбұрыштардың төбесі бұйымның жоғарғы жағын көрсетеді.

Ұстындар, тіреуіштер мен қадалардан басқа темірбетон бұйымдары қоймаға жайғастырылғанда жобадағы қалпына жуық жағдайда жайғасуы қажет, бұйымдарға артық күш түсіп, зақымданбауы тиіс. Бұйымдардың қоймада орналасу биіктігі тиісті құжаттарда, әсіресе, құрылыс мөлшері мен ережелерінде көрсетіледі.

Қабырғалық панельдер мен ірікөлемді ішкі жұқа қабырғаларды тік қалпында тасымалдап, тік қалпында қоймада сақтайды.

Олардың арнаулы металл кассеталар мен үшкілдерде (пирамидаларда) сақталады.

Темірбетон конструкцияларын тасымалдау мен қоймада сақтауда қауыпсіздік техникасы ережелерін орындау қажет.

Құрастырмалы темірбетон бұйымдарын қоймада сақтау

а – колонна, б – арқалық,

в – қабырға панельдері, г – жабын плиталары.

10-ТАРАУ. ҚҰРЫЛЫС ЕРІТІНДІЛЕРІ

ҚҰРЫЛЫСТЫҚ ЕРІТІНДІЛЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ

Құрғақ күйдегі тығыздығына қарай ерітінділер ауыр және жеңіл болады. Ауыр ерітінділердің тығыздығы 1500кг/м³ және одан да асып түседі. Оларды жасауға ауыр кварцтық немесе басқа құмдар пайдаланады. Жеңіл ерітінділердің тығыздығы 1500кг/м³-ке жетпейді. Олардың толтырғыштары ретінде көбіктас, туф, қождар мен керамзиттен жасалған кеуек құмдар жүреді.

Ерітінділер қолданылған біріктіргіштердің түріне қарай аталады. Портландцементпен цементтің басқа түрлері қолданылса цементтік, ауалық немесе гидравликалық әк қолданылса - әктік, ғаныш негізіндегі біріктіргіштер қолданылса – ғаныштық деп аталады.

Біріктіргіштің бір-ақ түрімен жасалған ерітінді жай ерітінді, ал бірнеше біріктіргіш қолданылып жасалған ерітінді аралас немесе күрделі деп аталады.

Біріктіргіштер ерітінділердің қызметіне, оларға қойылатын талаптарға қатаюдың температуралық-ылғалдық әлпіне және ғимараттардың пайдалану жағдайларына сәйкес тандалынады.

Қолданыс түріне қарай құрылыстық ерітінділер былай жіктеледі: тас, кірпіш қалауға, ірі көлемді элементтерден құрастырылатын қабырғаларды тұрғызғанда қолданылатын қалауға арналған ерітінділер, сылақ жүргізуге, қабырға блоктары мен панельдердің беттеріне сәндік қабат салуға арналған әрлік ерітінділер, айрықша қасиетке (су, дыбысоқшаулағыш, рентген сәулесінен қорғайтын және т.б.) ие арнаулы ерітінділер.

Қарапайым ерітінділер жасау үшін портландцементтерді, пуццолан портландцементтерді пайдаланады.

Әк ертінділерде әк қамыры немесе сұйытылған әк түрінде қолданылады. Ғаныштаы көбінесе сылақ ерітінділерінде әкке қосып қолданылады.

Ауыр ерітінділерді жасағанда ұсақ толтырғыш ретінде кварцтық және далашпаттық табиғи құмдар, тығыз тау жыныстарын уатудан шыққан құмдар қолданылады. Жеңіл ерітінділер жасағанда көбіктас, туф, қож құмдары қолданылады. Құм түйіршіктері 2,5мм-ден ірі болмауы тиіс. Құм құрамында саздың, балдырдың және тозаңның мөлшері 10 проценттен аспауы тиіс.

Ерітінді қоспаларының жайылуын жақсарту үшін оларға жұмсартқыштар қосады. Цемент не әк қосып жасалатын ерітінділерге минералдық жұмсартқыш ретінде иеленген балшықты немесе оның майда ынтағын қосады, ал гидравликалық қоспалар ретінде трепел, жанартау күлін және т.б. қосады.

Қыстыгүні ерітінділерге хлорлы кальций, хлорлы натрий, поташ, натрий нитраты ж|