Дыялекты на тэррыторыі Бел. Формы існавання дыялектнай мовы

Дыялекты – мясцовыя гаворкі, якія будуюцца на пэўнай тэрыторыі.

“Дыялектыны атлас бел мовы”:

Паўднёва- усходні дыялект:

-полацкая (Віцебская, Магілёўская, пэўн раёны Мінскай вобласці.) – цвёрдае р – дысемелетаўная аканне, яканне – форма на ць дзеяслоў 3 ас 1 спр склад будуч час.

-Магілёўска-віцебская (Свір, Бягомль, Магілёў, Кастюковічы) – мяккае р – дысіміляцыя аканне яканне – скараг: фора інфінітыва – j ў канч. Н скл. адз л. прыкметы: м р.

-Гродзенска- баранавіцкая (паўночныя раёны Мінскай вобласці, Гомель, Гродзен, Брэстская) – недысімілят аканне, яканне – наяўнасць j – наяўнасць г – цвёрды р – адсутнасць падаўжэння – кліч форма назоўн.

-Мазырская (Ліда, Мінск, Бабруйск, Рэчыца, Лоеў) – дыфтангізацыя галосных – замест мы, вы – інфініт на ці – сістэтычны формы буд часу з іму

Палеская (брэстска-пінская) – аканне, еканне – і на месце е – мн перал а – адсутнасць дзекання і цекання – Д скл. на авг – інфініныт на ты: мНясо

Сэрэдне-беларуская (Ашмяны, Мінск, Бабруйск, Гомель) – о на месцы а, перад ў – адсутнасць ц’. Засобы 2 спр.

Паўднёва-заходні: зацвярдзелы р, адсутнасць падаўжэнняў, на месцы “яць” дыфтонгі – двайныя гукі, наяўнасць пратэтычнага гука і. Граматычныя формы: Т. скл. сцяною, мяжою, Д. садом, палём, 3 ас. Адз. Лік – бярэ, нясе, назоўнікі мн. ліку з канчаткамі э: братэ, валасэ, буряке.

Рысы дыялектнай мовы: -Тэрытар. неаднастайнасць; - Абмежаванасць пашырэння; -Вусная форма; -Адсутнасць строга выпрацаваных норм.

5. Функцыі мовы: камунікатыўная, пазнавальная (кагнітыўная), акумулятыўная, уплывова эмацыянальна-эстэтычная.

Мова – сац. з’ява, не мова існаваць без грамадства і па-за грамадствам. Мова узнікае з вельмі вялікай патрэбы не выказаць сябе, а перадаць інфа іншаму.

Мова мае: - план выражэння – перадае паняцце па канк. працэссы, з’явы, фіксацыі, напіс.; – план зместу – тое, што адлюстроўваецца у свядомасці і захоўваецца у ей.

Фун. мовы – яе прызначэнне, роля, як яна выкарыс у грамадстве.

1) камунікатыўная – здольнасць мовы быць сродкам зносін паміж людзьмі.

2) пазнавальная – сродак атрымання ведаў (кагнетыў).

3) акумулятыўная – не толькі веды, але і набыткі культуры (можа маст творы.)

4) уплывовая – (або апелятыўная) функцыя ўздзеяння.

5) эмацыянальная – эстэтычная – эмацыя мова. выр думкі і пачуцці, эстэтыч задаволенні, эстэтыч патрэбы

Фактычкая (кантакт з чалавекам) намінат, або пазыўн (назвы прадметаў) інфарматыўная.

Камунікатыўная дзейнасць чалавека наз маўленне- моўн дзейнасць чалавека.

Маўленне – літаратурнае і гутарковае – вуснае і пісімовае (форма маўлення)

Віды моўн дзейнасці: слуханне, гаварэнне, чытанне, пісьмо.

6. Нормы бел літ мовы. Норма – выпрацаваны грамадствам прынцып і замацаваныя правілы вымаўлення і напіс, ужав., грам. форм, пабудова словазлучэнняў і складаў. Стабільнасць літ.м.забяспечваецца сістэмай моўных нормаў: 1) арфаэпічная – прав вымаўлення гукаў і паст націску. 2) арфаграфічная – перадача вусн мовы на пісьме па правілах. 3) лексічныя – ужыванне слоў ва ўласным значэнні і прав спалучэнняў слоў. 4) граматычнае – прав. ужыв. форм слоў і пабудова сказа. 5) стылістычны – выкарыстанне моўнага сродка ў адпаведнасці са стылем. 6) пунктынацый – прав пост знакаў прыпынку. 7)акцэнталагічная – правілы пастаноўкі націску ў словах.8)сінтаксічныя – правілы граматычнай сувязі ў словазлучэннях, правілы пабудовы сказаў.9)этычныя – правілы маўленчых паводзін, вызначаныя маральна-этычнымі традыцыямі нацыі.

7. Фанетыка. Сувязь з інш. раздзеламі мовазнаў. Прадмет і задач вывучэння.

Фанетыка – 1) навука аб гук. ладзе мовы, раздел мовазнаўства, у якім вывуч. спосабы утварыння гукаў мовы, іх акустычныя ўласцівасць, пазіц і камбінатыўныя змены, спалучэнні, а таксама склад, складападзел, націск, інтанацыя, асаблівасці членення гук плыні на моўныя адзінкі; 2) гукавая сістэма канкрэтнай мовы.

Фанетыка: - агульная; - прыватная;

- апісальная – даследванне гук. ладу на адпаведным этапе развіцця.

- гістарычная – працэсы відазмяненняў гукаў мовы, замены адных з іншымі гукамі, асаблівасці.

- параўнальная – супастаўленне і выяленне спецыфічных адрорзненняў у працессе параўнання гукаў розных моў.

Фанетыка цесна звязана з іншымі мовазн.:

1)з арфаэпіяй – пра, выяленне, калі ведаешь асаблівасці гукаў. 2) арфаграфіяй – будзе эфект. калі зразумець сутнасць і ролю фан прынцыпаў,правапісу. 3) лексікалогіяй і марфалогіяй – адрозніць значэнне слова і разабрацца ў яго марфемным саставе.

Без фанетыкі нельга абысціся пры вывучэнні літ-ры і літаратуразнаўства.