Аникст А. История учений о драме: В 3 т.— М., 1967–1980.— Т. 1–3.
Бентли Э. Жизнь драмы / Пер. с англ.— М., 1978.
Васючэнка П.В. Драматургія і час.— Мн., 1991.
Васючэнка П.В. Сучасная беларуская драматургія.— Мн., 2000.
Введение в литературоведение / Под. ред. Г.Н. Поспелова.— 2-е изд., доп.— М., 1983.
Волков И.Ф. Теория литературы.— М., 1995.
Владимиров С.В. Действие в драме.— Л., 1972.
Волькенштейн В.М. Драматургия.— 5-е изд., доп.— М., 1969.
Горбунова Е.Г. Идеи. Конфликты. Характеры.— М., 1960.
Гуляев Н.А. Теория литературы.— М., 1985.
Демидок Б. О комическом / Пер. с польск.— М., 1974.
Зингерман Б.И. Очерки истории драмы 20 века.— М., 1979.
Карабанава Л.В. Драматургія Уладзіслава Галубка.— Мн., 1982.
Карягин А.А. Драма как эстетическая проблема.— М., 1971.
Костелянец Г.О. Лекции по теории драмы.— Л., 1976.
Крапіва К. Аб сатырычнай камедыі // Крапіва К. Зб. тв.: У 5 т.— Мн., 1976. — Т. 5.
Кургинян М.С. Драма // Теория литературы: Основные проблемы в историческом освещении. Роды и жанры литературы.— М., 1964.— Кн. 2.
Лазарук М.А., Ленсу А.Я. Уводзіны ў літаратуразнаўства.— 2-е выд., дапрац. і дап.— Мн., 1982.
|
|
Лаўшук С.С. Сучасная беларуская драматургія.— Мн., 1977.
Лаўшук С.С. Вадэвіль // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1984.— Т. 1.
Лаўшук С.С. Трагедыя; Трагікамедыя; Фарс // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1987.— Т. 5.
Лаўшук С.С. Станаўленне беларускай савецкай драматургіі (20-я – пач. 30-х гг.).— Мн., 1984.
Лаўшук С.С. Кандрат Крапіва і беларуская драматургія.— Мн., 1986.
Лаўшук С.С. На драматургічных скрыжаваннях.— Мн., 1989.
Основы литературоведения / Под. ред. В.П. Мещерякова.— М., 2000.
Поспелов Г.Н. Теория литературы.— М., 1978.
Рагойша В. Драма; Драматызм; Камедыя // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапаможнік.— Мн., 2001.
Сабалеўскі А.В. Беларуская савецкая драма. Кніга першая.— Мн., 1969.
Сабалеўскі А.В. Беларуская савецкая драма. Кніга другая.— Мн., 1971.
Сабалеўскі А.В. Драма; Драматургія; Камедыя // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1985.— Т. 2.
Сахновский-Панкеев В.А. О комедии.— Л.–М., 1964.
Сахновский-Панкеев В.А. Драма: Конфликт. Композиция. Сценическая жизнь.— М.–Л., 1969.
Семяновіч А.А. Беларуская драматургія (дакастрычніцкі перыяд).— Мн., 1961.
Семяновіч А.А. Гісторыя беларускай савецкай драматургіі: 1917–1955 гады.— Мн., 1990.
Стенник Ю.В. Жанр трагедии в русской литературе.— Л., 1981.
Теория литературы: Учебное пособие для студентов филологических факультетов высших учебных заведений: В 2 т. / Под. ред. Н.Д. Тамарченко.— Т. 1: Тамарченко Н.Д., Тюпа В.И., Бройтман С.Н. Теория художественного дискурса. Теоретическая поэтика.— М., 2004.
Тимофеев Л.И. Основы теории литературы.— 5-е изд., испр. и доп.— М., 1976.
|
|
Томашевский Б.В. Теория литературы. Поэтика.— М., 2002.
Усікаў Я.К. Беларуская камедыя: Літаратурна-крытычныя нарысы.— Мн., 1979.
Федотов О.И. Основы теории литературы: В 2 ч.— Ч. 2: Стихосложение и литературный процесс.— М., 2003.
Федь Н.М. Искусство комедии или мир сквозь смех.— М., 1973.
Фролов В.В. Жанры советской драматургии.— М., 1957.
Хализев В.Е. Драма как явление искусства.— М., 1978.
Хализев В.Е. Драма как род литературы.— М., 1986.
Хализев В.Е., Родина Т.М. Драма // Литературный энциклопедический словарь / Под общ. ред. В.М. Кожевникова, П.А. Николаева.— М., 1987.
Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.
Хализев В.Е. Драма // Введение в литературоведение. Литературное произведение: Основные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чернец.— М., 2000.
Ярхо В.Н. У истоков европейской комедии.— М., 1979.
Яцухна В.І. Беларуская малафарматная драматургія ХVI — першай паловы ХХ стст.— Гомель, 2004.
4. Лірыка (лірычны род).
Сістэма лірычных відаў і жанраў
У лірыцы (ад ст.-грэч. liricós — той, хто спявае пад гукі ліры; музычны, хвалюючы) на першы план выступае ўнутраны свет чалавека, стан яго свядомасці: эмацыянальна афарбаваныя развагі, разумовыя імпульсы, душэўныя памкненні, перажыванні, пачуцці. Калі ў лірычным творы і абазначаецца які-небудзь падзейны рад, дык надзвычай скупа, без дэталізацыі. Прадмет адлюстравання ў лірыцы — суб’ектыўнае. Разам з тым яно заўсёды мае якасць згустку, квінтэсенцыі душэўнага вопыту чалавека. Вельмі важная прыкмета лірыкі, ва ўсякім разе, пераважнай большасці яе твораў — экспрэсіўнасць, якая выяўляецца і праз падбор слоў, і праз сінтаксічныя канструкцыі, іншасказанні, і, галоўнае, праз фанетыка-рытмічную пабудову тэксту. Экспрэсіўнасць лірыкі надзвычай моцна працуе на такую яшчэ адну яе якасць, як сугестыўнасць, што ўказвае на наяўнасць у творах максімальнай унушаючай сілы, здольнай прымусіць чытача пранікнуцца ўсім тым, чым жыве аўтар, адчуць і яшчэ раз перажыць гэта як нешта сваё, уласнае, глыбока асабістае.
Носьбіта перажывання, выражанага ў лірычным творы, прынята імянаваць (з лёгкай рукі Ю. Тынянава) лірычным героем. Хоць гэта і найбольш шырокаўжывальны тэрмін, аднак ім не перадаюцца ўсе тыпы ўвасаблення аўтарскай свядомасці ў лірыцы. Побач з дадзеным тэрмінам ужываюцца таксама тэрміны лірычны суб’ект і лірычнае «Я». «Паняцце «лірычны суб’ект» — найбольш універсальнае ў гэтым радзе, яно можа быць прыменена ў адносінах да любога лірычнага тэксту, аднак у сувязі са сваёй нейтральнасцю часта не выражае ўсёй складанасці ўзаемаадносін паміж аўтарам і тэкстам. Найбольш слушным гэты тэрмін гучыць у адносінах да філасофскай лірыкі. Тэрмін «лірычнае «Я» ўжываецца пераважна ў тым выпадку, калі ўзнікае сітуацыя гранічнага збліжэння лірычнага суб’екта і асобы аўтара, часта такая сітуацыя ўзнікае тады, калі тэкст апасродкаваны якім-небудзь фактам біяграфіі аўтара. <...> Па адносінах да асобы аўтара лірычны герой звычайна захоўвае адносную самастойнасць, ён валодае выражанай індывідуальнасцю, якая рэалізуецца ў яго дынаміцы, уласным лёсам. Аб лірычным героі мэтазгодна гаварыць у тым выпадку, калі аналізуемы твор уваходзіць у склад тэксту лірычных кампазіцый: лірычнага цыклу, кнігі вершаў, усёй сукупнасці лірыкі, а таксама, калі размова ідзе аб лірычным вершы з выражаным сюжэтам, аб ролевай лірыцы» [214].
У залежнасці ад ступені праецыравання адлюстраванага ў творы на духоўна-біяграфічны вопыт аўтара лірыку дзеляць на аўтапсіхалагічную і ролевую. Наогул жа, неабходна памятаць, што поўнасцю атаясамліваць аўтара і лірычнага героя не патрэбна. Па-першае, нельга забываць аб творчым вымысле (фантазіі) як абавязковым складніку мастацкай творчасці. Па-другое, лірыка не проста ўзнаўляе пачуцці аўтара, яна іх трансфармуе, узбагачае, узвышае.
|
|
Відавая і жанравая сістэма лірыкі надзвычай разгалінаваная. Хоць і бытуе ў літаратуры жанр лірычнай паэмы, які ўзнаўляе перажыванні ў іх шматпланавасці («Яна і я» Я. Купалы, «Паэма без героя» Г. Ахматавай і інш.), лірыка выяўляе сябе ўсё-такі галоўным чынам у малой форме. Самымі распаўсюджанымі відамі лірыкі, у тым ліку і сучаснай, з’яўляюцца верш і песня, вытокі якіх ляжаць у фальклоры. Еўрапейская літаратурная традыцыя, з адштурхоўваннем яшчэ ад антычнасці, выпрацавала таксама такія віды і жанры лірычных твораў, як гімн, ода, элегія, эпіграма, эпітафія, эпіталама, раманс, мадрыгал, пасланне, санет, тэрцыны, рандо, рандэль, трыялет, актава і інш. Апошнія шэсць з прыведзеных намі жанраў лірыкі адносяцца да разраду ўстойлівых альбо цвёрдых форм. Многія з класічных лірычных жанраў да сённяшняга часу ўжываюцца ў паэтычнай творчасці.
Аналізаваць і рабіць спробы класіфікацыі і сістэматызацыі лірыкі пры такой яе надзвычай моцнай відавой і жанравай размаітасці даволі складана. Таму ў апошні час даследчыкі літаратуры усё больш і больш звяртаюцца ў дадзеным плане да тэматычнага прынцыпу. У залежнасці ад канкрэтнага зместу твораў адрозніваюць лірыку грамадзянскую (патрыятычная выступае пры гэтым як адна з яе разнавіднасцей), філасофскую (не зусім тоесная філасофскай, але надзвычай блізкая да яе лірыка роздуму альбо медытатыўная лірыка), інтымную (асноўную, ледзь не на 99,9 %, частку яе складае любоўная лірыка альбо лірыка кахання), пейзажную і некат. інш.