Гiстар. змены у марфемным складзе слова. Прычыны і характар змен

Прычынай змен з`яуляюцца:1.знiкненне з мовы некаторых слоу;2.страта сэнсавай сувязi памiж словамi;3.звязанымi з iнулымi словаутвар.адносiны;4.фанетычныя змены;5.страта непрадуктыуных афiксау.

Характар:На члянiмасць слоу уплывае узнiкненне новых слоу цi знi кненне з ужытку устарылых. Узнiкненне новых сэнс.сувязi, змяняюцца словаутваральныя адносiны, у выпадку чаго адбыв. Наступныя змены:

- Апрошчанне – вытворчая аснова становiцца невытворчай. Р-добры, хiтры, востры

- Перараскладанне –перамяшэннемяжы памiж марфемамi пры падзел слова па марфемы.(абяздолiць, недаважыць)

- Ускладненне – працэс, абратны апрошчванню; ператварэнне ранней невытворнага слова у вытворнага, Г.зн. адна марфема (акраневая) пачынае члянiцца на две.(агiт-ацыj-а*агiт-атар*агiт-ав-а-ць; тра-гедыj-а*траг-iзм*траг-iк)

- Дэкарэляцыя – змены характару марфем, калi,напрыклад,словазменненая марфема набывае значэнне словаутваральнай. Д. не пыводзiць да змен у марфемн. Складзе слова(верхам-наз. АМ-канчатак; верхам-прыслоуе.АМ-суфiкс)

58.Словаўтваральныя тыпы, маделi, гнезды.

Словаутарвальны тып – схема пабудовы слоу пэунай часцiны мовы. Усе вытворныя словы аднаго тыпу маюць агульнае словаутвар. значэнне,носьбiтом якога з`яуляецца формант.(Прыкл. бярознЯК, вiшнЯК, дубнЯК,лiпнЯК→няк супадаюць аднародн.дрэу)

Тыпы:1. прадуктыуны – з`яуляецца узорам для утварэння новых слоу(апавядальнiк, выхавальнiк. збiральнiк)2.непрадукцыйны – не выкар. для новых слоу(багацей, кашчэй)

Словаутваральныя гнезды – супольнасць словаутваральных лонцужкоу, якiя маюць адно зыходнае слова(Прыкл. касiць – касец, касьба,выкасiць –выкошваць – выкошванне, пакасiць –пакос,скасiць –cкошваць –скошванне,касiлка)

Словаутвар.мадэль –адзiнкi нiжэйшага парадку, якiя аб`ядновываюць вытворныя з пункту гледжання некаторыя прыватн. асаблiв. словаутвар. Сл. Мадэль улiчвае кантрэтн., асаблiвае утвар. пэунага слова цi группы слоу у межах аднаго словаутвар. тыпу.

У межах аднаго тыпу можа i неможа адбывацца чаргаванне(Прыкл.Волга – волжскi,але Лейпцыг - лейпцыгскi) У адных выпадках есць iнтэрфiкс, а др.не (прыкл.Кiрав-а-град, але Ленiнград)

59.Марфалагiчныя спосабы ўтвар.слоў.

Дырывацыйны спосаб – афiксацыя.

1.Суфiксальны – утвар слоу далучэннем да утваральнай асновы суфiкса або суф. I канчатка

Разнавiднасць –нульсуфiксальны:1.дзеясл.-наз.(прыходзiць-прход), 2.прыметн.-наз.(сiнi-сiнь),3.колькасны лiчэбн.-парадк.лiч.(пяць - пяты)

2.Прыставачны – утвар.слоу далучэннем прстыукi да утвар.асновы.

3.Постфiксальны – утвар.слоу далуч. Постф. Да утвар.асновы. Утвар. дзеясловы,займ.i прыслоуi

4.Прыстав.-суф. – далуч.прыстаукi i суф.

5.Прыстав.-постфiкс.

Афiксацыя – утвар.новых слоу шляхам далучэння да утвар.асновы або да утваральнага слова розных афiксау.

Афіксацыя ўласціва індаеўрапейскім мовам.

60. Немарфалагiчныя спосабы ўтварэння слоў.

Транспазіцыя(канверсія) – пераход адной часціны мовы ў другую: новае адзенне, новае пераможа старае. Разнавіднасці:

· Субстантывацыя – пераход, прыметн.у назоўнiк: вартавы, хворы

· Ад’ектывацыя –пераход дзеепрыметнікаў у разрад прыметнікаў: колаты цукар.

· Адвербіялізацыя - пераход склонавых формаў назоўнікаў ў прыслоўі (канчаткі становяцца суфіксамі, а прыназоўнікі прыстаўкамі): вечарам, уначы, ноччу.

1. Складанне – пры якiм апошнi кампанент(апорны) з`яуляецца цэлым соловам, а папядэднi-аснова цi цэлае слова.(земляроб, iльназавод, бела-ружовы, тэлескоп,землямер).Складанне – утвар.нов.слоў шляхам спалуч.караневых марфем. Бывае: -з цэлых каранеў:першародны. -складанне,у якіх адна частка скарочана: папмузыка.

2. Лексiка-семантычны –расшчапленне значэнняу слова(гасцiнец-шлях, падарунак)

3. Складана-суфiксальны – змешаны спосаб, пры якiм складанне спалучаецца з суфiксальным.(збожжауборачны, землепрходзец, пяцiгадовы).

4. Зрашчэнне – кампаненты словазлучэння аб`ядноўваюцца у адно слова i пiш.разам.(мiмаволi, рэдканаселены, глыбокапаважаны).

5. Абрэвiацыя – спосаб утвар.складанаскарочаных слоу, або абрэвiятур,шляхам аб`яднання усечаных частак або цэльнага слова.(БелАЗ, спецкор, ВНУ)

Віды абрэвіяцыі: а) ініцыяльная-літарная або гукавая, б)складовая: ЛюВал. в)устаўная: тэлескапічны, рацыя. г)змешаны: БелТА.

НОВЫЯ ПРАВІЛЫ:

Закон РБ “Аб правілах бел. арфаграфіі і пунктуацыі” ад 23.07.2008.

А.І.Падлужны,А.Е.Міхневіч,М.С.Яўневіч,Шуба,А.Г.Крывіцкі-на 1997-1998-рыхтавалі праект новых правілаў. 2006-В.І.Іўчанкаў,Лукашанец-новая група,якая рыхтуе праект

ЗМЕНЫ Ў ПРАВАПІСЕ:

1. о піш. пад націскам: Токіа, Ватэрлоа, арол.

2. ё піш. ў складаных словах з І-ай часткай радыё: радыёграма.

3. калі І-ая частка ўтвараецца ад назвы хімічнага элемента, піш. е: радыебіялогія.

У І-ым складзе перад націскам піш. я: радыяметрыя.

4. На канцы запазыч. слоў, уласных імен, геаграф. назваў, пасля зычных,

акрамя л,к піш. э: купэ, Мерымэ. Выкл.: сальта-мартале, філе, кам’юніке, піке.

5. Пасля губных зычных у запазыч. словах, пасля з,с,н літару э піш. згодна з літ. вымаўленнем: капэла, экзэмпляр. Запомніць! медаль, менеджмент, нервы, парламент, перспектыва, газета, сервіз.

6. Ненаціскныя фіналіі –эль,-эр у запазыч. словах перадаюцца праз –аль,-ар: шніцаль.

7. Ненаціскныя фіналіі перадаюцца нязменна ў іменах іншамоўнага паходжання: Юпітэр.

8. Дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць.

9. Калі І-ай часткай складанага слова з’яўляюцца часткі велік\вялік, напісанне е\я залежыць ад таго, які склад у ІІ-ой частцы націскны: 1-е, 2-я: Вялікабрытанія.

10. Спалуч. іо піш. пад націскам у пач. слова: іон.

11. Спалуч. іа піш. не пад націскам у пач. слова: Іакагама.

12. Кантрасны, кампосны, фарпосны, баласны.

13. Ў піш. пасля гал. пры чаргаванні у з ў: хацела ўзяць - хацеў узяць.

14. Ў піш. ў сяр. слова пасля гал. перад зычнымі: аўдыенцыя. Але! траур.

15. У піш. пад націскам: да урны.

16. У піш. ў запазыч. словах, якія заканчваюцца на –ум,-ус: прэзідыум.

17. У застаецца ў канцы запазыч. слоў: фрау.

18. У застаецца ў пач. імён і назваў: на Урале.

19. На пач. слова: Нью-Ёрк, Ёфе.