В а р и а н т 2

МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ

ДЛЯ ВЫПОЛНЕНИЯ И ОФОРМЛЕНИЯ КОНТРОЛЬНЫХ РАБОТ

На установочной сессии преподаватель распределяет контрольные работы по списку студентов группы. При выполнении контрольной работы необходимо строго придерживаться указанных ниже правил. Работы, выполненные без соблюдения этих правил, не зачитываются и возвращаются студенту для переработки.

1. Контрольная работы должна быть выполнена в отдельной тетради чернилами любого цвета, кроме красного и зеленого. Необходимо оставлять поля для замечания преподавателя.

2. В заголовке работы на обложке тетради должны быть указаны название учебного заведения, название дисциплины, вариант; фамилия и инициалы студента; фамилия и инициалы преподавателя.

3.В работе должны быть все задания, строго по положенному варианту.

4. Перед выполнением каждого задания надо полностью написать его условия.

5. После получения проверенной работы студент должен исправить все отмеченные ошибки и выполнить все рекомендации.

В а р и а н т 2.

1.Текст переписать, читать, перевести, ответить на вопросы устно.

ШӘҺРЕ БОЛГАР

Шәһре Болгар (б.к.) урта гасырларда(ур.в.к.) Европа(б.к.) һәм Шәрык илләрендә(ур.в.к.) дан тоткан. Аерым чорларда(ур.в.к.) Болгар дәүләтенең(и.к.) үзәге(б.к.) хезмәтен(б.к.) дә үтәгән.

Х гасырдан(ч.к.) башлап дөнья(б.к.) мәйданында(ур.в.к.) Болгар(б.к.) экономик яктан(ч.к.) нык үскән, мәктәп-мәдрәсәләре(б.к.) гөрләп торган шәһәр(б.к.) булган. Аның алга китүенә акча(б.к.) сугу да ярдәм иткәндер. Болгар халкының(и.к.) тормыш-көнкүрешенең(и.к.) яхшылыгы(б.к.) килгән кеше(б.к.) күзенә(ю.к.) тиз чалынган. 985 елда(ур.в.к.) Киев князе Владимир(б.к.), абыйсы (б.к.)Добрыня(б.к.) белән Болгарга(ю.к.) яу чаба. Добрыня(б.к.), Болгар сугышчыларын(и.к.) күн читектән(ч.к.) күреп, князьг(ю.к.)ә, болар безгә ясак(б.к.) түләмәс, әйдә башка урыннардан (ч.к.) чабаталыларны эзлик, дип эшлекле киңәш(б.к.) бирә.

Ике су(б.к.) кушылган урында(ур.в.к.) утырган Болгар Рус князьлекләре(б.к.), Урта Азия, Гарәбстан, Әрмәнстан, Кытай, Византия(б.к.) һ.б. илләр(б.к.) белән сату иткән.

Болгар (б.к.)көнбатышка(ю.к) юл тоткан монгол яуларыннан(ч.к.) калкан (б.к.) хезмәтен(б.к.) дә үти. 1250-1350 елларда бу шәһәр(б.к.) үзенең чәчәк ату чорын(б.к.) кичерә. Шул чорда(ур.в.к.) рус язмаларында(ур.в.к.) Бөек Болгар(б.к.) дип атала башлый. Ләкин Алтын Урдада(ур.в.к.) үзара сугышлар(б.к.) Болгарны (т.к.)бик нык какшата. 1431 елда князь Федор Пестрый(б.к.) Болгарны(т.к.) җимерә. Аны Казан(б.к.) алыштыра.

Великий Булгар в средние века был знаменитым среди Европейских и Восточных стран. В отдельные века даже служил центром Булгарского государства.

Начиная с 10 века Булгар очень сильно развивается с экономической стороны, был знаменит своими школами и медресе. В развитии этой страны наверное еще и послужило изготовление монет. Богатство повседневной жизни Булгарского народа было заметно невооруженным глазом любому приезжому. В 985 году Киевский князь Владимир с братом Добрыня нападают на Булгар. Добрыня, увидев Булгарских солдат в кожаных ичигях, советует князю Владимиру отступить, опасаясь, что булгары не будут платить налог и решают поискать тех, кто в лаптях.

Булгар, который расположился между двумя реками, вел экономические дела с такими странами как Русское княжество, Средняя Азия, Армения, Китай, Византия и т.д.

Булгар также служит щитом от монгольских наступлений со стороны запада. В 1250-1350 годах этот город находился в стадии процветания. В это время в русских летописцах начинает называться Великий Булгар. Но войны между собой в Золотой Орде очень сильно расшатывает Булгар. В 1431 году князь Федор Пестрый разрушает Булгар. Его заменяет Казань.

Вопросы:

Шәһре Болгар кайчан булган?

Шәһре Казан урта гасырларда булган.

Ул нинди дәүләтнең үзәге булган?

Ул Болгар дәүләтенең үзәге булган.

Князь Владимир Болгарга кайчан килә?

Князь Владимир Болгарга 985 елда килә.

Сугышчылар аякларына нәрсә кигән була?

Сугышчылар аякларына күн читекләр кигән була.

Добрыня абыйсына нинди киңәш бирә?

“Болар безгә ясак түләмәс, әйдә башка урыннардан чабаталыларны эзлик”, дип эшлекле киңәш бирә.

Болгар нинди илләр белән сату иткән?

Болгар Рус князьлекләре, Урта Азия, Гарәбстан, Әрмәнстан, Кытай, Византия һ.б. илләр белән сату иткән.

Шәһәр нинди елларда чәчәк ату чорын кичерә?

1250-1350 елларда бу шәһәр үзенең чәчәк ату чорын кичерә.

Болгарны кем һәм кайчан җимерә?

1431 елда князь Федор Пестрый Болгарны җимерә.

2. В тексте найти имена существительные и определить падеж.

3. Просклонять по падежам письменно: урам, кибетләр.

Баш килеш урам кибет

Иялек килеше урамның кибетнең

Юнәлеш килеше урамга кибеткә

Төшем килеше урамны кибетне

Чыгыш килеше урамнан кибеттән

Урын-вкыт килеше урамда кибеттә

4. Написать числительные прописью: 2000 – ике мең, 1983 – бер мең тугыз йөз сиксән өч, 199- бер йөз туксан тугыз, 57- илле җиде, 46- кырык алты, 3321- өч мең өч йөз егерме бер, 179- бер йөз җитмеш тугыз, 831- сигез йөз утыз бер,2006- ике мең алты, 1744- бер мең җиде йөз кырык дүрт, 248- ике йөз кырык сигез.

5. Письменно проспрягать два мягких и два твердых глагола в настоящем и прошедшем категорическом (определенном) временах в отрицательной и утвердительной формах.

Килә, килми, килде, килмәде.

Сөйли, сөйләми, сөйләде, сөйләмәде.

Утыра, утырмый, утырды, утырмады.

Ашый, ашамый, ашады, ашамады.

6.Глаголы перевести и поставить в нужной форме (задание выполнить письменно).

Сез татарча бик яхшы сөйләшәсез Равилнең апасы безгә кып-кызыл алмалар бирде. Иртә белән Айсылу сәгать җидедә уянды. Без вак бәлешне кайнар шулпа белән ашыйбыз. Аю урманда яши. Сез ничәнче мәктәптә укыдыгыз? Син күпйоклыйсың һәм аз эшлисең.

7. Подготовить устный рассказ о себе и своей семье в объеме 15-18 предложений.

8. Переведите на татарский язык предложения. – Бирелгән җөмләләрне татарчага тәрҗемә итегез.

Вот наступила золотая осень. Нынче осень теплая. Сегодня, октябрьским утром, было необычайно тепло и сухо. Начало осени было дождливым. Дует западный ветер. Осенняя погода бывает переменчивой. Целыми днями моросит мелкий дождь. На улице мрачно и уныло. На осенних полях кипит работа. Предстоящая осень будет холодной и дождливой.

Менә алтын көз килде. Быел көз җылы. Бүген, октябрьгә хас булмаганча, иртә коры һәм җылы булды. Көз башы яңгырлы булды. Көнбатыш җиле исә. Көзге һава торышы ялганчы була. Көннәр буе вак яңгыр ява. Урамда көн караңгы һәм күңелсез. Көзге басуларда эш кайный. Көз салкын һәм яңгырлы булачак.

9. Перепишите, вставляя пропущенные буквы. – Кирәкле кушымчалар өстәп, күчереп языгыз.

Иртән җиргә кырау төшкән. Агачлар сары күлмәкләрен киделәр.Көзнең соңгы көннәрендә җирләр инде ап-ак була. Көзен без агачлар утыртабыз. Күчмә кошлар җылы якларга очып киттеләр. Бүген көн кояшлы һәм коры. Көзен без укырга барабыз. Агачларның яфраклары коела. Көзнең байлыгын чәчми-түкми җыеп алырга кирәк.

Октябрь – көзнең икенче ае. Ноябрьдә басу эшләре инде тәмамланган була.

10. Подберите антонимы: җылы-салкын, җиңел-авыр, зур-кечкенә, карт-яшь, сукыр- күрүчән, саран-юмарт, усал-юаш, акыллы-надан, якын-ерак, туры-кыек, ти-акрынз. Коры-юеш, ялкау-эшчән, вак-эре, тәбәнәк-биек, куе-сирәк, иске-яңа, яшь-карт,дөрес-ялган, ялгыш-дөрес, каты-йомшак.

11. Поберите синонимы: әйбәт-яхшы, чибәр-матур, чиста-пөхтә, бәләкәй-кечкенә, олы-зур, ак-пакъ.

12. Напишите существительные во мн. числе: дәфтәр-дәфтәрләр, агач-агачлар, болыт-болытлар, җәй-җәйләр, кош-кошлар.

13..Просклоняйте по падежам: балык, урам.

Баш килеш балык урам

Иялек килеше балыкның урамның

Юнәлеш килеше балыкка урамга

Төшем килеше балыкны урамны

Чыгыш килеше балыкка урамга

Урын-вакыт килеше балыкта урамда

14. Спишите существительные, добавляя аффиксы принадлежности 1 л. ед.ч. (мой) и 2 л. мн.ч.(ваш): әби-әбием, әбиебез, дус-дустым, дустыбыз, китап-китабым, китабыбыз, апа-апам, апабыз, бакча-бакчам,бакчабыз, алма-алмам, алмабыз, чана-чанам, чанабыз, чәчәк-чәчәгем, чәчәгебез, җавап-җавабым,җавабыбыз, туп-тубым, тубыбыз, абый-абыем,абыебыз, курчак-курчагым,курчагыбыз, чәй-чәем,чәебез, песи-песием,песиебез, сөлге-сөлгем, сөлгебез.