Парето бойынша тиімділеу

Принцип Парето: 20% процентов усилий приносит 80% результата. Это эмпирическое правило было названо в честь экономиста Вильфредо Парето, который установил, что общество Италии можно разделить на 2 части: 1 часть: небольшая, но богатая. Это 20% населения, которому принадлежит 80% богатства. 2 часть: большая и небогатая. Это 80% населения, которым принадлежит всего 20% богатства. Дальнейшие исследования показали, что это правило применимо практически к любому экономическому процессу и означает: «20% усилий дают 80% результата. И наоборот 80% усилий дают всего 20% результата».

4-деңгей, 6 балл

107. Біртіндеп тиімділеу тәсілдері

108. Айқындалмаған жағдайларда шешім қабылдау принциптері

109. Ойын теориясының негізгі түсініктемелері

Есептің оптимал шешімдерішарттары анықталған, тәуекел және анықталмаған кездерде де таңдалып алынады.

Ойындар теориясы анықталмағандық жағдайда оптимал шешімді табуға арналған, яғни ол есептің шешімін табуға қажетті информациялар жеткіліксіз болған кездерді қарастырады.

Бұнда ойынға бірнеше қатысушылар енеді. Қатысушылардың мақсаттарының сәйкес келмеуі өзара даулы жағдайда туғызады. Мұндай жағдайларды талдау қажеттігі ойын теориясының туына себеп болады. Ойын теориясының әдістері көп рет қайталанатын ерекшелік даулы жағдайларды шешуге арналған. Ойын теориясының мақсаты көп рет қайталанатын дауға қатысушылардың әрекеттеріне ұтымды ұсыныстар беру.

Ойын теориясының негізін салушы американ математигі Дж. Фон Нейман 1928 ж. Ойын теориясының негізгі теоремасы – минимакс теоремасын дәлелдеп берді. Ойын теориясы 1944 ж. Дж. Фон Нейман және О.Моргенштерннің «Ойын теориясы және экономикалық тәртіп» атты кітабы жарыққа шыққан соң жылдам дами бастайды.

Қазіргі кезде ойын теориясы кеңінен дамыған математикалық пәндердің бір тарауы. Экономикалық жүйелердің модельдерін есептеп шығаратын ойын теориясының әдістері табылады.

Математика жүйелерді емес, ал олардың модельдерін оқытады. Ойын теориясында даулы жағдайлардың модельдері қарастырады. Нақты даулы жағдайлар өте күрделі болады, себебі оларға көп факторлар әсер етеді. Сондықтан даулы жағдайлардың математикалық талдауы мүмкін болу үшін, негізгі факторларын ғана есепке алатын моделін жасау керек. Мұндай қысқаша модель ойын деп аталады. Сонымен, ойын - даулы жағдайлардың моделі. Нақты даулы жағдайлардан ойынның айырмасы ол белгілі ереже бойынша жүргізіледі және оны қатысушылар мүттіксіз орындайды. Ереже ойынға қатысушылардың әрекеттерінің мүмкін варианттарын және онық қорытындысын анықтайды. Ойын теориясында келесі терминдер қолданылады.

110. Шешім қабылдаудың статистикалық принциптері

Көптеген ғалымдар сонымен қатар шешім қабылдауда қолданылған тәсілдерді қолданған аппараттың қалыптасу белгілерене қарай үш топқа бөледі:

1. Формальды тәсілдер (статистикалық, экономико-математикалық, сонымен қатар экономико-математикалық моделдер);

2. Эвристикалық тәсілдер (аналогиялық және имитационды моделдеу тәсілдері);

3. Экспертті баға тәсілдері (қазіргі уақытта кең қолданылатын тәсілдердің қатарына енеді). Күрделі объектілерді зерттеу барысында экспертті бағалар шартты анализ құралы немесе басқа тәсілдермен сәйкестендірілетін жеке дара тәсіл ретінде есептеледі.

Шешім қабылдау процессін қалай жүзеге асыру қажет - бұл менеджменттің міндеті. Басқару психологиясы бұл процесстің ішкі шарттарын ашуға, шешім қабылдаудың субъективті негізін ашуға ұмтылады. Ең алдымен, шешім қабылдау барлық психикалық функциялардың (қарапайым сезім сияқты функциялардан бастап жоғарғы қабылдау, ес, ойлау, қиялдау функцияларына дейін) көмегімен жүзеге асады. Бұл функциялардың қалай жұмыс істейтіндігі жайлы келесі тараулардың бірінде айтылатын болады. Берілген тарауды ой процессінің бір аспектісін ғана анализдейміз – ойлау мәселенің шешімі ретінде. Айта кететіні, шешім қабылдау процессі психологиялық механизмдерге негізделуіне қарамастан ол анағұрлым күрделі процесс болып табылады.

111. Принятие решений в условиях риска с проведением эксперимента

112.Тәуекел бойынша шешім қабылдау

Н. И. Кабушкиннің айтуы бойынша тұлға, теңіздегі тамшы сияқты, өзінің шешімінде бейнеленеді. Осы мағынада белгілі бір қызығушылық басқарушылық шешімдегі тұлғаның профилін ұсынады, яғни басшының индивидуалды ерекшеліктерінің бірлестігін. Оның көрсетуінше ғылымда келесідей шешімнің тұлғалық профильдері бар: Сонын бірі-Тәуекелді шешімдер.

Тәуекелді шешімдер – импульсивті шешімдерді еске салады, бірақ, кейбір индивидуалды тактика ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Егер импульсивті шешімдер гипотезаны негіздеуде этаптардан секіріп өтіп кететін болса, ал тәуекелді шешімдер оларды секіріп өтпейді, бірақ адам іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті және бар шарттардың арасында үйлеспеушілік анықталған соң ғана бағалауға келеді. Нәтижесінде, кешігіп болса да гипотезаны құрастыру элементтері және оларды тексеру теңестіріледі.

113.Шешім қабылдаудың Марков моделдері

Марковтың шешім қабылдау үдерісі (Markup), Марковтың өтпелі үлгісімен және қосымша сыйақылармен толық байқалатын ортаны шешу үшін дәйекті шешім қабылдау мәселесінің ерекшелігі болып табылады. Андрей Марковтың аты-жөні, нәтиженің ішінара кездейсоқ және ішінара шешім қабылдайтын тұлғаның бақылауында болатын жағдайларда шешім қабылдауды модельдеудің математикалық негізі болып табылады. Бүгінде бұл спецификация түрлі салаларда, соның ішінде робототехника, автоматтандырылған басқару, экономика және өндіріс саласында қолданылады.

Марковтың шешімдер қабылдау үдерісін анықтау үшін сіз 4-кортежді көрсетуіңіз керек:

(S, A,P.(.,.), R(.,.)),

S –жағдайдыңсоңғысаны.

А - әрекеттің соңғы саны

P_a(s, s’) = Pr(s_t+1= s’ | s_t= s, a_t= a) a әрекеті s жағдайында t уақытта s’ жағдайында t + 1 уақытымен өтуі ықтимал

R_a(s, s’) - s жағдайынан s’ жағдайына көшкеннен кейін алынған R_a(s, s’) өтпелі ықтималдылықпен.

114. Басқару теориясы мен шешім қабылдаудың негізгі ережелері.

Басқару – белгілі бір бағыттағы іс-қимылды өзгерту мақсатында ақпарат арқылы бір жүенің келесі жүйеге ықпал жасауы.

Басқару шешімі ұйым мен оның мүшелерінің алдында тұрған мақсатына жетуіне тура немесе жанама байланыс әрекеттерді іске асыру қажеттілігі және олардан тартылу жөніндегі ойластырылған қорытынды. Шешім қабылдау қажеттілігі соған байланысты мәселелердің баршылығымен анықталады, яғни ненің бар және ненің болуы керек тәжірибелік сұрақтарымен сипатталады. Мысалы, мұндай ашықтық ұйымның өз мүшелері, іскерлік серіктестері және жалпы қоғамның тұтастай сол ұйымынан күткен мүмкіндіктері мен оның күткен ойларда қанағаттандыру қабілеттілігінің арасында болуы мүмкін.

Мәселе әрдайым белгілі бір мағынада (не?) нақты бір жермен (қайда?) байланыстылығында пайда болуы және шешілу уақытымен, қайталану (қашан?) жылдамдығымен; мөлшерлік параметрлерімен (қанша?) соған қатысты адамдардың аясымен (кім?) болады. Бұл адамдар мәселенің тууына себепкер, сақталуында қызығушылығы бар оның шешілуіне жол табушылар болуы мүмкін әдетте. Мәселенің туу себебі не оны шешудің жолдары немесе екеуі де анық болмайды...

115. «Басқару» және оның элементтері туралы түсінік.

116. Қолмен, механикаландырылған және автоматтандырылған басқару.

117. Өндірістегі автоматтандырылған басқару.

Өндірістік автоматтандыру – машиналық өндірістің дамуы барысында бұрын адам атқарып келген басқару және бақылау жұмыстарын приборлар мен автомат құрылғыларға жүктеу процесі.Өндірістік автоматтандыру – осы заманғы өндірісті дамытудың негізі әрі техникалық прогрестің ең басты бағыты. Өндірістік автоматтандырудың жарым-жартылай, кешенді және толықтай автоматтандырылған түрлері бар. Өндірісті жарым-жартылай автоматтандыру өте күрделі әрі тез өтетін процестерді адамның тікелей басқаруы мүмкін болмайтын жағдайларда пайдаланылады. Басқару жұмыстарын автоматтандыру өндірісті жарым-жартылай автоматтандыруғажатады

118. Өндірістік процестерді ұйымдастыру (басқару).

Өндірістік автоматтандыру процесі кезеңінде телім, цех, зауыт, электр станциялар өзара бір-бірімен байланысқан автоматты кешен ретінде жұмыс істейді. Кешенді автоматтандыру кәсіпорынның, шаруашылықтың, қызметтің негізгі өндірістік жұмыстарын түгелдей қамтиды. Адам бұл жағдайда жалпылама бақылау жұмыстарымен ғана айналысады. Өндірісті толықтай автоматтандыру өндірісті басқару мен бақылау жұмыстарын түгелдей автоматтандырылған жүйелерге жүктейді. Бұл процесс – автоматтандырудың ең жоғары сатысы. Өндірісті толықтай автоматтандыру іске қосылатын өндіріс рентабельді, жұмыс ырғағы ылғи бір қалыпты және әр түрлі ауытқуларды алдын ала болжап, есепке алу мүмкін болатын жағдайларда, сондай-ақ адамға қауіпті және денсаулығына зиянды өндірістерде іске асырылады. Өндірістік автоматтандырудың негізі басқарылушы нысанның заңдылықтарын тиімді түрде зерттеу әдістерін жасау, басқару әдістерінің экономиялық тиімділігін анықтау және автоматтандыру құралдарын жасаудың инжинерлік әдістерін табу секілді мәселелерден құралады. Белгілі мақсатқа жету үшін таңдалып алынған тиімді басқару әдістері мен оны іске асыратын техникалық құралдар автоматтандырылған басқару жүйесін (АБЖ) құрады. Осы заманғы АБЖ-ның құрамына сигналдар тудыру құрылғылары, логикалық және математикалық өңдеулерден өткен ақпаратты қабылдау және қайтарып беру, белгілі болған ақпараттарды адамға хабарлау, басқару сигналдарын тудыру және жұмыстық құрылғылар кіреді.

119. Технологиялық процестерді бақылау.

Өңдірістік үрдістің негізі болып технологиялық үрдіс саналады. Технологиялық үрдіс - еңбек затының күйінің өзгеруі мен анықталуы бойынша мақсатты іс-әрекеттерден тұратын өңдірістік үрдістің бір бөлігі.

Технологиялық процесті реттеу - өнімнің сапасын қажетті деңгейде қамтамасыз ету үшін технологиялық процесс параметрлерінің мәндерін таңдап бақылау арқылы түзету.

- Парето диаграммасы;

- себеп-салдар диаграммасы (Исикава схемасы);

- гистограмма;

- шашырау диаграммасы;

- бақылау карталары;

- қабаттарға бөлу;

- графиктер.

120. Өндірістік және технологиялық процесстерді басқарудағы автоматтандырылған ақпараттық жүйелер.

Өндірістік үрдіс - адамдардың және өнімді жасау үшін берілген кәсіпорындағы қажетті еңбек құралдарының іс-әрекетінің жиынтығы. Автоматтық үрдістер толығымен операцияларды орындаудан жұмысшыны босатып, оған өндірістің жүруін бақылау қызметін, дайындаманы жүктеу мен дайын бұйымды түсіруді қалдырады.

Өндіру затының сипаты бойынша қарапайым және күрделі өндірістік үрдістер болып ажыратылады. Қарапайым (жай) деп, тізбекті орындалатын операциялардың күйін, мысалы үшін алғанда, механизмді құрастыру, бөлшектерді жасау үрдістері. Күрделі үрдіс деп, параллельді және тізбекті орындалатын операциялардан тұратын үрдісті айтады. Күрделі үрдістің мысалына құрастырушы бірліктерді, дайын машина жасауды алуға болады.

121. Өндірістік және технологиялық үрдістерді автоматтандырылған басқарудың мазмұны.

Өңдірістік үрдістер автоматтандыру деңгейі бойынша қолмен, механикаландырылған, автоматтандырылған және автоматтар болып бөлінеді. Қолмен (механикаландырылған) үрдістер механизмнің көмегінсіз жұмыскерлердің көмегімен орындалады. Мысалы, слесарлық жұмыстар. Электрлендірілген пневматикалық қол аспабының көмегімен орындалатын жұмыстар қолмен орындалатынға жатады. Механикаландырылған үрдістер физикалық жіктеудің шамасын төмендететін құралдың көмегімен жұмысшымен орындалады, әдетте универсалды станоктарда. Автоматтандырылған үрдістер жарым-жартылай адамның қатысуынсыз орындалады, оған бақылау қызметі қалады.

122. Ұйымдық басқару жүйесінің құрылымы, типтік тапсырмалары және архитектурасы.

басқарудың ұйымдық құрылымдары. Басқару жүйесі берілген шарттар негізінде мақсаттарды оңай жүзеге асыратындай буындар мен байланыстардың жиынтығын білдіреді.

ұйымдық құрылымды таңдауға келесі факторлар әсер етеді:

· кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысаны

· қызмет ету аясы (өндірілетін өнім түрі, бұйымның ассортименті)

· жұмыс ауқымы

· шаруашылық қызмет ету үрдісінде кәсіпорын шығатын нарықтар

· қолданылатын сыртындағы және ішіндегі ақпараттық ағындар

· ресурстарымен қамтамасыз ету деңгейі және т.б.

Кәсіпорынды басқарудың ұйымдық құрылымын қарастыра отырып:ұйымның сыртқы ортамен, ұйымның бөлімдері, ұйымның адаммен өзара әрекет ету деңгейі ескеріледі.

123. Автоматтандырылған процестерді басқару жүйесінің құрылымы, типтік тапсырмалары және архитектурасы.

Автоматтандырылған басқару жүйесі (АБЖ) - бұл басқару объектілерін қолдауға және жақсартуға арналған техникалық және программалық құрылымдардың кешені. Қазіргі таңда ақпаратты басқару жүйесін енгізу келесі салаларда кеңінен жүргізілуде: жеке сауда, өнеркәсіптік орындарында, банктік сферада, логистика, авто бекеттерде және т.б. Шағын және орта бизнестік кәсіпорындарда АБЖ қолдануда келесі негізгі өзара әрекеттесу тізбегі сақталынады: негізі - нарықтық орта және кәсіпорын туралы ақпараттар; ары қарай иерархия бойынша: мақсаты - стратегиясы - құрылымы мен технологиясы.

124. Бизнестің автоматтандырылған басқару элементтері мен міндеттері.

Ақпарат басқарудың негізі және кәсіпорындардың өзара ішкі және сыртқы өзара қарым қатынастарын толықтай анықтайды. Жұмыс орындарында компьютерлердің пайда болуы интеграцияланған жүйелердің қолданылуына жаңа мүмкіндіктер ашты. Даму үстіндегі бизнес ақырындап интеграцияланған автоматтандырылған басқару жүйесіне (АБЖ) қарай ауыса бастайды. Программалық өнімдер үнемі даму, өсу үстінде, бұл да бизнес, және осы секторда жұмыс жасайтын компаниялар басқа бизнес саласы сияқты кірістердің көбірек болуына ұмтылады.

125. Автоматтандырылған бизнесті басқарудың математикалық аппараты.

Автоматтандырылған басқару жүйелерін математикалық сүйемелдеу бағдарламалық қамтамасыз ету сияқты, бағдарламалық қамтамасыз ету - бұл математикалық бағдарламалар мен алгоритмдер жиынтығы, кіші жүйелердің бірі. Әдетте ол негізгі диспетчерлік бағдарламамен біріктірілген компьютерде нақты тапсырмаларды шешуге арналған көптеген бағдарламаларды қамтиды. Диспетчерлiк бағдарлама ақпаратты өңдеудiң кестесiне, сұрауларға және т.б. байланысты атқарушы бағдарламалардың жұмыс тәртiбiн белгiлейдi.

Денгей, 4 балл

126. Шешімдерді салыстыру және таңдау.

Кез келген басқару өнерін игерем деген адам үшін, шешім қабылдау табиғатын түсіну, аса маңызды мәселе.Шешім дегеніміз — бұл альтернативті тандау.

Альтернатив — мүмкін болған екі үйғарымның бірін ғана таңдап алуға мәжбүрлік.Әрбір басқару қызметі (функциясы) өмірде жүзеге асыруды талап ететін жалпылама, тіршілікте қажетті, маңызды шешімдермең байланысты.Басқарушы шешімдер деген сөз көп аспектілі мағынаны сипаттайтын категория.Басқарушы шешімдер өзара байланыста 3 аспектіден тұрады:

Біріншіден, басқарушы шешім — басқару жүйесінде жүретін қызмет түрі. Ол белгілі бір іс-әрекеттерді дайындау, табу, таңдау және қабылдаумен байланысты;

Екіншіден, басқарушы шешім — басқару объектісіне басқару органдарының ықпал тигізуіне варианттар үсынады;

Үшіншіден, басқарушы шешім — ол басқару жүйесінде тәжірибе - ұйымдастыру қызметі болып табылады.

127. Шешімдер қабылдау критерийлері.

Шешім қабылдау процесінің интуитивтік, пайымдауға негізделген және тиімді сипаты болады.

Интуитивтік шешім- бұл бір нәрсенің дұрыстығын сезіге негізделген таңдау. Мұндайда шешім қабылдайтын адамдар әрбір балама варианттарға «келісу» және «қарсы болу» жағын қарастырып жатпайды.

Пайымдауға негізделген шешім- бұл білімге немесе жинақталған тәжірибеге негізделген таңдау. Пайымдау негізінде шешімді тікелей басшының өзі қабылдайтындықтан, оны қабылдаудың біршама артықшылықтары бар.

Шешімді жасау процесі үш негізгі кезеңнен тұрады: шешімді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру. Басқару шешімін әзірлеу, қабылдау және жүзеге асырудың схемасы:

шешім қабылдаудың қажеттілігін анықтау

Проблемалар мәселесен қою

жинақталған мәліметтер- ді талдау

шешім мәселелері нің негізделуін бағалау

мәселе бойынша шешімді таңдау және қабылдау

шешімнің орындалуын ұйымдастыру

орындалу барысын бақылау және нәтижені бағалау

Басқару шешімдерін ғылыми дайындау және қабылдау - бұл техниканы, технологияны, экономика - математикалық әдістерді, ақпараттар теориясын, адамдар мінез-құлқының әлеуметтануын және психологиясын енгізетін кешенді проблема болып табылады.

Шешім қабылдау процесі кезекті кезеңдер қатарынан тұрады, циклдерді қалыптастыра отырып, тікелей немесе кері байланыстар ретінде бір-бірімен біріктірілуі мүмкін.

Шешімді өңдеу және қабылдау процесі кезеңдердің келесі кезектілігінде іске асырылады:

5. Проблеманы қалыптастыру және негіздеу,

6. Шешім қабылдау үшін шектеулер және критерийлерді
қалыптастыру,

7. Шешімнің мүмкін варианттарын қалыптастыру және тандау

8. Шешімнің ең жақсы вариантын тандау.

Шешімдер варианттарын салыстыру нәтижесі бойынша алдыға
қойылған мақсаттарға неғұрлым тиімді жетуді қамтамасыз ететін,
нақты жағдай үшін мақсатты вариант таңдалады. Шарт бойынша бүл
проблема жөніндегі шешім қабылдау болып табылады.

Келесі суретте басқару шешімдерін қабылдау процесінің шартты
үлгісі көрсетілген (Сурет 1).

Сурет 1. Шешім қабылдау және жүзеге асыру

Шешім қабылдаудың әзірлік кезеңінде кез келген деңгейдегі басшы өндірістік, экономикалық, әлеуметтік жағдайларды бағалаудан бастауы тиіс. «Жағдай» ұғымына шешім қабылдауға тура келетін, әрі басқару жүйесіне ықпал етіп, оны жаңа жағдайға ауыстыратын ішкі және сыртқы жағдайлардың барлық жиынтығы енеді.

Жағдайдың қалыптасу сипатына қарай қабылданатын басқару шешімінің де өзіндік типі болады. Жағдайды дер кезінде бағалау және дұрыс түсіну көбінесе басқару шешімін қабылдау шешіміне байланысты. Дұрыс шешім қабылдау жеткілікті, әрі айқын мәліметтер болғанда ғана мүмкін болады.

Қабылданатын шешімнің нәтижелік критерийін таңдау- күрделі, әрі жауапты кезең. Критерий дегеніміз- қабылданатын шешімнің әр түрлі варианттарының тиімділігін салыстыруға мүмкіндік беретін көрсеткіш немесе бірнеше көрсеткіш.

Мақсатты тұжырымдау мен критерийді таңдау арасында басқару шешімі үшін әрқашанда тікелей байланыс болуы керек.

Ми шабуылы тәсілі- бұл эксперттер негізінде және мәселедегі әр түрлі көзқарастарды ескере отырып мәселені дәл тұжырымдау, оны шешу амалдарын қарастыру.

128. Оңтайлы шешім қабылдау.

Оңтайлау (оңтайластыру) критериясы – мақсат функциясы немесе мақсат функция немесе функционал деп аталады.

Сонымен шешiмi мақсат функцияның максимальды немесе минимальды мәнiн iздейтiн, кез келген есептi оңтайлау немесе оңтайластыру есебi деп атайды.

Басқаруда шешім қабылдау есептерiнде көбiнесе, өндіріс жағдайы шектеулі, яғни айнымалыларға қойылған шектеулер белгi-лi жағдайда мақсат функцияның экстремальды мәнiн iздеу шарты-мен байланыстырылады.

Әртүрлi оңтайластыру есептерін шығарғанда мақсат функция ретiнде шығарылатын өнiмнiң мөлшерi немесе бағасы, өндiрiс шығыны, барлық пайда, табыс және т.б. қабылданады. Шектеулер ретiнде жалпы жағдайда қорлар (ресурстар): адам еңбектерi, материалдық немесе ақшалай шығындар және т.б. алынады.

129. Шешімдер қабылдау үшін математикалық әдістер мен алгоритмдер.

Басқару сияқты мәселені шешу – процесс, себебі сөз ұшы-қиыры жоқ бір-бірімен, байланысты қадамдардың дәйектілігі жайында.

Менеджер шешім жайында ғана емес, шешімге байланысты және одан шығатын барлық мәселелер жайында қам жейді. Мәселені шешу үшін бір ғана шешім емес біріккен талғам жасалуы қажет. Сондықтан, мәселені шешу процесі 5 кезеңнен тұрады деп болжауға болады.

1. Мәселенің диагностикасы. Мәселені шешу жолындағы алғашқы қадам анықтау немесе толық және дұрыс диагноз қою. Мәселені қарастырудың екі әдісі бар. Біріне сәйкес алға қойған мақсатқа жетпеген жағдайда ситуация мәселе болып саналады. Болатын жағдай болмаған жағдайда сіз проблеманы біле бастайсыз. Осылай істей отырып сіз нормадан ауытқуды түзейсіз.

130. Оптимизациялау және операцияларды зерттеу әдістері.

Оптимизациялау - мақсатты функциясы бойынша ең жақсы, ымыралы келісімді табу жолымен жүйенің сипаттамаларын жақсарту.

Оптимизациялау бағдарламасы дегеніміз – бұл өзіндік құнды бақылау жөніндегі жалпы шаралар аясында әкімшілік және операциялық шығындарды қысқарту жөніндегі кешенді бағдарлама.

Оңтайландыру бағдарламасы өндіріс көлемін лайықты деңгейде сақтап, кәсіпорындардың шығынсыз жұмысын қамтамасыз етуді көздейді.

Сызықтық бағдарламау – математикалық бағдарламалаудың бір саласы. Сызықтық бағдарламау анықталған жиында сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер жүйесі арқылы берілген сызықтық функцияның экстремумдары жайлы есептерді шешудің тәсілдері мен теориясын қарастырады. Теңдеулер мен теңсіздіктердің кейбіреуі немесе экстремумы ізделініп отырған функция сызықтық емес болса, онда мұндай есептер сызықтық емес бағдарламалауға жатады. Сызықтық бағдарламаудың негізгі есептерінің бірі, і=1, …, m, xj≤0, j=1, …, n (мұндағы сj, аij және bi – берілген сандар) шарттарын қанағаттандыратын сызықтық функциясының максимумын табу. Сызықтық бағдарламаудың мәні – әрекеттердің тиімді бағдарламасын құру есептерін шешу. Осыған орай сызықтық бағдарламауды операторларды зерттеуде қолданылатын математикалық тәсіл ретінде де қарастыруға болады. Сызықтық бағдарламау есептері технологиялық-экономикалық мазмұндағы көптеген есептердің математикалық моделі болып табылады. Сызықтық бағдарламау мен сызықтық емес бағдарламалау есептері өндіріс пен ғылымның көптеген салаларында (мысалы, экономика, жоспарлау, өндіріс технологиясы, т.б.) кездеседі.

131. Автоматтандырылған шешімдерді қабылдау негізінде болжау.

132Экономикалық талдаудағы шешімдер қабылдаудың көп критерийлері. Экономикалық қызметтің аналитикалық зерттеу соңғы кезеңінде талдау нәтижелерінде басқару шешімдерін қабылдау үшін ұсыеыстарда өңделетін экономикалық талдау әдістері.

FSA (құндық функцияналдық әдіс) – бұл әдіс өнімнің өмірлік циклі барысындағы бір өнім бірлігіне кеткен шығындардың тиімділігінің жоғарылауын, өңделетін өнімнің қызметін бекітетін операцияларды зерттеу әдісі.

SWOT – талдау әдісі (күш, әлсіздік,мүмкіндік және қауіп деген мағананы білдіреді) бұл әдіс ұйымның әлсіз немесе күшті жақтарын талдауға, потенциады қауіпті ортаны жоспарлау мен танып білуге кәсіпорын стратегиялық және тактикалық мүмкіндігін талдауға, қауіптерді жоюға әлсіз жақтарын төмендетуге, күшті жақтарын кеңейтуге бағытталған әдіс.

«Тар орындарды» ашып көрсету және жүргізуші звенолар әдісі.Бұл әдіс тереңдетілген талдаудың бірінші кезеңіндегі обьектілігін ашып көрсетуге мүмкіндік береді.

Бұл әдіс шаруашылық қызметтің тиімділігін жоғарылататын немесе дамуын қалыптастыратын немесе ұйымның қызметтік көрсеткіштеріннің төмендеуіне әсер ететін факторды ашып көрсетуде қолданылады.

«Тар орындарды» ашып көрсету әдісі бағалаудың өсу көрсеткіштерінің қатынасы арқылы қарастырылады. Олардың ішінде «тар орынды» анықтау үшін, теңсіздіктің жалпы мақсатты көрсеткіштерді дұрыс қою қажет.

Ал жүргізуші звено әдісі резервтерді анықтауда проритетді бағытты ашып көрсетеді яғнм экономикалық талдаудағы әдістер.

133. Көп критерийлік шешімдер қабылдаудың оңтайлы құрылымы мен ерекшелігі.

Факторлық талдау — нақты бизнестің тиімділігі мен осы тиімділіктің бӛлек кілттік аспектілерін эксперттік бағалау механизмдерінің бірі. Ол бір уақытта салыстыруға болатын кӛп критерийлер болған жағдайда кӛрсеткіштердің түрлі мәндерін салыстыруға мүмкіндік береді. Мысалы, екі компанияны немесе екі ӛнімді салыстыруда кӛпкритерийлік талдауды пайдалануға болады. Ережеге сәйкес, мұндай операциялар үшін тек сапалы бағалаулар пайдаланылады. Кӛп критерийлік талдау бір жағынан сандық бағалау саласына ауысуға, басқа жағынан ауытқулардың негізгі себептерін анықтауға мүмкіндік береді. Факторлық талдаудың нәтижесінде бәсекелестерден артықшылықтарға жету үшін бизнестің қай саласын дамыту керектігін түсінуге болады. Әдетте факторлық талдауды жүргізгенде келесі іс әрекеттерді жүзеге асырады: салыстыру жүргізілетін критерийлер жинағы анықталады;- әр критерийдің үлес салмағы анықталады (немесе оларды- маңыздылығы бойынша оналастырады); әр кӛрсеткіштің бағасын анықтау;- кӛрсеткіштің үлес салмағын оның бағасына кӛбейту жолымен- орташа бағасын есептелінеді. Бұдан әрі факторлық талдауды біз тартымды нарықты бағалау үшін біздің ӛнімді бәсекелестердің ӛнімдерімен салыстыру және басқа да салыстырулар жүргізу үшін қолданамыз.

134. Көп қырлы мәселелерді шешу әдістері

135. Оптимизациялау және операцияларды зерттеу әдістері.

136. Автоматтандырудың экономиқалық және әлеуметтіқ мәні.

137. Автоматтық басқару жүйелерінің математикалық сипаты және топтасуы Автоматтандырудың мақсаты технологиялық процестерді жүзеге асыру (ТП) болып табылады. ТП деп технологиялық операциялардың жиынтығын айтады. Тенологиялық нысаныды басқару – аппарат, агрегат немесе өнеркәсіпке автоматтандырылған жүйені қосу деп аталады. Автоматты реттеу жүйесінің динамикасын талдаумен байланысты кез-келген есепті шешу үшін ең алдымен зерттелетін жүйенің математикалық бейнесін беру қажет. Оны төмендегі ретпен жүргізеді:

1. Автоматты реттеу жүйесін (АРЖ) элементар буындарға бөледі)

2. Элементар буындардың қозғалыс теңдеуін құрады;

3. Қозғалыс теңдеулерді сызықтайды;

4. Өлшемсіз координаттар енгізеді.

138. Циқлдік бағдарламалык басқару жүйелері мәселелері.

139. Басқару жүйесінің статиқасы және динамиқасы. Жүйенің декомпозициясы

Өнеркәсіптік жағдайда атоматтандырылған жүйелер статикалық (тең салмақты) және динамикалық (тең салмақсыз) жағдайда болуы мүмкін.

Тең салмақты жағдай кірістік уақыт тұрақтылығымен, шығыстық, аралық шамаларымен сипатталады. Нсыанды эксплуатациялау кезінде тең салмақты жағдай бұзылады нәтижесінде әр түлі қозу әсрі және барлық шамалар уақытқа байланысты өзгереді, бұлардың мұндай жағдайы тең салмақсыз деп аталады. Көптеген нысандардың жұмысы энергетикалық ағымдардан және белгілі бір материалдық заңдылықтар бойынша түрленеді. Түрлендіру заңдылығы беріліс функиясы түрінде беріледі. Бұл жағдайда жұмыстың екі режимі болуы мүмкін:

1. Статикалық;

2. Динамикалық.

Статикалық режимде нысандағызаттың ағымы және энергиясы мынаған тең.

Q (t)=Q (t)

Статикалық режимда кірістегі әр сигнал шамасына белгілі бір шығыстық шама сәйкес келеді.

y=f(x)

Басқару нысандарын ұқсас динамикалық қасиеттері бар шағын топтарға біріктіруге болады. Бұл жағдайда тиімді жіктеу белгісінде шығыстық шаманың сатылы кірістік ықпалынаs реакциясы жатады. Ал, нысандардың жіктелуінен бұрын, негізгі бір түсінікті – нысан сыйымдылығын анықтап алу қажет. Оны мысалмен көрсетейік. Түбінің ауданы әртүрлі, бірақ көлемі бірдей екі ыдыс берілсін. Ыдыстардағы сұйық деңгейін бірдей h шамаға өзгеруге қажет оның мөлшері мына өрнекпен анықталады:

140 Динамиқалық жүйелердің дифференциал тендеулерін құрастыру Дифференциалдық теңдеулер — функциясы бар туынды функциясының мәнін қатысты теңдеу,тәуелсізайнымалы сандар мәндер (параметрлері). Теңдеудің туынды тәртібі (формальды олшектелген жоқ) әр түрлі болуы мүмкін. Туынды қаржы құралдары функциялары тәуелсізайнымалылар және параметрлер әр түрлі комбинациялары немесе барлық теңдеулер енгізілген, бірақ кем дегенде бір туынды өзі жоқ болуы мүмкін. Белгісіз функцияның бар туынды емес, кез-келген теңдеу дифференциалдық теңдеу болып табылады. Мысалы, \ F (х) = F (F (X))дифференциалдық теңдеу болып табылады.Жоғары ретті дифференциалдық теңдеу теңдеулер саны бастапқы теңдеудің мақсатында тең, ондабірінші ретті теңдеулер жүйесі айналдыруға болады.Тиімді аналитикалық нысанда, оның шешімі түбіртек талап етпей қарапайым дифференциалдықтеңдеулер сандық шешімін қамтамасыз ету үшін қазіргі заманғы жоғары жылдамдықтыкомпьютерлер. Бұл қарапайым дифференциалдық теңдеулер шешуге азайтылуы мүмкін болса, бұл,ерітінді, бұл дау кейбір зерттеушілер соқты. Алғашында дифференциалдық теңдеулер, ол органдардың координаталарын анықтау үшін қажет болды, онда механика мәселелері, туындады, олардың жылдамдығы мен жеделдету, түрлі әсеруақыт функциясы ретінде қарастырылады. Теңдеулер дифференциалдық, сондай-ақ геометриялықпроблемаларды, ал кейбір қарауды беріледі.
Дифференциалдық теориясының негізі дифференциалдық есептеулері Лейбниц және Ньютон(1642-1727) құрылды теңдеулер. Термин «дифференциалдық теңдеулер» Лейбниц бойынша 1676жылы ұсынған болатын.
Эйлер (1707-1783) және Лагранж (1736-1813) жұмысын ерекшеленеді дифференциалдық теңдеулер бойынша XVIII ғасырдың жұмыстардың үлкен санының.; Дифференциалдық теңдеулерсызықтық жүйелердің теориясы — Осы зерттеулердің, бірінші шағын тербеліс теориясын дамытып,және, демек, болды бір мезгілде сызықтық алгебра негізгі ұғымдар (N өлшемді жағдайда Меншікті мәндер мен векторлар) бар. Қорытындысы бойынша Ньютон мен Лагранж, Лаплас, кейінірек Гаусс(1777-1855) наразылық теориясы әдістерін әзірлеу.

141 Дифференциалды теңдеулерді шешу тәсілдері Дифференциалдық теңдеу деп белгісіз функция дифференциал астында болатын теңдеулерді түсінеміз. Оларды шешудің бірнеше тәсілері бар.Олар: Бірінші ретті дифференциалдық теңдеу, Айнымалылары ажыратылатын (жіктелетін) Теңдеулер, Біртекті теңдеулер, Бірінші ретті сызықтық теңдеулер, Тұрақтыны вариациялау əдісі (Лагранж əдісі), Толық дифференциалдық теңдеулер. Ізделінді функция бір ғана айнымалыдан тəуелді болса, теңдеу кəдімгі дифференциалдық, ал бірнеше айнымалыдан

тəуелді болса, дербес туындылы дифференциалдық деп аталады. Бірінші ретті дифференциал теңдеу деп құрамында белгісіз функцияның өзі және оның туындысы болатын теңдеулерді түсінеміз.

142. Автоматтық басқару нысанасының құрылғыларының және ХТП нің ерекшеліктері

143. Автоматтық басқару жүйелерінің математикалық сипаты және топтасуы

144. Реттеу кеңестігінің куалау сипаттамасын әксперименталді түрде алу және оның жиілік функциясын анықтау

145 Лаплас түрлендірулерін сызықты дифференциал тендеулерді шешу үшін қолдану

146Бизнестегі және оның элементтеріндегі шешімдер қабылдаудың маңыздылығы. Кәсіпорынның және ондағы бөлімшелер қызметінің нәтижесі басшының

дер кезінде шешімді дұрыс қабылдау қабілетіне, әрі оны жүзеге асыра білуіне,ал оның жеделдігі мен дұрыстығы басшының тәжірибесі мен біліміне

байланысты. Егер ол өндірісті, технологияны және адамдарды жақсы білетін

болса, жұмыс тәжірибесі мол болса, онда оған шешім қабылдау қиынға түспейді. Қабылданған шешім бүкіл ұжымның экономикалық және әлеуметтік нәтижелеріне,әрбір жұмыскерге қолайлы немесе қолайсыз әсер етуі мүмкін.Сондықтанда шешім қабылдаған адам өзіне үлкен жауапкершілік жүктейді. Басқару шешімінің маңызды талабы- соңылылығы. Күрделі өндірістік жағдайда, әсіресе жұмыстың қауырт кезінде, егер барлық факторларды ескеруге көп уақыт кететін болса, онда шешім қабылдауды қысқартып, жұмыстың орындалуына кедергі жасамау керек

147 Шешім альтернативтерін тандау мүмкіншіліктері.

Шешім қабылдау — ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару

қызметінің (функциясының) құрамдас бөлігі. Шешім қабылдау қажеттігі

басқарушының алға қойған мақсатының қалыптасумен, сол мақсатқа жетудегі іс-қимылын түгелдей қамтиды. Кез келген басқару өнерін игерем деген адам үшін, шешім қабылдау табиғатын түсіну, аса маңызды мәселе.

Шешім дегеніміз — бұл альтернативті тандау.Альтернатив — мүмкін болған екі үйғарымның бірін ғана таңдап алуға мәжбүрлік.

Әрбір басқару қызметі (функциясы) өмірде жүзеге асыруды талап ететін

жалпылама, тіршілікте қажетті, маңызды шешімдермең байланысты.

148 Басқарушы шешімдердің өзара байланыстары және аспектілерін атап көрсетіңіз. Басқарушы шешімдер өзара байланыста 3 аспектіден тұрады:

1. Біріншіден, басқарушы шешім — басқару жүйесінде жүретін қызмет түрі.

Ол белгілі бір іс-әрекеттерді дайындау, табу, таңдау және қабылдаумен

байланысты;

2. Екіншіден, басқарушы шешім — басқару объектісіне басқару

органдарының ықпал тигізуіне варианттар үсынады;

3. Үшіншіден, басқарушы шешім — ол басқару жүйесінде тәжірибе -

ұйымдастыру қызметі болып табылады.

Басқару шешімін сипаттайтын негізгі белгілермен оның мазмұнынэкономикаға бейімдеп, былай анықтауға болады.

149Экономикадағы басқару шешімдерінің басты объектісі не Басқару шешімі — ол тұтынудың объективті даму жүйесімен және оны

қанағаттандыратын мүмкіндіктер арасьіндағы қайшылықтарды саналы түрде

және күш - жігермен жеңігі шығу үшін жасалған жоспар. Кездесетін қайшылықтарды әртүрлі уақытта, әртүрлі жолмен шешуге болады. Экономикада басқару шешімдерінің басты объектісі болып өндіріс

процесіндегі адамдардың қарым-қатынасы табылады.

Басқарушылық қызметтің ерекше мағынасы ол қабылданған шешімдердің

саналы жүргізіліп, сол арқылы толық басқару қызметінің тиімділігі болып

табылады.

150 Басқару шешімдерінің тиімділігіне әсер ететін факторларды санап көрсетіңіз. Басқару шешімдерінің тиімділігіне көптеген факторлар әсер етеді. Бұл

факторлардың барлық жиынтығын екі топқа бөлуге болады.

Бірінші топтың факторларына - басқару шешімдерін жасағанда нені

ескеру керек - солар жатады. Олардың ішіндегі ең негізгі орынды мақсат алады. Мақсат - жүйенің жайының қалауын, мүмкіндігін және қажеттігін

анықтаушы болып табылады.

Екінші топтың факторларына осы айтылған мақсатты іске асырғанда

қажетті ұйымдастыру жүмыстары және басқару жүйесіндегі ұйымдастыру -

тәжірибе қызметтері жатады.

Басқару шешімдерінің сапасына субъективті факторларда қатаң әсер

етеді. Олар:• басшының жеке басының қасиеті (оның кәсіптік дайындығы, білім деңгейі,жетік білетіндігі және т.б.);

• шешім қабылдағанда хабарлармен қамтамасыз ету процесі;

• үйымдастыру жұмысымен байланысты факторлар. Олар: -шешім қабылдау

үшін мамандарды тарту,