Саде план тизинъиз ве къыскъартылгъан беян язынъыз

Практическое занятие

Группа: НО-19.

Дата: 27.04.2020г.

Время: 11.00. – 12.00; 13.00. – 14.00.

Преподаватель: Яяева Алиме Миметовна, доцент кафедры начального образования

Норма времени: часа

Тема практического занятия: Связная речь, задачи её развития. Методика обучения связной речи. Виды работ по развитию связной речи младших школьников.

Цели занятия:

образовательная ‒ закрепление и систематизация знаний путем активного повторения материала лекций;

развивающая ‒ развитие способности самостоятельно использовать полученные знания для выполнения определенных действий и для получения новых знаний и навыков;

воспитывающая – стимулировать интерес учащихся к изучению крымскотатарского языка; воспитывать интерес к профессиональной деятельности.

Рассматриваемые вопросы:

I. Связная речь, задачи её развития.

II. Методика обучения связной речи.

III. Виды работ по развитию связной речи младших школьников.

 

Дерсимизнинъ башында лекцияда берильген малюматны текрарлайыкъ: Суаллер:

1. Методикада башлангъыч сыныф талебелернинъ нутукъны инкишаф этюв устюнде ишнинъ насыл ёнелишлери бар? (Сёз устюнде иш, сёз бирикмеси ве джумле устюнде иш, метин (багълы нутукъ) устюнде иш)

2. Талебелернинъ нутукъны зенгинлештирюв ёнелиши недир? Эр бир ёнелишни ачыкъланъыз?

2.1. Сёз устюнде иш:

 – Талебелернинъ лугъатларыны зенгинлештирмек – пассив лугъаттаки сёзлерни актив (фааль) лугъаткъа кечирмек, лугъатларына янъы сёзлерни кирсетмек ве лугъатларында олгъан сёзлернинъ маналарыны кенишлетмек (пароним, синоним, антоним, омонимлернинъ устюнде иш, фразеологизмлердеки сёзлернинъ уйгъунлыгъыны ачыкълав, талебелернинъ лугъатларындан авам халкъ, жаргон ве шиве сёзлерни ёкъ этмек.

2.2. Сёз бирикмеси ве джумле устюнде иш: мисаль (нумюне) эсасында мешгъулиетлер боюнджа иш (джумлелернинъ окъулувы ве талили); конструктив мешгъулиетлер боюнджа иш (метинде джумлелернинъ башы ве сонъуны бельгилев, бир фикирни чешит тюрлю джумлелернен ифаделев, 3-4 саде джумлелерден муреккеп джумле япув, схемалар эсасында джумлелер тизюв); иджадий мешгъулиетлер (мевзу, ресим боюнджа, берильген сёзлер ве сёз бирикмелернен сербест джумлелер тизюв).

3. Багълы нутукъ (метин) устюнде иш бойле мешгъулиетлернинъ беджерилювини козьде тута.

Мисаль (нумюне) эсасында мешгъулиетлер метинни мундериджесине якъын гъайрыдан икяе этюв ве беян.

Конструктив мешгъулиетлер – метиннинъ мундериджесини къыскъартып гъайрыдан икяе этюв ве беян.

Иджадий мешгъулиетлернинъ чокъ чешитлери бар: иджадий икяе этюв ве беян; козь этювлерни, берильген метиннинъ башы я да сонъу, планы, ресими, мевзусы боюнджа гъайрыдан агъзавий икяе этюв; масалларнынъ импровизациясы ве драматизациясы.

Бугунь биз багълы нутукъ (метин) устюнде иш алып бараджакъмыз. Лякин башта эвге берильген вазифелерден бирисини тешкереджекмиз.

Вазифе: Берильген исимлерни чокълукъта язынъыз. Къайд этильген исимлерни келиш, мулькиет, хаберлик ялгъамаларынен тюрлендиринъиз.

Бала, эв, ишчи, къашыкъ, дефтер, бина, терек, агъач, кобелек, инсан, къуш, козь, къурт, тарла, къалем.

Энди исе биз  метин устюнде ишни беджереджекмиз.

Вазифе. Ашагъыда берильген метинни окъунъыз.

Метинге серлева къоюнъыз.

Саде план тизинъиз ве къыскъартылгъан беян язынъыз.

 

– Биз поезднен келеяткъанда, ёлда бир адисе олды, – деди Саадет енге. Поезд акъшам устюнде насылдыр чёллюк ичинде токътагъан эди. Сакъчылар къапуларны ачмагъа изин бердилер, амма кимсени ерге тюшюрмедилер. Тезден кетеджек экенмиз. Дейджегим, балалар тазе ава алсынлар, деп оларны къапугъа якъынджа отурттылар. Докъуз-он яшларындаки бир балачыкъ, къопкъаны бошатмакъ ичюн, вагондан ашагъы тюшти. Ашагъыда бираз эгленген сонъ, сен де тюшмек истегенсинъ. О бала сени котерип тюшюрген. Бу арада, не олгъан не олмагъан, ананъ буны эслемеген. Вагоннынъ дигер тарафындан къаршыдан келеяткъан поезд кечип башлагъанынен бизим поездимиз еринден къыбырдады. Къопкъа алып тюшкен балачыкъ аман вагонгъа мине ве сени унута. Тек поезд кетип башлагъанда, адамлар демирёл четиндеки бир тёпечик устюнде тургъан баланы корип къычырыштылар. Поезд баягъы сурьат алгъан эди. Ананъ бирден абдырады, сени ашагъыда корьген сонъ, кийик сеснен къычырды, озюни вагондан атаджакъ олып ынтылды, кене яхшы, адам туттылар. Чюнки поезд насылдыр эниш ернинъ четинден кетип башлагъан эди. Эгер аткъан олса, дос-догъру ташлы чукъурларнынъ ичине тюшеджек эди.

О, къычыра-къычыра сеси чыкъмайып къалгъанда, байыр артындан, устюне къара япынджа, башына къара къалпакъ кийген ат устюнде мыйыкълы адам чыкъып кельди. Ат ойнакълай, киши исе ат устюнден отургъан алда, Диляверни тутаджакъ олып, элини узата. Дилявер, къачаджакъ олып чапкъан вакъытта, сюрюнип йыкъылды, еринден тургъанынен ат устюндеки киши онынъ сыртындан къапкъачлап тутты, штанынынъ тасмаларындан чекип котерди ве огюне отуртты. Киши Диляверни бир туткъан сонъ, бир даа йибермеди. Ат чапа, амма ёл тегиз дегиль. Дерели-тёпели. Киши атны демир излер арасына алып чыкъкъан сонъ, о тез ве тегиз чапты. Дилявер поезднинъ артындан анасына догъру чапаяткъанларыны анълады. О не къадар вакъыт ат устюнде кеткенини бильмей, лякин отургъан ери ве о киши туткъан сырты агъырып башлады. О кене агълады. Бир маальде ат поезд излери арасындан чыкъып, кене ашагъы тюшти. Ашагъыда ёл тегиз, поезд исе якъын эди. Онынъ тасырдысы ве андаки адамларнынъ къычырувлары эшитильмекте. Киши атны айдаштырды, поезд исе явашлады. Олар энди энъ арттаки вагоннен ян-янаша чапмакъталар. Вагоннынъ къапусы артынадже ачыкъ. Андан эр кес татарджа къычыра ве элини узата. Олар вагон къапусына якъын кельгенде, Дилявер: «Бу бизим вагонымыз дегиль!», – деп къычырды. Амма киши бунъа къулакъ асмады. Ат энди вагон къапусы янында чапа, фышкъыра, онынъ тени сув олды. Мыйыкълы киши де, Дилявер де о якъкъа-бу якъкъа таялар. О, Диляверни штанындан, кольмегинден туткъан алда бир элинен вагон къапусындан узатылгъан онъларнен къоллар бетке узатты. О къолларнынъ башта бириси, сонъра дигери Диляверни къапкъачлап туттылар. Къоллар эп чокълаштылар. Бала поезд тышында бираз салланып тургъан сонъ, къоллар оны вагон ичине чекип алдылар.

Дилявер, яйгъара къопарып, анасыны къыдырды. Анасы бу вагонда ёкъ.

– Бир чаре этип, бу баланынъ анасына хабер этмек керек, о заваллы анда делиредир, – деди бир къартий.

– Насыл хабер этмек мумкюн? – деди беяз сакъаллы къарт.

– Поезд токътамагъандже бунынъ чареси ёкъ.

Ниает, поезд токътады (406 сёз).            А. Османдан

Эвге вазифе:

1. «Ниает, поезд токътады...». Халкъымызнынъ башына кельген бу фаджианы корьген сой-соп, къомшулар, таныш инсанларнен къонушып, оларнынъ такъдирлеринен багълы малюматыны къулланып, метинни девам этинъиз.

Тевсие этильген эдебият:

1. Алиева Л.А. Къырымтатар тилини огретюв усулшынаслыгъы. – Акъмесджит: Къырымдевокъувпеднешир, 1998. – 128 с.

2. Яяева А.М. Къырымтатар тилинден девлет нетиджелев аттестациясы ичюн иджадий вазифелер иле беянлар джыйынтыгъы: окъутув къырымтатар тилинде алып барылгъан умумтасиль мектеплерининъ 11-инджи сыныфы ичюн (толдурылгъан ве кенишлетильген 3-юнджи нешир). Учебное пособие / А.М. Яяева, Х.В. Велишаева, Н.М. Яяева. – Симферополь: КъДжИ «Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты», 2013. – 164 с.