Темекілік ауыспалы егістері. 5 страница

Егер агротехникалық әдістер онтайлы кезенде және жоғары сапамен жасалса, өсімдіктердің өсіп-дамуына қолайлы жағдай туады, ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі артады.

Далалық жұмыстардың сапасын бақылау дегеніміз агрономиялық қызмет жағынан агротехникалық талаптардьщ орындалуын үнемі бақылау.

Аңыздарды сыдыра жырту. Аңыздарды сыдыра жыртқанда өндеу терендігін, арамшептерді кесу дәрежесін, топырақтың қопсуын және танаптың тегістігін бақылайды.

Әндеу тереңцігін агрегатгың бірінші бақылау жолында, ол 20-30 м өткеннен кейін металды немесе ағаш сызғыпшен тексереді. Сызғыш кіргізетін жерді сәл тегістеп тығыздайды. Өткен жол ұзындығынан 25-30 өлшемнен кем болмау керек, Өвдеудің орташа фактілі тереңдігі берілген тереңціктен 2 см-ден аспау керек. Дискілі батареяның көлденең біркелкілігін бір батареяның жолынан көлденең өндеу тереңцігін өлшеп анықтайды. Ауытқу ±1 см-ден аспау керек.

Сыдыра жыртқыш өткен қатар білік арасының биіктігімен өңцелген танап бетінің тегістігі анықталады, ол 8-10 см-ден аспау керек.

Кесілген және кесілмеген арамшөп санын алқабы 1м² (Іхім) рамка шегінде саналады. Рамкалар 10-15 орыннан кем емес жердің диагоналінен алынады. Арамшөптердің қиылу дәрежесін (Сп) мына формуламен анықтайды:

Мұнда, П - қиылған арамшөп саны, дана/м²,

Н - қиылмаған арамшөп саны, дана/м².. Жырту сапасы тереңдігінен, тегістігінен, тон кесектілігінен, өсімдік қалдықтарының толық енгізілуінен, аудару дәрежесінен, атжал болмауынан бағаланады. Өндеу терендіпя қарық әлтегііппек кемесе сызғыішіек ашық, қарықта (31-сур^е5/ және жыртылған жердің диагоналынан анықтайды. 15-20 өлшемнен кем болмау керек.

32 сурет Топырақ бетінің тегістігін 10 метрлі болуы бар баумен анықтау. А. Негізгі орнындағы бау тартылып тұр Б. Өңделеген танаптың бедерінің бау қайталайды.

Жыртылған жер бетінің тегістігін бау және рулетканың көмегімен 32 сурет анықтайды. Жыртылған танапта бір- бірінен 10 м қашықтыққа екі қазықша қояды. Олардың арасына ұзындығы 10 м бау салады, ол топырақ тегіс еместігін түгел қайталайды. Екінші қазақшаға жетпейтін бау бөлігі жалпы ұзындыққа пайызбен көрсетілетін тегіс еместік коэффициенті болып саналады.

33 сурет. Профилеметр арқылы (а) және сызғыш арқылы (б) топырақ бетінің айдарлығын анықтау, ұзындығы сәйкес 2 метр жөне 50 см. 1. жанынан қарағанда. 2. үстінен қарағанда.

Егіілің ірі кесекін көзбсн және алқабы і м² квадратты рамканың көмегімен бағалайды. Рамканы егістіктің үстіне салып, келденеңінен 5 см-ден ірі агрегаттар алып жатқан алқапты санайды. Дм²-пен көрсеті жөн ірі кесекгер алып жатқан рамканың жалпы алқабынан пайызбен көрсетілген алқап Ф¹кесектік болады. Ол 15%- дан аспау керек.

Танап бетікің айдарлығын айдар бкіктігік сызғышпек арқылы анықтайды. Ол үшін топырақ бетіне рейканы (профилеметр болмаса), сосын айдардың астынан рейкаға орташа мәні 7 см-ден аспау керек.

Жырту сапасының басқа көрсеткіштерін (қыртыс аударымы, длдықтар енгізілуі, атжалдар болуы) жыртылған танаптың

Диагоналі анықтайды.

Қопсыту- Қопсытқыштардың жұмыс сапасын өңдеу терендігіне, қарық түбінің тегістігіне, арамшөптердің толық кесілуіне және егістік атжалдығына қарай бағалайды.

Өндеу тереңдігін өлшеу үшін топырақ бетін тегістеп сызшшты қатты жерге дейін кіргізеді. Өлшемдердің орташа мәні 20 өлшемнен кем емес) берілген терендіктен 1 см-ден артық ауытқымау керек.

Топырақтың культивация жасалынған қабаттың түбі

34 сурет. Рейка және сызғыш көмегімен культиватормен өңдеген қабаттың тегістігін бақылау,

Қарықтың түбінің тегістігін сызғыш пен рейка арқылы анықтайды. Ол үшін екі-үш жерден топырақтың борпылдақ қабатын алады, қарықтың түбіне сызғышты салады (культиватордың алымының барлық еніне. Түбінін, тегіс еместігі 1 см-ден аспау керек (34 сурет). Арамшөптердің кесілу толықтығы алқабы 1 м² рамканың шегінде кесілмеген арамшөптердің санауымен бақыланады. Сондықтан кесілмеген арамшөптер саны 1-3-тен аспау керек. Беткі қабаттың айдарлығын, қопсытудың басқа әдістегілеріндегідек басқа әдіспен 2-3 жерде бақылайды: профилеметрмен немесе сызғышпен агрегаттың жүрген жолына көлденең болады.

Отамалы дақылардың қатараралық ендеулері. Қатараралық Культивацияның сапа көрсеткіштеріне қопсыту тереңдігі, қорғау аймағының ені, мәдени дақылдарға зақым келтіру дәрежесі. арамшептерді қию дәрежесі жатады.

Культивация тереңдігін тексеру үшін қатартопырақты тегістейді, қорғау аймағына рейка қояды өнделген жерге сызғышты қатты жерге дейін енгізеді. Рейканыңастынғы жағынан қатараралықтың үш жерінен, кулътиватордың толық енінен қопсыту терендігін өлшейді, өндеудің тереңдігін есептейді. Ол берілген теренділіктен ауытқымау бір жақты табан үшін Ісм, жебе табан, қопсытатын табан 2см. Культиватордың жұмыс мүшелері қалдырған орташа тереңдігі гонның ұзындығымен өлшенеді. Ол 4 см-д аспау керек.

Бақылау аймағының енін гонның ұзындығьшен 3 жердең бақылайды. Қорғау аймағы қатардың ортасынан 10-15 см болу керек. Берілген қорғау аймақтың орташа енінен ауытқуы 2 см-ден аспау керек. Мөдени дақылдардың зақым келу дәрежесін анықтау үшін агрегат өткенге дейінгі қатардағы өсімдік саньщ және агрегат өткен соң зақым келген өсімдік санын санайды. Зақым келген өсімдіктер санын пайызбен бақьшайтын қатардың ұзындығывдағы жалпы санына көрсетіп, агрегатпен жасалынған өсімдіктердің зақым келтірілуін анықтаймыз.

Бірінші және екінші өңдеулерде ол 5-7%, кейінгілерде 15-20% - дан аспау керек. Өнделген алқаптың еніндегі барлық арамшөптер кесілген болу керек.

Тырмалау. Тырмалаудың сапасын үш негізгі көрсеткішпен анықтайды: өндеу терендігімен, топырақ кесектігі және бетінің тегістігімен. Копсыту тереңдігін сызғышпен танаптың диагоналымен алдын ала сәл топырақ бетін тегістеп 10 жерінен өлшейді, орташа тереңдіктің берілгеннен ауытқуы 2 см-ден аспауы керек.

Танап бетінің тегістігін көзбен анықтайды немесе сызғыштың көмегімен кем дегенде 10 жерден участок диагоналынан айдар биіктігін немесе қарық терендігін өлшейді. Ол 4 см-ден аспау керек.

Кесектер болуын кем дегенде 10 жерден загон диагоналінен 1 м² алқапты рамка қойып және рамканың ішіндегі диаметрі 5
см-ден ірі кесектерді санап анықтайды. Кесек саны 5 дана/м –тан аспау керек.

Өскін кейінгі тырмалау. Кәдімгі егістіки тырмалады бағалауға қолданған көрсеткіштерге қосымша, өскін шыққаннан кейінгі тырмалауды бағалау үшін, далалы дақылдардың әскікдсрікс зақым келуік текеереді, ол аспау керек.

Топырақ қорғау техникасы мен өндеудің сапасын бақылау.

. Топырақ қорғаушы машиналар жүйесінің бәріне қойылатын •негізгі талап топырақта кесекті құрылым жасау, топырақ бетін Еданималды шандандыру және өсімдік қалдықтарын қалдыру.

Топырақ өңдеу үшін негізгі топырақ қорғаушы машиналар

Топырақ өндеу түрлері	Ауылшаруашылық машиналар маркасы мен аты
Таяз жазықтілігшті өңдеу 7-8 см, 6-12 см	Жазықтілгішті культиватор КПШ-9, КПШ-11,КПШ-5, Ауыр культиватор КТС-10-1,КТС-10-2 штангалы дискілерімен Машиналар ОП-8,ОП-12
Терең жазықтілгішті қопсыту	Жазықтілгішті – терең қопсытқыштар КПГ-250А, ПГ-3-100, ОП-3-5
6-8 см тереңдікке культивация	Штангалы культиваторлар КШ-3,6 А, КЛШ -10,КЛШ-16
Көпжылдық шөптердің қыртысын аудармай өндеу	ОПТ-3,5 машинасы
Топырақтың бетін өңдеу	Инелі тырмалар- мотыгалар БИГ-3А, БМШ-15,БМШ-20, Сыдыра жыртқыштар ЛДГ-10А, ЛДГ-15, ЛДГ-20 сфералы және тегіс дискілермен
Жүгеріден кейін топырақты дискілеу	Дискілі тырма БДТ-10, дискілі ауыр тырмалар БДТ-7, БДТ-10 БДН-3
Тілу	Тілгіштер ЩН-2-140, ЩН-5-40
Чизелдеу	Чизелді соқа ПЧ – 4,5

Топырақ өндеу үшін негізгі топырақ қорғаушы машиналар Тмырақ өндеу түрі жылжып отырып тіреудің ізінен 25-30 см аралықта 0,5 см-н бөлуі бар стерженді кем дегенде 20 жерде кіргізеді. орташа мәні берілгеннен егер қопсыту тереңдігі 16 см-ге болса 1 см-ден, егер қопсыту тереңдігі 30 см болса 2 см-ден керек. Өвдеу тереңдігінің орташа мәнін 25% топырақ қопсығаны үшін азайту керек.

Өңдеу терендігінің тұрақтылығы қопсыту терендігін өлшеу негізімен анықталады. Ол үшін қопсыту терендігінің ең темеңгі және жоғарғы мәнін тауып, оны 25% азайтамыз, яғни 0,75 коэффициентіне көбейтіп шын қопсыту терендігін табамьіз Саналған мәліметгер берілген қопсыту терендігінен 4-5 см-ден аспау керек.

Аңыздардың зақымдану дәрежесін анықтау үшін табан тіреуінің өнімен өнделген жердің енін өлшейді, ол зерттелген жердің шетіндегі тіреулер іздерінің арасына қосу жұмыс органының еніне тең болады. Сосын тіреу іздерінің енінің өлшемдерінің мәнін қосып, 100 көбейтеді де өңделген жердің жалпы еніне бөледі. Осы көрсеткіш аңыздың зақымдану дәрежесін пайызбен сипаттайды. Қопсыту терендігі 16 см-ге дейін болса 10-15% және қопсыту терендігі 30 см-ге дейін болса 15-20%-дан аспау керек.

Жазықтілгіш өткеннен кейін, табан тіреулерімен агрегат өтіл ұштасқан жерлерде пайда болатын танап бетінің айдарлылығын айдарларды елшеу арқылы анықтайды. Сонымен қатар табак еткен жердегі қарықтардың терекдігін елшейді. Айдарлар 5 см-ден темен болу керек, табан тіреуі өткен жердегі қарық ені 15-20 см, қарықтар терендігі —8 см-ден аспауы керек.

Атжалдардың болмауын әдетте көзбен анықтайды, бірақ дәлдік үшін олардың алқабын санап жалпы өнделген алқапқа пайызбен келтіруге болады. Атжал саны 0,1% - дан аспау керек.

Ұштасып жабылған жердің сақталуын бір сменада өнделген учаскенің 15-20 орнында анықтайды. Ол үшін агрегаттың кершілес өткелдеріндегі жазықтілгіштің шеткі тіреулерінен қарықтардың орталарының арасындағы енді өлшейді. Ұштасып жабылған жердің көлемін жазықтілгіштің тіреулерінің арасындағы базистік енінен ұштасқан қатар арасынын мүлкін анықталады.

Ұштасып жабылған жерде олардың агрегатының өткелдерінің ені 10 м болса ойдағыдай болғаны.

Арамшөптер кесілу сапасын диагоналымен жүріп отырып алқабы 1 м² рамканы салып отырып учаскенің 3-5 анықтайды. Арамшөптер түгел кесілген болу керек.

I Инелі тырмалармен тырмалау. Инелі тырмалар жұмыс рапасын қопсыту тереңцігшен (см), аңыз санынан (дана/м²), (Гатылу дәрежесінен (%), беткі қабаттың тегістігінен (см), атжал г,алуынан анықталады.

Қопсыту терендігін учаске диагоналінен 20-30 м сайын 20 герде өлшейді. Орташа тереңдікті 15-20% азайтады (қопсу саны). Қопсудың орташа санынан ауытқуы 1 см-ден аспау керек. І Сақталып қалған аңыздарды санау үшін 3-5 жерде өндеуге дейін және агрегат өткен соң алқабы 1 м² рамканы салып анықтайды. Өндеуден кейін қалған аңыздардың негізгі олардың санына қарағандағы пайыздың мөлшерін анықтайды. Зақым келу дәрежесі 20% аспау керек. Топырақтың уатылу дәрежесі ірі алып жатқан (5 см ірі агрегаттар) алқабын санау жолымен анықталады. Ол сан жалпы алқаптан 20%-дан аспау керек.

Беткі қабаттың тегістігі сызғыш және рейка арқылы тырмалардың секцияларының ұштасқан өткелдерілде және агрегаттардың қатар өткелдерінде 20 нүктеде, айдар биіктігін өлшеу жолымен анықталады. Айдарлардың орташа биіктігі 4-5 1 см-ден аспау керек.

Атжалдар көзбен немесе атжал алқабының жалпы өнделген учаскенің алқабына қатынасымен анықталады.

Шұңқырлау. Шұңқырлау сапасы шұңқырлар тереңдігінен, бір қатардағы шұңқыр арасындаш бөгет енінен, агрегаттың I қатар өткелінің арасындағы ұштасқан алқап енінен, атжал I болуымен бағаланады.

Шұңқыр терендігі агрегаттың енінен 0,5 см сайын және I өнделген учаскенің диагоналінен 20-30 м сайын 10-15 рет сызғыпшен өлшейді. Алынған орташа мән 2 см-ден аса ауытқымау керек.

Бір қатардағы шұңқыр арасындағы бөгет ені сызғышпен анықталады. Ол 90 см-ден кем болмау керек.

Агрегаттың қатар өткелдерінің арасынан ұштасқан алқаптар ені (шұңқырсыз) 45 см-ден аспау керек. Атжалдар өңделген алқаптан 2% аспау керек.

Тілу. Тілу сапасы куыс терендігінен. онын енінен және агрегатың қатар өткелдерінің қуыстарыньш арасындағы Қашықтығымен бағаланады.

Қуыстың тереңдігі мен енін 10-15 жерден 90-80 м сайын Учаскекің дкагоналінек сызшшгіен өлшейді, кейін орташа саньш есептеп шығарады. Қуыстың берілген терендігінен ±2 см-ден, ені і!,5 см-ден аспау керек. Ұштасқан өткелдердегі қуыстар арасының ауытқуы 15 см-ден аспау керек. Сонымен беткейдегі қуыстарды кесуінің бағытын (беткейге көлдеңе жасалу қажет) және атжалдардың болуын ескеру қажет.

Дәнді дақылдарды себу. Себу сапасын себу мөлшеріңщ тұрақтылығынан, дәнді енгізу тереңдігінің біркелкілігінен үштасқан қатар аралығының ұстамдылығынан, қатарлардьт тіксызықтығынан және атжалдардың болмауымен бағаланады.

Себу мөлшерінің уақытта тұрақтылығын тұқым шығыньімен және себілген алқабымен салыстырып бақылайды.

Себу мөлшерінің алқапта тұрақтылығын анықтау үшін гон ұзындығынан 1 метр жерде себілген дән санын санайды. Сепкіштің бір өткенінің ішіндегі барлық қатарлар тексеріледі, Себу мелшерінен ауытқу ±1,5% дан аспау керек.

Дәннің себу терендігін сызғыш көмегімен (35 сурет) өлшеп анықтайды. Ол үшін трактордың тіркеме доңғалақтарының ізімен келе жатқан бірнеше сошникпен жасалған ұзындығы 10-12 см қарық жасалынады. Дән орналасу терендігін кем дегенде 10 жерден өлшейді. Дән енгізу терендігінің орташа мәні берілгеннен айырмашылығы ±1 см аспау керек.

Агрегаттың екі ұштасқан өткелі мен тиісті қатараралық немесе екі ұштасқан сепкіштердің енін тексеру үшін сощы сошник қарықтарын ашып, дәнін табады, 10-15 жерден қатар арасын өлшейді және олардың орташа мәнін табады. Түйіскен қатар аралық енінің мәні сепкіш ішіңдегіден 20% дан аспау керек,

Өскін пайда болған соң қитақтар көрінеді, олар дереу себіледі. Дәнді дақылдарды себуте жалпы талап шаруашылықта бірнеше сұрып тұқымын қолдану қажетгілігі мен агрегатты баптағанда және танаптағы жұмыстардың технологаялық тәртібін

қатал сақтаумен жиынтықталады. Вегетациялық кезен ұзақтығынан және экологиялық икемділігінен ерекшеленетін 2-3 сұрып болғаны орынды. Құрғақшұлықты және нысапты құрғақшылықты далада орташа пісетін жөне ортадан кеш пісетін жаздық бидайдың сұрыптарының салыстырмасы 1,5:1, орманды далада 2.3:1 болғаны дүрыс.

35 - сурет. Сызғышпен дән себу теревдігін анықтау.

Отамалы дақылдарды себу (жүгері). Себу сапасын смена бойы бірнеше рет агрегаттың үшінші жане тертінпіі өтуінен кейін жүмыс басында және басқа учаскелерге көшкенде жасалады. Себу сапасы тұқымның себу терендігінен, ұядағы немесе қатардағы тұқымдардьщ нақты санынан (нүктелеп себу өдісінде) бір еткел ішіндегі ұялардың көлденең қатар тік бағыттығынан және ұштасқап өткелдегі олардың үйлесуікек, кегізгі және түйіскен қатараралықтардың енінің ұстамдылығынан бағаланады. Тұқым енгізу терендігін әр қатарда бір ауысымда 4-5 рет тексереді. Абайлап ұяны кемесе.қарықты ашады, тұқымдарды тапқасын алдын ала рейканы ұяға немесе қарыққа көлденең қойып сызшшпен тұқымдардың орналасу тереңдігін өлшейді. Тұқымның орташа енгізу терендігі берілгеннен 1 см-ден аспау керек.

Тұқымдарды енгізу терендігімен бірге ұяларда немесе қума метрде (нүктелеп себу әдісінде) кем дегенде 10 рет қайталымда тұқымдардың үймелігін және санын анықтайды. Егер ауытқушылық болса, себілетін дискіні тандау жолымек себу мөлшерін реттейді. Жүгепікі нүкгелеп сепкекде қатардағы тұқым арасындағы қашықтық тұрақтылығын тексереді.

Ұялап сепкенде көлденең және ұзыннан бағыттарында ұялардың созылып орналасуын тексереді; көлденең бағытга созылуы 4-5 см болуы мүмкін,ұзыннан 5-11см-ден аспау керек.

Көлденең ұялардың тік бағытын ұяларды ашып олардың ортасына қазық қойып орналастырады - бір өткелдің ұялардың тік сызықтан жылжуын анықтайды. Ол 5 см ден керек. Кері жағдайда сошник қақпағын реттейді.

ұштасқан өткелдегі келденең қатардың сәйкес шпагат тарту жолымен анықтайды,

Түйіскен қатар аралықың енін сызғышпен өлшейді қажеттіден мүмкінді ауытқуы 5 см- ден аспау керек.

7 Ауыспалы егісте топырақты өңдеу жүйесін құру.

Бұл бөлімнің жұмысын аяқтағанда студенттер алдында құрған ауыспалы егістер үшін топырақты өндеу жүйесін құрады. Жазуды келесі түрге келтіреді.

45. Ықтырмалы сүр танапты өңдеу технологиясы

№	Өңдеу әдістері	Сапа көрсеткіштері	Өңдеу кезеңі	Құрал маркасы	Агрошараның қажеттілігі
	Культивация немесе тырмалау	8-10	Алғы дақыл жинаған соң	КПШ-9 ОП-8 БИГ-3 БМШ-15	Арамшөптерді құрту үшін және топырақты қопсыту үшін
	Суперфосфат енгізу	60-90 см	Көктемде бірінші культивацияға дейін мамырдың бірінші бөлігі	СЗС -2,1 ГУН-4	Өсімдіктер қабылдай алатын фосформен топырақты байыту

	Культивац ия	Тереңцігі 8-10см	Арамшөп өскіндері	КПШ-9 КПЭ-3,8,	Арамшөптерді жою үшін
ОП-8
ОП-12,
КТС-10-

	Культивац ия	теревдігі 8-10 см	Арамшөп өскіндері	КПШ-9 КПЭ-3,8	Арамшөптерді жою үшін \|
қаулап	ОП-8
шыққанй	ОП-12
а(18-	КТС-10-
23.06)
	Культивация	терендігі 6-8см	Арамшеп-тер өскіндері	ОП-8, ОП-12 КПЭ-3,8	Арамшөптерді жою үшін, ықтырмалы өсімдіктерді егуге
қаулап	топырақты
шыққанда	дайындау үшін
5-10.07	.
6	Қышадан	Себу нормасы	5-10.07	СЗС-2,1 СКН-3	Катоктау үшін, жел
	үш. қатарлы ықтырма егу	500-600 г/га, себу терендігі 4-5см			эрозиясынан топырақты сақтау үшін І
	Культивация	тереңдігі 8-10см	Арамшөптер	КПШ-9 КПЭ-3,8	Арамшөптер 1 жою үшін
пайда	ОП-8
болғавда	КТС-10-
25-30.07
	Терең қопсыту	тереңдігі 25-27см I	15-20.08	ПГ-3-5 КПГ-250	Топырақ жыртылатын қабатының
құрылысын реттеу
және арамшөптерді
\| жою үшін