Етсіз немесе миеленсіз

· Симпатикалық ЖЖ талшығына жатады.

· Өстік цилиндрі текшванн қабығымен қапталған

· Миелин қабығы және Ранвье үзсі болмайды.

3. Жүйке талшығының физиологиялық ролі.

Жүйке серпіністерінің таралуында негізгі ролді өстік цилиндірдің плазмалық мембранасы атқарады.

Миелин қабығы негізгі 2 қызмет атқарады.

Электорлы изолятор - миелин қабығы мепидті табиғатты болғандықтан, иондарды өткізбей, электірлік токтық пайда болып кедергі жасайды. Осы қабықтың арқасында қозу етті ЖТ-да миелин қабығы жоқ жерде, яғни Ранвы үз-де туады. Бұл жүйке серпіністерінің таралуы механизмде үлкен роль атқарады.

Трофикалық қызметті -өстік цилиндрдегі зат алмасу проц-не қатысуы. Миелин қабығы АХ типтес физиология белсенді заттар түзде үлкен роль атқарады. Шванн қабығы - өстік цилиндірдің өсуі мен ондағы зат алмасудың реттеуінде қатысады.

4. Жүйке талшығының өтілуі.

Етті және етсіз ЖТ ай-ң бар:

1 Етсіз, миеленсіз жт қозу үздіксіз түрде таралады, яғни мембрананың тұла бойына 1 қозған бөлімнен жақындағы бөлімге беріледі.

Импульс етті ЖТ миелин қабығымен қапталған жері арқылы секіріп, яғни сальто----лы; скачко образный. Поженциал тек Ранвье үзілісінде пайда болады. Үзіліске дейінгі аралықтар қозбайтын болып табылады.

3. Миеленді, миеленсіз талшықтар бойымен қозудың тарау ерекшеліктері.

Миеленді талшықтаро қаңқа бұлшықетті мен сезім мүшелерінің қамтамасыз етеді. Жүйке құрамывна енеді. Етсіз ЖТ-ң миеленуі қабықшасы болмайды, олар бір-бірінен Шванн клеткадан оқшауланған. Етті, миеленді талшықтар миеленді қабықшамен жабылған өстік цилиндрден тұрады. Миеленді қабықша біркелкі аралықтан соң үзіледі де Ранвье аралшықтарын түзеді, осы Ранвье арақашықтықта миелен қабығы байламайды.

Жүйкелік талшықтардың жіктелуі.

ЖТ құрылысы ӘП-ң ұзақтығы, қозу өткізу жылдамдығы бойынша негізгі үш түрде бөлінеді.

АВ-миеленді.

С-миеленсіз.

А типтес талшық өз кезегінде. Аα; Аβ; АА; А сигма деп бөлінеді.

А типтес талшығы миеленмен қапталған;

d = 3-22 мкм; қозуды өткізеді V = 12-120м/с тең Аα(V-70-120м/с)- өте жуан талшық, қозулды жұлынның қозғалу жүйкелік орталығынан қаңқа бұлшықеттіне, одан осы орталыққа сай рецепторларға жоғары жылдамдық пен таратады.

АВ=40-70 м/с АЈ-15-40м/с; Асигма 5-15м/с;

В типтес талшықтарының d= 1-3 мкм; V=3-18м/с;

Бұл талшыққа вегетативті жүйке жүйесінің преганелионарлы талшықтар жатады.

С типтес талшыққа симпатикалық жүйке жүйесінің посганглионарлы талшығы тән. Оның d-рі өте кіші, имп—і тарату жылдамдығы 3м/с артық емес.

ЖТ негізгі екі топқа бөлінеді:

а. Етті, миеленді.

б. Етсіз, миеленді.

1. Қозудың таралу заңдары.

1. Талшықтың анатомиялық және физиологиялық үздіксіздігі. Кез-келген ЖТ-ң келуі немесе кез-келген жарақатында, оның өткізгіштігі бұзылады- бұл анатомиялық бұзылу ЖТ-ң тосқауылында да өткізгіштік бұзылады мысалы: Nа каналының тетрадотоксинмен тосқауылы; жүйкенің эфирмен иовок-н тосқауылы, бірден салқындау- бұл физиологиялық бұзылу.

2. Жүйке бойынша қозудың екі жақты өтілуі ЖЖТ-ң тітіркендіргенде, қозу жүйке бойымен және орталыққа, шетке екі жақты тарайды.

3. Оқшауланған қозуды өткізу шеткі жүйкеден импульстер бір талшықтан келесі талшыққа өтпейді, әрбір талшыққпен оқшауланып таралады.

4. Жүйке- шаршамайды. Себебі қозу кезеңдегі энергияның жұмсалуына төмендеумен байланысты.

5. Қозу мен тыныштығы жүйкедегі химиялық өзгерістер.

Тыныштықта жүйке О₂ қолданып, СО₂ бөледі. Егер жүйке бөлігін азот атмосферасына ендіріп, қалған бөлігін ауада қалдырса, онда бірер температурадан соң О₂-сіз қалған бөлігі теріс зарядталады. О₂ ортада зат алмасуы процесі бұзылып Nа-к насосының қызметті төмендейді1,5 сағынан соң жүйке бойымен өтпейді. Ал жүйкені атмосфераға қайта әкелсе, онда қозуды өткізу қаблетті қалпына келеді. Жүйкенің қозуы О₂ көп жұмсайды. Тітіркенуіш уақытты ұлғайған сайын О₂ тууы өседі. Сонымен қатар, энергия толы байланыстар АТФ пен реатинфосфат ыдырауы көтеріліп, сүт қышқылының түзілуі жоғарылдайды. Қозу кезінде белоктың алмасуы көтеріледі де. Аммиак бөлінеді.

- Нуклейн қышқылы мен фосфалинид ыдырайды.

- АХкөтеріледі-мысалы: жжж көтеріледі; қозу өткі көтеріледі; қозғыштығы жоғары.

- СЖЖ етсіз талшықтың норадри көтеріледі.

5. Жүйкелік талшықтар.

Жүйкелік. серпіністер таралуы.
ЖТ жіктелуі.

Жүйкенің негізгі қызметті-р →ОЖЖ → шетке.

Жүйке немесе жүйкелік баған бірнеше ЖТ тұратын кұрделі құрылым.ЖТ Жүйке клеткасының өсінділері болып табылады ЖТ 2-ге бөлінеді:

І ЖТ жіктелуінді:2-ге бөлінеді.

1.Етті, миелинді.

2. Етсіз миелинсіз.

ІІ Қозуды өткізу жылдамдығы;ӘПкезеңдірінің ұзақтығы және құрылысы бойынша ЖТ 3 негізгі түрге бөлінеді:

1.А және В –миеленді;2:С-миеленсіз.А түрі келесі түрде бөлінеді.

Аα; Аß; Аα; Асигма.

А типтес ЖТ - ď-3-22 мкм: қозуды өткізу жылдамдық=12-120 м/с. Миелен қабығымен қапталған.

Аα ЖТ;

- 70-120М/С

- өте жуан

- қозуды жоғары жылдамдықпен өткізеді;

- қозуды жұлынның қозғалыс жО қаңқа бұлшықет жеткізеді және анық рецептін сәйкес жО жеткізеді.

Аβ ЖТ:

- 40-70 м/с

А гамма:

- 15-40 м/с

А дельта:

- 5-15 м/с; d=төмендейді

В типтес ЖТ:

- 3-18 м/с

- миелинді

- ВЖЖ преганглионарлы талш.б.т.

- d=1-3 мкм

С типтес ЖТ:

- миелинсіз

- d=төмендейді

- 3м/с төмен емес

- ВЖЖ постганглионарлы талш. Б.т.

- ауру мен жылу рецепт. Афф-ті.

6. Қозуды өткізу заңы.

Жүйкеде қозу өткізу заңы.

Талшықтың анатомиялық және физиологиялық үздіксіздігі.

ЖТ Кез-келген жарақаты кесілуі ЖТ жүйке серпіністерінің өтілуін бұзады – ЖТ анатомиялық бұзылуы деп аталады.

ЖТ қозуды өткізуінің бұзылуы ЖТ тостауылында байқалады.

Сонымен қатар организмнің бірден суықтауы немесе қызынып кетуінде де ЖТ жүйке серпінісінің өтілуі бұзылады – ЖТ физиологиялық бұзылу.

Жүйке юойынша қозудың екі жақты таралуы.

ЖТ тітіркендіргенде, қозу жүйке бойымен екі жақты тарайды:

А) орталыққа

Б) шетке

Мысалы: кез-келген ЖТ екі ұшына ӘП тіркейтін аспапты бекітіп қақ ортасынан тітіркендіріп қоздырса, екі аспап та сол жерге ӘП жеткенін көрсетеді.

Бұл ОЖЖ рефлекторлақ доғасы мен жүйке соңынан шетке қозу біржақты

Қозудың оқшауланып таралуы.

Шеткі жүйкеде серпіністер 1 талшықтан келесі талшыққа өтпей, әрбір талшық юойымен таралады және де дәл осы жүйке соңынан жанасқан клеткаға әсер етеді.

1 – мембрана

2 – клетка аралық саңылау.

Жүйке серпіністерінің ЖТ оқшауланып таралуы – клеткаралық саңылауды толтыратын сұықтық кедергісін барынша төмендетуге болады.

Жүйке шаршамайды. Себебі: қозу үрдісі кеіндегі энергияның аз жұмсалуы

Қозудың ЖТ-нан жүйкелендіретін қозғыш ұлпаға клетка – б/ет, бездік, жүйкелік клеткаға өтуі синапс арқылы жүзеге асады.

Синапс - өзара жүйке клеткалары немесе жүйкемен бұлшық еттің түйіскен жеріндегі серпіністер өткізетін арнайы ұласуды айтамыз.

Синапс құрлысы:

3 бөлімнен тұрады.

1. пресинапстық мембрана

2. синапстық саңылау

3. постсинапстық мембрана

Синапс жіктелуі:

І Ұласуына байланысты

a. нейро-нейрондық

b. мионевральдық

ІІ Орналасуына байланысты:

a. ОЖЖ син.

b. ВЖЖ син.

c. Шеткі син.

ІІІ Дамуына байланысты:

a. Тұрақты

b. Динамикалық

ІV Әсеріне, қызметіне байланысты:

a. Қоздырушы

b. Тежеуші

V Қозуды өткізуіне байланысты:

a. Электрлік

b. Химиялық

c. Аралас

VI Нейрон талшығына байланысты:

a. Аксо - аксондық

b. Аксо – дендриттік

c. Аксо - сомалық

d. Сома – сомалық

e. Дендро – сомалық

Екі нейрон арасында серпіністің таралуы химиялық сияқты, электрлік жолы бар.

Химиялық және электрлік синаптың айырмашылығы.

Химиялық

Электрлік

1. синапстық саңылау ені биіктігі 10-20 нм. 2. ҚПСП постсинапстық мембранада түзіледі. 3. синапстық кідіріс 0,2-0,5мс. Ол мед.өтілу t´ ан-ды. 4. қозу 1ж.таралады. 5. постсинапстық пот-ң тууы постсин.мембр.иондық өтк.өзгерту-ң арқасында, олар қозу проц.сияқты тежелуді к.ет. 6. температура өзгеруіне өте сезімтал. Мысалы: көлбақа

1. төменділігі 2-4 нм. 2. пресин.мемб.серпініс постсин.мембр.арқылы баяу тарал-н, ол электроник.д.а. 3. өйткеніпресинапстық мемб.арқ.қозу келесі құр өткен сыртқа таралады. 4. 2 жақты таралады. 5. Ж.серпініс деп-ны туд-н, дәл осы синапс тек қана козу проц.қ.ет.

6. Синапс, құрлысы жіктелуі.

Синапс- өзара жүйке клеткалары немесе жүйкемен бұлшықеттінің түйіскен жерінде серпіністерді өткізетін арнайы ұласуды айтамыз.

Синапс үш бөлімнен тұрады. Пресинаптық мембрана силаптық саңылау постсинапстық мембрана.