Лекция 13. Сазды тау жыныстар

Сазды тау жыныстар олектор жыныстар мен химиялық жыныстар аралық жағдайындағы орынды алады. Тау жыныстар <0,01мм және 30% дан жоғары 0,001мм-дегі бөлшектерден құралған. Барынша жіңішке дисперстілікке сазды аутигенді минералдарға ие. Олар әртүрлі жағдайда пайда болады. Гидрослюдалар үгілудің және мүжілудің бастапқы сатысында пайда болады. Каолинит, монтмориллонит, нонтронит үгілу сатысыныњ неғұрлым терең химиялық олек пайда болуда түзіледі.

Сазды тау жыныстар полиминералды болып табылады. Олар екі топқа бөлінеді: сазды минералдар және олектор түйірлер.

Ең көп тараған сазды минералдар болып: каолинит, монтмориллонит және олектор кездеседі.

Каолинит тобында: каолинит, галлузит, керолит, гарнерит. Монтмориллонит тобына: монтмориллонит, олект, нонтронит, бейделлит. Гидрослюда тобына: гидробиотит, гидромусковит, олектор, олектор болады.

Сазды тау жыныстар электронды микроскопта жақсы кµөрінеді. Каолинит электронды микроскопта алты бұрышты пластик түрінде, олект дұрыс емес пішінде де кездеседі. Галлузит кристалдары анық контурлы ұзарған пішін түрінде. Монтмориллонит көсілген пішінде кездеседі. Нақты анықтау үшін зертеудің кешенді әдісін қолданамыз: рентген, термалды тадау, спектірлі талдау, химиялық талдау және басқа әдістер.

Сазды минералдар ішінде жиі кездесетіні каолинит, монтмориллонит, олектор, сирегірек кездесетін олектор, нонтронит. Континенталды шөгінділерде каолинит, олектор олект нонтронит кездеседі, теңіз жағдайында монтмориллонит, олектор, бейделлит, олектор кездеседі. Сазды тау жыныстардыњ түсі олардың қосындысына байланысты: органикалық қалдықтар қара түсті, олектор мен темір қызыл және қоңыр түсті, хлорит жасыл түсті береді. Саздар әдетте жіңішке – горизонталды – қабатты болады. Құрлымы олекто. Түзлімі қабатты.

Сазды жапқыштар

Жапқыш тау жыныстар коллектор ішіндегі сұйық және газды флюидтерді қоршау кеңістікке шашырап тарауынан қорғап қалады. Сазды қабаттардың негізгі бөлігі, сазды минералдардан құрылады: монтмориллонит, каолинит, гидрослюда. Терең бөліктерде монтмориллонит азаяды, каолинит баяу өзгереді. Ең тұрақтысы гидрослюда және хлорид. Таяз тереңдікте (500 м) саздар жапқыш бола алмайды. Саздарда 500 м тереңдікте ашық кеуектік 30-35 %.Тығыздылық коэф. 0,65-0,7 г/см ³. Тығыздалу коэф. 0,8-0,9 г/см³ болғанда саздар –сенімді экранды қасиеті бар таужыныстарға жатады. Мұндай саздар 1,5-3,5 км тереңдікте кездеседі. Тығыздалу коэф. 1г/см³-ден жоғары болса аргиллитке айналады. Аргиллиттің экрандық қасиеті жоғары, бірақ иілімділігі жоғалып, жарықшақтар пайда болуы қасиетіне ие болады. Жарықшақтар тығыздалу коэф. 2г/ см³ – ден асқанда пайда болады.

Негізгі әдебиеттер: 1 – [129 -140], 2 – [98 -110], 3 – [248 – 303], 4 – [40 – 47]

Бақылау сұрақтары:

4. Кесекті жыныстар қандай белгілеріне оле жіктеледі?

5. Сазды жыныстардың минералдық құрамы?

6. Сазды жыныстар қандай жағдайда қалыптасады?

Дәріс 14

Химиялық және органикалық жолмен пайда болған шөгінді жыныстар.

Химиялық және органикалық жолмен пайда олект немесе хемобиогенді тау жыныстар, заттық құрамына қарай және генетикалық құрамына қарай жіктеледі. Мысалы, тау карбонаты жыныстар биогенді, олектор жєне хемобиогенді болып бөлінеді. Басқа топтарда генезисі әртүрлі болады.

Химиялық және органогенді жолмен пайда олект жыныстарға жататындар: олекторну, аллиттер, ферролиттер, манганиттер, селициттер, фосфатты жыныстар, эвапориттер, каустобиолиттер.