Сацыяльна-эканамічная перыядызацыя гісторыі Беларусі
Еўрацэнтрысцкая (заходнееўрапейская) перыядызацыя
ЦЫВІЛІЗАЦЫЙНЫ І ФАРМАЦЫЙНЫ ТЭОРЫІ РАЗВІЦЦЯ. ПЕРЫЯДЫЗАЦЫЯ ГІСТОРЫІ
У сучаснай навуцы існуюць розныя падыходы да разгляду і вывучэння гістарычнага працэсу:
· Культуралагічны.
· фармацыйны
· цывілізацыйны.
Фармацыйны падыход займаў пануючае месца ў савецкай гістарыяграфіі. К. Маркс распрацаваў перыядызацыю гісторыі чалавецтва на аснове змены спосабаў вытворчасці і грамадска-эканамічных фармацый (першабытнаабшчынны лад, феадальны, капіталістычны, сацыялістычны). Вызначальнай прыкметай пры характырыстыцы грамадска-эканамічнай фармацыі з'яўляецца матэрыяльны спосаб вытворчасці, які разглядаецца ў дыялектычным адзінстве прадукцыйных сіл і вытворчых адносін.
У сучаснай гістарычнай навуцы пануючым з’яўляецца цывілізацыйны падыход. Цывілізацыя лічыцца галоўнай умоўнай адзінкай гісторыі. Сутнасць цывілізацыйнага падыхода заключаецца ў тым, што чалавек уяўляе галоўную каштоўнасць у грамадскія навукі, дазваляе ўлічваць ўсе формы жыццядзейнасці грамадства (матэрыяльныя, духоўныя, культурныя, рэлігійныя і інш.).
Цывілізацыя разглядаецца як гістарычная ступень развіцця чалавецтва
Такім чынам, пры характарыстыцы цывілізацыі за аснову бярэцца цэласнасць матэрыяльнай і духоўнай культуры ў пэўных культурна-гістарычных супольнасцях, кожная якіх развіваецца па ўласцівых ёй законах і робіць свой уклад у сацыяльны прагрэс. У ходзе гісторыі адбывалася прагрэсіўнае, паступальнае развіццё грамадства ад ніжэйшых ступеней развіцця да вышэйшых. Важнейшай прыкметай гэтага працэсу з’яўляецца рост прадукцыйнасці працы, які быў вынікам паступовага паляпшэння і ўдасканалення апылад працы, ведаў і навыкаў чалавецтва.
ПЕРЫЯДЫЗАЦЫЯ ГІСТОРЫІ
У навуковай літаратуры існуюць розныя погляды на перыядызацыю, у пэўнай ступені гэта звязана з існаваннем як цывілізацыйнага, так і фармацыйнага падыхода ў вывучэнні мінулага. У беларускай гістарычнай навуцы вылучаюцца чатыры падыходы да перыядызацыі мінулага:
1. Дзяржаўніцкі, які быў распрацаваны У. Ігнатоўскім
2. Фармацыйны, які панаваў у савецкай гісторыяграфіі
3. Еўрацэнтрысцкі ці заходнееўрапейскі, які быў уведзены ў школьныя праграмы ў 1991 – 1995 гг.
4. Храналагічна-тэрытарыяльны, які разглядае падзеі па стагоддзям, якія адбыліся на пэўнай тэрыторыі.
40 тыс. гадоў да н.э. – V ст. н.э. – Старажытнае грамадства
Канец V ст. н.э. – ХV ст. – Сярэднявечча
ХVІ ст. – пачатак ХХст. – Новы час
З 1918 г. – да нашых дзён – Найноўшы час
Дзяржаўніцкая перыядызацыя Беларусі (па У. Ігнатоўскаму)
1Х ст. – Полацкі перыяд. Першыя дзяржаўныя утварэнні на Беларусі.
Сяр.ХШ ст. – Літоўска – Беларускі перыяд. Утварэнне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага.
1569 г. – Польскі перыяд Утварэнне Рэчы Паспалітай.
1772, 1793 – Расійскі перыяд. Падзелы Рэчы Паспалітай і далучэнне беларускіх зямель да Расійскай імперыі.
З 1917 г. – Савецкі перыяд.
100 тыс.год назад – VІІІ ст. н.э – Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі.
ІХ ст. – 1861 г. – Феадальны лад.
1861 – 1917 гг. – Капіталістычныя адносіны.
1917 – 1990 гг. – Сацыялізм.
1990 г. – Быў абвешчаны пераход да рынка.
1. Прадгісторыя Беларусі: з часоў славянскай каланізацыі Усходнееўрапейскай раўніны і да распаду агульнаўсходнеславянскай старажытнарускай дзяржавы Кіеўскай Русь (першыя стагоддзя 1 тыс. н.э – ХІІІ ст)
2. Заходнерускія землі ў складзе ВКЛ, фарміраванне беларускай народнасці (ХІІІ ст – 1569 г.).
3. Беларускія землі ў складзеРэчы Паспалітай (1569-1795 гг.)
4. Беларускія землі ў складзе Расійскай імперыі. Станаўленне беларускай нацыі (1795-1917 гг.)
5. Савецкі перыяд гісторыі Беларусі. Утварэнне і кансалідацыя беларускай нацыянальнай дзяржавы – БССР (1917-1991 гг.)
6. Станаўленне і развіццё суверэннай Рэспублікі Беларусь (з 1991 г.)
3.
Крыніцы гістарычныя – гэта матэрыяльныя аб'екты, якія маюць сацыяльную прыроду паходжання, адлюстроўваюць гістарычнае мінулае грамадства, уцягнуты ў сферу гістарычнага даследвання і служаць сродкам гістарычнага познання.
На аснове археалахічных крыніц вывучаюцца пытанні сацыяльна-эканамічнага развіцця і заняткаў насельніцтва, эканамічных і культурных сувязей.
Пісьмовыя крыніцы класіфікуюцца па тыпах і відахна заканадаўчыя акты, матэрыялы справаводства, эканамічна-геаграфічныя, гаспадарчае апісанне, статыстычныя матэрыялы, летапісы і хронікі, мемуарную літаратуру, літаратурныя і публіцыстычныя творы,матэрыялы перыядычнага друку.
Лінгвістычныя. Беларуская мова з яе асаблівасцямі дазваляе пры гістарычна-параўнальным вывучэнні казаць аб тым прадстаўнікі якіх этнічных груп насельніцтва ў той ці іншы час жыла на тэрыторыі Беларусі (што знайшло адлюстраванне ў шэрагу тапанімічных назваў і інш.), аб стасунках насельніцтва Беларусі з іншымі рэгіёнамі свету (аб чым будут сведчыць запазычанныя з іншых моў словы).