Семиноманы емдеу жолдары

Операциядан кейін сәуле және химия әдісі қолданады. Тіпті, ісіктің  І- сатысын емсіз, тек бақылау арқылы жүргізуге болады. Ал егер ІІа және ІІв сатысы табылса, онда операциядан соң сәуле, химия беріледі. Бөгелме ісіктің  көлемі лимфа бездерінде 5 см-ден жоғары болса, онда сәуледен кейін қайта қозу қаупі өте жоғары болғандықтан химиотерапиямен қосарлану керек.  

І- сатысында - ем 95,0% (Т₁N₀M₀) жағдайда нәтижелі болады. Ем операциядан (орхэктомия) басталады, одан кейін сәуле шап бездеріне және іш перденің артына, немесе химиотерапия (карбоплатин 1 курс) беріледі.

ІІ- сатысында, ем орхифуникулэктомиядан басталып, одан кейін химия немесе сәуле беріледі. Сәулені 3 курс химиотерапиямен (ВЕР – винбластин, эпирубицин, платиндер, немесе 4 курс ЕР (эпирубицин + платин) алмастыруға болады.. Ісік жайылмалы болмаса онда операциядан кейін сәулені қолданады..

ІІІ- сатысында, операцияны, 4 курс химиотерапия мен қосарлап, ал болжам қиын болса, онда сәуле емімен жалғастырады.

ІV -сатысында, паллиативті мақсатта  сәуле мен химия әдістері қолданады.  

Ұрық клеткасынан емес пайда болған ісіктерді емдеу (герминогенді емес ісіктер)

Атабездің герминогенді емес рагының І- сатысында бегелмелі ісігі компьютерлік томография арқылы, кеуде және іш қуысында дәлелденбесе және ісік антигені қалыпты деңгейде болса, орхфуникулэктомия жасалынады. Басқа сатыларында қосарланған, кешенді ем қолданылады. Қазір үшбаламалы емдік әдістер қолданады:

1- динамикалық бақылау кезінде, 20-25,0% жағдайда лимфа бездерінде клиникалық тұрғыдан бөгелме ісік  жоқ деп есептелінсе де, оларға морфологиялық зерттеу жүргізілсе, онда микро бөгелме ісіктерді анықтауға болады, ал  аурулардың  10,0%-да ішкі мүшелерден рактың бөгелме ісігі табылады. Операция – орхфуникулэктомия науқасты  70,0% жағдайда мүлдем жазып жіберуі мүмкін. Компьютерлік томография және ісік таңбаларын қаннан іздеу, дер кезінде бөгелме ісігін және ісіктің қайта қозуын анықтайды. Ал платин қоспасы бар ісікке қарсы дәрінің қолданысы аурудың өмірін ұзақ уақыт  сақтап қалуға мүмкіндік береді.

2. Іш қуысының артындағы лимфа бездерін сылу, оны орындау үшін Шевассю операциясын жасау керек. Бұрын химиотерапияға дейін бұл әдіс негізгі бір емдік тәсіл болып саналатын және ол орхфуникулэктомиямен бірге жүргізілетін. Қазір де осылай орындалады, операция жасау үшін іштің алдынғы қабатындағы терісін шап каналының ішкі сақинасының тұсынан Х- қабырғаға дейін тіліп, іш пердені ішіне қарай ығыстырып ажыратқаннан соң, іш перде артындағы аймақты бүйрек қақпасынан мықын қан тамырының екіге болінген жеріне дейін ашып, осы аймақтағы шел майымен зақымдалған және сау лимфа бездерді сылып алу, бір жағынан жасалынады және операция кезінде симпатикалық жүйке  талшықтары сақталынады, соның арқасында ұрық сұйығы кері жүрмейді.

Қазіргі таңда операция лапароскопиялық жолмен орындалады, операция ағзаға онша көп күш түсірмейді, қан кету, басқа  асқынулар аз болады, реабилитациялық шаралар және төсекте жату мерзімі аз уақытты алады. Еңбекке жарамдылық мүмкіншіліктері сақталынады.

3. Химиотерапия, көбінде  ауруларда ісік қайта қозатын  және бөгелме ісікке қауіп төнсе, ол жиі қолданады. Мұны алдын ала болжауға болады. Жоғарыда көрсетілген қауіп мына жағдайларда байқалады:

· лимфа, қан тамырларда ісік клеткасы  анықталса,

· ұрық рагы  ісік ошағында табылса,

· бөгелме ісік  бар болса.

Міне, осы көрсетілгендер кездессе, онда химиотерапия міндетті түрде жүргізілуі керек.

Герминогенды ісіктердің ІІа, ІІв өсу сатысындағы емі

Осы сатылардағы ісіктің  бәрінде, іш перденің артындағы  лимфа бездерінде бөгелме ісік  бар екенін, олардың көлемі 5 см-ден кем  екенін көрсететді. Сондықтан бұл жағдайларда екі емдік тәсіл қолданады, бұлардың әрқайсысы нәтижесі жөнінен тең келеді.

Олар:

· әуелі химиотерапия, содан соң іш перденің  артындағы лимфа бездерін сылу,

· ең алғаш іш перденің  артындағы лимфа бездерін сылып, содан соң химиотерапия.

І. Химиотерапия, ВЕР үлгісі бойынша  3-4 курс беріледі. ІІа-  өсу сатысында, бұл әдіс 87,0% ауруларда нәтижелі келеді, ал ІІв-  өсу кезінде бұл  көрсеткіш 67,0%-ға тең болады. Морфологиялық зерттеу  нәтижесі тератоманы көрсетсе, онда, химиотерапияның қажеті де болмайды, себебі ісікке қарсы дәрілерге бұл ісік сезімтал келмейді.

Бірнеше курс химиотерапиядан кейін, іш перденің артындағы бездер  ұлпалар тінденіп қатаяды, бұл операцияны ауырлатып, мерзімін ұзартып  жібереді және операциядан кейін бірнеше асқынулар болуы мүмкін.

ІІ. Операция одан соң, химиотерапияны қосарландырып емдеу кезінде, о перацияның көлемі бөгелме ісіктің  бар жоғына тікелей байланысты. Егер ІІв өсу дәрежесі болса, онда лимфа бездері екі жағынан бірдей сылынады. Операция бір жағынан диагностикалық мақсатта орындалса, екінші жағынан ол емдік ретінде орындалады. Осы операцияның көмегімен 50,0% жағдайда толық жазылады. Бірақ, 25,0% ауруларда осы әдістен кейін ісіктің  өршуі байқалады. Ісіктің   ІІа-ІІв өсу сатысында олардың ішінде, 50,0% аурулардан бөгелме ісік табылады. Сондықтан ең азында 2 курс адьювантты химиотерапия ВЕР үлгісінде  қажет болады. Осы тәсілден кейін 99,0% аурулар жазылып шығады. Сонда да, жергілікті жерде 3,0% ісіктің қайта қозуы байқалады, бұл үшін де 3-4 курс химиотерапия керек болады. Әдістің құндылығы ісіктің  морфологиялық құрылысына сәйкес  келеді және ісіктің гистологиясы химиотерапияның қанша курсын алуға болатындығын шешіп береді. Бұл емнің кемістігі – операциядан кейін ұрық сұйығының қалыпты жүрісі бұзылуы мүмкін.

Герминогенды ісіктердің ІІс және ІІI- өсу сатысын  емдеу кезінде,тек химиотерапиядан: 3 курс ВЕР, немесе 4 курс ЕР үлгісі бойынша  басталады. Бұл әдіс 20-30,0% жағдайда емдік нәтиже бермейді, әсіресе, қайта қозған ісігі барларда және оның кері қайту (регрессия) үрдісі болмағандарда. Екінші кезекте тұрған химиопрепараттардың ішінде этопозид - 33,0% нәтижелі, ал 10,0% толық нәтижелі, ал ифосфамид -23,0%нәтижелі болады. Оларды ЕР үлгісіндегі дәрілермен қосарлануы - 42,0% толық нәтижелі, PEJ (ифосфамид, цисплатин, этопозид) үлгісінде – 33,0% толық нәтиже, ал  Velp (цисплатин, винвластин, ифосфамид) үлгісі – 52,0% толық нәтиже береді. Ісік цисплатинге бірінші төзімділік және екінші рет ісіктің қайта қозу кезінде  қайталанса, онда үлкен мөлшердегі химиопрепараттар қолданып, қорғаныс ретінде ауруларға сүйек миын енгізу керек.

Асқынған ісік ауруында химиотерапиядан кейін, екі жақты іш перденің  артындағы лимфа бездері міндетті түрде сылынады. Үлкен мөлшердегі химиотерапиядан кейін, операцияға техникалық асқынулар жиі болып тұрады, олардың бәрі ұлпа мен бездердің  тінденіп қатайуынан болады және бөгелме ісікпен зақымданған  лимфа бездері үлкен қантамырларымен тығыз байланыс жасағандықтан туындайды, сондықтан операция кезінде осы өзгерген ұлпаларды сылуға мүмкіншілік болмайды.

Герминогенді ісіктердің IV- сатысындағы ем, оның  ІІІ- сатысындағыдай жүргізіледі. Кейде, химиотерапиядан кейін бөгелме ісіктерді алуға мүмкіншілік туады. Соның ішінде  өкпедегі бөгелме ісікті де  алуға болады. Бөгелме ісік  бірнеше аймақта пайда болса, онда симултантты операциялар орындалады, яғни олардың бәрі сылынады. Неғұрлым операциялар көбірек және радикальды болған сайын, соғұрлым аурулардың өмір сүру мерзімі ұзартылады. Тіпті мидағы метастаздарда 39,0% жағдайда аурулар толық жазылып кетеді.

Ұрық клеткасынан  шықпаған ісіктердің стандартты емдері

І- сатысында,  радикальды орхэктомия, содан кейін профилактикалық іш перде артындағы лимфа бездерін сылу жатады. Операция кезінде симпатикалық жүйкені  сақтау керек, оның себебі жоғарыда көрсетілген. Диспансерлік бақылау кезінде І жыл ішінде, емнен кейін, өкпені рентгенмен  тексеру қажет және ай сайын қандағы ісік таңбаларын қадағалап тұру керек. Екінші жылда әр екі ай сайын ісік таңбаларын анықтаған жөн. Осылай емделген науқастардың жазылып кету мүмкіншілігі 95,0% тең.

ІІ- сатысында, азында  6 лимфа бездерінде бөгелме ісік, олардың көлемі 2 см-ден кем болуы мүмкін. Ісікке операция – орхэктофуникулэктомияға қоса, іш перде  артындағы лимфа бездерін сылып, симпатикалық жүйке түйіндері сақталынады. Содан кейін, ай сайын қадағалау кезінде: көру, ісік таңбаларын анықтау және  өкпені рентгенмен тексеру керек. Лимфа бездерінде бөгелме ісік  болса, химиотерапия ұсынылады. Ал бөгелме ісіктің  көлемі 5 см-ден артық болса, онда  химиотерапия ВЕР және ЕР үлгілерінде қолданады. 3-4 курс химиотерапиядан кейін, ісік толық кетіп қалмаса, немесе қайта қозу үрдісі  байқалса, онда қалған ісік көздерін сылып тастайды. Егер ісік таңбалары қалыпты деңгейде болса, онда тек дәрігерлік бақылау жүргізіледі. Лимфа бездерінде кенеттен ісіктің басқа морфологиялық түрі анықталса, онда тағы да 2 курс химиотерапия беріледі.

ІІІ- сатысында, ем міндетті түрде химиотерапия - ВЕР, ал балаларда, ЕР үлгісі бойынша жүргізіледі. Осы емнен кейін, ісік қалып қойса, олар қайтадан сылынады, немесе қосымша химиотерапия беріледі.

IV- сатысындағы ем, ІІІ- өсу сатысындай болады, ал оның  жалғыз бөгелме ісігі ішкі мүшелерде анықталса және  аурудың жағдайы жақсы болса,  онда оны  хирургиялық жолмен алынуы мүмкін.

Қоспалы химиотерапияны қолдану  ережесі

ВЕР- үлгісі: блеомицин, 30мг көктамыр, немесе бұлшық ет арқылы, аптасына бір рет, 12 апта ішінде; этопозид, 100мг/м², цисплатин – 20мг/м², көктамыр арқылы, әрқайсысы 1- және 5- күн аралығында; Курс 3 аптадан кейін қайталанады

ЕР- үлгісі: этопозид, 100мг/м², цисплатин – 20мг/м², көктамыр арқылы 1- және 5-күн аралығында. Барлығы 4 курс, әр 3 апта сайын.

PVB- үлгісі: цисплатин – 20мг/м², 1- және 5- күн аралығында, немесе 100мг/м², көк тамыр арқылы бір күннің ішінде, винбластин, 0,2-0,3мг/кг, 1- және -2- күні, блеомицин, 30мг, көктамыр арқылы аптасына 1 рет, 12 апта ішінде. Курс 3 аптадан кейін қайталанады.

Атабез рагының болжамы

Жалпы болжамы жақсы, жас аурулар мен 34-тен асқандарда. Соның  ішінде, 5 жыл арасында 10,0% ауруда ғана асқыну байқалады, ал енді 34-тен төменгілерде бұл көрсеткіш (26,0%) 2,5 есе жоғары. Ісіктің көлемі 3 см-ден кем болса, 4 жылдық рецидивсыз көрсеткіш 94,0% тең, ал ісік 3-6см болса, онда 82,0%, одан кейін ісік  6 см-ден жоғары болса – 64,0% құрайды. Аталық без рагының, жалпы І- сатысында ем 95-99,0% ауруларда нәтижелі болады, да, ісік  асқынған кезде бұл көрсеткіш 90,0% шейін төмендейді.

Тек операцияның өзі ісіктің І- сатысында 95,0% жағдайда оң нәтиже береді. Бірақта,  5-1,0% ауруларда, ісік қайтадан қозуы мүмкін. Ал,  1 лимфа безінде болған бөгелме ісік  емнің сапалық қасиетін 50-75,0%-ға шейін төмендетіп жібереді. Қайта қозған ісіктерді, қайтадан сылып алып, содан кейін химиотерапия беру 97-99,0% жағдайда ауруларды мүлдем жазып жібереді.

Қосарланып келген емдік тәсілдер, ісіктің  ІІ-ІІІ- сатысында, орташа есеппен 75,0% жағдайда  жақсы нәтиже береді. Атабез ісігінің қолайлы болжамы әртүрлі жағдайларға байланысты болады.

Олар:

· қосарланған  және кешенді емдерде,

· химиотерапия міндетті түрде қосарланып берілгенде,

· операция тек радикальды түрде жүргізілсе,

· ісік таңбалары қанда болмаса,

· ісік клеткаларында  апоптоз (табиғи өлім) байқалса,

· тератома болса.

Іш перденің артында, 30-40,0% жағдайда емнен кейін ісіктің қозуы байқалады. Операция радикальды жасалынса, бұл көрсеткіш (20,0%) 2-3 есеге төмендейді. Ісіктің қайта қозуын  дер кезінде анықтау үшін диспансерлік бақылау ережелерін сақтау керек. Ісіктің асқынуы паллиативті операция жасалынса, ем дұрыс қолданбаса және қанда ісік таңбаларының деңгейі жоғары келсе болады.

Атабезіндегі рак ем жөнінен қолайлы келетін ісік, оның  IV-  сатысында да операция радикалды жасалынса, онда мидағы метастаздың өзі 39,0% жағдайда толық жазылуға себеп болады.

Барлық ісіктердің ішінде семинома 50,0% жағдайда кездеседі. Оның 90,0% жағдайда болжамы қолайлы, ал 10,0%-да қолайсыз болады. Өте қиын болжам болмайды, себебі, алыст,ы бөгелме ісігі өте сирек кездеседі. Бөгелме ісіктер лимфа жүйесі арқылы, олар жамбас және іш перденің артындағы лимфа бездерін зақымдайды.

Атабез рагымен ауырған науқастардың е ңбекке жарамдылығы

Еңбекке жарамдылық әр ауруда әртүрлі келеді. Ол ісіктің  өсу сатысына, емдік нәтижелерге, аурудың жағдайына және кәсіптік мамандыққа тығыз байланысты. Радикальды емнен кейін ауруға ІІІ топтық мүгедектік беріледі. Бөгелме ісік толық емделмесе, онда І-жылдан кейін, ІІ топтық мүгедектікке ауыстыруға болады. Бір жылдан кейін, ремиссия сақталса, қайтадан ауруды ІІІ- топқа түсіреді. Барлық ауруларға бірдей ІІ- топтық мүгедектік беруге болмайды. Науқас ісіктің  ІІІ-  өсу сатысында да, кейде ол еңбекке жарамды болады. І-топтық мүгедектік тек науқас өзін-өзі қарай алмайтын жағдайда ғана беріледі.

Дәріс қорытындысы:

1. Атабездің  айналасы тінді және дәнекер қабықпен қоршалған, ол ақ түсті.

2. Негізгі ұлпасы бөліктерден тұрады, оларда ұрық түтікшелері тор құрайды.

3. Жер шарында, орташа есеппен атабездің аурушаңдық көрсеткіші  1,6%ooo ауру адамға тең.

4. ТМД елдерінің ішінде атабездің аурушаңдық көрсеткіші  Украинада (7,1%ooo), Ресейде (6,4%ooo), Грузияда (5,1%ooo), Беларуссияда (4,1%ooo), Молдова, Қырғызстан, Латвия, Түрікменстан; Арменияда (2,0-2,7%ooo) жоғары болса, Қазақстан ортаңғы деңгейді (2,1%₀₀₀) қамтиді.

5. Ақ нәсілді адамдар қара нәсілдерге қарағанда 8-10 есе жиі ауырады.

6. Крипторхизм болса, онда  аталық бездің қатерлі ісікке айналуы  5 есе өседі.  

7. Екі жақты крипторхизм, аталық без рагын  10 есе жиілендіріп жібереді.

8. Жарақаттану – 25,0% атабез рагымен аурған  науқастардың анамнезінде көрсетіледі.

9. Атабез рагы ұрық клеткаларынан (97%), немесе ұрық клеткасы емес тіндерден (3%) пайда болады.

10. Ұрық клеткасынан пайда болған қатерлі ісіктерді семинома дейді.

11. Семинома әуелі  рак in situ кезінде  байқалады. Ол семиномада 80,0%, ал семинома емес ісіктерде (100%) кездеседі.

12. Семиноманың қатерлі жүретін түрлері - тератокарцинома мен хорионкарцинома.

13. Барлық ісіктердің ішінде семинома 50,0% жағдайда кездесіп, оның. бөгелме ісіктері  лимфа жүйесі арқылы, жамбас және іш перденің артындағы лимфа бездерін зақымдайды.

14. Атабез рагы – ерте бөгелме ісік береді, ол 90,0% жағдайда алғашқы ісікке ұқсас келеді ал, оның 10,0% ісік түйініне ұқсамайды.

15. Кез келген қатерлі ісік клеткасы (герминогенді, герминогенді емес) бөгелме ісік береді.

16. Бөгелме ісіктің көбі іш перденің артындағы кеңістікте орналасады, одан кейінгісін - өкпе, бауыр, аралық кеуде қуысы, ми, бауыр алады.

17. Атабез рагының клиникалық белгілері: мүшедегі ауырсыну сезімі, ісік түйінінің өсуі. ісіктің түйініне және оның бөгелме ісігіне тығыз байланысты.

18. Атабез рагын анықтау кезінде. көру, сипау, ультрадыбыстық тексеру, ісік антигендерін қаннан анықтау керек.

19. Үш ісік таңбасын (маркерін)альфафетопротеин (АФП), хорионды гонадотропин (Р-ХГ) және, лактатдегидрогенназасын (ЛДГ) анықтау керек.

20. Атабез  рагы химио және сәуле әдістеріне өте сезімтал келеді, әсіресе олар  операциямен қосарлана жүргізілсе.

21. Кещенді емді, алғаш операция – орхофуникулэктомиядан  бастайды.

22. Семиномада,операциядан кейін сәуле және химия әдісі қолданады.

23. Операциядан (орхэктомия) кейін І- сатысында - ем 95,0% (Т₁N₀M₀) жағдайда нәтижелі болады.

24. Одан кейін сәуле шап бездеріне және іш перденің артына, немесе химиотерапия (карбоплатин 1 курс) беріледі.

25. ІІ- сатысында, ем орхифуникулэктомиядан басталып, одан кейін химия немес сәуле беріледі.

26.  Ісік жайылмалы болмаса онда операциядан кейін сәулені қолданады..

27. ІІІ- сатысында, операцияны, 4 курс химиотерапия мен қосарлап, ал болжам қиын болса, онда сәуле емімен жалғастырады.

28. ІV -сатысында, паллиативті мақсатта  сәуле мен химия әдістері қолданады.  

29. Атабездің герминогенді емес рагының І- сатысындаі бегелмелі ісігі компьютерлік томография арқылы, кеуде және іш қуысында дәлелденбесе және ісік антигені қалыпты деңгейде болса, орхфуникулэктомия жасалынады.

30. Герминогенды ісіктердің ІІа-ІІв өсу сатысында ең азында 2 курс адьювантты химиотерапия ВЕР үлгісінде  қажет болады. Осы тәсілден кейін 99,0% аурулар жазылып шығады

31. Герминогенды ісіктердің ІІс және ІІI- өсу сатысында,3 курс ВЕР, немесе 4 курс ЕР үлгісі бойынша  тек химиотерапия беріледі.

32. Герминогенді ісіктердің IV- сатысындағы ем,оның  ІІІ- сатысындағыдай жүргізіледі.

33. Ұрық клеткасынан шықпаған ісіктердің І- сатысында, радикальды орхэктомия, содан кейін профилактикалық іш перде артындағы лимфа бездерін сылу жатады.

34. Ұрық клеткасынан шықпаған ісіктердің ІІ- сатысында, операция – орхэктофуникулэктомияға қоса, іш перде  артындағы лимфа бездерін сылып, симпатикалық жүйке түйіндері сақталынады.

35. Ұрық клеткасынан шықпаған ісіктердің ІІІ- сатысында, ем міндетті түрде химиотерапия - ВЕР, ал балаларда, ЕР үлгісі бойынша жүргізіледі.

36. Ұрық клеткасынан шықпаған ісіктердің IV- сатысындағы ем, ІІІ- өсу сатысындай болады,

37. Тек операцияның өзі ісіктің І- сатысында 95,0% жағдайда оң нәтиже береді.

38. Қайта қозған ісіктерді, қайтадан сылып алып, содан кейін химиотерапия беру 97-99,0% жағдайда ауруларды мүлдем жазып жібереді.

39. Қосарланып келген емдік тәсілдер, ісіктің  ІІ-ІІІ- сатысында, орташа есеппен 75,0% жағдайда  жақсы нәтиже береді.

40. Атабез ісігінің қолайлы болжамы әртүрлі жағдайларға байланысты болады.

41. Іш перденің артында, 30-40,0% жағдайда емнен кейін ісіктің қозуы байқалады.

42. Операция радикальды жасалынса, бұл көрсеткіш (20,0%) 2-3 есеге төмендейді.

43. Ісіктің қайта қозуын  дер кезінде анықтау үшін диспансерлік бақылау ережелерін сақтау керек. Ісіктің асқынуы паллиативті операция жасалынса, ем дұрыс қолданбаса және қанда ісік таңбаларының деңгейі жоғары келсе болады.

44. Атабезіндегі рак, ем жөнінен қолайлы келетін ісік, оның  IV-  сатысында да операция радикалды жасалынса, онда мидағы бөгелме ісіктің  өзі 39,0% жағдайда толық жазылуға себеп болады.

45. Барлық ісіктердің ішінде семинома 50,0% жағдайда кездеседі. Оның 90,0% жағдайда болжамы қолайлы, ал 10,0%-да қолайсыз болады.

46. Радикальды емнен кейін ауруға ІІІ- топтық мүгедектік беріледі.

47. Науқас ісіктің  ІІІ-  өсу сатысында да, кейде ол еңбекке жарамды болады.

48.  І-топтық мүгедектік тек науқас өзін-өзі қарай алмайтын жағдайда ғана беріледі.

№28 дәріс

Жатыр мойын рагы

Кіріспе. Жатыр мойнының қатерлі ісігінің бірнеше ерекшеліктері бар.

Олар:

· біріншісі- ісік көбінде рак түрінде кездесіп, ал саркомасы өте сирек тіркеледі.

·  екіншісі – бұл ісік  әйел ағзасындағы қатерлі ісіктердің ішінде, сүт безі мен тоқ ішектің рагынан кейін үшінші орынды алады. Жатыр мойынының рагы, ақ нәсілді адамдарда, қара нәсілдерге қарағанда сиректеу тіркеледі.

· үшіншісі - жатыр мойынының рагының пайда болуына, вирустың тікелей қатысы барлығы қазіргі  кезде толық дәлелденген.

· төртіншісі - тек қана, осы ауруда рак алды өзгерістердің нақты болатыны тәжірибе жүзінде толығымен анықталған.

·  бесіншісі - көрсетілген мүшедегі қатерлі ісікте гормондардың, жатыр денесіндегі рактай емес, жартылай әсері бар, тіпті, жоқ деуге де болады.

Жатыр мойны көзге көрінетін, қолға сезілетін мүше және бұған қосымша мұндағы патологиялық өзгерістерді үлкейтіп көрсететін арнайы аспап арқылы (кольпаскоп) дәл анықтауға мүмкіншілік бар, дегенмен бұларға қарамастан 30-40% жағдайда ісік асқынған кезде анықталынады. Сондықтан келешек дәрігерлердің білімін, біліктілігін арттыру өте маңызды.

Жатыр мойынының анатомиясы

Жатыр мойны – жатырдың тартылған төменгі жағы, ол қынаппен байланысады, сондықтан онда қынапты және қынап үсті бөліктері бар. Бұлардың шекарасы қынаппен қосылған жер. Жатыр мойны, цилиндр тәріздес келеді, тек жыныс мүшелері дамымаған және жас адамдарда ол конус тәріздес келуі ықтимал. Жатыр мойнының ішінде тар канал (өзек) бар, оның үстіңгі және төменгі жақтары ортасына қарағанда тарлау келеді. Үстіңгі жағындағы тесікті ішкі, ал төменгі жақтағы – сыртқы тесік деп атайды. Сыртқы тесік қынапқа қарай ашылады, ал ішкі тесік мойын каналына жалғасады. Бала тумаған әйелдерде сыртқы тесік дөп-дөңгелек немес сопақ келеді, ал бала тапқан әйелдерде тесік көлденең бағытта орналасады, себебі оның ернеулі жақтары жыртылады да, сәл кеңейеді. Жатырдың 1/2 – мойын бөлігіне жатады. Жатыр мойынының ішкі жағы да, цилиндрлі шырышты қабатпен  қапталған; ал мұндағы бездер де, жатыр денесіндегідей келеді, айырмашылығы олар бұғының мүйіздеріне ұқсас келеді.  Жатыр мойынының бездерінен шығатын сөл қоюлау келеді, ол каналды тығын сияқты бітеп, тұрады. Жатыр денесіндей шырышты қабат  екі қабаттан тұрады, біріншісі - жатыр қуысына қараған жағы, қызметтік рөл атқарып, ай сайын өзгеріп, түлеп түсіп отырады, ал екіншісі - осының астында орналасқан, базальды қабат, бұл жердегі ұлпа нақты болып, өзгермейді және ол бұлшық ет жағына орналасқан.

Жатыр денесінде және мүше айналасындағы бұлшық еттер өте жақсы дамыған, ал жатыр мойыншасында керісінше тік бағыттағы бұлшық еттер ғана күшті. Бұлшық ет қабаты жатырдың мойын тұсында жұқарады және дәнекер  ұлпалары көбейеді. Жатыр мойынның сыртқы қабаты (периметриум) - жұқа іш пердесі сияқты.

Қан айналысы жатыр артерияларынан басталады, ол аналық без және қынап артерияларымен тығыз байланысады.

Жүйкелендірілуі жатыр-қынап және аналық без жүйкелері арқылы реттеліп отырады.

Жатыр мойын рагының патанатомиясы

Экзофитты түрі - 32% жағдайда кездеседі. Ерте клиникалық белгі білдіреді. «Теңіз қырыққабаты» сияқты пішінге айналады, тез қанайды, сөйтіп қара түсті қабықпен жабылады.

Эндофитты түрі -бұл өте жиі кездеседі - 52%. Жатыр мойны бөшке тәріздес ұлғайып, өсіп, қолға қатты сезіліп, қою-көк түсті болып өзгереді, майда қантамырларға өте бай келеді.

Аралас түрі - 16% «төбе-төбе» сияқты, жатыр мойында өсінді өзгерістер пайда болады, олар өте қанағыш келеді.

Ойық жаралы – жайылмалы түрі эндофитты ісік асқынғанда, өршігенде пайда болады.

Бұл айтылған және көрсетілген ісіктердің түрлері рактың  өніп-өсуіне едәуір ықпалын тигізеді және емдік нәтижелер де осыларға тікелей байланысты келеді. Емге қолайлы түрі – экзофитті рак  саналады, ал эндофитты ісіктерде болжам өте қиындап кетеді. Ісіктің  дамуы жергілікті жерде өсуімен, немесе лимфа, қантамырлары арқылы болып отырады. Бөгелме ісіктер  көбінесе жамбас қуысындағы лимфа бездерінде байқалады.

Гистологиялық түрлері:

1. Жайылма клеткалы рак екі түрлі келеді:

а) мүйізделмейтін,

б) мүйізделетін.

2. Жайылма клеткалы пісіп жетілген және  жетілмеген рак.

3. безді рак.

Жатыр мойын рагының эпидемиологиясы

Жатыр мойнының рагы - жиі кездесетін қатерлі ісіктің бірі. Ол  барлық қатерлі ісіктер арасында, екі жынысты біргі есептегенде – 7- орынды, ал әйел ағзасында, сүт безі рагынан кейін, екінші  орынды алады. Жалпы оның жиілігі 9,0-10%. Жер шары бойынша жылына 370-371000 жаңа ауру тіркеледі, солардың 180-190000 өліп отырады. Даму жолындағы елдерде, дамуы жоғары деңгейдегі елдермен салыстырғанда 3-4 есе ісік  жиі анықталынады. Бірінші қатардағы елдерде, әйелдердегі ісіктердің 15% құраса, екіншілерде - оның көрсеткіші 4,4-5%. Өте жиі кездесетін жерлерге Латын Америкасы, Кариб бассейндері, Шығыс, Оңтүстік Африка, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия мекендері жатады. Ақ нәсіл адамдарда (Солтүстік Америка, Еуропа елдері) ісік сирек байқалады (стандартты көрсеткіш 14,0%ooo). Осындай көрсеткіш Қытайда, Батыс Азиядағы елдерде тіркелген.

Жатыр мойны рагының аурушаңдық пен өлім-жітім көрсеткіштері әр елде әртүрлі, алайда, осы көрсеткіштер  бір елдің, әр облыстарында да, әртүрлі жиілікпен кездесіп отырады. Бұлардың бәрі әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, ұлттық құрамына, білім деңгейіне, Денсаулық Сақтау жүйесінің дамуына, скрининг тәсілдерін жүргізуге тікелей байланысты..

Ресейде жатыр мойын рагымен аурған әйелдердің меншікті үлесі (5,4%)  және өлім-жітімі  (4,8%) бойынша, әйелдер ағзасындағы барлық қатерлі ісіктер ішінде 6 орында, ал  Қазақстанда бұл ісік барлық адамдарды санағанда 6 орынды алып (4,4%), ал әйелдер ішінде 3 орныда (7,7-8,3%) тұр. Аурудың І-ІІ өсу сатылары  65-67,0% жағдайларда анықталып, ал IV өсу сатысы 4-5,0% көлемінде кездеседі.

Жатыр мойын рагының аурушаңдық көрсеткіші Қазақстанның әрбір облыстарында бір қалыпты тарамаған (№1- сурет), ең жоғарғы аурушаңдық көрсеткіші Қостанай (10,6%ооо), Павлодар (10,6%ооо), Атырау (9,8%ооо), Шығыс-Қазақстан (9,6%ооо), Алматы (9,2%ооо), Қарағанды (8,7%ооо), және Ақмола (8,6%ооо) облыстарында тіркелген, сонымен қатар ең төменгі көрсеткіш Жамбыл (6,5%ооо), Оңтүстік Қазақстан (4,8%ооо), Қызылорда (6,0%ооо) және Маңғыстау (4,0%ооо) облыстарында анықталған. Жатыр мойын рагының Қазақстанның аймақтары бойынша аурушаңдық ерекшелігі (№2- сурет), осы заңдылыққа сәйкес келеді. Жатыр мойын рагының ең жоғарғы аурушаңдық көрсеткіші Алматы қаласында (9,8%ооо)  және Қазақстанның Шығыс (10,1%ооо), Орталық (8,7%ооо) пен Солтүстік (8,5%ооо) өңірінде анықталса, ең төменгі көрсеткіші Оңтүстік аймақта (6,6%ооо) тіркелген.

 

№1- сурет. Жатыр мойын рагының Қазақстан облыстары бойынша орташа аурушаңдық көрсеткіші (2006-2008 жж.).

 

№2- сурет. Жатыр мойын рагының Қазақстан аймақтары бойынша орташа аурушаңдық көрсеткіші (2006-2008 жж.)

 

Қазақстанда жатыр мойын рагы кейінгі 10-15жылда әжептәуір төмендеді, оған себеп, ХХ ғасырдың соңы мен ХХ1- ғасырдың басындағы миграциялық үрдістің өсуіне, Қазақстан территориясынан еуропалық ұлтардың өздерінің тарихи отанына көшуіне байланысты болып отыр. Қазақ әйелдерінің меншікті үлесі басым жердегі облыстарда жатыр мойын рагының аурушаңдық көрсеткіші, басқа облыстармен салыстырғанда, 1,5 есе сирек кездеседі, ал оның себебі соңғы облыстарда көшпенді ұлттардың үлесі әлі де болса басым болуында. Бұл ұлттарда, балатудырғыш факторлардың, қазақ әйелдеріне қарағанда, ерекшелігінде. Олардың арасында жүктілікке қарсы тәсілдер, аборт саны, байдан ажырасқандар, партнер санының көбейуі басым болып отыр. Сондықтан сол аймақтарда аурушаңдық көрсеткіш жоғары болып отыр.

Балаларда жатыр мойын рагы - өте сирек. ал егде жастағы адамдарда - жиі кездеседі.

Жатыр мойын рагының п айда болу мен даму себептері

Канцерогенездің химиялық теориясы бойынша рак туғызғыш заттар клетканың  ядросындағы ДНК-ны мутациялау арқылы өзгертеді. Осындай қасиет ұрық сұйығында да (сперма) бар деген ғылыми болжам бар. Рак туғызғыш қасиет белоктарда (гистон және протамин) бар, бұлар ұлпаларды қолдан өсіргенде жатыр мойнының жайылма клеткасын  өзгертеді. Бұл биологиялық қасиет никотинде де бар, міне осыған байланысты темекіні коканцерогендік зат - деп тану керек.

Қазіргі таңда жатыр мойын рак ауруын вирус туғызады деген жорамал нақты дәлелін тапты. Сол вирустардың ішінде, әсіресе, екеуі: ол тұмау вирусы және папиллома туғызатын вирус. Кейінгісі жыныстық қатынас арқылы жұғады. Сыртқы жыныс мүшелерінің айналасындағы папилломаларда, кондиломаларда электронды микроскоппен зерттегенде олардан вирус табылған, осы вирустар жатыр мойының ісік алды ауруларымен қоса ракта да анықталған. Егер ағзаның ауруларға деген төзімділігі өте жоғары деңгейде болса (иммунитет), онда вирустың антигені тіндегі антителалармен жойылып кетеді, ал кейде вирус «шала жансар» болып қалады, сөйтіп ол клеткаларда  ұзақ уақыт сақталынады – қолайлы жағдайды ағзаның әлсіреуін, күтіп жатады, сонда ғана вирус белсенді қызметін көрсете біледі. Осындай қолайлы жағдай тұқымқуалаушылықта да байқалады. Тұқым қуалаушылық – деп, вирустың және онкогеннің қатысы барын айтамыз. Онкоген рак туғызғыш геннің барын білдіреді, бұл – туа бітетін қасиет. Егер бұған вирус қосылса, онда рак туғызғыштық әсер едәуір ұлғайып кетеді.

Жатыр мойындағы і сік алды өзгерістері

Жатыр мойнындағы өзгерістерді қауіптілігі және рак ауруына ауысу мүмкіншілігі жөнінен екіге бөлінеді. Ісікке қатысы жоқфонды (факультативты) өзгерістер және нақты ісік алды (облигатты) аурулар. Егер иммунитет жүйесі төмендегенде ғана бұл екі аурулар ракқа әкелуі мүмкін. Сонымен жатыр мойнындағы барлық ауруларды мынадай топтарға бөледі:

І. Фонды үрдістер:

· нақты жалақтар,

· жалған жалақтар,

· жалақты эктропиондар,

· лейкоплакиялар,

· эритроплакиялар,

· цервикоз – үлкейген, қисайған жатыр мойны, немесе ондағы бірнеше жылауықтар (кисталар),

· түймешіктер (полиптер)

· созылмалы эндоцервицит – жатыр мойын өзегінің  созылмалы қабынуы,

· папилломалар,

· эндометриоз.

ІІ. Рак алды үрдістер – дисплазия:

· жәй дисплазия (CIN 1),

· орташа дисплазия (CIN 2),

· ауыр дисплазия (CIN 3).

ІІІ. Инвазивты емес рак (рак in situ – шырышты қабаттың эпителий ішіндегі рак)

IV. Шағын  инвазивты рак

V. Инвазивты рак морфологиялық құрылысы жөнінен:

· жайылма клеткалы мүйізденгіш,

· жайылма клеткалы мүйізденбегіш,

· безді,

· аралас,

· пісіп жетілмеген.

Анықтау тәсілдері қазіргі кезде өте дамыған және олардың ішіндегі өте маңыздысы айна арқылы көру, кольпоскопия және  цитологиялық зерттеу.

1. Жатыр мойнын, айна арқылы көру кезінде - конус, немесе цилиндр тәріздестігін, сыртқы тесіктің дөңгелек не көлденең сызық сияқты екенін анықтайды. Бұдан басқа, әр түрлі патологиялық өзгерістерді (жыртылу, эктопия; ісік ұлпасын) байқауға болады.

2. Кольпоскопия – жоғары деңгейде мәлімет беретін, жатыр мойнындағы өзгерістерді көзге үлкейтіп, нақты көрсететін және дәл көздеп ет кесіп алуға көмектесетін құнды тәсіл. Әдістің ешқандай зияны жоқ және науқасты  мазаламайтын, ауыртпайтын қасиеттері бар. Бұл тәсіл арқылы клиникалық және морфологиялық көріністерді шынайы айқындайды.

Жай кольпоскопия кезінде ешқандай химиялық зат қолданбайды, ол тек аспап арқылы жатыр мойнын 8-40 есе үлкейтіп көруге көмектеседі. Қан тамырларын айқын және дәл көру мақсатында көкшіл түсті шыны (сүзгі) қолданады, соның нәтижесінде ұзын толқынды сәуле шоқтары сіңіп, қызыл түсті сәуле шоқтары қосымша білінеді. Бұлардың бәрі қан тамырларындағы және шырышты қабаттағы  өзгерістерді айқындай түседі.

Кольпоскопияның кеңейтілген түрінде химиялық заттар (сарғыш және көкшіл түсті бояулар) пайдаланады, бұлар қалыпты және өзгерген шырышты қабатты неше түрлі бояуға бойап, диагнозды дәл қоюға мүмкіншілік туады. 

Сарғыш затты (акридин немесе уранин) қолданып жүргізілген кольпоскопия флюоресцентті кольпоскопия - деп атайды, ал көкшіл зат (гематоксилин, метилен) пайдаланса – онда ол хромокольпоскопиялы  дейді.

Кольпоскопияның 160-280 есе үлкейтіп көрсетуі кольпомикроскопия - дейді. Бұл тірідей микроскопиялық зерттеу болып саналады. Ол үшін кольпоскоп тікелей жатыр мойнына тіреп, көкшіл бояу (метилен) арқылы ұлпа жан-жақты тексеріледі. Ақпаратты мәліметтер, бұл тәсілде өте жоғары болғанымен, қынап тарылып, қысылғанда, немесе одан қан кету  болғанда қолдану қиынға соғады..

Кольпоскопиялық көріністердің түрлері

І. Қалыпты жағдайдағы кольпоскопиялық көріністер шырышты қабаттың  цилиндрлі түрінде көрінеді.

ІІ. Кольпоскопиялық көріністердің ауытқуы.

А. трансформациялық аймақ мынадай болады:

· жайылма клеткалы,

· шағын өсінді түрде,

· қабыршықтың жәй және дөрекі түрі,

· олардың аралас көрінісі,

· лейкоплакиялы,

· йодты қабылдамайтын аймақ,

· атипті қан тамырлары.

Б. жоғарыда айтылғандардың өзгеріс аймағынан тыс жерде - қынапта, жатыр мойын өзегінде көрінуі.

ІІІ. Инвазивты ракқа күдік туғызатын кольпоскопиялық өзгерістер.

IV Күдікті кольпоскопиялық көріністер:

· қабыршық шекарасы айқын емес,

· қабыну үрдісінің немесе басқа өзгерістердің жиырылып, семіуі,

· жатыр мойын өзегінің  көрінбеуі.

V. Басқа аралас түрі.

· ақшыл емес шағын өсінді бар көрініс,

· экзофитті кондилома,

· қабыну үрдісі,

· қабыршықтың кері кетіп немесе тарылып қалуы,

· жараның білінуі,

· басқалар.

Кольпоскопияның мақсаты:

1. Қынап және жатыр мойнындағы өзгерістерді  анықтау,

2. Зақымданған жерді белгілеу,

3. Өзгерістердің қауіпті, қауіпсіздігін бір-бірінен ажырату,

4. Жақпа мен биопсияның құндылығын арттыру.

Кольпоскопия кезінде мына нәрселерге көңіл бөлу керек:

· түсіне,

· қан тамырларының суретіне,

· шырышты қабаттың өзгерісіне,

· қабыршықтардың қосылған жерлеріне,

· шырышты қабаттағы  бездерінің өзгерісіне, бар-жоғына,

· сірке қышқылының әсеріне,

· люголь ертіндісінің ықпалына,

· өзгерген жердің көлеміне, шекарасына,

· қабыршықтың түріне-табиғатына.

Кольпоскопиядағы сәуле түскен жердің түсі - қабыршықтың қалыңдығына, тығыздығына, дәнекер ұлпасының көлеміне тығыз байланысты. Жұқа қабыршық қалыпты жағдайда ақшыл-сарғыштау көрінеді (қан-тамырларының сәулелендіруінен); қан тамырларының ісінуі, қабынуы оларды ұлғайтады, қалыңдатады. Осындай өзгеріс дәнекер ұлпасында да болады.

Қан тамырлары жатыр мойнындағы қабыршықты қоректендіреді. Қалыпты жағдайда бірнеше көлемдегі тамырлар бар. Олар бір-бірімен тор құрып, байланыста болады, ал клеткадағы өніп-өсу үрдісі жылдамдатылғанда қан тамырлары көбейіп, егер олар тым тез өссе, онда қан тамырлары атипті өзгеріп, бір-бірімен байланыспай әр жерде «жылан» сияқты «ирелеңдеп, майысып»тұрады. Сірке қышқылын құйғанда (3% ертінді) тез арада шырышты қабық ісінеді, клеткалары  желденген сияқты ұлғайып, шырышты  қабыршық астындағы тамырлар жиырылады. Соның салдарынан қан азаю байқалады, ол мүшенің ағарғанымен көрінеді. Сірке қышқылынан басқа адреналин, сүт және 0,5% салицил қышқылын пайдалануға болады. Қабыршықтың ағаруы тек 1-3 минут ішінде ғана жүреді. Бұл әдіс өте маңызды мәлімет береді: біріншіден, ол жайылма клеткалы қабыршықты цилиндр тәріздес қабыршықтан ажыратады, екіншіден, жайылма клеткалы  қабыршық ғана ағарып кетеді, үшіншіден, қабыршықтың тез арада ағаруы және кетіп қалуы рак ауруында болмайды. Ол ұзақ уақыт сақталады және оның шекарасы тегіс келмейді.

Қан тамырларының суретін Люголь ерітіндісімен де анықтайды. Мұны Шиллер әдісі дейді. Оның мәні: жатыр мойнындағы жайылма клеткалы  қабыршықтағы өзгерістердің денгейіне сәйкес боялмай қалуы, мұны «йодтерісті» аймақ дейді.  Клетканың  пісіп жетілуі, қабынуы, ісік ауруымен зақымдануы  йод сияқты түспен боялу мүмкіншілігіне тікелей әсерін тигізеді. Клетка  пісіп жетілген сайын онда гликоген көп болады. Ал гликоген йодпен анық және ашық боялады. Йодпен боялмаған жерден рак клеткасын табуға болады, сондықтан да бұл тәсілдің қорытындысы дәл биопсия жасауға тікелей ықпалын тигізеді.

Әрине, морфологиялық өзгеріс кольпоскопиялық көрністерге  әр уақытта сәйкес келмейді. Гистологиялық нәтиже ұлпаның, тіннің құрамын және сапалылығын анықтаса, кольпоскопиялық көрініс ұлпаның (тіннің) сыртқы көрінісін сипаттайды. Осы өзгерістердің барлығы метаплазия деген морфологиялық тұрғыдан негізделінеді, ал кольпоскопиялық көріністерде олардың көбісі өзгеріс аймағына кіреді. Клеткалардағы метаплазия көптеген жағдайларда қалыпты кездерде - гормонды өзгерістерде, немесе қынап ортасының химиялық құрамы басқаша болғанда, қабыну үрдістерінің нәтижесінде де байқалады, Кольпоскопиялық көрініс мұндайда неше түрлі болып келеді (йод терісті жермен шырыш бездерінің нүктелері қосарланады), жалпы осындай көріністің бәрін «өзгеріс аймағы» деп белгілейді.

Цитологиялық тәсілдің құндылығы көбінесе материал алуға байланысты болады. Ол үшін арнайы щетка қолданады, мұны Эйра аспабы дейді. Сол арқылы жатыр мойын өзегінен,  немесе жатыр мойнынан материалды қырнап алады, сөйтіп оны шыныларға жағады, кептіреді, бояйды. Цитологиялық әдіске алынатын зат кольпоскопияға шейін жүргізілгені абзал және хаттамаға етеккір күнін, аурудың жасын, аты-жөнін белгілейді.

Цитограммалар мынадай болып келеді:

· қалыпты жағдай,

· лейкоплакия, қабыну үрдісі, жалған эрозиялар, полип,

· дисплазия және оның өсу дәрежесі,

· рак ауруына күдік,

· рак және мүмкіншілік болса оның гистологиялық түрін көрсету.

Егер цитологиялық қорытынды да «қалыпты жағдай» деп келсе онда кольпоскопия жасалынбайды; ал қалған барлық цитограммада кольпоскопия міндетті түрде жай және кеңейтілген түрлері жүргізіледі. Емдік жоспар жасау үшін цитологиялық қорытынды жеткіліксіз болып саналады. Жатыр мойнындағы патологиялық өзгерістердің нақты қорытындысы тек морфологиялық зерттеулерден кейін шешіледі.

Шын жалақта (эрозия) – жатыр мойындағы қабыршық шынайы жоғалып, оның астындағы ұлпа-тін көрініп тұрады. Бұл жағдай қабыну үрдісінен, немесе ұлпа соққыға ұрынғаннан болады. Гинекологиялық айналармен көргенде қызарған және қанайтын жері көрінеді.  Кольпоскопиялық көрініс: йод терісті қызарған жер болып саналады. Бүкіл мойын аймағынан қан тамырларының көптігін байқауға болады: Олар бір жерде, немесе жайылмалы түрде ошақтанып көрінеді. Емі – қабыну үрдістеріне қарсы дәрілерді пайдалану.

Жалған жалақ (псевдоэрозия) - деп, жайылмалы шырышты қабаттың цилиндрлі клеткамен алмасуын айтады. Тәжірибеде, бұл жатыр мойын өзегінің  ішкі шырышты қабатының  қынапқа қарай айналып, шығып кетуін айтады. Бұл ауру әйелдердің 40%-да кездеседі, бұлардың жартысы жастар – 25-ке келмегендер. Бұл көрсеткіштер гормон мөлшерінің маңыздылығын білдіреді. Жатыр мойын өзегінің цилиндр тәріздес клеткалармен, ал жатыр мойны көп қабатты жайылма клеткалы  қабатпен қапталған. Цилиндрлі клеткаларға  тән қасиет – ағарған шырышты сөл шығару, міне осыған байланысты жатыр мойнының псевдоэрозиясы болған кезде жыныс мүшелерінен көп мөлшерде ағарған қоймалжың сұйық көрінеді.

Айналармен тексергенде, жатыр мойнындағы сыртқы тесіктің айналасынан ашық-қызыл жолақты көруге болады. Оның көлемі сан алуан – 3-5мм-ден бастап, бүкіл мойын аймағын алуы мүмкін.

Цитологиялық зерттеу кезінде цилиндрлі, немесе куб тәріздес клеткаларда өніп-өсу үрдісінің жылдамдатылғаны анықталынады. Бұдан басқа клетканың цитоплазмасында көптеген көпіршіктер (вакуола) байқалып, әр уақытта, қабыну үрдістерінің қалдықтары мен іздері көрінеді.

Кольпоскопия кезінде, жатыр мойын өзегінің  шырышты қабаты мойын тесігінен сыртқа айналып шығып (эктопия) тұрады. Сірке ерітіндісі жалақ жатқан жердегі өзгерістерді ағартады, ал йодты құйғанда, қызыл-қоңыр түстің сәлден кейін бозарғаны анықталады. Егер ауру асқынбаса, жас әйелдерде емнің де қажеті болмайды. Жалған жалақ кезінде, жүктіліктен  сақтану үшін гормон тәсілдерін қолдануға болады. Ол үш кезеңді гормон дәрілері: тризистоне, триквилар, трирегол. Бұлар өзгеріс болған жерлерді тез жазып жібереді. Бір жылдың ішінде өзгеріс кетпесе, онда жалақ болған жерлерді химиялық (солковагин), немесе электр және лазер сәулесімен күйдіреді. Бұл тәсілдердің алдында, қабыну үрдісіне қарсы дәрілерді жергілікті жерге және жалпы ағзаға кеңінен пайдаланады.

Лейкоплакия – деп, шырышты қабаттың асық деңгейде түлеуін айтады. Айнамен көру кезінде, шағын ақ таңбалар көрінеді, олар мақтамен, дәкемен алынбайды. Цитологиялық зертеуде, жайылмалы шырышщты қабаттың көбінде  ядролары болмайды. Кольпоскопиялық тұрғыдан ақ таңбалар бірнеше көлемді болып, қан тамырлары бұл жерлерде кездеспейді де, йод терістік, көрініс байқалады. Емі: қабынуға қарсы жергілікті дәрілер қолданады, бірақ майлы дәрілер болмауы жөн, олар дисплазияға алып келеді. Өте шипалы ем ретінде криодеструкция тәсілдері пайдаланады (электр тогы, лазер сәулесі, сұйық азот т.б.). Егер лейкоплакия жатыр мойнының көлемін, пішінін өзгертсе, онда ауруханалық жағдайда хирургиялық ем қолдануы керек – электроэксцизия, немесе ампутация.

Жатыр мойын өзегінің түймешігі (полипы) – жатыр мойнының сыртқы тесігінен шығып тұрған артық ет өсіндісі. Ол цилиндрлі, немесе жайылмалы шырышты қабаттпен қапталған. Оны айнамен тексергенде байқалады. Кольпоскопия кезінде – цилиндрлі, немесе жайылмалы шырышты қабатты клетканы көруге болады. Гистологиялық зерттеуде - шырышты бездер байқалады.

Емі: ауруханалық жағдайда жатыр қуысы мен мойын өзегін қырнайды, содан соң, түймешіктерді кең көлемде, жатқан жерімен сылады. Емханада түймешікті айналдырып тартуды пайдаланбау керек, себебі оның аяғы мүшеде қалып қояды және дәл осы жерде ракқа ауысу үрдістері жиі анықталынады, сондықтан бұл емдік-диагностикалық тәсіл тек ауруханалық жағдайда орындалуы тиіс.

Дисплазия – бұл морфологиялық түсінік, ол нақты клиникалық көрініс бермейді және айнамен көрген кезде білінбейді. Ал, микроскоппен тексергенде, клеткалардың өніп-өсу үрдісінің жылдамдағанын анықтауға болады. Бұл өзгеріс тек беткей бітеді және тереңдегі ұлпаларға еш уақытта көшпейді. Сонымен дисплазиялық өзгерістер морфологиялық диагнозға кіреді, бұл клиникалық диагнозды негіздемейді, яғни дисплазия деген ұғым әр уақытта клеткадағы  пролиферацияны (өніп-өсу үрдісінің жылдамдатылғаны) білдіреді.

Ол үш кезеңнен тұрады:

· шағын дисплазия (CiN1),

· орташа дисплазия (CiN2),

· ауыр дисплазия (CiN3); немесе инвазивты рак алды өзгеріс.

Үшінші өсу кезеңіндегі дисплазия мен рак алды өзгерістің бір топта болуы цитогенетикалық, морфологиялық және биологиялық өзгерістердің біркелкі келуімен, әрі емдік әдістерінің ұқсас болуымен түсіндіріледі.

Қазіргі кезде,  осы үш кезеңдік дисплазия бекітіліп, оны тәжірибелік  ұсынысқа енгізілген.

Дисплазияның бірінші өсу кезеңі – деп, шырышты қабат клеткаларының  өніп-өсу үрдісі шағын ғана дамып, сол клеткалардың  пісіп жетілуі базальды және парабазальды қабатқа дейін жетуін айтамыз.. Бұл өзгерістер бүкіл шырышты қабаттың  1/3 –ін қамтиды. Жоғары қабаттағы клеткалар қалыпты жағдайда болады. Клеткалардың  бөлінуі тек төменгі қабаттарда байқалып, ядро мен цитоплазмаларда өзгеріс аз қалыптасады.

Дисплазияның екінші өсу кезеңінде, пролиферативтік өзгерістер атипті өзгерістерге ауысады және бұлар шырышты қабаттың  астынғы қабаттарында байқалады. Ал енді дисплазияның үшінші өсу кезеңінде пролиферация үрдісі шырышты қабаттың  2/3 бөлігін қамтиды. Ядроның көлемі ұлғайып, ондағы бөліну үрдісі жылдамдатылады. Аталмыш өзгерістер базальды, парабазальды қабаттардан аспайды.

Дисплазияның І-ІІ кезеңдері тұрақсыз болады және кері кетіп қалуы мүмкін, бұл кезең ісік алды ауруларды негіздейді. ІІІ - кезең инвазивты рактың алды немесе шырышты қабат  ішіндегі рак деп қарастырылғаны жөн. Осы кезеңдерге тән клиникалық белгілер болмайды, бірақ осыған қарамастан оларды морфолог-дәрігер шынайы айқындайды.

Дисплазия үрдісі – жатыр мойнындағы шырышты қабаттың  біртіндеп ракқа ауысу кезеңдерін көрсететін белгі. Міне, осы жөнінен, оның маңыздылығы, әсіресе, онкологияда едәуір басым болып саналады.

Дисплазияның емі әр адамда әртүрлі келеді, ол ауру адамның жасына және үрдістің өсу кезеңдеріне тығыз байланысты. Емсіз өткізу, немесе тек динамикалық дәрігерлік бақылау, дисплазияның І өсу кезеңінде болуы мүмкін. Егер үш айдан кейін жазылу болмаса, онда оның  бұл түрі операциялық әдіспен емделінуі қажет. Осындай емдік ереже дисплазияның ІІ-ІІІ өсу мезгілдерінде міндетті түрде орындалуы керек. Операция шипалы болып саналады егер:

· мұқият жүргізілген цитологиялық, кольпоскопиялық және гистологиялық бақылау жұмыстары асқынудың, немесе оның қайта қозу үрдістерін таппаса,

· жатыр мойнындағы өзгерістер тек сол мүшенің аумағынан шығып кетпесе, ол кольпоскопиямен дәлелденсе,

· емнен кейін клиникалық және цитологиялық қадағалауға мүмкіншілік туса.

Жалпы дисплазияның І-ІІ өсу кезеңдерінде қабынуға қарсы кешенді қолданған дәрілерден кейін, ешқандай емдік нәтиже болмаса және аурулардың жасы 40-45 аралығында кездессе, онда оларды хирургиялық әдіспен, атап айтқанда электртогымен, немесе сәуле шоқтарымен олар орналасқан жерді күйдіру керек. Жатыр мойнындағы өзгеріске оның өзегіндегі  ауруларқосарланса, онда 40-тан асқан адамдардың мүшесін пышақпен ойып алып тастаған жөн (электродиатермоэксцизия, немесе конизация). Сонымен дисплазияның І-ІІ өсу кезеңдерін жалпы емдік мекемелерде істейтін дәрігер-гинекологтар емдейді. Емнен кейін көру, бақылау 3-6 айда бір рет қайталанады (кольпоскопиялық және цитологиялық қадағалау). Егер осы бақылаудың нәтижесі оң болса (үш рет сараптау өткізілсе) онда ауруды диспансерлік бақылау тізімінен шығарып тастайды (1 жылдан кейін). Дисплазияның ІІІ өсу мерзімі кең көлемді операцияны - диатермоконизация, немесе ампутацияны қажет етеді. Егер жатыр мойын күмбездері тартылып, жиырылса, яғни мойынды жауып қойса онда, тіпті, жатыр түгелімен сылынуы (экстирпация) мүмкін. Ал дисплазияның  ІІІ өсу кезеңін онкогинекологтар емдеп, бақылайды.

Клиникалық сипаттамалар және сақтандыру шаралары жатыр мойнындағы өзгерістерде әртүрлі келеді.

Сонымен ісік алды аурулары бар адамдарды бақылау  жүргізу үшін мына жағдайлар қажет болады:

· бұл науқастар әртүрлі дәрігер-мамандарда бақылауда болуы керек,

· ісік ауруына көшу қабілеті жоғары ауруларды онколог үнемі бақылап отыру тиіс (Іб клиникалық топ),

· операциядан кейін сылынып алынған  материал міндетті түрде гистологиялық зерттеуді қажет етеді,

· ісік ал