2014-02-04
1169
Схема этнагенезу беларусаў, рускіх, украінцаў, межы іх этнічнага судакранання (межы беларусаў з іншымі этнасамі).
Храналогія этнічнай прыналежнасці беларускага насельніцтва да 13 ст., этнічная прыналежнасць археалагічных культур.
Сутнасць праблемы этнагенезу. Яе палітычны аспект, крыніцы навуковага даследвання.
Тэма 2: Этнагенез беларусаў
Пыт. № 1. Сутнасць праблемы этнагенезу. Яе палітычны аспект, крыніцы навуковага даследвання. Паняцце “этнагенез” азначае паходжанне народа. Пытанне этнагенезу асабліва ў дачыненні да адносна невялікіх народаў набывала палітычную афарбоўку і таму было заблытана. Палітычнасць заключалася ў тым, што пытанне этнічнай прыналежнасці давала ідэалагічнае права дыктарскім рэжымам абгрунтаваць розныя сілавыя прыёмы ў адносінах да народа. Палітычнае права народа займаць тую ці іншую тэрыторыю, мець самастойнасць і незалежнасць (аншлюс Аўстрыі 1938г).
У гісторыі Беларусі пад уплывам палітычных аспектаў замоўчвалася балта – славянскае паходжанне і прапагандавалася (амаль навязвалася) ідэя адзінага славянскага паходжання беларусаў, украінцаў і рускіх.
Асноўнай мэтай тых, хто палітызаваў пытанне этнагенезу, было жаданне мацней прывязаць Беларусь да Расійскай імперыі, а потым да СССР.
Пытанне этнагенезу было заідэалізавана, што маскоўскаму даследчыку Сядову забаранілі публікаваць працы на тэму "Этнагенез Беларусі".
У наш час таксама ідуць дэбаты па праблеме паходжання беларусаў і гэта пытанне лічыцца дыскусійным.
У выніку адсутнасці нацыянальна-беларускай дзяржаўнасці на працягу гісторыі, шляхам фальсіфікацыі навукова-гістарычнай праблемы этнагенезу беларусаў, ім ідэалагічна навязвалася перакананне аб выключна славянскім паходжанні. Гэта рабілася нягледзячы на тое, што крыніцы сведчаць аб тым, што беларусы ўтварыліся ў працэсе сумеснага пражывання балтаў і славян на адзінай тэрыторыі.
Адрозненне беларусаў, рускіх і ўкраінцаў заключаецца ў тым, што яны маюць розныя карані, з якімі перамяшаўся больш позні славянскі этнас
У аснове гэтых народаў ляжыць розны субстрат.
У час знаходжання Беларусі ў складзе Расійскай Імперыі, ідэя фальсіфікацыі этнагенезу беларусаў трымалася таму, што яна мела сацыяльны аспект, заўседы былі людзі, якім гэта было патрэбна:
Расійская імперыя – царызм, шавініскія сілы;
часы СССР – камуністы;
90-я г – чыноўнікі, эліта ветеранаў
але беларусы зыходзяць з вызначэння беларускага народа па тэрытарыяльна-дзяржаўнаму прызнаку.
Крыніцы этнагенезу безумоўна існуюць, па іх можна даказаць і абгрунтаваць гэту праблему:
1. матэрыялы археалагічных даследванняў (археалагічныя знаходкі групуюцца з вывучанамі матэрыяламі, якія характарызуюць жыццё этнасу ў гісторыі, калі па знойдзеных рэчах такія рысы ёсць, то яны належаць этнасу, які вывучаўся).
- ганчарства (прыёмы арнаментацыі):
· штрыхаваная кераміка ў балтаў;
· грабенчатая кераміка ў познекраманьёнскага насельніцтва;
· шнуровая кераміка ў індаеўрапейцаў.
2. трупапалажэнне:
· балты – галавой на ўсход
· славяне – галавой на заход
· фіна-угры – галавой на поўнач
Абраднасць выключна кансерватыўная.
3. пабудова жылля:
· балты – жыллё слупавой канструкцыі, прамыя формы
· славяне – квадратныя пабудовы паўзямлянкавага тыпу
4. тапаніміка і гідраніміка.
5. моўна – лінгвістычны аналіз.
Пыт. № 2. Храналогія этнічнай прыналежнасці беларускаганасельніцтва да 13 ст., этнічная прыналежнасць археалагічных культур. Насельніцтва на тэрыторыі Беларусі з’явілася 100 - 40тыс. гадоў да н. э, гэта былі неандэртальцы (палеантрапы); 40-2 тыс. г да н.э – з’явіўся чалавек сучаснага тыпу краманьёнец, а на позніх этапах – познекраманьёнскае насельніцтва.
У насельніцтва эпохі неаліту з’яўляюцца асобныя археалагічныя культуры (пэўны тып матэрыяльных знаходак, вынікаў дзейнасці груп людзей). Наяўнасць археалагічных культур сведчыць аб адрозненні людзей, якія з’явіліся на пэўнай тэрыторыі.
У палеаліце існавалі асобныя археалагічныя культуры:
1. нёманская
2. днепра - дзвінская
3. верхнедняпроўская
4. нарвенская
Познекраманьёнскае насельніцтва. Галоўная рыса: грабенчатая кераміка.
Бронзавы век (1,8 тыс. г. да н.э - 1 тыс. н.э)
1. сяррэднедняпроўская
2. культура шнуравой керамікі (Палессе)
3. вісла – нёманская
4. паўночна – беларуская
Галоўная рыса: шнуравая кераміка, характэрная для індаеўрапейскага насельніцтва. Індаеўрапейцы перасяліліся з тэрыторыі сучаснай Турцыі (Анатолія) – гэта праэтнас, які лёг у аснову большасці еўрапейскіх народаў. На тэрыторыі Беларусі сфарміраваліся балты (Прыбалтыка, Беларусь) і славяне (тэрыторыя паўночнай Украіны і паўднёва – заходняга Палесся).
Вучоныя адрозніваюць 3 галіны балцкіх народаў:
· заходнія балты (яцвягі, куршы, прусы)
· усходнія балты (лета-літоўцы, аўкштайты, жэмайты, латгалы, земгалы)
· дняпроўскія балты (насельніцтва, якое рассялялася на тэрыторыі Беларусі ў Падняпроўі да вярхоўя Акі і Дняпра да 8 ст.)
1.днепра – дзвінская (балты) (8ст. дан.э. – 6ст. н.э.)
2.культура штрыхаванай керамікі (балты); (7ст. да н.э. – 5ст. н.э.)
3.мілаградская (балты) (7 – 3ст. да н.э.)
4. паморская (славяне) 7 – 2 ст. да н.э.) – самыя раннія славяне на тэрыторыі Беларусі.
5.зарубінецкая – балта – славянская (3 – 1ст. н.э.)
Ранняе сярэднявечча(6 – 8ст. н.э)
Гэта перыяд, які ідзе за “вялікім перасяленнем народаў” (буйныя міграцыйныя працэсы народаў, якія былі вызваны нашэсцем гунаў). Славяне пачалі перамяшчацца на тэрыторыю Беларусі, Смаленшчыны, Пскоўшчыны.
1. банцараўская (поўнач) – балта - славянская (5 – 8ст. н.э.)
2. калочынская - г. Калочын, Рэчыцкі раён (5 – 8ст. н.э.)
3. славянская культура пражскага тыпу (г. Петрыкаў, в. Хатомель – помнік 5 – 8ст. н.э).
Для банцараўскай і калочынскай культуры характэрны доўгія курганы
Сімбіёз – змяшэнне балтаў і славян.
Штыхаў: у больш глыбокіх шахтах знаходзіцца больш балцкіх знаходак, у сярэдзіне балта – славянскія (50% / 50%), каля мацерыка -- славянскія → адбываўся працэс асіміляцыі больш дасканалай ці массавай славянскай культурай.
У 70-я гг. Сядоў распрацаваў теорыю балцкага субстрату:
1. банцараўская і калочынская культуры – гэта балта - славянскія культуры.
2. працэс славянізацыі балтаў ішоў мірным шляхам.
3. славянізацы балтаў стала асновай станаўлення беларусаў як этнасу.
Раннедзяржаўнае развіццё ў ΙХ- ХΙΙΙстст.
Савецкая гістарыяграфія, асвятляючы гэты перыяд, называла крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў – славянамі. Але протабеларускае насельніцтва было сфармірована на аснове балта-славянскага субстрату, і толькі на усходзе прысутнічае большы працэнт славянскага насельніцтва, аднак гэта не абазначае, што балцкага элементу там не было.
Да ΙΙ тыс. да н.э. на тэрыторыі Беларусі пражывала познекраманьёнскае насельніцтва, затым індаеўрапейцы, якія фарміруюць балтаў. VI – VIII ст. – з’яўленне славян і асіміляцыя балтаў славянамі, ХΙΙ ст – фарміраванне беларускага этнасу, у гэты перыяд выдзяляюцца элементы беларускай мовы (К. Тураўскі “Слова аб палку Ігаравым”). ХΙΙΙ-ХΙVст. – фарміраванне беларускай мовы, утварэнне ВКЛ, станаўленне дзяржаўнасці.
Пыт. № 3. Схема этнагенезу беларусаў, украінцаў, рускіх. Межырассялення беларусаў з іншымі этнасу. Межы этнічнага судакранання.
Угісторыі існуюць паняцці палітычныя (выннік ваенна – палітычнай барацьбы) і этнічныя (рэальныя гістарычныя) межы, якія часцей за усн не супадаюць паміж сабой.
Важная мяжа сутыкнення індаеўрапейцаў з фіна – уграмі: гарады Бранск – Вязьма (па даследаваннях Карскага), што пацверджана моўна – лінгвістычным аналізам Маскоўскай дыялектычнай камісіі. Прафесар Шыраеў у кнізе “РусьБелая, Русь Чорная і Літва ў картах” прыводзіць дадзеныя перапісу насельніцтва 1859г. (праводзіўся ўладамі) па Смаленскай губерніі: “ В списках населенных мест по Смоленской губернии белорусы составляют наиболее обширное племя. Если считать смешанное население, то они присутсвуют во всех уездах”.
Беларусы пражываюць з іншымі народамі таксама на Беластотчыне, Віленшчыне, Смаленшчыне.
Тэма 3: Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі (ад100 - 40 тыс.г.да н.э.-6ст.н.э.)
1. Крыніцы і спецыяльныя гістарычныя дысцыпліны для вывучэння першабытнага грамадства Беларусі.
2. Гістарыяграфія гісторыі першабытнага грамадства.
3. Перыядызацыя
4. Характэрныя рысы першабытнай эпохі: засяленне тэрыторыі Беларусі людзьмі. Праабшчына (100-40 тыс.г.да н.э.)
5. Беларускія землі ў перыяд родавага ладу (40-1,8тыс.г.да н.э.)
6. Разлажэнне родавага грамадства на тэрыторыі Беларусі
(1,8 тыс.г.да н.э. – 5 ст.н.э.). Індаеўрапейцы.
