мониторингі

Ластағыш көздсрдің мониторингі — нүктслі стационарлы көздер

ауыттардың, жылжымалы (көлік), кеңістік (химиялық заттектер өндірідетін

егістік жерлер) көздер.

Әсер аумағына байланысты мониторинг кеңістік және уақытша

мониторингтерге бөлінеді.

Мәліметтерді ортақтастыру сипаттамасына қарай мынадай мониторинг

жүйелерін құрайды:

x

ғаламдық (биосфералық) - халықаралық

ынтымақтастық

негізінде Жср биосфсрасындағы әлемдік құбылыстар мен процестерді

зерттеу арқылы назарға ұстап, экстремалды қолайсыз жағдайлардың

болуы туралы уакытылы ескерту жасап отыру;

x

базалық (фондық) – жалпы биосфералық, табиғи құбылыстарды бақылау;

042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 48 беті

x

ұлттық - бір мемлекеттің шегінде арнайы құрылған органдар арқылы

жүргізілетін мониторинг;

x

аймактық - халық шаруашылығын қарқынды игеру барысында ірі-ірі

аудандардың көлемінде құбылыстар мен процестсрді зерттеу

арқылы бақылау;

x

жергілікті (локалды) - елді мекендерде, өнеркәсіп

орталықтарында, кәсіпорындарда қоршаған ортаның сапалық өзгеруіне

бақылау жүргізу;

Қоршаган ортаның жай-күйінің халықаралық мониторингі мен бағалануын

өткізуді үйлестіру және оған жәрдемдесу;

- мониторингтің жаңа станцияларын құруда көмек көрссту;

- атмосфера мен климаттың жай-күйі,

- қоршаған ортаныңластануы туралы молімсттерді жинау жәнс тарату.

Ғаламдық жүйенің нсгізгі аткаратын міндетіне геоакпараттық жүйелердің

технологиялар негізінде жерді пайдалану, климат, әлсуметтік-экономикалық

даму жөніндегі көптеген мәліметтерді біріктіру мен ақпаратты ресурстарды

басқару жөнінде кеңестік қызмет көрсету жатады.

Ғаламдық мониторинг Жердің барлық табиги жүйесінің казіргі

жағдайын бағалауға мүмкіндік беріп отыр. Әлемнің әр аймағында

бақылауды 40-қа жуық құрлыктағы және 10-ның үстіндегі мұхиттың

базалық станциялар жүргізеді. Олардың кейбірі биосфсралық қорықтарда

орналасқан.

Локалді мониторингті жүзеге асыратындар тұрақты, жылжымалы немесе

шырақ астындағы тексеру орындары. Осындай жүйелер көбіне

Қазақстанның ірі қалаларында. Мысалы, Алматы каласында атмосфералык

ауаның мониторингі 6-7 орында жүргізіледі.

Мониторинг жүйесін қолданылатын (физикалық-химиялық және

биологиялық көрсеткіштердің мониторингі, аралық мониторингі) сүйене

отырып топтастыруға да болады.

042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 49 беті

Химиялық мониторинг — атмосфераның, жауын-шашының, жер беті

мен жер асты суларының, мұхит пен теңіз суларының, топырақтың, түпті

тұнбалардың, өсімдіктердің, жануарлардың химиялық құрамдарын (табиғи

және антропогендік жолмен пайда болған) бақылайтын және химиялык

ластағыш заттардың таралуын тексерстін жүйе. Химиялық мониторингтің

негізгі ең басты міндеті қоршаған ортаның өте улы заттектермен нақтылы

ластану деңгейін анықтау. Қоршаган ортаны ластайтын кейбір зиянды

компоненттер мен одардың мөлшерін бақылайтын деңгейі келтірілген.

Физикалық мониторинг - қоршаған ортаға физикалық процестер мен

құбылыстардың (су тасқыны, жанартау атылыстары, жердің сілкінуі,

құрғақшылық, топырақ эрозиясы және т. с.) тигізетін әсерін бақылау жүйесі.

Биологиялық мониторииг - биоиндикаторлар көмегімен жүргізілетін

мониторинг (яғни ортаның өзгеруін, ағзалардың күйі мен жүріс-тұрысына

қарап пішіп кеседі).

Экобиохимиялық мониторинг - қоршаған ортаның екі құрам бөлігін

(химиялық және биологиялық) бақылауға негізделген мониторинг.

Дистанциялық (аралық) моииторинг - зерттейтін объектідерді

барлауға және тәжірибелік мәліметтерді тіркей жазып алуға радиометриялық

қондырғылар мен қамтылған космостық мониторинг.

Топтастыру принцпіне қарай әртүрлі мониторинг жүйелері бар.

Олардың ішінде түрлі қажетке ең жарамды болып саналатып қоршаған

ортаның құрама (комплекеті) зкологиялық мониторингі.

Қоршаған ортаның құрама экологиялык мониторингі - бұл қоршаған

табиғи орта объектілерінің ластану деңгейіне баға беруге және адам мен басқа

да тірі ағзалардың денсаулығына зиян тигізетін өте киын жағдайдың тууы

туралы ескертуге арналған бақылау жүйесін ұйымдастыру. Ол жергілікті

(локалды), аймақты және фондық болып бөлінеді.__