Люблінская унія. Утварэнне Рэчы Паспалітай

З закл. Люблінскай уніі незалежн. краiна ВКЛ страцiла сваю самаст., увайшла ў склад новай дзярж. -- Рэч П. Прычыны: 1) а) Важнае знач. мелi знеш.палiт. абстав.. На поўд. ВКЛ вымуш. было абаран. i весцi няспынныя войны з крымск. татар.. З 1500 па 1569 г. апошнiя 45 раз. рабавалi бел. землi, уводзячы палон. у рабст.. б) У гэты ж час на ўсх. ўзмацн. маск. дзярж.. Яна iмкн. да берагоў Чорн. мора i ў 1568 г. вяла вайну з Лiвонс. ордэн., якi запрасiў дапам. ў ВКЛ. Расiя пач. баявыя дзеяннi на тэрыт. ВКЛ. Над княствам навiсла смяр. пагр.. Спробы заключ. мiр з Iв. Грозн. не мелi поспеху. Адначас. з боку Польш. ўзмацнял. дзеяннi па ўключ. ВКЛ у склад адзiн. дзярж.. У такiх умов. 10 студз. 1569 г. пачаў працаваць Любл. Сейм. Кароль i яго прыхiль. iмкнул. шляхам унii ўключ. ВКЛ у склад кароны. Пасля ВКЛ вымушана было iсцi на саюз з Польшчай, але iмкнул. захав. незал. сваей краiны. У снеж. 1568г. на аг. Сейме у Любліне яны прапанав. свае ўмовы аб`ядн.: адзiн кароль абiраецца роўнай кольк. паслоў ад Польш. i ВКЛ, кар-цца ў Кракаве i Вiльнi, княства i карона будуць мець свае ас. орг. ўлады i кiрав., захоўваць сваю тэрыт., цэласн. i недатык. i iнш. Гэт. прапан. не знайшлi падтр. на сейме. Паслы ВКЛ ад`ехалi на месцы. Гэта выклiкала абурэнне караля i польс. паслоў. Пад iх уцiскам, не маючы права без згоды сейма i рады прымаць раш., 5 сак. 1569г. Жыг. II Аў. скасоўвае ўсе папярэд. прывiлеi, дадз. ВКЛ i шляхце, далуч. Падляшша, Валынь i Падоллю да Поль.. Пад пагроз. пазбаўл. маёнтк. i высылкi з краю ён прымуш. паслоў гэтых зямель падпiс. унiю. У складзе ВКЛ застал. Лiтва i Бел..2) ун.паліт. абстав. – шляхта ВКЛ не задав. моцн. уладай кн., хацела такія ж правы, як і у поль. шл., выст. за унію.3) прыч. дынаст. характ. – Жыг. II не меў нашчадкаў.Катал. духав. выкарыст. Жыг. у сваіх паліт.-ідэалаг. мэтах: аб’ядн. ВКЛ з Поль., прасоув. каьал. на Усх. Нягледз. на ўсе супрацьст., Літ. і Бел. вымуш. былi такс. падпiсаць унiю. Так 1 лiпеня 1569 г. згодна Люблiнскай унii ВКЛ i Поль. злуч. ў адз. народ, адз. дзярж. – Рэч П., феад. рэсп.. Быў абраны адзiны гаспад. – кароль польс. i вял. кн. лiт., рускi, прус., мазавецкi, жамойцкi, кiеус., валынс., падляшс., лiфляндс.. Спынiлася абранне вял. кн. ВКЛ, яго пажыццевае валод. княствам. Выбiраўся адз. сейм, якi павiнен быў склiкацца толькi ў Польш.. Уводз. адз. мытная прастора, граш. адз., агуль. знеш. палiтыка. Усе жых. РП мелi права набыв. маенткi i зямлю, уласн. у любой частцы краiны. Скасоўвал. ўсе пастан., зак., палаж., якiя супярэчылi ўнii, а такс. ас. сейм ВКЛ. Прысягаць можна было аднаму Поль. кар-ству. Т.ч. Любл. ўнiя была гвалтам навязана ВКЛ паляк. на чале з Жыг. II, асабл. пасля анексii i далуч. больш. тэр. ВКЛ (Падляшша, Валынь, Падолле, Кiеўшчына).Унiя – гэта анексiя i iнкарпар. ВКЛ у Поль. ка-тва, пагроза поўн. акаталiч. i апал-вання.

21. Дзяржаўны лад Рэчы Паспалітай. Палітычнае становішча Вялікага княства Літоўскага ў складзе Рэчы Паспалітай.

Адны лічаць, што РэчП была канстытуц., сасл. манарх.. Сейм выбірау карал. раду на 2 гады, я-я з’яул. факт. кіраун. дзярж.. Агульн. сеймы разглядалі і прымалі пастановы на ас. пасядж.. Існавала права “ліберум вета”. На чале улады стаяу кароль, ен узначальвау сенат, склікау сеймы, ажыцц. знешн. паліт.. Улада кар. была абмежавана “зал. шлях. вольн.”. Калі кароль дзейнічау насуп. праву, шл. мела права не слухацца і выступ. супраць яго. РП была феад.-прыгон. дзярж.. Пануючы клас – магн., сяр. і дроб. шл., былі роуныя паміж сабой. Толькі яны мелі права валод. зямлей. Адзін. павін. шляхты – вайсковая. У склад пануюч. класа увах. белае і чорн. духав-ва, я-е валод. веліз. зям. маем.. Т.ч. Улада размяркоўв. памiж двухпал. парламентам - сеймам (магнат. i шляхт.) i каралем. Iнш. сасл. нiякiх палiт. правоў не мелi. Др. ліч., што РП – канфедэр. дзярж., дзе ВКЛ і Поль. зах. адносн. самаст.. Пасля Люблiна ВКЛ вяло жорсткую барац. за незал. i тэрытар. цэласн.. Удалося захаваць рэшткi тэрыт. былой дзярж., а такс. рэшткi дзяржаўнасцi i аўтаном. ў межах РП. Дзве краiны захавалi ранейш. назвы: ВКЛ i Поль. карона, а такс. свае зак., улады, орг. выкан. улады, суд. сiст., мясц. самакiрав., фiнансы, узбр. сiлы i да кан. XVII ст. дзярж. мовы. У апош. статуце 1588 г. абвяшчал. самаст. ВКЛ, тэрытар. цэласн., забаранял. iншаземцам у княстве набываць землi, маенткi, займаць дзярж. пасады. Пры спрыяль. абстав. магн. княства змагалiся за поўн. самаст., рабiлi змовы з мэтай адарваць ВКЛ ад РП. У сак. 1569г. Укр. далуч. да Поль., у вын. гасп. там поль. паноу і мясц. улад прайшла вайна - Я.Радзівіл у пер. бараць.укр. супр. поль. паноу 1648-1654). ВКЛ было лiквiдавана з прыняцц. Канстыт. 1791 г.. Пад час вайны з Франц. (1812) у Вiльнi па загаду Напал. быў ўтвор. Часовы ўрад пад назвай «Камiсiя ВКЛ» як орган адмiнiстрац. кiрав. акупiрав. тэрыт. Лiтвы i Бел.. Нягл. на усе паруш. законау Статут 1588 г. меу вял. гіст. знач.. Ен падвеу заканадауч. аснову пад новыя узаемааднос. паміж ВКЛ і Поль. Т.ч. кіруюч. пласт ВКЛ пасля Любл. пачау бараць. супраць. поль. прагр. ствар. уніт. дзяржавы. У вын. удалося захав. частку тэр. ВКЛ. З цягам часу поль. уплыу на нас. узмацн.. Шляхта перайш. у катал. і апаляч. У 1696 г. поль. мова – дзярж.. Над нас. Бел. навісла пагроза паланізацыі.

22. Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця беларускіх зямель ў складзе Рэчы Паспалітай.

Напярэд. Люб.у. на Бел. пражыв. 1800 тыс. жыхароу. Не было стабiль. i ў сац.-экан. разв. Бел. ў XVI—XVIII ст.. Шляхта дзяліл. на: 1) буйн. магнаты (29сямей) – склад. 1,1% феад., валод. 49% сял. гасп.. Гэта сенатарс. сасл. РП. 2) сяр. шляхта (650 феад.) – 16% шляхты. Вярхі набліж. да паноу. 3) дробн. шляхта (3000 чал.)– 70% шл. але мела толькі 28% гасп.. Ваенн. служба – ганар. абав. шл. 4) пешая шляхта – 3,6% шл. Шляхта была замкненым сасл., папасць можна было толькі праз сейм ці сеймікі. Сяляне. У др. пал. XVI—перш. пал. XVII ст. на тэр. Бел. была праведз. аграрн. рэф. (устава на валокi. Жыг. II А. Валока –30 моргаў– 21.37 га. Пад фальв. адводзiлася 8—15 валок). Усталявал. фальварач. сiст. гасп-ння. Адбыв. канчатк. запрыгоньв. сялян, значна павялiчв. прыгон. ўцiск, растуць даходы шляхты. У вын. рэф. ў Цэнтр. i Зах. Бел. разбур. сял. абшч., укаран. падворн. землекарыст., змянiлiся катэг. сялян: 1) цяглыя – панш., талокі, гвалты,чынш да 21р,натур. аброк., 2) асадныя – чынш да 30 гр., аст. як у цягл., 3) слугі – больш заможныя – конюхі,кавалі і інш. 4) агароднікі, халупнікі, кутнікі – самыя бедныя; Змяілася iх экан. i правав. становiшча, псіхалогія абшч. калектыв. пачала замян. псіхалогіяй індывідуалізму. Мяшчане – нас. гарадоу – купцы, майстры, гандляры, рамесн.. Папаун. за кошт вольных сялян, цекачоу і прыгонных. З др. пал. 17 ст. адсутн. нацыян. адзiнства, сац., этн., рэлiг. процiстаяннi, феад. мiжусобiцы вялi да экан. зянападу. Шматл. войны вялi да разбур. гарадоў i весак, фiзiчн. знiшч. насельн.. Да 60-х гг. 18 ст. с\ гасп. і гарады былі у асн. адноулены. З’яул. парасткі капіталізму. Iдзе рост землеўлад. свецкiх магн., адначас. назiр. залог iх маенткаў. Гэта нарадж. ў др. пал. XVIII ст. тэндэнц. да пераўтв. феад. формы ўласн. на зямлю ў бурж.. Побач з залогам зямлi ўзнiк. такiя з`явы, як арэнда зямлi, мануфакт., прадпрым. i iнш., што сведчыць аб зарадж. капiталiст. формы гаспадар., дыферэнцыяцыi вескi (с\ гасп. уцягв. у рын. адносіны), ствараецца рынак прац. рук. Прыкл. з гэтага часу пачын. працэс пераутв. бел. народн. у нацыю, які завярш. у пач. ХХ ст. (калі у 1933г. была уведзена бел. мова). У гарадах назір. наст. супяр.: 1)маем. няроун. 2)захоп багацеямі гар. улады 3) феад. “юрыдыкі” 4)шматнац. склад мяшчан. Т.ч. сель. і гарадс. гаспадарка Бел. у выніку нястоінай працы народа да сяр. 18 ст. была у асн. адноулена, але гэта не стала асн. трывалага экан. росквіту. Паліт. крызіс, якім дауно ужо хварэла РП, перарастае у агонію і вядзе дзярж. да канчатковай згубы.

23. Брэсцкая царкоўная унія. Уніяцкая царква.

Прабл. ствар. на тэр. ВКЛ новай царквы, я-я б аб’ядноув. правасл. і катал. царкву – прабл. дауняя. У выніку намаг. Папы Рымс., Ватыкана, катал. духав-ва у 1596 г. на царк. саборы у Брэсце была прынята царкоўная ўнiя, створана ўнiяцкая царква. Пагадн. адбыл. сілай: поль. кароль арышт. тых, хто быу супраць. Правасл. духав. пайшло на гэта, бо баялася, што Мас. адбярэ у яго царк. уладу. Погляды на царкву: 1) У.ц. – вынік паражэння езуіту і інш. прадст. катал. манаскіх ордэнау на Бел. землях. 2) Гэта нацыян. бел. царкваВатыкан быццам не быу зацік., каб цераз катал. шло апалячв. бел.. Вырашылі катал. распаусюджв., выкарыст. бел. нац. глебу, мову і культ.. 3) сімвал незал. ВКЛ, таму што катал. царква арыентав. на РП, а првасл. – на Маск.дз. і магнаты ВКЛ стварылі уласн. царкву незал. ні ад каго. Аднак справа у тым, што У.Ц. стварыу Ватыкан, а не магнаты ВКЛ. У.царкве падпарадкоўвалася Ватыкану. Найб. нагл. погляд – у.ц. уяўляла сабой сродак акаталiчвання насельнiцтва на нацыянальная мове, а не нацыянальную царкву як сiмвал суверэнiтэту дзяржавы. 1)Абрады былі спач. ранейш. Потым у Ват. выраш. паступ. перавесці насельн. у катал.. Беларуская шляхта перайшла ў каталiцызм, а вернiкамi ўнiяцкай царквы сталi сяляне i гарадскiя нiзы. 2) У.ц. уводзіл. гвалтоуна, што выклік. супраціул. правасл. насельн.. Пасля паражэння у вызвал. вайне 1648-1654 увядз. уніяцт. узмацн. У кан. 18 ст. больш за 75% нас. Бел. – уніяты. На Бел. дзейніч. толькі адна правасл. епархія у Магілеве. 3) Былі цэрквы, дзе пропаведзь вялася на поль. мове, а звярт. да народа – на бел.. 4) Рашэннем Замойскага царк. сабора у 1720 г. абрад ун. царквы пераводз. на катал. лад. Унiяцкая царква была лiквiдавана ў 1839 г. рашэннем Полацкага сабора. Яна пераводзілася у првасл.. Катал. агрэсія на усх.слав. землі пацярп. параж..Вернікі бел. зямель вярталіся да сваіх правасл. вытокау.