Традыцыйнае беларускае адзенне

Адзенне з’яўляецца важным этнічным і сацы-м паказчыкам. Яно выконвае не толькі практычныя, але і этнакультурныя, эстэтычныя, абрадавыя, магічныя функцыі. Адзенне адлюстроўвае дух эпохі, пануючы стыль і моду, індывідуальны густ, пачуцце меры, псіхалогію чалавека, яго фізічны стан, узрост, сямейнае становішча, сац-ю і прафесійную прыналежнасць.

У шырокім сэнсе адзенне – гэта не толькі вопратка, але і галаўныя ўборы, абутак, упрыгожванні. У залежнасці ад тыпалагічных асаблівасцей (канструкцыі, спалучэння асобных частак у агульным комплексе, канкрэтных функцый) яно паджяляецца на мужчынскае і жаночае (можна вылучыць дзіцячае і юнацкае), летняе і зімняе або верхняе (прамежкавы варыянт – дэмісезоннае), паўсядзеннае і святочнае.

Матэрыяламі для адзення служыла мясцовая сыравіна – лен, пянька, воўна, а таксама аўчына, футра, скура і інш. У якасці фарбавальнікаў выкарыстоўвалі настоі розных кветак і траў, лісце і кару, балотную руду, гліну. Асн. фарбы, што складалі каляровую гаму народнага адзення, - чырвоная, сіняя (васільковая), чорная, бурая (альховая).

Мужчынскае адзенне У тыповым варыянце традыцыйны комплекс мужчынскага адзення складалі доўгая, амаль да каленяў, кашуля і штаны з даматканага палатна натуральнага (белага) колеру; галаўны ўбор – валеная з воўны або пашытая з сукна шапка (магерка), у зімовую сцюжу – вушанка (аблавуха) з аўчыны; асно. абутак – лапці, часцей лыкавыя, больш заможныя па святах насілі скураныя боты.

З’яўляючыся неабходным элементам беларускага адзення, паясы адыгрывалі важную ролю ў звычаях і абрадах. Іх даравала нявеста свайму выбранніку напярэдадні і ў час вяселля, іх бралі з сабой, ідучы ў адведкі да парадзіхі, імі спавівалі нованароджаных і гадавалых дзяцей, іх ахвяравалі царкве, яны выкарыстоўваліся як рытуальныя атрыбуты ў час гаданняў, замоў, заклінанняў.Паясы вызначаліся вялікай разнастайнасцю, адрозніваючыся сваімі памерамі, наяўнасцю дадатковых дэталяў, узорным арнаментам, спосабам вырабу.

Да шляхецкага адзення адносяцца капот, жупан, кунтуш, дэлія. Капот уяўляў сабой прыталены кафтан на гузіках, які шыўся з тонкага шэрага сукна. Жупан – больш доўгі кафтан, крыху прыталены, са стаячым каўняром; яго шылі са светлага ці шэрага сукна, радзей – атласу ці аксаміту. Жупан падпаясваўся поясам, які надаваў яму святочную ўрачыстасць і нацыянальную вызначанасць. З гэтай мэтай ужываліся знакамітыя слуцкія паясы.

Жаночае адзенне У тыповым варыянце традыцыйны жаночы комплекс складалі доўгая палатняная кашуля (сарочка), спадніца, фартух, безрукаўка. кашуля мела просты свабодны крой,

Святочныя кашулі ўпрыгожваліся багатым вышываным ці тканым арнаментам на плячах, манжэтах рукавоў, каўнерыку, радзей – па ворату і падолу. Спадніца адносіцца да паяснога жаночага адзення; Неабходным кампанентам традыцыйнага жаночага ўбору буў фартух (хвартух, пярэднік, запаска). Яго рабіліся нярэдка з шарсцяной тканіны; Безрукаўка (камізэлька, шнуроўка, кабат, гарсэт, кітлік) зашпільвалася на гузікі ці шнуравалася па ворату, шчыльна аблягаючы жаночы стан. Верхняе (зімовае) адзенне жанчын нязначна адрознівалася ад мужчынскага. Світы, буркі, кажухі, шубы, насовы, кажушкі, сярмяжкі – усе гэтыя віды верхняга адзння ў аднолькавай ступені былі ўласцівы як мужчынам, так і жанчынам

Галаўныя Апрача практычных, яны выконвалі важныя эстэтычныя і абрадава-рытуальныя функцыі.

Найбольш старажытныя ўборы мужчын – суконная ці футравая шапка сферычнай формы, у жанчын – чапец, дзяўчаты апрача чэпчыкаў насілі вянок. У ХVІІІ – ХІХ стст. найбольш пашыранымі галаўнымі ўборамі мужчын былі зімовыя аблавухі і шапкі-магеркі. У летнюю пару насілі капелюшы, ці брылі, якія плялі з саломкі, ліпавых валокнаў ці валілі з воўны, як і магеркі. Яны мелі шырокі аколыш і ўпрыгожваліся ўнізе дэкаратыўнай акаемкай. У канцы ХІХ ст. распаўсюдзіўся картуз (фуражка), крыху пазней – кепка, якая бытуе да нашага часу.

Асаблівай разнастайнасцю вызначаліся галаўныя ўборы жанчын, сярод іх – наміткі, чапцы, хусты, вянкі, галавачкі і інш. Замужнія жанчыны не маглі з’яўляцца ў грамадзе з непакрытай галавой, без наміткі, баючыся апраставалосіцца перад людзьмі. Уборам незамужніх дзяўчат была і скіндачка, што рабілася з кужэльнага палатна і мела больш вузкую сярэднюю частку і шырокія канцы. вянкі. завівалі летам з жывых кветак, - меў важнае абрдавае значэнне ў час вяселля, ку

Абутак Найбольш пашыраным паўсядзенным абуткам бел. сялянства на працягу некалькіх стагоддзяў былі лапці. Іх плялі з ліпы, лазы, пяньковых ці льняных вяровачак (аборкі). Лапці насілі разам з ільнянымі анучкамі, якімі абгортвалі нагу амаль да калена і замацоўвалі аборкамі ці рамянямі, што прапускаліся праз вушкі лапцей. Апрача плеценых ужываліся і скураныя лапці – пастолы, вядомыя са старажытных часоў.У святочныя дні, асабліва калі ішлі ў царкву ці ехалі ў мястэчка на кірмаш, надзявалі боты (ці чобаты). Звычайна яны мелі высокія халявы (галянішчы), якія падкрэслівалі маемасны цэнз уладальніка; іх шылі па заказу ў майстроў-шаўцоў.

У к. ХІХ – п. ХХ ст. распаўсюдзіўся валены абутак – валенкі, якія насілі ў зімовы час з наступленнем халадоўАбутак адлюстроўваў мясцовую традыцыю, сезон года, пол, узрост, сацыяльны статус і гарманіраваў са стылем, тыпам і колерам вопраткі, разам з якой ен выкарыстоўваўся.

Як паказвае гісторыя фарміравання традыцыйнага беларускага касцюма і ўласцівых яму

15.Традыцыйная беларуская кулинарыя.

Земледелие, домашнее животноводство, рыболовство, охота, собирательство, пчеловодство — все это тради­ционные хоз-е занятия, которые были источниником обеспечения населения продуктами питания. Не­которые из этих занятий, в частности земледелие и жи­вотноводство, сохраняют свое значение и в настоящее время.

Земледелие в прошлом давало больше продуктов пи­тания, нежели домашнее животноводство. Основной пищей населения был квасной (кислый) хлеб. Его выпека­ли обычно из ржаной муки (из пшеничной — только в праздники). В бедных, а нередко и в средних крестьян­ских хоз-х ржи на весь год не хватало, поэтому к ржаной муке добавляли овсяную, ячменную, гречневую муку. Хлеб, приготовленный с такой примесью, был худ­шего качества.

Из зерна готовили кашу, крупник (суп из пшеничной или ячменной крупы), затирку (жидкое блюдо из пше­ничной муки), кулеш (жидкая каша из крупы), «талакно» (блюдо из овсяной муки), овсяный кисель (жур), на­листники (тонкие блинчики), вареники. Из ячневой, ов­сяной, гречневой, ржаной, пшеничной муки пекли блины. На юге варили початки кукурузы («кияхи»).

Со вт. Пол. XVIII в. появились разл-е блюда из картофеля. Чаще это был очищенный вареный' картофель (салоники). В толченом виде его называли «комы», «таптуха». Из сырого тертого картофеля на льняном или конопляном масле («алей») пекли блины (драники), готовили «бабку». Иногда картофель пекли в печи, а затем очищали его. Из первых блюд ши-око был распространен картофельный суп («бульён»), и из капусты («капуста»), борщ з свеклы («бураки»). Летом и осенью белорусы часто потребляли огурцы, лук («цыбуля»), груши, яблоки, вишни, сливы, арбузы. Семечки арбуза и подсолнечника - любимым и наиболее доступным лакомством.

Ко многим блюдам, приготовленным из зерновых (ку­леш и др.), добавляли немного молока («забеливали»). С молоком ели хлеб, различные каши, а с кислым моло­ком— вареный картофель (салоники). Из молока гото­вили творог (сыр), сбивали масло, которое в основном служило приправой к другим блюдам. Поздней осенью и зимой ко многим блюдам добавляли кусочки жареного сала с луком. Его ели с картофелем (салониками), бли­нами (драниками). Преимущественно зимой по праздни­кам употребляли жареные свиные колбасы, студень, «ма-чанку». Жареные кусочки сала были обязательной частью жидкого блюда «верещаки». Его готовили из са­ла, пшеничной или ячменной муки, хлебного кваса.

Блюда из рыбы в качестве повседневной пищи хар-ны для населения северо-зап. и юга Белоруссии, где много озер и рек и где рыболовство имело промыс­ловое значение. Чаще рыбу сушили и вялили, готовили из нее уху.

Из продуктов собирательства наибольшее значение имели грибы. Их заготавливали впрок (солили, сушили). Из сушеных варили грибной суп. Весной и летом гото­вили зеленые щи из щавеля («шчавье»), холодник. Осенью в пищу употребляли собранные зрелые дикие груши. Их сушили, а затем варили компот («узвар»). Из напитков был широко распространен хлебный квас, «мя-духа» (медовуха). В новое время стали употреблять вод­ку («гарэлку»).

В настоящее время пища сельского и городского на­селения Белоруссии стала более разнообразной и кало­рийной. В связи с изменением хар-ра животноводст­ва (мясо-молочным) и его быстрым развитием мясные блюда, масло, сметана, творог — сегодня повсед­невная пища белорусов.

С развитием земледельческого хозяйства все населе­ние обеспечено хлебом. Знач-но увеличился ассорти­мент хлебных изделий, улучшено их качество. Полностью и стабильно удовлетворяются потребности всего населения крупами, мукой, сахаром. Чаще стали упо­требляться рыбные блюда. Пища белорусов обогатилась блюдами, заимствованными у других народов.