Мінез – адам сыны

Мінездің мәні мен мағынасының ұғымы кең. Ол – адамның бар болмысын, сезімін, көзқарасын қаз қалпында елестетеді.

Адамның мінезі өзгере ме?

Ел ішінде «мінез өзгермейді» деген ұғым бар. Мінез сәбилік пен кәмелеттік жас аралығында отбасының қасиеттеріне сәйкес, ата-ананың үлгісімен, отбасының мәдени-тұрмыстық, әлеуметтік жағдайларында негізін қалайды.

Одан соңғы кезеңде адамдармен қарым-қатынас, қоғам мен орта, еңбек, тіршілік, ізденіс пен талпыныс, сәттілік пен сәтсіздіктің әсерімен тұрақты мінез қалыптасады. Кейде, әсіресе жастық шақта, үлгі тұтқан азаматтарға еліктеп немесе тағдыр тәлкегімен тектілік мінезде жасандылықтың пайда болуы мүмкін. Бірақ ол табиғи бітімге терең сіңбейді. Мінез бұрынғы қалпына тез түседі.

Мінездің көрінісі өте көп. Адамды әр қырынан танытатын мінез екі бағытты: ақылмен астарлас келісті мінез және қым-қиғаш қылықты теріс мінез.

Көңіл шалқытар жадыралық, шабыт шақырар жарқындық, адами ажарды ашу, асаулықты басу – келісті мінез. Ал, тұрлаусыз ауытқымалы, ала көңілді, шиелі, кінәмшіл, қырсыз, қыңыр – теріс, жағымсыз мінез.

Жәрдем Кейкін

Мінез – характер ата –ана үлгісімен – по примеру родителей

Мәдени –тұрмыстық – культурно–бытовой әлеуметтік – социальный

ізденіс, талпыныс – здесь: творчество сәттілік – удача

тағдыр тәлкегімен – по велению судьбы

келісті мінез – безупречный характер

2. Сөйлемдерді толықтырыңыз.

· Мінез – адамның (ойы, намысы, болмысы).

· Адамның мінезі (өзгереді, өзгермейді).

· Мінез (сәбилік шақта, ержеткенде) негізін қалайды.

· Мінез қарым-қатынас, қоғам мен орта, еңбек, тіршілік, ізденіс пен талпыныс, сәттілік пен сәтсіздіктің әсерімен (өзгереді, тұрақтвнады).

· Жастық шақта тектілік мінезде (жасандылықтың, тұрақтылықтың) пайда болуы мүмкін.

· Жарқын мінез – (келісті, келіссіз) мінез.

3.Етістіктерді тиісті шақ формасына қойыңыз.

Інімнің мінезі өзгер.... Мен жұмысымды тиянақты атқарып жүр....Анам қарындасыма сабақ оқытып жатыр....Біздің үй қонақ күтуге дайындал....Біз көршілермен тату тұрып жатыр....Өмірімде сәттілік пен сәтсіздік жиі болып тұр.... Әкемнің келісті мінезі көп адамға үлгі бол....Ағам ешкімге теріс мінез көрсетпе....Жағымсыз мінез оған абырой әпермей жүр....

4.Үлгі бойынша сөйлем құраңыз.

Үлгі: Оның мінезі қатал болды, бірақ қайырымсыз емес.

Ашушаң ---------------------------------- тез қайтады

Ашық-жарқын -------------------------- көп сөйлейді

Ерке --------------------------------------- кінәмшіл

Пысық ------------------------------------- қыңыр

5. Төменде берілген сөздер мен сөз тіркестерін қатыстырып, сөйлемдер құраңыз.

Кәмелеттік жас + мінез;

Ата-ана + үлгі;

Сәтсіздік - + ашу;

Еліктеу + жасандылық;

Табиғи бітім + сақталу;

Теріс мінез + жағымсыз.

Сын есімдер заттың түрін, түсін, сипатын білдіреді, қандай? Қай? Деген сұрақтарға жауап береді. Сын есімдер негізгі және туынды болып екіге бөлінеді. Негізгі сын есімдер түбір сөзден жасалады. М: ақ, қара, жақсы, жаман, т.б. Туынды сын есімдер кез келген сөз табына жұрнақтар жалғану арқылы жасалады. Туынды сын иесімнің жұрнақтары: -ты, -ті, -ды, -ді, -лы, -лі. (қарлы, құмды, атақты); -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік (жастық, балалық,адалдық);

6.Мәтінді оқып, өз ойыңызды айтыңыз.

Көркем мінез қалай қалыптасады?

Көркем мінез – адамның эстетикалық-этикалық сәні мен мәні. Бұл ретте әдептілікті, ұяттылықты, намыстылықты ерекше атаған жөн. Жан жақты дамыған, жарасымды, көркіне ақылы сай жастар арамызда жүр.

Алаштың ардагері Жүсіпбек Аймауытов былай деген: «Мектеп бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге, саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білім берудің көздейтін түпкі мақсаты – осы. Мектеп осы бағытта баланың келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек».

Бала бидің сөзін есте сақтаңыз.

Жерден ауыр дегенім – ақыл-білім,

Судан терең дегенім – оқу-ғылым,

Оттан ыстық дегенім – адамның өмірі,

Көктен биік дегенім – шәкірттің көңілі.

Егер, шын мәнінде, жас азаматпен үйлесімді жұмыс жүргізілсе, сол тәлім-тәрбие де, білім де нәтижелі болмақ. Бұл - адам бойындағы көркем мінездің қалыптасу жолы.

Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Көркем мінезге нелер жатады?

2. Арамызда жарасымды жастар бар ма?

3. Ж.Аймауытов мектеп тәрбиесіне қандай баға берген?

4. Бала бидің сөзінен не ұқтыңыз?

5. Жас азаматпен қалай жұмыс істеген дұрыс деп ойлайсыз?

7.Жағдаяттық тапсырманы орындаңыз.

А) Алыстан әжеңіз келді, ініңіздің мінезі жайлы айтыңыз.

Ә) Әріптесіңізге сипаттама беріңіз..

Б) Курстас құрбыңызды анаңызға таныстырыңыз.

8.Мәтінді оқып, мағынасын ұғып алыңыз.

Ұят – адамның рухани өміріндегі реттеуші күш.

Ол ағаттықтан қорғайды,

ізеттілікке жетелейді,

қателікке жол бермейді,

имандылықтың тетігі,

адалдықтың сақшысы.

Ұялу мене ұялту - қосақты ұғым. Бірі – ішкі әсердің қысымы, екіншісі – сыртқы әсердің дүмпуі.

Ұялу – аңғалдықтан, қызбалықтан туған ерсі әрекеттің салдары. Арлы кісі ұятына кешірім сұрап, қайталамауға бекінеді.

Ұялту – ұят қағидасын бұзған, әдептен аттаған, кісі намысын қорлаған, жала жапқан, өсек таратқан адамды өрескелдігін, жағымсыздығын түсіндіріп, айыбын бетіне басу.

Жәрдем Кейкін

9.Мәтінді оқып, мазмұндаңыз.

Әдеп жайлы біліп алыңыз.

Әдеп – мінездің анасы. Дүниедегі барлық имандылық анадан тарайды, ал, рухани мінез әдептен туады.

Әдептілік – ана сүтімен санаға сіңетін уыз мінез. Әдеп адамда есі кіргеннен-ақ, жастайынан дариды, ешкімнің ақыл-кеңесінсіз жамандықтан алыс қасиет.

Әдеп – мәдениеттіліктің,

зиялылықтың,

кісіліктің көркі,

әсемдіктің өрнегі,

адамның асқақ абыройы.

Әдептіліктің бір үлгісі – биязы сыпайылық, қарапайымдылық. «Сары майдан қыл суырған» тазалық, пәктік.

«Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпеген» деп аса әдепті адам жайлы айтады.

10.Берілген сөздерді құрамына қарай талдап, жалғанған қосымшаларды атаңыз.

Әдептілік, мәдениеттілік, жамандық, зиялылық, кісілік, әсемдік, сыпайылық, қарапайымдылық, тазалық, пәктік.

Үлгі: әдеп – ті – лік,

Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Анадан не тарайды, әдептен не туады?
2. «Уыз мінез» дегенді қалай түсінесіз?
3. Әдептілік адамда қай кезден бастап пайда болады?
4. Әдеп ненің белгісі?
5. «Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпеген» деп қандай адамды айтады?

11.Сұхбатты оқып, өзара сөйлесіңіз.

- Апай, мына орындыққа отырыңыз да, демалып алыңыз.

- А-а-а, жарайды.

- Сіздің баратын жеріңіз алыс па, апа? Қандай көлікке отыратын едіңіз?

- Вокзал жақта қызымның үйі бар еді, соған бармақшы едім.

- Вокзалға тікелей баратын автобус бұл жерге тоқтамайды, апа. Сізге басқа автобусқа ауысасыз. Оны білетін бе едіңіз?

- Жоқ, білген емеспін. Осы жерден оныншы автобус жүреді деген еді біреу.

- Онда мен сізді сол оныншы автобусқа ауыстырып отырғызып жіберейін, жүріңіз, апа.

- О, айналайын, бақытты бол, қалқам. Көмектесіп жіберсең болар еді.

- Жарайды, апа, жүріңіз, мына автобусқа отырайық.

- Иә, иә, жүре ғой, барайын, отырайын. Өзің бір әдепті бала екенсің, қарағым. Сені осылай тәрбиелеген анаңа мың алғыс!

12.Төмендегі фразеологиялық тіркестермен танысып, олармен сөйлем құраңыз.

Көзінің ағы мен қарасындай – аса қымбат (бала)

Көзді ашып-жұмғанша – өте тез арада

Көзімнің нұры – қуанышым (бала)

Қас пен көздің арасында – өте жылдам уақытта

Көзіңді салып жүр – байқап, қарап жүр

Көзіңді құрт – бұл жерден кет, тұрма, жоғал

Көз көрген – бірін-бірі жас кезінен білетін

Екінші сабақ (1 сағат)

1.Мәтінді оқып, мағынасын ұғып алыңыз.

Намыс – мінездің айбыны.

Ол – абыройға дақ түсірмеудің жолы;

адам құқы мен еркіндігінің оққағары;

өмір мәнділігінің өзегі;

адамгершіліктің соты, айыптаушысы, қорғаушысы;

жігерсіздікке ызалану;

адамның абыройын түсірер жалалы әрекеттерге кешірімсіздік.

Мұхаммед пайғамбар: «Ер жігіттің үш намысы бар: бірі – иманы, екіншісі – Отаны, үшіншісі - отбасы» деген.

Намыс бір сырлы, көп қырлы: жеке бастық намыс, құқықтық намыс, кәсіптік намыс, азаматтық намыс, ұлттық намыс. Аталуы әртүрлі болғанмен, бәрі абырой мен беделді қорғайды.

Жәрдем Кейкін

2.Берілген сөздердің антонимдік қатарын табыңыз.

Айбынды жасықтық

Абыройлы бостандық

Еркіндік адалдық, имандылық

Жігерсіздікдік беделді

Адамгершілік қаһарлы

Намыстың түрлерін талдап, сөйлемдерді аяқтаңыз.

Жеке бастық намыс дегеніміз...

Құқықтық намыс дегеніміз...

Кәсіптік намыс дегеніміз...

Азаматтық намыс дегеніміз...

Ұлттық намыс дегеніміз....

3.Халық мақалдарын біліп алыңыз.

· Малым – жанымның, жаным – арымның садағасы.

· Малсыз болсаң да, арсыз болма.

· Ар жазасы - бар жазадан ауыр жаза.

· Ер жігіт елінің ұлы, намысының құлы.

4. Мәтінді оқып, сөздіктің көмегімен мазмұнын ұғып алыңыз.

Сұлулық жайлы

Сұлулық – адам жанын қуанышқа бөлейді, тамсантады, сүйсіндіреді. Қоғам мен табиғаттың ерекше перзенті – адам, соның сұлулығы.

Адам анадан сырт бейнесі, пішіні сұлу болып тууы мүмкін, ал, бірақ, ондағы басты сұлулық – ішкі жан дүниесі, мінезі, қалыптасқан әдептілігі. Ал, адамның сыртқы сұлулығы ішкі рухани сұлулығымен сәйкес келсе, нағыз сұлулық сол болмақ.

Асыл дініміз қарапайым киімді құптайды. Ардақты Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыздың киімінің қарапайымдылығы сондай, жиылысқа жиналған сахабалары оның ортаға қалай келіп отырғанын да сезбей қалады екен.

Сұлулық жайлы айтылған халық сөзіне тоқталайық:

«Сұлу – сұлу емес, сүйген - сұлу»; «Сөзі шырайлының – жүзі шырайлы»; «Жаманның сөзі түйеден түскендей»; «Жылтырағанның бәрі алтын емес»; «Адамның жылтыраған сыртына емес, сұлу ішіне қызық».

Нұрлан Асанов

5. Жаңа сөздердің баламасын сөздіктен қарап, жазыңыз, біліп алыңыз.

Сұлулық –

Тамсантады –

Сүйсіндіреді –

Пішін –

құптайды –

қарапайым –

шырайлы –

жылтыраған –

6. Жағдаяттық тапсырманы орындаңыз.

Көшеде бір бейтаныс адам келе жатады. Оған қарсы тағы бір адам ұшырасады да:

- Айтып жіберіңізші, Абылай хан көшесіне қалай баруға болады?- деп сұрайды.

Кісі (тоқтайды, күлімсірейді):

- Е, ол жап-жақын. Осы бетіңізбен тура жүріңкіреп барып, оңға бұрылыңыз.

Әлгі кісі:

- Сізге көп рахмет!

- Оу, оның не қиындығы бар! (Тағы да күлімсірейді).

Тапсырма: Міне, осы сәттен не байқадыңыз? Жол көрсеткен адамның ізгі қасиеті қандай?

7. Есте сақтаңыз.

Эстетикалық және этикалық тәрбиеге жете мән беріп, адам бойындағы әсемдік және әдептілікті қалыптастыратын - отбасы мен мектеп.

Тәрбиедегі кемістіктер: әсіре бояну;

әсіре сылану

өз бойын күтпеу

олпы-солпы киіну

сақал-шашын уақтылы алмау

аяқ киімін тазартып кимеу

шетелдік сән үлгісіне еліктеп, ашық-шашық киіну;

ата-анасының алдында әдепсіз киім киініп жүру.

8. Сөйлемдерді сын есімдермен толықтырыңыз.

1. Адамның бет келбетінің... болғаны мақтаныш емес, жан дүниесінің... болғаны – мақтаныш.
2. Жан дүниесі сұлу адам -...... адам.
3. Әсіре бояну жастарға... емес.
4. Қарапайым болу да -... қасиет.
5. Мінезі... адам да әрдайым сұлу көрінеді.
6. Әкем әрдайым аяқ киімін... ұстауды ұнатады.
7. Оның көйлегі менің көйлегіме қарағанда....

Керек сөздер: ескілеу, нағыз сұлу, жзарасымды, таза, сұлу.

Үшінші сабақ (1 сағат)

1. Мәтінді оқып, сөздіктің көмегімен мазмұнын ұғып алыңыз.

Замандастарымыз арамызда жүр.

Қап-қара киініп, бет-жүзін қарамен бояп, үсті-басына темір-терсектерді жалтыратып іліп, денесіне сурет салдырып алған немесе басқа да ерекше тұстары бар, өзгелерге ұқсамайтын жастарды көрсеңіз, шошымаңыз. Оларды бір топ бейформальды бірлестіктің өкілдері деп қабылдаңыз.

Шынымен де, бұл қызықты құбылыс болғанмен, оның астарында үлкен мән бар. Жұрт назарын өздееріне аударуға тырысатын бұл «ерекше адамдар» - субмәдениет өкілдері. Субмәдениет – жастардың өзіндік қоғам құрып, қоғамнан бөлек бірлестік жасауы. Неше түрлі рок, гот, эмо, рэп т.б. сияқты субмәдениеттер кең етек жаюда. Олар өздеріне тән шаралар да ұйымдастырады. Мысалы, Павлодар қаласында үш жыл қатарынан Естай атындағы қалалық мәдениет сарайында бейформальды жастар фестивалі өткізіліп тұрды. Оған республикамыздың түкпір-түкпірінен бейформальды жастар – рок музыканттар, брейкер бишілері, граффити суретшілері...

«Готика» - абсолютті индивидуализм және ерекше романтика. Олар өмірлерінің әр сәтін музыка, имидж сияқты мәдениет құралдары арқылы ерекшелейді. Готтардың символы қара түнек іспеттес болса, эмолар тек қара мен алқызыл түсті мойындайды.

Қазақ жастарының біразы беттері мен құлақтарына, тілдері мен мұрындарына, қастарына түрлі пирсинг-сырғаларын іліп алып, рок пен гот атануда. Бұл олардың болашақ жолына кедергі болуы әбден мүмкін.

Ақмарал Есімханова

Жаңа сөздер.

Шошу – пугаться

Қызықты құбылыс – интересное явление

Етек жайды – распросроняется

Ешкімге ұқсамау – не быть похожим ни на кого

Кедергі – препятствие

2. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Сіз өз қалаңызда «бейформальды» жастарды көрдіңіз бе?
2. «Бейформальды» жастар қалай киінеді?
3. «Субмәдениет» деген ұғымды қалай түсінесіз?
4. Қазір қоғамымызда қандай субмәдениет түрлері бар?
5. Павлодарда өткен бейформальды жастар фестиваліне қандай жастар қатысты?
6. «Бейформальды» жастардың дүниетанымы қандай?
7. Қазақ жастарының арасында осындай жастар кездесе ме?

3.Мәтіннен сын есімдері бар сөйлемдерді теріп жазыңыз, сын есімдердің түрлерін ажыратыңыз.

Үлгі:

Қап-қара (күшейтпелі) киініп, бет-жүзін қарамен (жай) бояп, үсті-басына темір-терсектерді жалтыратып іліп, денесіне сурет салдырып алған немесе басқа да ерекше тұстары бар, өзгелерге ұқсамайтын жастарды көрсеңіз, шошымаңыз.

4. Пікірталас өткіземіз.

Тыңдаушылар бірнеше топтарға бөлінеді. Әр топ өз позициясын дәлелдейді, өмірден мысалдар келтіреді, топтар бір-біріне сұрақтар даярлайды.

1-ші топ. – «Әркім өз қалауынша киінуге құқы бар»

2-ші топ. – «Адам аласы ішінде» дегендей, адамға киіміне қарап баға беруге бьолмайды.

3-ші топ. – «Субмәдениетті де қолдауға болады».

4-ші топ. – «Киім кию этиксын берік ұстанған жөн деп ойлаймын».

5. Мәтінді оқып, мағынасын есте сақтаңыз.

Адамды тани аласың ба?

Бұл өмірде кімнің кім екенін кескін-келбетіне қарамай-ақ, ісінен де білуге болады. Данагөй қазақтың мына сөзін еске алайық.

Туыстың кім екенін, басыңа іс түсіп, жалалы болғанда білерсің,

Бауырдың кім екенін, жаның күйзеліп, жаралы болғанда білерсің,

Достың кім екенін, өмір өткелдерінен өтіп, саналы болғанда білерсің,

Жолдастың кім екенін, басыңнан бақ тайғанда білерсің,

Баланың кім екенін, күш-қуатың кетіп, қартайғанда білерсің,

Келіннің кім екенін, жағдайың кетіп, жантайғанда білерсің,

Әйелдің кім екенін, шаңырағың шайқалғанда білерсің,

Адам тану – даналықтың қайнар көзі. Жүсіп Баласағұни айтқан екен: «Кісі танымақ болсаң, ісіне қара», - деп.

Мақсұтбек Сүлеймен.

6. Жаңа тіркестерге сұрақ қойыңыз, сөздіктің көмегімен орыс тіліне аударыңыз.

Жала лы (клевета) болғанда –

Жара лы (рана) болғанда -

Сана лы (сознание) болғанда –

Бақ тай ғанда (несчастье) –

Қартай ғанда (стареть) –

Жантай ғанда (быть беспомощным) –

Шаңырағың шайқал ғанда (раставание, беспокойствие) -

7. Өзара сөйлесіңіз.

- Асан, сен білесің бе, туыс қандай жағдайда жаныңда болу керек?

- Туыс адам басыңа іс түскенде жәрдем беруі керек.

- Бауырың ше?

- Бауырың жаның қиындыққа ұшырағанда қасыңда болуы керек.

- Досыңның қандай екенін қашан анық білесің?

- Досыңның қандай екенін ақылың толып, санаң оянғанда білесің.

- Бала қандай жағдайда қажет болады?

- Бала ата-ана қартайып, күші тайғанда қажет.

- Келін ше?

- Келін ата-ене қартайып, аурушаң болғанда, оларға жағдай жасауы керек.

8. Берілген сөздердің антонимдерін табыңыз.

Туыс –

Бауыр –

Дос –

Қартаю –

Шаңырағы шайқалу –

Жағдайы кету -

9. Фразеологиялық тіркестерді біліп алыңыз.

Тайға таңба басқандай (сұрағы: қандай?) – анық

.Сөзі мірдің оғындай (сұрағы: қандай?) - өткір

Сөзі түйеден түскендей (сұрағы: қандай?) – дөрекі

Судай жаңа (сұрағы: қандай?) – жап-жаңа

Сүттен ақ, судан таза (сұрағы: қандай?) - безвинный

10. Тест тапсырмаларын орындаңыз.

1. Адамның сырт келбетін сипаттауға арналған сын есімдерді көрсетіңіз.

А. жігерлі, салқын. Қанды, қарапайым

В. тым биік, табанды, еңбекқор

С. дөңгелек жүзді, орта бойлы, қыр мұрынды

Д. ақылды, көпшіл, ұзын бойлы

1. Күрделі сын есімді анықтаңыз.

А. Ақ сақалды адамды сыйлау – парыз.

В. Ауылдағы адамға жұмыс табылады.

С. Қысқа мерзімде аяқтады.

Д. Көгілдір түс – еркіндік белгісі.

3.Баяндауыш қай шақта тұр?

Халықтың ең таңдаулы өкілдерінің бірі ретінде біз оны сыйлыққа ұсынып отырмыз.

А. өткен шақ

В. ауыспалы осы шақ

С. келер шақ

Д. нақ осы шақ

4.Сөйлемді толықтырыңыз. Менің әжем... киінеді.

А. ұзын

В. сәнді

С. ерекше

Д. қысқа

11. Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы және бір-бірімен мағыналас тұрақты тіркестерді ажыратып жазыңыз.

Жүрек жұтқан, аузына құм құйылды, зәресі зәр түбіне жетті, еңбегі жанды, қас қаққанша, ат ізін салмады, су жүрек, аузы аузына жұқпады, еңбегі еш кетті, араны ашылды, үріп ауызға салғандай, ит арқасы қиянда, ат ізін құрғатпады, тәбеті тартпады, ай десе аузы, күн десе көзі бар, ит өлген жерде, көзді ашып-жұмғанша.

Мағыналас тұрақты тіркестер	Қарама-қарсы мәндегі тұрақты тіркестер
үріп ауызға салғандай, ай десе аузы, күн десе көзі бар	жүрек жұтқан – су жүрек

БӨЖ тапсырмасы

« Жаным – арымның садағасы» деген мақалды қалай түсінемін?» деген тақырыпта эссе жазыңыз.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1.Әдеп және жантану./Құраст.Қ.Жарықбаев. Алматы: Атамұра, 1996. -224 б.

2.Жарықбаев Қ. Жүсіпбек Аймауытовтың психологиялық көзқарастары. Алматы: Білім, 2000. -76 б.

3.Кенжеахметұлы С. Жеті қазына. Алматы: Ана тілі, 1997. -125 б.

БЕСІНШІ АПТА (3 сағат)

Бірінші сабақ. «Уақыт және адам» (1 сабақ)

Грамматика. Сан есімнің түрлері.

1. Сан есім жайлы есіңізге түсіріңіз.

Сан есім заттың санын білдіреді. Сұрақтары: қанша? неше? қаншасыншы? нешінші? М: Біз поезға сағат 10-да (қаншада?) отырдық. Сан есімдер құрамы жағынан дара және күрделі болып екіге бөлінеді. Дара сан есімдер бір сөзден ғана тұрады. М: Олар бір бөлмеде алты қыз тұрады. Күрделі сан есімдер екі немесе одан көп сөзден тұрады. М: Екі жарым сағаттан соң жолға шығамыз.

2.Сөйлемдерді толықтырыңыз.

1. Уақытым болса... сағатқа кіріп шығамын.
2. Емтиханға дайындалуға... минут уақыт берілді.
3. Бізде сабақтардың арасындағы үзіліс... минут.
4. Менің інім... сыныпта оқиды.
5. Мен мектепке...... жасымда бардым.
6. Біздің елімізде жастар жеке куәлікті...... жасында алады.
7. Біздің елімізде кәмелеттік жас -...... жас.

3. Мәтінді оқып, өз сөзіңізбен мазмұндаңыз.

Уақыт алтыннан да қымбат.

Адам баласына берілген ең баға жетпес құндылықтардың бірі – уақыт. Өркениетті елдерге барсаңыз, осы уақыт мәселесіне аса ұқыпты қарайтынын аңғаруға болады. Себебі олар уақыттан ұтылса, көп нәрсе жоғалтатынын біледі. Көлік аялдамаларында тұрғанда, жүру мезгілдерінің «12.01»; «16.03»; «17.08» секілді әрбір минутқа дейін есептеулі екендігіне таң қаласыз. Автокөлік сол белгіленген уақыт ережесінен бір минут кешігіп, я бір минут озбайды. Небәрі бір-екі минутқа кешіге қалса, жүргізуші әжептәуір сөгіс алып жатады. Ал бізде ше? Сағат сұрағанда «Жетіден он минут кетті» десең, «Е, жеті жарым десеңші» дей саламыз. Демек біз уақытқа аса ұқыпты емеспіз.

Бүгінгі күні уақытты өлтіретін «жаулар» көбейген тәрізді. Солардың бірі теледидар деуге болады. Жасыратыны жоқ, «көк сандығы» жоқ үйді елестету қиын-ақ. Алайда осы теледидардың уақыттың нағыз жауы екеніне екінің бірі көңіл бөле бермейді.

Бірде Эйнштейн қызметшісіне «Мені жарты сағаттан кейін оятыңызшы» деп, демалыпты. Бірақ қызметшісі оны біраз тынықсыншы деп бір сағаттан кейін барып оятса керек. Тұра сала ғалым жарты сағаттан кейін оятпаған қызметкеріне қатты ренжіп: «Ал, жарты сағатымды қайтарып беріңіз»,- деген екен. Уақыттың жауларының қатарына көп сөз бен көп қыдыруды да жатқыза аламыз.

Уақыт – ол мүмкіндік. Мүмкіндікті дер шағында пайдаланып қалмаса, адамның көп нәрседен айырылатыны анық.
Еңбекқор қытай халқы да уақыт мәселесіне келгенде: «Сағат сатып алсаң да, уақыт сатып ала алмайсың» деп безектейді екен. Ата-бабамыз «Жас кезімде бейнет бер, қартайғанда зейнет бер» деген. Барлық уақытша қызықты қоя тұрып, дер кезінде қимылдаған адам кейін соның жемісін жейді.

Жадыра САТТАРОВА,
ЖР-32 қ тобының студенті

4. Мәтінді жоспар бойынша мазмұндаңыз.

1. Уақыт – баға жетпес құндылық.
2. Өркениетті елдерде уақытты қалай бағалайды?
3. Уақыттың «жаулары».
4. Бейнет пен зейнеттің мағынасы.

5. Мәтінде кездесетін жаңа сөздерді біліп алыңыз.

Баға жетпес құндылық – неоценимая ценность

Сөгіс алу – здесь: быть наказанным

Дер шағында – своевременно

Бейнет – здесь: труд

Зейнет – здесь: удовольствме, благополучие

Екінші сабақ (1 сағат)

1. Сан есімдерге тиісті қосымшалар жалғап, сұхбаттасыңыз. Дара, күрделі сын есімдерді табыңыз.

- Әже, сіздің жасыңыз нешеде?

- Балапаным, менің жасым жетпіс екі....

- Әже, сіздің немерелеріңіз көп пе?

- Әрине, қалқам. Биыл менің он алты... немерем дүниеге келді.

- Қандай бақытты жансыз, әже! Ең үлкен балаңыз да үлкен кісі шығар, ә?

- О-о-о, үлкен ұлымның жасы биыл елу екі... толды. Оның да үлкен ұлы отыз....

- Әже, сіз институт бітіргенсіз бе?

- Иә, балам, мен Алматыдағы педагогикалық институтты 1961-... жылы бітіргенмін. Елу шақты жыл мұғалім болдым ғой.

- Қандай жақсы адамсыз, әже. Өз балаларыңызды да, халықтың баласын да тәрбиеледіңіз. Ұзақ жасап, бақытты болыңыз, әже!

- Рахмет, қалқам. Өзің де бақытты бол!

2. Өлеңді оқып, мазмұнын ұғып алыңыз.

Сағаттың шықылдағы емес ермек,

Һәмишә өмір өтпек ол білдірмек.

Бір минут бір кісінің өміріне ұқсас.

Өтті, өлді, тағдыр жоқ қайта келмек.

Сағаттың өзі ұры шықылдаған,.

Өмірді білдірмеген, күнде ұрлаған.

Тиянақ жоқ, тұрлау жоқ, келді, кетті,

Қайта айналмас, бұрылмас бұлдыр заман.

Абай.

3. Төмендегі сөз тіркестерінің мағынасын жазыңыз.

Сағаттың шықылдағы –

Өмір өтпек –

Ол білдірмек –

Қайта келмек –

Қайта айналмас –

4. Сұхбаты толықтырып жазыңыз.

- Сабыр, сен Абайдың бұл өлеңін бұрын естіп пе едің?

- -------------------------------------------------------------------.

- Бұл өлеңде не туралы айтылған?

- ----------------------------------------------.

- «Һәмишә өмір өтпек ол білдірмек» деген сөйлемді қалай түсінесің?

- ---------------------------------------------------------------------------------------.

- Ақын неліктен «Сағаттың өзі ұры шықылдаған» деп айтқан?

- ------------------------------------------------------------------------------.

- Ақын «бұрылмас бұлдыр заман» деп не туралы айтып отыр?

- ------------------------------------------------------------------------------.

- Сабыр, бұл өлең адамға қандай ой салады?

- ------------------------------------------------------------------------------.

Үшінші сабақ (1 сағат)

1. Мәтінді оқып, мазмұндаңыз. Сұрақтарға жауап беріңіз.

Уақыттың ерекшеліктері .

1. Уақыт тез өтеді

Адам баласының ғұмыры «қамшының сабындай» қысқа. Ең ұзақ өмір сүрген Нұх пайғамбарға өлім періштесі: «Дүние қандай екен?» деп сұрағанда, ол: «Дүние екі есігі бар үй сияқты екен, бір есігінен кіресің де, екіншісінен шығып жүре бересің» депті.

- Сіздің ойыңыз қандай?

2. Уақыт қайтып келмейді және орны толмайды

Әрбір өткен күн, таусылған сағат, жылжыған сәтті қайтару мүмкін емес, демек олардың орны да толмайды. Үлкен білім иесі Хасан әл Басри: «Әр таң атқанда, күн адам баласына: Ей адам баласы! Мен жаңа бір жаратылыспын... мені пайдаланып қал, мен өтіп кетсем, Қияметке дейін қайтып келмеймін» дейді, деп өсиет айтқан.

- Сіз әр күніңізді орынды пайдаланасыз ба?

3. Уақыт - адамда бар нәрсенің ең қымбаты

Уақыт адамда бар нәрселердің ең қымбаты. Хасан әл Басри: «Ей адам баласы! Сен топталған күндерден тұрасың. Бір күнің кетсе, сенің бір бөлігің кетті», дейді.

- Уақыт – «адамның бір бөлшегі» дегенді қалай түсінесіз?

2.Есте сақтаңыз:

63 жыл өмір сүрген адам:

күніне 8 сағат жұмыс істесе, оның өмірінің 21 жылы жұмыс істеуге кетеді екен.

Тәулігіне 8 сағат ұйықтаса, тағы бір 21 жылы ұйқыға кетеді.

6 жылы тамақ ішуге,

5 жылы сапарларға,

1 жылы телефонмен сөйлесуге кететін көрінеді.

Бір тал темекі шегуге 6 минут уақыт бөліп, бір күнде 10 тал темекі шексеңіз 60 минут яғни, 1 сағат уақытыңыз кетеді.

Біз өз уақытымыз былай тұрсын, басқалардың уақытымен де санаса бермейміз. Мысалы, шақырылған жерге 2-3 сағат кешігіп келеміз, бір шаруаны бірер аптада, немесе біраз күннің ішінде деп жобалай са­ламыз.

3.Үлгіге сәйкес сұхбат құрыңыз.

Дулат: Жұпар, сен дәрігерге сағат екіде барасың ба?

Жұпар: Менің дәрігерім бүгін таңертең қабылдайды.

1. Профессор – ертең – түскі 3-те;

2. Бастық – кешке – 5-те.

4.Досыңызбен сөйлесіңіз. Сіз досыңызбен келісесіз бе?

- Бақытжан, сәлем, сен үйдесің бе?

- Сәлем! Үйдемін. Қайдан телефон шалып отырсың?

- Университеттен. Біздің сабағымыз жаңа бітті. Не істеп жатырсың?

- Жай, уақыт өлтіріп отырмын.

- Қалай? Ол не деген сөз?

- Ой, соны да білмейсің бе? Теледидар көріп отырмын.

- Оны қайтесің, бірдеңе оқымайсың ба?

- Не оқимын, оқитын ештеңе жоқ...

- Сендерде жақсы кітапхана бар ғой. Мен үнемі сол жерден жақсы кітаптар алып тұрамын.

- Мен кітапты интернеттен оқимын.

- Мен олай ете алмаймын.

5. Ғұламалардың сөзіне назар аударыңыз.

Жүрек айтар: бір сәт тоқтап тұра алман,

Тұрмайды өмір қызық пенен құмардан.

Ескертемін, ей адамзат, өмірің

Минуттар мен секундтардан құралған…

Ахмад Шаухи

Уақыт – қылыш. Егер сен оны шаппай­тын болсаң, ол сені шабады.

Хазірет Әли

Кім ұйқысын бөліп, уақытын дұрыс пайда­ланып, ғылымға талпынса, сол үйренеді. Ал білім алған адам, күнаһар болудан сақтанады.

Абдуллаһ бин Мубарак

Түн маған ұйықтау үшін берілмеген,

Ұйқы тең шала жансар өлімменен.

Қанша менің өлді екен уақытым,

Ақ төсек, ала жастық кебіндеген.

Мұқағали Мақатаев

6. Тест тапсырмаларын орындаңыз.

1. Сөйлемді толықтырыңыз.

Адам уақытты... істерге жұмсауы керек.

А. әртүрлі

В. пайдалы

С. белгілі

Д. сапалы

2. Сөйлемді аяқтаңыз. Бос өткен уақыт адамға өкініш....

А. береді

В. әкеледі

С. болады

Д. жасайды

3. Сан есімге сұрақ қойыңыз. Атам 75 жасында қайтыс болды.

А. қанша?

В. қашан?

С. қалай?

Д. қаншасыншы?

4. Сөзге қосымша жалғаңыз. Иманды адам өтккен күндер... ғибрат алады.

А. –мен;

В. –ге;

С. -ден;

Д. –ді;

БӨЖ тапсырмасы

«Уақыт – алтыннан қымбат» деген тақырыпта эссе жазыңыз.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы: Өнер, 1996. -272 б.

2. Наполеон Хилл. Закон успеха: думай и богатей. Екатеринбург: Изд-во “Литур”, 2001. -704 с.

АЛТЫНШЫ АПТА (3 сағат)

Бірінші сабақ. «Бос уақыт және қызығушылық» (1 сабақ)

Грамматика. Сан есімнің мағыналық түрлері. Сын есімнің шырайлары.

Сан есімнің мағыналық түрлері жайлы біліп алыңыз.

Сан есім мағынасына қарай есептік, реттік, жинақтық, болжалдық, бөлшектік және топтау болып алты түрге бөлінеді. Есептік сан есімдер қанша? неше? Деген сұрақтарға жауап беріп, түбір тұлғада айтылады. М: алты, алпыс алты, алты жүз алпыс алты т.б. Реттік сан есімдер қаншасыншы? нешінші? деген сұрақтарға жауап беріп, -ыншы, -інші, -ншы, -нші жұрнақтары арқылы жасалады. М: алты-ншы, жеті-нші, сегіз-інші, тоғыз-ыншы т.б Жинақтық сан есімдер қаншау? нешеу? деген сұрақтарға жауап беріп, -ау, -еу жұрнақтары арқылы жасалады. М: алт-ау, жет-еу т.б. Болжалды сан есімдер -дай, -дей, -даған, -деген жұрнақтары және шақты, шамалы шылауларының тіркесуі арқылы жасалып, санды нақты емес, болжалдап көрсетеді. Бөлшектік сан есімдер шығыс септігінің –тан, -тен, -нан, -нен жалғаулары мен жарым сөзі арқылы жасалып, санды бөлшектеп атайды. М: үштен бір, оннан екі, алты жарым. Топтау сан есімдері шығыс септігінің –нан, -нен, -тан, -тен жалғаулары арқылы жасалып, қосарланып айтылады, қаншадан? деген сұраққа жауап береді. М: бес-бестен, он-оннан, алты-жетіден т.б.

1.Төмендегі сан есімдерден реттік сан есімдер жасап, олармен ауызша сөйлем құраңыз.

Он төрт, қырық, жүз жиырма, бір мың жеті жүз қырық, жиырма жеті, үш мың сегіз жүз, алпыс сегіз, жиырма тоғыз, он сегіз.

2. Мәтінді оқып, сөздіктің көмегімен аударыңыз, мағынасын өз сөзіңізбен айтыңыз.

Студенттің бос уақыты

Университетті ересек өмірдің бір үлгісі деп айтуға болады. Қазіргі студенттің, болашақ маманның және азаматтың бағыт-бағдары университет қабырғасында айқындалады.

Студент уақытын шартты түрде оқу уақыты (лекция, семинар, семинарға дайындық, кітапханада өткен уақыт) және сабақтан тыс яғни бос уақыт деп бөлуге болады.

Бұл екеуінің екінші бөлігі маңызды, себебі студенттің белсенділігі, болашақта қандай азамат болатыны осы бос уақытты қалай өткізетініне байланысты.

Осы тақырыпты ашу үшін «Студент және оның бос уақыты» деген тақырыпта сауалнама жүргізілді. Сұралған 100 адамның 67%-ының бос уақыты жеткілікті болып шықты. Алайда олардың 76%-ы бос уақытын қалай өткізетінін ойламаған, ал, 47%-ы бос уақытында ештеңемен айналыспаған болып шықты (яғни достарымен сыра ішеді, ұйықтайды, телевизор қарайды немесе жай қыдырып жүреді).

Мұндай салғырттық жастардың бойында мектеп өмірінен басталады. Университетке осындай салғырт, әрекетсіз болып қалыптасқан студенттер де оқуға түседі және олар тек 5 жыл «отырып» қана шығады.

Студенттің бос уақытта ештеңемен шұғылданбауы мынадай әлеуметтік мәселе тудыруы мүмкін:

1. Нашақорлық, шылым шегушілік, маскүнемдік жыл сайын көбеюде;

2. Ұрыс-жанжал, есеп айырысуға құмарлық, бірдеңені қирату, талқандау, т.б.

3.Жаңа сөздермен танысыңыз, олармен сөйлем құрап, жаттығыңыз.

Ересек өмір – взрослая жизнь

Университет қабырғасында – в стенах университета

Айқындалады – определяется

Сауалнама – опрос

Жеткілікті – достаточно

Бос уақытында – в свободное время

Салғырттық – пассивность

Әлеуметтік мәселе – социальные проблемы

Ұрыс-жанжал – «разборки»

Есеп айырысу – «стрелки»

Талқандау - погромы

4. Сұрақтарға жауап жазыңыз. Сан есімнің түрлерін қолданыңыз.

1. Сіз өзіңіздің бос уақытыңызды жоспарлайсыз ба?
2. Сіз бос уақытыңызды неліктен лайықты пайдалана алмайсыз?
3. Сіз өзіңіздің материалдық жетімсіздігіңізді қалай толықтырасыз?
4. Университетте сізге ұнайтын үйірме бар ма?
5. Жеке өзіңіз ғана айналысатын хоббиіңіз бар ма?

6.Сіз өзіңіздің ғана жағдайыңыздың болғанын қалайсыз ба әлде қоғамға пайдалы іс жасағыңыз келе ме?

5. Жинақтық сан есімдерді табыңыз.

Біздің топтағы студенттердің алтауы қыз да, бесеуі – ұл. Менің ағамның бес баласы бар, олардың үшеуі ұл, екеуі – қыз. Менің қарындастарымның екеуі мектепті үздік бітірді. Түйеқұстың аяғы екеу.Түйенің өркеші екеу, нардың өркеші біреу.

6. Жағдаяттық тапсырма.

Сіз өзіңіздің анаңызды сағынып жүрсіз. Досыңызға анаңызды қалай сипаттап айтар едіңіз? Соны жазыңыз.

Екінші-үшінші сабақ (2 сағат)

1. Сөйлесіңіз.

- Әлия, сен студенттердің ғылыми-практикалық конференциясына қатысасың ба?

- Ол қашан болады?

- Ол келесі айдың 7-сінде болады.

- Жоқ, қатыспаймын. Сен ше?

- Мен, әрине, қатысамын. Баяндама өткізгенмін. Әлия, сен бос уақытыңда не істейсің?

- Әр кезде әрқалай. Бөлмедегі қыздармен киноға барамыз. Кейде жай демаламыз. Туыстарымның үйлеріне қыдырып барып келемін.

- Бос уақытыңда пайдалы істермен шұғылданбайсың ба?

- Маған ештеңе қызық емес. Не істеу керек?

- Тым болмаса, спортпен айналыс. Жүр, менімен бірге коньки тебуді үйрен. Керемет жақсы.

- Ол қайда болады?

- «Қазақстан» спорт кешенінде. Аптасына екі рет барамыз.

- Жарайды. Келесі ретте сенімен бірге барып көрейін.

- Өте жақсы. Келістік.

2. Мәтінді оқып, мағынасын ұғып алыңыз, баяндаңыз.

Студенттің бос уақыты (жалғасы)

Студент бос уақытында не істегені жөн?

1. Жұмыс: студенттердің 13%-ы бос уақытында жұмыс істеп, ақша табады. 3,4,5 курс студенттерін еңбекпен қамтамасыз етумен «Студенттерді жұмыспен қамтамасыз ету Орталығы» айналысады. Бұл мәселе студенттердің «Құрылыс отряды» арқылы да шешіледі;

2. Қосымша оқу: студенттердің 11%-ы екінші жоғары білім алу үшін оқиды да. Сондай-ақ қосымша курстармен қосымша білім беру Орталықтары шұғылданады.

3. Спорт: студенттердің 13%-ы спортпен шұғылданады. Спорттық секциялар барлық спорттық ұйымдарда бар.

4. ЖОО-ның қоғамдық өмірі: онда сауалнамаға қатысқан студенттердің 7%-ы белсенді қатысатынын айтқан. Олар Студенттер Кеңесі ұйымдастырған түрлі іс-шараларды ұйымдастырады.

5. Хобби: студенттердің 9 %-ы өздерінің сүйікті істерінің бар екенін айтқан. Олар бос уақытында ән салу, биге бару (12%), өлең, проза жазу (10%), студенттік театрда ойнау (20%), фотографиямен айналысу (3,5%), сондай-ақ КВН, фестивальдерге қатысу сияқты пайдалы істермен шұғылданады.

3. Төмендегі суретке қарап, сұрақтарға жауап жазыңыз.

1. Суретте кімдер бейнеленген?
2. Университетте қандай іс-шара жүріп жатыр?
3. Бұл қыздар қайда оқиды?
4. Қыздарды бұл іс-шараға кімдер дайындады?
5. Қыздардың сабақ үлгірімі қандай?
6. Қыздардың мінезіне, киім үлгісіне, тәртібіне қандай сипаттама бересіз?

4. Салыстырмалы шырайда тұрған сын есімдерді көрсетіңіз, олармен сөйлем құраңыз.

Өте тамаша, қып-қызыл, қызғылт, топ-толық, күштілеу, көгілдір, жеп-жеңіл, аласарақ, тым кішкентай, тіпті ұзын, толықтау.

5. Төмендегі сын есімдерден күшейтпелі сын есім жасаңыз.

Қысқа, дөңгелек, түзу, жалпақ, әдемі, жақын, сұлу, тәтті, ащы.

6. Қанатты сөздердің мағыналарын анықтаңыз.

Түрлі-түрлі заман бар, заманға қарай амал бар.

Уақыт тас екеш тасты да тоздырады.

Заманы бірдің амалы бір.

7. Берілген тұрақты тіркестерде қате жіберілген. Дұрысын жазыңыз. Мағынасын түсіндіріңіз.

1. Жерден алты қоян тапқандай
2. Ешкі аузынан шөп алмас.
3. Тонның сыртқы бауындай.
4. Жаңа жараның аузын ашу
5. Араларынан жіп өтпейтін тату

Керекті сөздер: ескі, қыл, ішкі, жеті, қой

8. Сөйлемдегі асты сызылған тұрақты тіркестерді мағыналас синонимдермен ауыстырып жазыңыз.

· Жиынға Ардақтың үріп ауызға салғандай бойжеткен қызы да келді.

· Кешкі тамақта айтылған әңгімені құлақ салмадым.

· Бұл жөнінде ешкімге тіс жармады.

· Араларынан қыл өтпейтін достар сыр шертуде.

БӨЖ тапсырмасы

Ұлылардың хоббиі (әңгіме). «Біз уақытты қадірлейміз бе?» деген тақырыпта эссе жазыңыз.

Жоспары:

1. Адам үшін ең қымбат – уақыт.
2. Уақыт қайтып келмейді.
3. Уақытты пайдалы нәрсеге жұмсаған дұрыс.
4. Өткен күндерді еске алып, одан үлгі алу.
5. Болашақ уақытты жоспарлап отыру.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Назарбаев Н. Тарих толқынында. Алматы: Атамұра, 1999. -296 б.

2. Педагогика тағылымдары. /Құраст. Айтмамбетова Б. т.б. Алматы: Рауан, 1993. -88 б.

ЖЕТІНШІ АПТА (3 сағат)

Бірінші сабақ. «Денсаулық – зор байлық» (1 сағат)

Грамматика. Есімшенің өткен шағы.

1. Мәтінді оқып, мағынасын ұғып алыңыз.

Денсаулық – зор байлық

Денсаулық — табиғаттың ең қымбат сыйы. Күнделікті жұмыста жүргенде, деніміз сау болғанда, денсаулықтың қадірін біле бермейміз. Аздап ауырсақ, өзіміз білетін дәрі-дәрмектерді ішіп жазылып кетуге тырысамыз. Дәрігерге бара қоймаймыз. Шын мәнінде кез келген аурудың алдын алуға болады.

Ол үшін не істеу керек? Ең алдымен, спиртті ішімдіктер мен темекі шегудің зиянын білген дүрыс. Темекі түтінінің құрамында 30-дан астам зиянды заттар бар. Әсіресе жас балалар мен қарттарға темекі тартуға болмайды. Бұл заттар - қатерлі ісіктің пайда болуына тікелей себептер. Ішімдікке салынып кетуге болмайды. Ішімдікті жақсы көретін адамнан бақытсыздықтан басқа ештеңе күтуге болмайды. Лев Толстой: «Спиртті ішімдік адамның денсаулығын құртады, ең қорқыныштысы — адамның рухы мен ұрпағын жояды», -деген болатын.

Денсаулық сақтаудың алдын алуға болады. Ол үшін дұрыс тамақтануға, уақытында демалуға, дене қимылымен айналысуға көп көңіл бөлу қажет. Әсіресе жасы ұлғайған адамдарға майлы тамақтарды көп жеуге болмайды. Оның орнына сүт, көкөніс тамақтарын пайдаланған дүрыс. Денсаулық сақтауда дұрыс тамақтаудың маңызы зор. Ал спортпен айналысу — денсаулықты жақсартады. Спорттың ең қарапайым түрі — жүгіру. Күн сайын таңертең үйдің маңайында, саябақта жарты сағаттай жүгіруе болады. Егер жүгіруге дәрігер рұқсат етпесе, таңғы таза ауада серуендеуге болады. Әр түрлі жаттығулар жасауға болады.

Жаңа сөздермен танысыңыз.

Зиянды заттар – вредные вещества

Қатерлі ісік – злокачественная опухоль, рак

Бақытсыздық – несчастье

Жасы ұлғайған адамдар – пожилые люди

Майлы тамақтар – жирное питание

2. Сұрақтарға жауап беріңіз.

6. Денсаулық адамға неліктен қымбат?

7. Денсаулыққа зиянды нәрселерді, әдеттерді атаңыз.

8. Денсаулықты қалай сақтауға болады?

Жатыс септігіимеет окончания -да, -де, -та, -те и показывает место действия. Слова в жатыс септік отвечают на вопросы Кімде? Неде? Қайда? Қашан? Мысалы: Аурухана-да (қайда?) Мейірбике-де (кімде?) Емхана-да (қайда?) Жексенбі-де (қашан?)

3. Оқып жаттығыңыз. Асты сызылған сөздерге назар аударыңыз.

- Мынау кім? - Кто это?

- Бұл – дәрігер. - Это – врач.

- Бұл қандай дәрігер? - Какой врач?

- Бұл – қатерлі ісік ауруларының дәрігері. - Он – онколог.

- Мынау не? - Это – что?

- Бұл – аурухана. - Это больница.

- Мұнда кім емделіп жатыр? - Кто здесь лечится (лежит)?

- Мұнда менің әжем емделіп жатыр. - Здесь лечиться моя бабушка

- Оның қай жері ауырады? - Что у него болит?

- Оның аяғы ауырады. - У него болят ноги.

- Оның дәрігері қандай? - Какой у него врач?

- Оның дәрігері ортролог. - Его врач – ортролог

4. Сөйлесіңіз, қажетті жалғауды қойыңыз.

- Сәлеметсіз бе?

- Сәлемет болыңыз. Отырыңыз.

- Мен сізге қарасты аумақта тұрамын, Кенесары көшесінде. Мынау – менің медициналық кітапша....

- Жақсы. Айта беріңіз. Қай жеріңіз ауырады?

- Менің бас... ауырады. Тұмауратып қалдым. Аздап жөтелемін.

- Сіздің ыстығ... көтерілді ме?

- Менің ыстығ... көтерілді.

- Жарайды. Қазір қараймын.

- Рақмет, сізге.

5. Мақалдарды, ғұламалардың сөздерін еске сақтаңыз

Тазалық – саулық негізі,

Саулық – байлық негізі.

(Халық мақалы)

Емнің алды – еңбек.

(Халық мақалы)

«Ауруын жасырған өледі»

(Ә.Науаий)

«Тірі адам түбінде бір ауырмай тұрмайды»

(Баласағұни)

Бірінші байлық – денсаулық

Екінші байлық – ақ жаулық

Үшінші байлық – он саулық

(Халық мақалы)

6. «Иә» және «жоқ» сөздерін пайдалана отырып, сұрақтарға жауап беріңіз.

- Мынау Сіз емделетін емхана ма?

- Иә, _____________________________.

- Емханада жаңа құрылғылар бар ма?

- Жоқ, ____________________________.

- Мынау тіс дәрігерінің бөлмесі ме?

- Иә, ___________________________.

- Бұл – тіс