Windows (Microsoft)

Әрбір операциялық жүйе өзінің бейімділігі бар. Windows NT Server операциялық жүйесі жақсырақ оны сервер жұмысының тобымен Microsoft желісі арқылы қолдануға болады. Novell Netware жүйесі файл сервердің рөлінде және сервердің басында жаксы көрінеді.

ОС Unix ең алғаш интернет – сервер сияқты жасалған.

Желімен жұмыс үшін ядроның операциялық жүйесін құралы ретінде тікелей қолданады, сол үшін программаны қамтамасыз етіп және протоколы (ерекшесі ТCP/IP) жақсы, Intel платформасы басқа операциялық жүйесінде қарағанда жақсы. Unix желі үшін шығарылған, тағы бір керекті аспектісі - документтеу жүйесі. Барлық Unix тің жүйесі өте жақсы докуметтелген, сол үшін ақпаратты керекті жағдайда серверде құрастыру, енді сенің компьютерде орнатылған.

Қайда Linux сервері қолданылады? Бұл көбіне интернет-серверде қолданылады.

Сіз сұрайаласыз не үшін Linux (Unix)? Неге баска операциялық жүйелер емес, мысалы Windows NT (2000)?

Бәріміз бірге ойланайық. Ең алғаш 60-жылдары министрлік қорғаныстын бұйырығы бойынша АҚШ-та Arpanet желісі жасалған, содан әрі карай жалғасып интернет пайда болды.

Қалай NT сервер интернет сервердің сапасы ретінде қолдануға болады, егер ол 1996 жылдары құрылса?

Интернет 70- жылдары қолданыста болды. Ол Unix жүйесі арқылы қолданыста болды.

Не үшін интернетті өзінің операциялық жүйесі қолданбады?

Барлық әлемнің үкіметі және финанстық ұйымы, мысалы Германияның шетелдік министрлігі, Linux - ті қолданды, ал неміс Dresdner Bank американдық CollabNet компаниялармен бірігіп жаңа банктік ақпарат жүйесін шығарды, Linux арқылы шығырылған.Енді сіздер көріп тұрғандай, мұнда бастысы ақшада емес – Linux ке төлеу немесе төлемеу, өз ұйымдарының ақпараттарын қауіпсіздігін және үміттері серверде.

Қалай клиентке түсіндіруге болды, онын счеты жабық болатынын, қанша дегенмен программасы мүмкіндіксіз операция болғаннан кейін? Мұнда журналда кателік кеткен сол үшін оны көмегі жок. Жакында Ресейде президенттінің сайты ашылды, қауіпсіз және өндіруші, Red Hat Linux ең негізгісі.

Екінші тарау Linux серверіне ауысты кластерді құру үшін катарлас есептеуіш шығамашылықтың болуы керек. Кластерді ажырату ушін – бұл азғантай компьютер, ортақ шешуші жағдайындын бір жерде болуы. Компьютерлерді бірлестіріп, дұрыстап, тез жылдамдықты желінін көмегімен жасалған. Қазіргі танда арнайы программаларды каматамасыз етушілер бар, мысалы PVM(Parallel Virtual Mashine).

Оны көптеген жағдайларда колданылады, Linux сервері кай колданылады: WWW –сервері, FTP –сервері,почта да,шлюзде, тағы NTдоменің Samba пакеті арқылы эмулировать етуге болады. Ол үшін сіздің дистрибутивінде барлық программалар қамтамасыз етілуі керек:

1. веб-сервер Apache

2. FTP-серверы wu-ftpd и ProFTPD

3. Агенты МТА (Mail Transfer Agant) sendmail и postfix

4. Поддержка сети Microsoft — пакет Samba

5. DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)-cepBep, который используется для автоматического назначения IP-адреса рабочим станциям в сети

6. Прокси-сервер SQUID

7. Брандмауэр IpChains и/или IpTables

8. Сервердің мәліметтер базасы MySQL

9. DNS-сервер

10. арнайы прокси-сервер Socks5.

‑­

Толықтай құрлғысынан службасынан білуге болады, тағыда басқалары жайында Linux –сервер кітабынан окуға болады.

Ұйымдық және Linux –сервер құрамы

Сервер дегеніміз не? Қоланушының көзқарасы бойынша желі, сервер – бұл компьютерден аластау, кейбір функцияларды орындаушы, мысалы, электронды почта арқылы жіберу және қабылдау. Сервер – бұл программа, арнай функцияларды орындаушы.Егер почталық серверді карастырсак бізге компьютерде арнайы программа орнатылуы керек, яғни хаттаманы кабылдап және жібереліп тұруы кажет. Компьютер бұл программасыз - карапайым жұмыс станция болады. Ен карапайым Linux жүйесін құру қажет, тағы сервер программасын орнату кажет.

Linux –серверін ен бірінші суперсервер кұру қажет – xinetd (ескі дистрибутив inetd). Суперсервер – бұл: егер ол болмаса көптеген желілік сервис жұмыс жасамас еді, олар POP3, IMAP, FTP (егер олар бөлек жасалмаса) Сервер xinetd суперсервер деп аталады. Себебі ТСР-біріктіріп орнатуға жауапты.

Практикада ТСР біріктіріп орнатушы демон tcpd жауапты.

Программа – сервис (httpd, ftpd) әрқашан жадыда сактаулы тұрады (standalone режимі): олар өздері пакеттерді өндейді, енді суперсерверді шакырмайды. Содан кейін ештеме өзгермейді.

Xinetd орнату үшін арнай көніл бөлің керек: сіз оны калай орнатасыз соған байланысты серверініз солай жұмыс жасайды.

Xinetd ті орнатып болганнан кейін желілік сервис орнатуға көшу керек. Сізге тек кана сервисті орнату кажет. Мысалы, сіз почталық сол кезде орнатсаныз, онда оған DNS – сервер орнатылмайды, веб сервер және FTP сервер. Ен қолайлысы екі немесе үш керекті жұмысты орнату.

Егер серверді провайдермен орнатсаныз, онда серверлік функцияларымен әртүрлі компьютерлерді ажырату кажет. Керек емес егер бір компьютер барлық жағдайды жасағаны. Провайдерді мақсатқа сәйкес серверлік функцияларды былай бөлу кажет:

∙ Екі бөлек DNS – сервер бірлік және екілік болуы.DNS сервер әкімшілдікті көп кажет етпейді.

∙ Басты сервер, бір уақытты бәрін камтамасыз етіп отырады қонырауды, почтаны.

∙ Дара веб сервер. Көбіне веб сервер РНР интерпретатормен кондырылады, perl және MySQL мәліметтер қорынын сервері.

Енді біз Linux – серверін болашакта ортатуға мүмкінгін карастырамыз. Мысалғы сізге веб серверді орнату кажет.

Онда мынадай прогрпммалармен орнатасыз:

∙ Суперсервер Xinetd- cіз білесіз бұл не үшін керек екенін. Linux тің кай- кайсысында орнату үшін алдымен Xinetd орнату кажет.

∙ Apache пакеті(кейбір дистрибутивте httpd деп аталады). Apache веб сервер функциясын орындайды: веб беттерін орнатып береді, браузер терезесінде URL беттері жүргізіледі

∙ Егер сіздің қолданушыларыныз РНР программасын каласа, онда РНР пакетін орнатыныз.

Көбіне SMTP протоколын колданалды. Почталық серверді кұру үшін келесі программалар орындалады:

∙ Суперсервер Xinetd

∙ Почталық агент (МТА,Маіl Transfer Agent), яғни хаттаманы жіберіп кабылдап тұрады. Көбіне бұл рөлді sendmail программасы орындайды, qmail және postfix программасы ол фукцияның аналогын орындайды.

∙ imap пакеті, колданушынын өз почтасынан РОРЗпротоколы немесе ІМАР аркылы кабылдап алу.

∙ procmail программасы, почтаны жинақтау.

∙ fetchmail программасы баска серверден почталарды кабылдап алу мүмкіндігі.

∙ антивирусты орнату кажет, жіберуші немесе кабылдаушы хаттамаларын вирустан тексеріп отырады.

Өз-өзін бақылау сұрақтары

1. Серверлiк басқару жүйесiнiң тағайындауы?

2. Windows серверлік операциондық жүйесінің версиясы?

3. Операциондық жүйе Ubuntu Server Edition (серверлік версиясы)?

Негізгі әдебиет: 7 нег [63-97], 8 нег [23-133]

Қосымша әдебиет: 1 қос [84-106 ], 2 қос [14-97 ]

5-лекция. Linux жүйесі мен программасын орнату. Дистік кеңістігін дайындау. Графикалық интерфейс пен жабдықтардың үйлестіруі (настройка). – 2 сағат

Лекция мақсаты – Линукс операциондық жүйесін Интернеттен диск кеңістігіне көшіру және орнату ерекшеліктеріне шолу жасау.

Сұрақтар:

1. Қатқыл дискті дайындау, және ISO образды түсіру.

2. PartitionMagic программасымен таныстыру

3. Графикалық интерфейс пен жабдықтардың үйлестіруі

Қатқыл дискіні дайындау

Қазір сіздің компьютерінізде Windows ОЖ өзінің файлдық жүйесімен орналасқан болар. Linux басқа типті файлдық жүйесін қолданады, осыған байланысты оны орнату үшін дискі ішін босатып және оны қалыптастыру керек (яғни, онда жаңа файлдық жүйені құру керек). Егер сіз Windows мүлдем өшіргініз келмесе, онда сізге осы дискіде әрбір ОЖ үшін бірнеше бөлімшелер құру керек.

Бірнеше анықталған файлдық жүйелер бар. Сіз өзініз үшін төмендегі екеуінің біреуін таңдай аласыз – оның екеуіде ыңғайлы.

Файлдық жүйе – ОЖ-нің бір бөлігі, файлдар операциясының орындалуын қамтамасыз етеді.

Файлдық жүйе – қатқыл дискідегі биттердің құрылуы мен көрсту амалы.

Бөлім қатқыл дисктің аймағы болып табылады, яғни соған бөлек дискі қылып қарстыруға болады, ол қатқыл дискідегі бөлінген таблицаларды қолднуға жеткізеді (partition table).

Бұл таблица 4 секцияға бөлінгені дикіде басынан-ақ жазылған, 4 бөлімнің сипаттамалары бар: олардың орналасуы, типі және активті түріндегі белгісі.

Активті түріндегі белгісі кейбір ОЖ салушы жұмыскері қолданады, көбірек Windows «актив» бөлімінен ғана жүктелуі мүмкін.

Бұл 4 бөлім алғашқы деп аталады (primary). Бөлімдердің біреуі «кеңейтілген» (extended) тип болуы мүмкін. Бұндай бөлім өзінің таблица бір немесе бірнеше логикалық (logical) деп аталатын бөлікке бөледі. Осы жолмен, қатқыл дисктің кеңістігі сізге қолдануға ыңғайлы болады.

Сонымен, дискіде Linux орнау үшін бос орын бар, бірақ бұл бос орынның барлығы активті бөлімнде орналасқан, Windows ОЖ-сін және барлық мәліметтерін қолданады. Сіз қайта дискінің бар көлемін үлкейте аласыз.

Осыған байланысты сіз үлкен бір бөлімді жоясыз және сонын орынына кішігірім бөлімшелерді құра аласыз. Әрине, барлық мәліметтер жойылады және Windows қайта орнату керек болады. Сіздің іс-әрекетініз:

1. ОЖ қайта орнату үшін сізде компакт-диск бар ма, соны тексерініз;

2. Барлық бар мәліметтеріңздің көшірмесін жасаңыз;

3. f d i s k от Windows утилителі арқылы дискіні бөлімшелерге бөлініз;

4. өзініздің мәліметтерді орналастырыңыз және Linux орнатуға қайта көшіңіз.

Мәліметтермен сақталған үлкен бөлімшелерді кішірейту керек.

Бұны жасау үшін бірнеше программалар бар. Алдындағы Red Hat дистрибутивтері FAT және FAT32 бөлімшелерімен жұмыс істей алатын,бірақ NTFS бөлімшесімен жұмыс істей алмайтын fips утилителіне кіреді. Ол әлі h t t p: //www. igd. fhg.de/~aschaefe/fips мына адреске кіре алмайды, бірақ қазіргі уақыттағы дистрибутивтер кіргізілмеген. Оның орнына барлық файл типтерін оқитын PartitionMagic от Symantec Norton программа қолданылады. Сіздің іс-әрекетініз:

1. Бөлімшенің «соңында» бос орынды кеңейту үшін, бар мәліметтерді (өзініздің дәл сол уақыттағы тізімінізді қарастырыңыз) негізденіз;

2. Дискіде кеңейтілмеген кеңістікті құра отрып, өлімшенің көлемін кішірейтіңіз;

3. Жаңа бөлімшелер құрыңыз. Бұл этапты Linux орнатқанға дейін кейінге қоятұрсаңыз болады: қазіргі замандағы дистрибутивтердің (көбінесе, Fedora Core және Mandrake) инстолляторы дисктің бөлімшелермен жұмыс істеуге арнайы программаларды айтады.

Дискіні бөлу сызбасы ұсынылады

· Ауысу (подкачки) және свопинг (swapping) бөлімі — вертуальды жады қолданылады. Басқаша айтканда, мәліметтер қатқыл дискіде жарамсыз жадыға ауысады. Мысалы, сізде дәл қазір жадыда жарамды 8 Мбайт, ал сіз 16 Мбайт көлемді құжатты ашыуға тырысып көрініз. Жарамды жадыда осыдан кейін алқашқы рет бірнеше мегабайт жүктеледі, ал қалғандары сыртқы жадыда орналасады. Сізге құжаттың соңына бару керек болғанда, жадыдағы ОЖ керек мәліметке ауысады, ал қолданылмағандар сартқы жадыда орналасады. Бөлімшелердің ауысатын көлемі 32 Мбайттан кем болмауы керек. Әдетте, жарамды жадының көлемінің екі есесіне тең болып келеді.

· Бөлім/ boot – жүктеу кезінде ОЖ мен бірнеше файлдардың ядросын қамтиды. Бұл бөлімнің қажеттілігі ≪барьером 1024 цилиндра≫ арқылы шақырылады, яғни BIOS көбінесе компьютерлік тұлға ≪не видит≫ цилиндірлік 1024 номерлерімен. Бұл бөлімнің 100 Мбайт ұсынады.

· Түбірлі бөлімдер, файлдардан тұрады, жүйе және қолданбалы программалармен жұмыс істеу үшін керек;

· Бөлім/ home қолданушының мәліметтері үшін.

Linux ЖО-дегі бөлімшелердің атаулары

Linux бөлімшелерінің аты файлдардың аты сияқты болып келеді, мына түрдегідей /dev/xxyN, мұндағы:

· /dev – бұл каталог, бұнда құрылғылармен байланысты барлық файлдар орналасқан;

· хх – екі әріп бөлімшелер оррналасқан құрылғы типін көрсететін бөлмнің атауы. Қағида сияқты, бұл немесе hd (егер бұл IDE дискісі), немесе sd (SCSI дискісі үшін);

· у – әріп, бөлімше орналасқан құрылғының дәл өзін сипаттайды,. Мысалы, /dev/hda (бірінші IDE қатқыл диск) немесе /dev/sdb (екінші SCSI диск);

· N – сан, бөлімшенің орташа еселігін сипттайды. Басқы бөлімшелер 1-ден бастап 4-ке дейін белгіленеді. Логикалық бөлімшелер 5-тен басталады,егер басқы бөлімшелер төрттен аз болса.

Осыған байланысты, /dev/hda2 — бұл бірінші IDE дискідегі екінші бөлімше, ал a /dev/sdb5 – бұл екінші SCSI дискідегі бірінші логикалық бөлімше.

Бөлімшелер және құрастыру (монтирования) нүктелері

Логикалық көзқараспен қараса, файлдық жүйе әр бір бөлімшелері тал сияқты каталогтар болып өз алдында елестетіледі. Оларды түбірлік каталогы бар иерархиялық құрылымы каталогтың біреуі түбірлері бір бөлімше ассоциировалық жолмен көрсетіледі. Бұл тәсіл құрстыру (mounting) деп аталады. Құрастыру бөлімі құрастыру нүктесі (mounting point) деп аталатын көрсетілген каталог бойынша кіруге мүмкіндік береді. Мысалы, егер бөлімше /dev/sdb5 мына түрде /home/ivan/doc құрастырылады, онда барлық файлдар және каталогтар бар, мынада home/ivan/doс орналасқан, физикалық түрде /dev/sdb5 араластырып тұрады. Ал файлдар мында home/ ivan/doc/Russian орналасқан, - осында /dev/sdb6, егер Russian каталогын көрсетсе құрастыру нүктелері мына /dev/sdb6 бөлімше үшін болады.

Программаларды орнатуды жүктеу (загрузка)

Компакт-дискісін жүктеуді қолдану

Ең ыңғайлы, және ең жақсы таралған тәсілі. Кез келген дистривутивтің бірінші дискісі – жүктелген (загрузочный). Оны дисководқа қойыңыз, компьютерді қайта қосыңыз, BIOS Setup кірініз және CD-еріксіз келтіру бірінші тізбектей жүктеу.

Кейбір диструбутивтер (мысалы, Mandrake 10.0) DVD-ге ұсынылады, осымен дәл алдындағыдай әрекет ету керек (егер сізде, әрине, арнайы еркісіз болса (привод)).

Дискетті жүктеу қолданылатын тәсілі ескіріп қалғаны соңша, қазіргі кезде жүктелу диструбутиві дискет үшін қосылмаған. RedHat 7.1 дистрибутивіне сүйене отырып, сипаттайық.

1. dosutils және images каталогын қатқыл дискге (сәйксінше С:) көшірмесін жасаңыз.

2. MS DOS режимінде компьютерді қайта қосыңыз.

3. Rawrite командасын орындаңыз:

С:\>с:\dosutils\rawrite

Программаның сұранысына

Enter disk image source file name:

енгізіңіз:

с: \ images \boot. img — жай орнату үшін немесе

с: \ images \bootnet. img — желі бойынша орнату үшін.

Осыдан кейін программаның жалғасын дискіде көрсетілген дисктің атын енгіз:

Enter destination drive:

а:

4. Сіз жүктелген дисктены алдыңыз. Оны дисководқа қосып, компьютерді қайта қосыңыз.

Көңіл бөліп, дұрыстап оқыңыз INSTALL.TXT түпкі каталогта CD, соған қоса каталог images және README файылын оқыңыз. Орнатудың сипаттамалары әр кезде сонда орналасады.

Қатты дискіні қолдану арқылы.

Егер сіз компакт-дискінің үлгісін жазып алсаңыз, онда оны CD жоюыңызға болады және 1.2.1 айтылғандай орнатуыңызға болады. Егер CD жылдамдығы ақырын болса (мысалы, 4х), ISO-қатқыл дискідегі үлгісіне орату керек, ал CD қайта жүктеледі. Жүктелген үлгі images каталогінде, бірінші дискідегі boot. іso деп аталтын дистрибутивте орналасады.

Егер қандай да бір Linux түрі сізде орналасқан болса, онды сіз бұл файлды файлдық үлгіден шығарып ала аласыз, мына үлгіге қарап:

$ mount -о loop -t iso9660 <файл_1зо> <точка_монтирования>

boot. i so файылын компакт-дискіде қосып және осы компакт-дискіден жүктеніз.

Егер сіздің BIOS USB құрылғысы арқылы жүктеу жүргізілсе, онда сіз USB-дискісіне көшірмесін жасап және images/diskboot. іrag үлгісін бірінші дискідегі дистрибутивтен жүктеңіз. Linux-тен былай жасауға болады:

$ dd if=diskboot.img of=/dev/sdal

Егер сіз CD дистрибутивінен жүктелсеніз, бірақ қатқыл дискіден орнатыңыз, жүктелуді шақыру үшін:

boot:

алдынғы түрдегі жүкреуді жүргізініз, яғни ол орнатуда таңдауға мүмкіндік береді (Fedora Core дистрибутивінде бұл askmethod бағдары деп аталады). Инсталляторға дискі бөлімшелері мен каталогты көрсетіңіз, дискідегі дистрибутивтегі үлгісі орналасқан.