сурет – Автомобиль гидромуфтасы

КІРІСПЕ

 

Қозғалтқыш, мотор – қандай да бір энергия түрін механикалық жұмысқа түрлендіретін күш-қуат машинасы. Энергия механикалық жұмысқа қозғалтқыш тегіне (типіне) қарай қайталамалы-ілгерілемелі қозғалыстағы піспек (поршень), айналмалы қозғалыстағы ротор немесе реактивті қозғалыс тудыратын аппарат арқылы түрленеді. Оны жердегі, судағы, аспандағы, ғарыштағы көлік құралын қозғалысқа келтіру, өндірістің әр саласындағы жұмыс машинасын, тұрмыс техникасын,тағыда басқа іске қосу үшін қолданады.

Жылу қозғалтқышы сияқты осы кезеңде гидравликалық қозғалтқыш, оның кең тараған түрі – гидравликалық турбина (гидротурбина) құралымы да ұдайы жетілдірілумен болды. Соның арқасында негізгі гидротурбинадан тұратын аса қуатты (600 МВт-қа дейін) гидроэнергетикалық агрегаттар жасалып, ірі-ірі су электр стансалары салына бастады.

Сонымен, гидравликалық қозғалтқыш — су ағынының кинетикалық энергиясын (гидравликалық турбина, су доңғалағы, бағаналы қозғалтқыш) біліктің механикалық энергиясына айналдыратын машина. Гидравликалық машиналар — механикалық энергияны қабылдау және қайтару немесе түрлендіру үшін қолданылатын машиналар. Гидравликалық машиналар сорғылар, гидравликалық қозғалтқыштар, гидравликалық берілістер, гидравликалық қозғауыштар болып сараланады.

 

1. Қарапайым гидравликалық машиналар

 

Техникада іс – әрекеті сұйықтардың тепе – теңдігі мен қозғалыс заңдарына негізделген машиналардың алуан түрі пайдаланылады. Автомобильдер, жүк машиналары мен автобустардағы гидравликалық тежегіштер; тракторлардағы ауыр жүкті көтеруге арналған гидравликалық көтергіштер; гидравликалық түрде көтерілетін орындықтар және тағы да басқа қарапайым түрдегі тетіктер гидравликалық машиналар болып табылады. Өйткені, бұлардың барлығында да сұйықтардың қысым күші пайдаланылады. Қарапайым гидравликалық машинаға көлденең қимасының ауданы әр түрлі болып келген екі жылжымалы поршеньдер орналастырылады. Бір – бірімен жалғастырылған цилиндрлерге сұйық (май) толтырылады.

Гидравликалық беріліс — механикалық энергияны және қозғалысты сұйықтық арқылы жетекші біліктен жетектелуші білікке жеткізетін құрылғы. Ол теплоходта, тепловозда, автомобильде, ұшақта, станоктарда, желдеткіш және сорғы жетектерінде қолданылады. Жұмыс қағидасына қарай гидравликалық беріліс көлемдік (гидростатикалық) және гидродинамикалық болып бөлінеді. Көлемдік берілісте энергия жетекші біліктен жетектелуші білікке гидростатикалық қысым көмегімен, ал гидродинамикалық берілісте гидродинамикалық қысым арқылы беріледі. Көлемдік беріліс гидроқозғалтқыштан, гидросорғыдан және оны айналдыратын қозғалтқыштан тұрады. Сұйықтық гидросорғыдан қысыммен гидромоторға беріледі, ал гидроқозғалтқыш жетектік механизмді қозғалысқа түеіреді. Сүйықтықтың ағыс бағытын және мөлшерін реттей отырып, гидроқозғалтқыштың жылдамдығы мен айналу бағытын өзгертуге болады. Гидродинамикалық беріліс гидромуфта және гидротрансформатор ретінде машина трансмиссияларында қолданылад

Манометр (гр. manos — сирек, тығыз емес) — сұйықтық пен газ қысымын өлшеуге арналған прибор. Манометр қысым шамасын нөлден (вакуумнан) бастап есептелетін абсолюттік қысымды өлшейтін манометр және артық, яғни абсолют қысым мен атмосфералық қысым айырмасын өлшейтін манометр (абсолют қысым атмосфералық қысымнан артық болған жағдайда) және екі түрлі (атмосфералық қысымға тең емес) қысымның айырмасын (төмендеуін) өлшейтін дифманометр (дифференциалдық манометр) болып ажыратылады.

Атмосфералық қысым барометрмен, нөлге жуық қысым вакуумметрмен өлшенеді. Манометр шкалалары әр түрлі бірліктерде (кгк/м² немесе кгк/см², бар, мм сынап бағаны, мм су бағаны, т.б.) градуирленген. Бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) қысым бірлігіне паскаль (Па) алынған. Жұмыс істеу принципі мен сезімтал элементінің (алғашқы түрлендіргіштің) құралымына байланысты манометрлер сұйықтық, піспектік (поршенді), деформация немесе серіппелі (түтікті, мембраналық, сильфондық) болады. Сондай-ақ, көрсетуі тікелей саналатын немесе тіркелетін, жұмысы әр түрлі заттардың физикалық қасиеттерінің қысым әсерінен өзгеруін өлшеуге негізделген манометрлер де қолданылады. Әр түрлі технологиялық процестерді бақылау, автоматты реттеу және басқару жүйелерінде пневматикалық немесе электрлік шығу сигналдары үйлестірілген шкаласыз манометрлер пайдаланылады.

Техникада көбінесе сұйықтың, газдың немесе будың қысымын өлшеу үшін металл манометр қолданылады, кейде оны Бурдон манометрі деп те атайды. Оның жұмыс істеу принципі үрлеген кезде түзулене түсетін сыбызғы тәрізді ойыншыққа ұқсайды. Металл манометрдің негізгі бөлігі - доға тәрізді иілген металл түтікше. Оның бір жағы бітеу болады да, екінші жағы кран (4) арқылы қысым артқан кезде түтік түзулене бастайды да, оның бітеу ұшының қозғалысы иіндіктің және тісті тегершіктердің көмегімен аспаптың шкаласы бойымен жылжитын меңзерге беріледі- қысым кеміген кезде, түтік өзінің серпімділік қасиетінің арқасында бастапқы қалпына келеді де, меңзер шкаланың нөлдік бөлігін көрсетіп тұрады. Барометр (грекше ауырлық өлшеу) — атмосфералық қысымды өлшейтін аспап. Сынапты барометр, анероид және дифференциалды барометрлер деп бөледі. Құрылысы бойынша сынапты барометр шыны аяқты және сифондық болып бөледі. Барометрлік нивелирлеу - барометр арқылы жер бетінің белгілі бір нүктелеріндегі атмосфералық қысымды өлшеп және ауа температурасын ескере отырып нүктелердің биік айырымын анықтау әдісі. Үйлесімді байқау әдісін екі байқаушы жүргізеді. Бастапқы нүктеде барометрлердің, термометрлердің және сағаттардың көрсеткіштерін салыстырып, бір байқаушы сонда қалады да, уақыттың тең аралығы сайын, мысалы, 30 мин. сайын барометрден, термометрден және сағаттан есептеу алады және жазады.

Екінші байқаушы анықталатын нүктелерде өлшеу уақытында осындай есептеулер алады және жазады. Биік айырымын есептеу үшін бірінші байқаушының барометрінің және термометрінің көрсеткіштері екіншінің өлшеу мерзіміне интерполяцияланады. Аудандарды нивелирлегенде аудан ортасында таңдалған станцияда келіскен мерзімде байқаулар жүргізіледі, одан анықталатын нүктелерге дейін бағытжолдар салынады да, аспаптардың көрсеткіштерін тексеру мақсатымен станцияға қайтып келеді. Нивелирлеудің ең дәл әдістерінде изобаралық беттердің еңістігін және температуралық градиенттің өзгеруін ескереді. Метеорологиялық ракеталар (Метеорологические ракеты) — атмосфераның метеорологиялық жағдайын айқындауға арналған ракета. Метеорологиялық ракеталардың қысымды, температура мен ылғалды өлшеуге арналған құралдары, сондай-ақ қабылдау пунктіне хабар жеткізуге арналған телеметрикалық құралдары бар контейнері болады. Ол берілген биіктікке дейін көтеріліп, парашютпен төмен түсіріледі.

 

 

2. Өңдірістегі гидравликалық құрылғылар

 

Гидромуфта (гр. Һudor су + муфта) — айналмалы қозғалыс беруге арналған гидравликалық құрылғы.

Ол айналдыру сәтін жетекші біліктен жетектелуші білікке жеткізеді. Гидромуфтаға түсетін күш шамасын немесе оның жұмыстық тетігінің геометриялық сипаттамаларын өзгерте отырып, жетектелуші біліктің айналу жылдамдығын реттеуге болады. Гидромуфта көлік, жүк көтергіш, құрылыс және жол машиналарында т.б. қолданылады.

 

 

сурет – Автомобиль гидромуфтасы

 

Гидромуфта - берілетін айналдырушы иінді күшті өзгертпей беретін гидродинамикалық беріліс

Гидрогенератор – гидравликалық турбинаның көмегімен айналатын синхронды генератор. Гидрогенератордың қуаты бірнеше ондаған МВт-тан бірнеше жүздеген МВт-қа дейін болады. Гидрогенератор (грек, һуdor - су, gеnеrator — өндіруші) — гидротурбина көмегімен айналдырылатын электр генераторы. Ол роторы гидротурбинаның жүмыс доңғалағы білігімен жалғасты- рылған синхронды генератор түрінде жасалады. Гидрогенератордың қүрьшысы, ротор осінің орналасу қалпына және турбинаның айналу жиілігі мен қуатына байланысты анықталады.

Гидрогенератор шағын қуатты (50 Мвт-қа дейін), орташа қуатты (50 Мвт- тан 150 Мвт-қа дейін), жоғары қуатты гидрогенератор (150 Мвт-тан жоғары) болып, ал айналу жиілігіне қарай баяу айналатын гидрогенератор (100 айн./мин-қа дейін), шапшаң айналатын гидрогенератор (100 айн./мин-тан жоғары) болып ажыратылады. Әдетте, жоғары қуатты баяу айналысты гидрогенератордың айналу осі тік (капсулды гидроагрегаттардан басқасы), ал шөмішті гидротурбиналы шапшаң айналатын гидроагрегаттардың айналу осі колденең орналасады. Өзендердің топологиялық және геологиялық ерекшеліктеріне байланысты шапшаң айналатын генераторлардьщ айналу осі көбіне тік орналасқан.

 

 

2-сурет – Гидрогенератордың көлденең қимасы

 

Гидрогенераторды қоздыру онымен бір білікке орнатылған қосымша түрақты ток генераторының көмегімен жүзеге асырылады. Аса ірі гидрогенератордың қосымша генераторының өзін қоздыру үшін, одан басқа тағы бір қоздыру көзі (генератор) пайдаланылады. Кейде бүл мақсат үшін түзеткіші бар синхронды генераторлар қолданылады. Соңғы уақытта аса қуатты гидрогенераторда иондық қоздыру жүйесі қолданыла бастады.

Гидравлика (гр. hydraulicos, hydor — су, aulos — түтік) — сүйықтықтардың қозғалысын және тепе-теңдік зандарын зерттеу мен оларды іс жүзінде пайдалану тәсілдерімен шұғылданатын ғылым саласы. Гидравлика тұтқырлығы аз, сығылмайтын сұйықтықтарды зерттейді. Қысымы мен тығыздығы тұрақты газдарға да гидравликаның негізгі зандарын қолдануға болады. Гидравлика сұйықтықтың қозғалыс және тепе-тендік зандылықтарын анықтайтын теориялық гидравлика және ол зандарды инженерлік мақсаттарға қолданатын іс жүзінде пайдаланылатын гидравлика болып бөлінеді.

Сұйықтықтың тепе-теңдік заңдылықтарын зерттейтін гидравлика саласы гидростатика және олардың қозғалыс заңдылықтарын зерттейтін саласы гидродинамика деп аталады. Гидростатика ыдыс қабырғасына, құбырға, бөгетке, көпір тіреулеріне т.б. сұйықтыққа батырылған денеге әсер ететін сұйықтық қысымын зерттеу және денелердің жүзу шарттарын қарастырумен шұғылданады. Сүйықтықтың қозғалысын зерттеуде гидравлика гидродинамиканың Д. Бернулли есімімен аталатын және үздіксіздік тендеулеріне сүйенеді.

Гидравлика сұйықтықтар қозғалысы кезінде туатын гидравликалық кедергілерді мұқият талдай отырып, сұйықтық (мұнай, газ, жанармай және т.б.) ағатын құбырлардың мөлшерін (көлденең қимасын), олардан өтетін сұйықтық шамасын анықтау мәселелерімен де айналысады. Сонымен қатар гидравлика ашық арналардағы (канал, өзен жоне т.б.) су ағысының жылдамдығын, су өтімін зерттейді. Гидравликаның негізгі зандары гидротехника, мелиорация, жылумен және газбен жабдықтау, канализация, гидроэнергетика, су көлігі салаларында пайдаланылады. Сұйықтық пен газдарды тасымалдау және оларды әр түрлі мақсаттарға пайдалануға гидравликаның іс жүзінде маңызы зор. Гидротехника — су ресурстарын зерттеу, суды шаруашылықтың әртүрлі салаларында пайдалану, су тасқынынан қорғайтын инженерлік құрылыс салу мәселелерімен шұғылданатын ғылым мен техника саласы.

Гиротехниканың негізгі су шаруашылық салалары, бағыттары төмендегідей: су энергиясын пайдалану, кеме қатынасын және сумен ағын ағызуды қамтамасыз ету; мелиорациялық суару және құрғату, елді мекендерді, көлік және өнеркәсіп орындарын сумен жабдықтау, пайдаланылған суды елді мекеннен сыртқа ағызып жіберу, балық, шаруашылығына қолайлы жағдайлар жасау, елді мекендерді, өнеркөсіп орындарын, көлік жолдарын, байланыс желілерін т.б. түрлі құрылыстарды су апатынан қорғау. Көп жағдайда гиротехниканың бұл мақсаттары кешенді түрде шешіледі.

Су ресурстарын кешенді пайдаланудың мысалы ретінде Ертіс, Сырдария және т.б. өзендердегі су тораптарын айтуға болады. Қазақстанда бірінші су электр станциясы (СЭС) Ертіс өзені алабында Лениногор қаласының жанынан салынды. Кейін Өскемен және Бұқтырма(1959 ж.) СЭС-тері және Іле өзеніндегі Қапшағай СЭС-і (1970 ж.) іске қосылды. Көлемі және жабдықталуы жөнінен дүние жүзінде теңдесі жоқ Ертіс—Қарағанды каналы салынды.

Елімізде су-энергетика құрылыс объектілерінен басқа 200-ден астам шағын және орташа Су электр станциясы салынған. Қазақстандағы ірі СЭС-тердің барлығы энергия жүйесі құрамындағы жылу станцияларымен үйлестіріле пайдаланылады. Бұл жағдайда олардың жоғары дәрежедегі кешенді үнемділігі, пайдаланудағы сенімділігі артады. Сондықтан СЭС салу өзеннің ағын суын су көлігі, ирригация және сумен қамтамасыз ету және т.б. мақсаттарда кешенді пайдалануға мүмкіндік береді. Гидравликалық турбина, гидротурбина, сұйықтық ағыны арқылы айналысқа келтіріледі. Жұмыс істеу принципіне сәйкес активті және реактивті турбина, ал құралымына қарай тік және горизонталь Гидравликалық Турбина болып ажыратылады.

Гидравликалық Турбина — судың потенциалдық потенциалдық және кинетикалық энергиясын электр энергиясына айналдыратьін арнайы құрылғы. Гидравликалық турбинаның жұмысы ағынды су мен қатты дененің өзара әрекеті әсерінен пайда болатын құбылыс негізінде жүзеге асады. Сүйықтықтың жұмыс доңғалағына ену кезіңцегі энергиясы Бернулли теңдеуімен анықталады:

 

E0=P0/PQ+Z0+V21/2Q

(1)

 

ал одан шыққаннан кейінгі сұйықтық энергиясы мына үлгіде:

 

E1=P1/PQ+Z1+V21/2Q

(2)

 

сондай-ақ жұмыс доңғалағында пайдаланылатын энергия шамасы келесі формула арқылы есептеледі:

 

A=P0*P1/P+Z0-Z1+(V02-V12)/2

(3)

 

Егер пайдаланылатын энергия П > 0 (нөл) болса, турбина реактивті, П = D жағдайында белсенді деп аталады. Турбина түрлері әрбір жүйеге қатысты: баяу, қалыпты және жүрдек турбина болып бөлінеді. Гидравликалық турбина жүрдектігін негізінен оның жұмыс доңғалағының пішіні мен қалақшасы арқылы аныктайды. Турбиналар жалпы құрылымына, біліктің және доңғалағының орналасу санына байланысты: ашық және жабық; көлденең жөне тік; бір немесе көп доңғалақты турбиналар деп аталады. Ірі гидротурбиналардың жұмыс доңғалағы 1,8 м және одан да көп, куаты 700 МВт дейін. Орташа гидротурбинаның жұмыс доңғалағының диаметрі 2,75 м, қуаты 1—20 МВт аралығында. Кіші гидротурбиналардың жұмыс доңғалағының диаметрі 1,2 м, қуаты 1,0 МВт- тан артық болмайды.

 

 

3. Бұрандалы түптік қозғалтқыш

 

Бұрандалы түптік қозғалтқыш (БТҚ) – гидравликалық түптік қозғалтқыштың көлемді түрі, планеталық механизм схемасына сәйкес жасалған жұмыс органдары жуу сұйықтығының энергиясымен қозғалады. Бұрандалы түптік қозғалтқыш бағытталған, терең, тік, көлденең және басқа да ұңғымаларды бұрғылауға арналған. Сонымен қатар құмды тығындарды, цемент көпірлерді, тұз кен орындарын және т.б. бұрғылауда да қолданылады. БТҚ мынадай негізгі құрамдас бөліктер мен компоненттен тұрады:

- қозғалтқыш бөлігі: оның ішіне ротор және статор кіреді;

- шпиндель бөлігі: қабатты осьтік подшипник, радиалды мойынтіректерді және алдыңғы сальникті қамтиды;

- асыра құю клапаны, жалғағыш және жұмыс аударғылары.

Болат статор ішінде айнала сол бағытты бұрандалы тісті ысытылған резеңке қоршауы бар. Болат роторда хромдалған қабатпен сол жақ бағытта тістер кесілген. Ротор тістерінің саны статор тістерінің санынан бірі кем болады. Ротор мен статор тістерінің арнайы профильі статордың жұмыс камераларының бір қадам ұзындығын қалыптастыру арқылы бір-бірімен үздіксіз контактіні қамтамасыз етеді. Қозғалтқышқа сорғыдан түсетін жуу сұйықтығы теңдестірілмеген күштердің әсерінен ротор статорға қатысты бұрылған кезде ғана қашауға өтуі мумкін.

 

 

3-сурет – Түптік қозғалтқыштың көрінісі

 

Ротор сағат тілімен (абсолютті қозғалысы) планетарлық қозғалыс істей айналғанда, ротордың геометриялық осі статор осіне қатысты сағат тіліне қарсы (аударма қозғалысы) қозғалады. Статор мен ротордың тіс санының айырмасына байланысты (БТҚ түріне байланысты беріліс қатынасы 9/10, 6/7 және т.б болуы мүмкін) ауыспалы қозғалыс абсолютті беріліс қатынасы санына дейін төмендейді, бұл қозғалтқыш білігінде төмендетілген айналу жиілігі мен жоғары бұраушы моментті қамтамасыз етеді.

Шпиндель бөлімі қашауға бұрғылау құбырларынан осьтік жүктеме беру үшін қызмет етеді, гидравликалық жүктеме мен түптің реакцияларын, қашаудың радиалды тербелістерінің азаюын қабылдайды.

Артық ағынды клапаны тізбекті БТҚ-мен бірге көтеру кезінде бұрғылау құбырларынан жуу сұйығын ағызу және бұрғылау тізбегін ұңғымаға түсіру кезінде толтыру үшін арналған.

Бұрғылау қондырғысына бұрандалы түптік қозғалтқыш сақтандырғыш тығындарымен жинақталған күйде жеткізіледі.

Қозғалтқыштың жұмысын бастамас бұрын сыртқы сараптама жасалуы тиіс. Статор мен шпиндель корпусында жарықтар мен майысқан жерлерінің болмауына, қозғалтқыштың корпус бөліктері қосылатын бұрғылау құбырлары мен қашауға жалғанар жерінің резбасының жағдайына, бұрап нығайтылған аралық резбаның нығыздығына ерекше назар аударылуы қажет.

Қозғалтқыш пайдаланылуы тиіс, егер:

- жуу сұйықтығы ретінде су немесе тығыздығы 2×10 кг/м аспайтын балшық қолданылады;

- құрамында құм салмағы 2% -дан артық емес;

- қатты бөлшектер мөлшері 1 мм-ден кем;

- түптік температура 100 ° С артық емес.

Жуу сұйықтығының құрамында қатты бөлшектердің артуы жұмыс органдарының (ротор-статор) жылдам тозуына әкеледі. Түптік аймақта температураның өсуі статор эластомерінің қаттылығына әсер етеді және қозғалтқыш ресурсын азайтады.

Көмірсутекпен негізделген реагенттер қамтитын бұрғылау сұйықтығы статордың резеңке қаптауларының (эластомерлер) ісінуіне және қозғалтқыштың мерзiмiнен бұрын істен шығуына әкеледі.

Көлемдік қозғалтқыш жетегіндегі дифференциалдық қысым ұсынылған ең жоғары жұмыс көрсеткішінен асуы статор жұмысын қысқартады.

Бұрандалы түптік қозғалтқыштың құрылымы мысалына Д1-172 қозғалтқышын қарастырайық. Қозғалтқыш түптегі температура 120°С – тан төмен мұнай және газ ұңғымаларын диаметрі 215,9...244,5 мм қашаумен бұрғылауға арналған.

Д-172 бұрандалы түптік қозғалтқышы көлемдік (гидростатикалық) әсерлі машиналарға қарайды. Басқа түптік гидравликалық қозғалтқыштарға қарағанда бұрандалы қозғалтқыштың бірнеше артықшылықтары бар:

- қозғалтқыш білігінің жоғары айналу моментінде төмен айналу жиілігі қашау рейсына енуінің артуына мүмкіндік береді (турбиналық бұрғылау салыстырғанда);

- қозғалтқыштың жұмысы кезінде сораптардың қадаушасы қысымының өзгеруін көрсеткіштерін бақылауға мүмкіндігі бар;

- қозғалтқышта қысымның төмендеуі өнімділігі жоғары гидро - мониторлы қашауды қолдануға мүмкіндік тудырады.

Әсер етуі бойынша БТҚ ішкі бұрандалы берілісті планетарлы-роторлы көлемдік түрдегі гидравликалық машинаны ұсынады.

Қозғалтқыш ротор мен статордан тұрады. Болат статор ішінде сол бағытта бұрандалы тісті ысытылған резеңкелі қоршауы бар. Болат роторда сол бағытта сыртқы бұрандалы тістер кесілген. Ртор тістерінің саны статор тістерінің санынан бірге кем болғандықтан, нәтижесінде ротор осінің ілінісу үшін статор осінің тіс биіктігінің жартысына тең эксцентритетіне қатысты жылжытылған. Ротор мен статор бұрандалы қадамдары тістерінің санына тура пропорционал.

Бұрғылау қондырғысының сорабынан қозғалтқышқа келетін бұрғылау сұйығы қашауға ротор теңдестірілмеген гидравликалық күштердің әсерінен статорға қатысты айналған жағдайда ғана өтуі мүмкін. Ротор сағат тілімен (абсолютті қозғалысы) планетарлық қозғалыс істей айналғанда, ротордың геометриялық осі статор осіне қатысты сағат тіліне қарсы (аударма қозғалысы) қозғалады. Статор мен ротордың тіс санының айырмасына байланысты (БТҚ түріне байланысты беріліс қатынасы 9/10, 6/7 және т.б болуы мүмкін) ауыспалы қозғалыс абсолютті беріліс қатынасы санына дейін төмендейді, бұл қозғалтқыш білігінде төмендетілген айналу жиілігі мен жоғары бұраушы моментті қамтамасыз етеді.

Д-172 бұрандалы (көлемдік) түптік қозғалтқышы құрамына келесі негізгі бөлісдер кіреді: қозғалтқыш 2 бөлімі, шпиндель 4 бөлімі, төгу клапаны 7 және кардан білігі 3. Төгу клапаны арқылы бұрғылау құбырларынан бұрғылау сұйығын тізбекті эксцентрлі (планетарлық) айналыстағы роторымен көтеру кезінде шпиндель бөлімінің білігіне ағызып жіберу жүзеге асырылады. Шпиндель бөлімі қашауға бұрғылау құбырларынан осьтік жүктеме беру үшін қызмет етеді.

Қазіргі уақытта өндірісте келесі бұрандалы түптік қозғалтқыштар шығарылуда: Д1-88; Д1-127; ДЗ-172; Д4-17! Д1-195; Д2-195; ДЗ-195 (7.3 - кесте). Бұл қозғалтқыштардың құрылымы қуысында бұралу жолағы орналасқан жеңіл қуысты роторды пайдалану арқылы жетілдірілген.

Ротор салмағын азайту және кардан білігін бұралу жолағымен алмастыру қозғалтқыш ПӘК-і мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік берді.

Бұрандалы қозғалтқыштар қондырғыға бұрандалы қауіпсіздік қалпақшаларымен жиналған түрде жеткізілуі тиіс, бұл жұмыс органдарына бөгде заттардың түсуін және бұранданың зақымдануын болдырмайды. Қозғалтқыштарды тастымалдаған кезде сүйреуге және лақтыруға рұқсат етілмейді.

Қондырғыға жеткізілген қозғалтқыш жұмысын бастамас бұрын сыртқы сараптамаға жіберіледі. Статор мен шпиндель корпусының жарықтары және майысқан жерлеріне, бұрғылау құбырлары мен қашауға жалғанатын бұрандалар жағдайына, сонымен қатар қозғалтқыштың корпустық бөлшектерін қосатын аралық бұрандалардың бекітілу тығыздығына ерекше назар аударылуы тиіс. корпустық бөлшектері мен бұрандаларында ақауы бар қозғалтқыштар жұмысқа жіберілмейді: егер бұрандалы қосылыстары толық бекітілмеген жағдайда машина кілттерімен қатайтады. Статордың шпиндельден босап кетуінің алдын алу үшін қондырғыға қосқыш аударғымен қосылған статордың төменгі бұрандасын бекітіп қатайту ұсынылады. Ұңғыға түсіруден бұрын әрбір қозғалтқыш іске қосу жеңілдігін және бұрандалы қосылыстардың герметикалығын тексеру үшін ұңғы сағасында сынақ жасалуы тиіс. Қоғалтқыш қажет бұрғылау сорабынан шыққан 2,5 МПа - дан кем қысымда бірқалыпты іске қосылуы керек. Қозғалтқыш білігінің бос жүрісі серпіліссіз және қатып қалусыз айналуы мен сораптарды өшіргенде тез тоқталтылмауы тиіс.

Қозғалтқыштты іске қосымен бірге төгу клапанының жұмысқа қабілеттілігі тексеріледі. Клапан қозғалтқышқа жіберілген жуу сұйықтығы клапан корпусының шеткі саңылауларынан ақпайтындай тығыз жабылуы керек: циркуляцияны өшіргенде клапан ашылуы керек.

Клапан ротор деңгейінен төмен түсіріп тексерілуі тиіс, әйтпесе, клапанды жабу алдында және оның ашылуында қондырғы аумағанда жуу сұйықтығын шашырату мүмкін.

Қыс уақытында қозғалтқышты іске қосу алдында болуы ол 30...40 минуттай бу немесе ыссы сумен жылытылуы тиіс. Бұрандалы қозғалтқыштар тығыздығы және тұтқырлығы әр түрлі жуу сұйықтығында жұмыс істей алады: суда (тұщы, теңіз және қабаттық), тығыздығы 2,2 г / см3 дейін сазды ерітінділерде, газдалған сұйықтықтарда. Алайда қозғалтқыштың ұзақ мерзімді және сенімді жұмысы ең алдымен бұрғылау сұйықтығын тазалау сапасына байланысты, құрамындағы құм мөлшері 0,5...1 % - дан аспауы керек. Бұрғылау сұйығының құрамында құм мөлшерінің жоғары болуы жұмысшы органдарының қарқынды тозуына әкеледі.

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Гидротехника іс жүзінде пайдаланылатын ғылым ретінде гидрология, гидромеханика, гидравлика сияқты ғылым салаларына және инженерлік-құрылыс ғылымының инженерлік геология, грунт механикасы, серпімділік теориясы және т.б. салаларына сүйенеді.

Гидротехникалық есептеу сүзілу ағынының құрылысқа тигізетін әсерін есептей отырып, оның түрлерін анықтау және жер асты суларында орнатылған құрылыстардан сүзіліп, оларды айналып өтуі қозғалысын анықтау.

Гидротехникалық жұмыстар — су ресурстарын ұтымды пайдалану, ұдайы молықтыру, қорғау және судың зиянды әсеріне қарсы күресу үшін гидротехникалық құрылыстарды салу жөніндегі жұмыстар. Су электр станциясы - электр генераторын айналдыратын гидравликалық турбинамен су ағынының механикалық энергиясын электр энергиясына түрлендіретін электр станциясы.

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

1 https://kk.wikipedia.org/wiki/gidravlicalyq_kozghaltkysh.com

2 Алексеев А. Е. Конструкция электрических машин. — М., 1958.

3 Арменский Е. В., Фалък Г. Б. 'Электрические микромашины.— М., 1985.

4 Специальные электрические машины/А. И. Бертинов, Д. А. Бут, Мизюрин С. Р. и др.- М., 1982.

5 Брускин Д. Э., Зорохович А. Е., Хвостов В. С. Электрические машины и микромашины.— М., 1981.

6 Важнов А. И. Электрические машины. - Л., 1974.

7 Вольдек А. И. Электрические машины. - Л., 1974.

8 Виноградов Н. В., Горяинов Ф. А., Сергеев П. С. Проектирование электрических машин.-М., 1969.

9 Гольдберг О. Д., Гурин Я. С., Свириденко И. С. Проектирование электрических машин. — М., 1984.

10 Ермолин Н. П. Электрические машины малой мощности.-М., 1975.