1. Рагойша, В.П. “Назваслоўе” Максіма Гарэцкага / В.П. Рагойша // Гарэцкія чытанні: Матэр. дакл. і паведамл. першых міжнар. чытанняў. Мінск, 23 – 24 красавіка 1996. Мінск, 1997. – С. 156 – 164.
2. Методыка выкладання беларускай літаратуры: вучэб дапам. / Л.В. Асташонак, Г.С. Гарадко, Г.М. Ішчанка [і інш.]; пад рэд. В.Я. Ляшук). – Мінск: ТАА “Асар”, 2002.
3. Літаратурная адукацыя ў Рэспубліцы Беларусь
3.1. Асноўныя палажэнні Канцэпцыі літаратурнай адукацыі
Канцэпцыя літаратурнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь, дакладней канцэпцыя яе рэфармавання, распрацаваная супрацоўнікамі Нацыянальнага інстытута адукацыі сумесна з навукоўцамі Інстытута літаратуры НАН Беларусі і выкладчыкамі ВНУ, была прынята ў 1996 г. [2]. Асноўныя палажэнні канцэпцыі застаюцца актуальнымі і метадалагічна абгрунтаванымі для сучасных агульнаадукацыйных і вышэйшых навучальных устаноў.
Мастацкая літаратура ў сучаснай школе разглядаецца як форма грамадскай свядомасці і як від мастацтва, а таксама як навуковая дысцыпліна. З гэтай прычыны, паводле канцэпцыі, вызначаюцца спецыфічныя мэты і задачы літаратурнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь. Найважнейшай яе мэтай з’яўляецца арыентацыя навучэнцаў на далучэнне іх да прызнаных каштоўнасцей нацыянальнай і сусветнай літаратуры. У лік галоўных задач літаратурнай адукацыі уваходзяць: развіццё цікавасці вучняў як да літаратуры, так і да мастацтва ў цэлым; арганізацыя чытання літаратурных твораў; атрыманне ведаў і ўменняў, якія даюць магчымасць навучэнцам успрымаць, разумець і засвойваць з’явы мастацкай літаратуры; далучэнне школьнікаў да самастойнай творчай дзейнасці; развіццё моўнай культуры.
|
|
Умовы, якія склаліся ў Рэспубліцы Беларусь пасля набыцця ёю суверэнітэту, запатрабавалі абнаўлення метадалогіі ў сістэме літаратурнай адукацыі – не толькі пераасэнсавання агульнавядомых дыдактычных прынцыпаў (даступнасці, сістэмнасці, нагляднасці, паслядоўнасці, пераемнасці), але і замацавання новых – дэмакратызацыі і гуманізацыі, арыентацыі на агульначалавечыя і нацыянальныя духоўныя каштоўнасці, творчага характару навучання, дыферэнцаванага і індывідуальна-асабовага падыходу да навучэнцаў, бесперапыннасці і пераемнасці працэсу навучання.
Прынцып дэмакратызацыі і гуманізацыі прадугледжвае новыя падыходы да ролі вучня ў адукацыйным працэсе, паварот навучання да “чалавечага ў чалавеку”. Гэты прынцып патрабуе бачыць у вучню найперш асобу, якая мае свае погляды на з’явы рэчаіснасці і імкнецца да самасцвярджэння ў самых разнастайных відах дзейнасці.
Прынцып арыентацыі на агульначалавечыя і нацыянальныя каштоўнасці робіць прыярытэтным агульначалавечае. Разам з тым гэты прынцып не адхіляе народнае, нацыянальнае, беларускае, не ставіць яго на другі план, а наадварот ўздымае нацыянальнае на больш высокі ўзровень: менавіта праз нацыянальнае праяўляецца агульначалавечае. Нацыянальнае і агульначалавечае цесна ўзаемазвязаны, і таму беларуская літаратура павінна вывучацца як частка нацыянальнай і агульначалавечай культуры.
|
|
Прынцып творчага навучання літаратуры прадугледжвае фарміраванне ў вучняў уменняў і навыкаў не толькі адэкватна ўспрымаць і інтэрпрэтаваць літаратурныя з'явы, але і праяўляць элементы даследавання, развіваць здольнасці ўласнай мастацкай творчасці.
Прынцып пераемнасці і бесперапыннасці забяспечвае адзінства літаратурнай адукацыі на ўсіх яе ступенях – ад дзіцячага сада да выпускнога класа і далей падрыхтоўка настаўнікаў у ВНУ і іх перападрыхтоўка ва ўстановах паслядыпломнай адукацыі.
Прынцып дэмакратызацыі і гуманізацыі арыентуе на цэласнасць літаратурнай адукацыі. Пад цэласнасцю разумецца вывучэнне беларускай літаратуры не адасоблена, а ў агульналітаратурным кантэксце, што прадугледжвае асабліва ў старшых класах своеасаблівую інтэграцыю літаратуры як вучэбнага прадмета (пераемнасць літаратурных эпох, кірункаў, мастацкіх стыляў, сінхронная падача гісторыка-тэарэтычных ведаў у курсе беларускай і рускай літаратур).
Да матэрыялу з іншых літаратур пры вывучэнні беларускага славеснага мастацтва настаўнік, як правіла, звяртаецца ў час працы над аглядавымі і манаграфічнымі тэмамі, пры ўвядзенні новых тэарэтыка-літаратурных паняццяў, на факультатыўных і пазакласных занятках. Канцэпцыя прадугледжвае і тэкстуальнае вывучэнне асобных твораў замежнай класікі ў перакладзе на беларускую мову. Для выяўлення літаратурных узаемасувязей можа быць выкарыстаны параўнальна-тыпалагічны падыход да адпаведных з’яў у літаратуры. Творы замежнай класікі на ўроках беларускай літаратуры абавязкова павінны паслужыць паглыбленню ведаў вучняў у галіне літаратуразнаўства. Разам з тым, прыярытэт у гэтай цэласнасці застаецца за беларускай літаратурай “як карэннай першаасновай”, а зварот да твораў літаратуры народаў свету можа выкарыстоўвацца толькі як фон пры вывучэнні нацыянальнай літаратуры.
Паводле канцэпцыі, адным з галоўных прынцыпаў адукацыі павінна стаць апора на нацыянальна-культурную аснову, што патрабуе больш цесных кантактаў урокаў беларускай літаратуры з іншымі прадметамі мастацка-эстэтычнага цыкла і грамадазнаўчымі дысцыплінамі. Правільна арганізаваная рэалізацыя міжпрадметных сувязяў, такім чынам, будзе спрыяць паглыбленню разумення вучнямі спецыфікі вобразнага адлюстравання жыцця ў мастацтве і асвятленню гісторыі культуры ў шырокім значэнні.
У канцэпцыі вызначаны асноўныя метады і формы літаратурнага навучання, найважнейшымі патрабаваннямі да якіх з’яўляюцца з’арыентаванасць на мастацкую спецыфіку літаратуры і ўзроставыя асаблівасці вучняў, іх жыццёвы і чытацкі вопыт. У сувязі з гэтым ў сярэдніх класах прапаноўваецца звяртацца да тых метадаў і прыёмаў, якія стымулююць працу па засваенні тэксту з улікам жанравых і стылёвых асаблівасцей твора на эмацыянальна-вобразным узроўні, спрыяюць развіццю творчай фантазіі, актывізуюць маўленчую дзейнасць вучняў (чытанне, услухоўванне, каменціраванне прачытанага тэксту на даступным ўзроўні, творчасць і сатворчасць з пісьменнікам).
У старшых класах рэкамендуецца выкарыстоўваць пераважна літаратуразнаўчыя падыходы, якія дазваляюць асэнсаваць твор на навуковай аснове ў адзінстве зместу і формы і на канцэптуальным узроўні. У настаўніка абавязкова павінна быць літаратуразнаўчая канцэпцыя канкрэтнай тэмы, на аснове якой ствараецца канцэпцыя метадычная. Галоўнымі становяцца метады, якія маюць эўрыстычную або даследчую скіраванасць (эўрыстычная гутарка, дыспут, самастойная праца).
|
|
Асноўнай формай па-ранейшаму застаецца ўрок. У сваю чаргу канцэпцыя важнае значэнне надае факультатыўным заняткам, мэта якіх у сярэдніх класах – абудзіць цікавасць вучняў да мастацтва слова, фарміраваць у іх эстэтычны густ, развіваць творчыя здольнасці, у старшых – у першую чаргу паглыбіць і пашырыць асноўны курс літаратуры. Не абыдзена ўвагай і пазакласная праца па літаратуры, асноўнымі формамі якой з’яўляюцца гурткі, аб’яднанні, літаратурна-краязнаўчыя музеі, гасцёўні і нш.
У адпаведнасці прынцыпу бесперапыннасці ў канцэпцыі былі вызначаны этапы літаратурнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь: дашкольны перыяд, этап базавага школьнага навучання, поўная сярэдняя адукацыя ва ўстановах розных тыпаў, вышэйшая адукацыя, перападрыхтоўка і самаадукацыя. Школьны перыяд навучання літаратуры ў базавай школе складаўся з некалькіх ступеняў: пачатковая (І – ІУ класы), сярэдняя ступень (У – УІІІ класы), старэйшая ступень (ІХ– Х класы). Канцэпцыя прадугледжвала таксама шматузроўневасць літаратурнай адукацыі (базавы, павышаны і паглыблены ўзроўні), чым была абумоўлена неабходнасць падрыхтоўкі розных варыянтаў праграм, вучэбных дапаможнікаў і падручнікаў. Такая структура літаратурнага навучання ў школе поўнасцю адпавядала канцэпцыі рэформы агульнай сярэдняй адукацыі, якая праводзілася ў краіне з канца 90-х па 2008 год і ставіла за мэту пераход на 12-гадовы тэрмін атрымання агульнай сярэдняй адукацыі.
Перыяд рэфармавання агульнаадукацыйнай школы атрымаўся супярэчлівым і складаным. Скрупулёзны аналіз на розных узроўнях вынікаў рэформы агульнай адукацыі, якая набліжалася да свайго завяршэння, выявіў шэраг недахопаў і пралікаў. У выніку быў выдадзены Дэкрэт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 15 ад 17 ліпеня 2008 г. “Аб асобных пытаннях агульнай сярэдняй адукацыі”, які ўстанавіў 9-гадовы тэрмін атрымання базавай адукацыі і 11-гадовы – сярэдняй. У адпаведнасці з названым дакументам у цяперашні час агульная сярэдняя адукацыя Беларусі з’яўляецца трохступеневай (І ступень – 4 гады, ІІ – 5, ІІІ – 2). Адначасова “ў мэтах забеспячэння для ўсіх грамадзян роўных магчымасцей атрымання агульнай сярэдняй адукацыі, якая адпавядае сучасным умовам сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь”[1, с.1] вывучэнне вучэбных прадметаў ва ўсіх агульнаадукацыйных установах ажыццяўляецца на базавым узроўні. Вывучаць асобныя вучэбныя прадметы на павышаным узроўні вучні могуць на факультатыўных занятках.
|
|