2015-03-27
7480
II. МАҚСАТЫ Қысқа мерзімді мақсаттар: емделушіде ішек
газдарын бөлу төмендеп, олардың шығуы
қалыптасады (индивидуалды уақыт).
Ұзақ мерзімді: емделуші 2 күннен кейін метеоризм кезіндегі тамақтану ерекшеліктері туралы білімін көрсетеді.
III. МЕЙІРБИКЕЛІК ІС-ӘРЕКЕТТЕР СИПАТЫ:
1. Құрамында газ түзетін тағамдарды (жемістер, көкөністер, қара
нан, сүт, тәтті тағамдар) шектейтін №4 диетаны сақтауды
қамтамасыз ету.
2. Тәулігіне 4 рет 2 таблеткадан белсендірілген көмірді беруді қамтамасыз ету.
3. Қарсы көрсеткіш болмаса, жел шығаратын түтікті немесе
тазалау клизмасын қолдану.
4. Науқасты және оның туысқандарын метеоризммен күресу
әдістерімен (тиімді тамақтану, белсенді қозғалыс
тәртібі) таныстыру.
I. МЕЙІРБИКЕЛІК ДИАГНОЗ:: Нәжісті ұстамау
II. МАҚСАТ Қысқа мерзімді мақсаттары: науқасқа қажетті ем
жүргізілген жағдайда осы қиын жағдайдың
|
|
|
төмендейтінін немесе басылатынын түсіне
біледі.
Ұзак мерзімді: науқас ауруханадан шығар кезде қоғамда өмір сүруге дайын болады.
III. МЕЙІРБИКЕЛІК ІС-ӘРЕКЕТТЕР СИПАТЫ:
1. Науқасты оңашалау (изоляциялау) керек.
2. Құндылығы жоғары, жеңіл қорытылатын тағамның
аз-аз мөлшерін жиі қабылдауды қамтамасыз ету.
3. Науқастың жеке гигиенасын (іш киімді және төсек орынды
ауыстыру, қажеттілігіне қарай дәрет алу, анус маңайын
вазелинмен өңдеу) ұқыпты қадағалауын бақылау.
4. Бөлменің жиі желдетіліп тұруын қамтамасыз ету, дезо-
доранттарды қолдану.
5. Резеңке дәрет ыдысын немесе арнайы үш секциялы
функционалды кереуетті қолдану.
6. Нәжістің бақылауысыз бөлінуінің алдын алу мақсатында
күнде таңертең іш айдайтын дәрілер қолдану немесе тазалау
клизмасын жасау.
7. Науқасқа және туысқандарына күтім ерекшеліктері мен
дәрет ыдысын қолдануды үйрету.
8. Науқасты психологиялық қолдаумен қамтамасыз ету.
9. Науқастың бөлінділерін канализацияға ағызардан алдын
зарарсыздандыру.
I. МЕЙІРБИКЕЛІК ДИАГНОЗ: Қыжылдау
II. МАҚСАТЫ Қысқа мерзімді мақсат: 20 минуттан кейін науқаста қыжыл болмайды. Ұзақ мерзімді: емделуші қыжылдаудың себептері мен онымен күресу әдістері туралы білімін көрсетеді.
III. МЕЙІРБИКЕЛІК ІС-ӘРЕКЕТТЕР СИПАТЫ:
1. 1 стақан жылы сүт немесе газсыз, сілтілі минералды суды
немесе 2 % сода ерітіндісін ішуді қамтамасыз ету.
|
|
|
2. Қыжыл туғызатын тағамдарды: қара нан, тосап, тәтті
сусындар, қуырылған және майлы тағамдарды шектеуді ұсыну.
I. МЕЙІРБИКЕЛІК ДИАГНОЗ: Тәбеттің болмауы
II. МАҚСАТЫ Қысқа мерзімді мақсаттар: аптанын аяғына қарай науқас денсаулығын жақсарту үшін дұрыс тамақтанудың маңыздылығын түсіндіреді.
Ұзақ мерзімді: науқастың ауруханадан шыққанша
дене салмағы төмендемейді.
ІІІ. МЕЙІРБИКЕЛІК ІС-ӘРЕКЕТТЕР СИПАТЫ:
1) белгіленген диетаға және науқастық тәбетіне байланысты
мәзірді түрлендіру;
2) науқасты күніне 5-6 рет аз мөлшерде жылы тағаммен та-
мақтандыру;
3) тамақтанудың эстетикасы;
4) дәрігердің келісімімен рационға дәмді шай, балық-ет сор-
пасын, қышқыл тағамдарды беру;
5) дәрігердің рұқсаты бойынша тамаққа дейін 30-40 минут таза
ауада қыдырып, дене шынықтырумен айналысуды қамтамасыз ету;
6) науқаспен денсаулықты жақсарту үшін дұрыс тамақтану
қажеттілігі туралы 1 апта бойы күнде 10 минуттан әңгімелесу;
7) науқастың үш күнде бір рет дене салмағын өлшеу.
I. МЕЙІРБИКЕЛІК ДИАГНОЗ: Асқазан - ішектен қан кету
II. МАҚСАТ: қан кету пульс және қан қысымы көрсеткіштері жақсар-
ғанда тоқталады (уақыт индивидуалды)
ІІІ. МЕЙІРБИКЕЛІК ІС-ӘРЕКЕТТЕР СИПАТЫ:
1) дәрігерді шақырту;
2) қатаң төсекті режим, арқасымен немесе бір қырымен жату, басы
бір жағына бұрылған (кұсықпен тұншығудың алдын-
алу);
3) ауыз арқылы тағам, сұйықтықты, дәрілерді қолдануды
тоқтату;
4) әпигастралды аймаққа мұзды мұйық қою;
5) оттегімен емдеу;
6) пульс мен қан қысымын 30 минут сайын қадағалауды жүзеге асыру.
14-15Әртүрлі улануларды анықтау және дәрігерге дейінгі көмекті көрсету
(Иісті газбен, ішімдікпен, қышқылдармен, сілтілермен, дәрілік заттармен)
Ішкі мүшелердің кызметтерінің кейде өлімге дейін әкелетін бұзылуларын туғызатын әртүрлі химиялық заттардың ағзаға түсуінің салдарынан дамитын патологиялық жағдайды улануларға жатқызады.
Ауылдық жерлерде пешпен жылыту жүйесін қолдану ережелерін дұрыс сақтамаған кезде иісті газбен улану болады (әсіресе өрт кезінде неғұрлым ауыр уланулар байқалады). Ішімдік және оның өнімдерімен - әртүрлі лосьондармен, иіс сулармен, эликсирлермеи, жиһазды тазалауға және жылтыратуға арыалған заттармен, сондай-ақ ішімдік екен деп қателесіп қабылданған заттармен улану жиі кездеседі. Дәрілік заттармен (көбінесе ұйықтататын және тыныштандыратын дәрілермен, әртүрлі дәрілік заттардың спирттік тұнбаларымен) улану да жиі кездеседі.
Улану жағдайлары да әртүрлі болуы мүмкін. Байқаусызда улану, әсіресе мектеп жасына дейінгі балаларда, жиі тіркеледі. Кей кездерде улы заттармен жэне ядохимикатгармен жұмыс істеудің қауіпсіздік ережелерін сақтамау салдарынан уланады. Улы заттарды ішімдік орнына қателесіп ішу, ал кейде (мысалы, бензин буларын иіскеу) токсикомания кезінде әдейі қабылдау байқалады. Күшті әсерлі немесе улы дәрілік заттарлың мөлшері артық болғанда немесе оларды кателесіп енгізгенде уланулар болуы ықтимал. Кей кезде улы заттарды өзін өзі өлтіру мақсатында қабылдайды.
Улы заттардың ағзаға түсу жолдары әр қилы: ауыз арқылы, ингаляциялық, тері арқылы (шағу), инъекция аркылы енгізгенде. Уланудың белгілері улы заттарды қабылдағаннан соң бірнеше сағаттар немесе тәуліктер өткеннен кейін, ал кейбір кезде, мысалы, күкірт қышқылының көп мөлшерімен уланғанда - бірден байқалады. Уланулардың клиникалык көрінісінде орталык жүйке жүйесінің, тыныс мүшелерінің, жүрек-қан тамыр жүйесінің, асқорыту мүшелерінің, бүйректің зақымдануы бірінші орында тұрады.
|
|
|
Орталық жүйке жүйесі қызметінін бұзылуы көптеген заттармен уланғанда (мысалы, ұйықтататын, тыныштандыратын дәрілермен, ішімдікпен және оның өнімдерімен, иісті газбен, фосфорорганикалық қосындылар және т.б.) болады және бас ауруымен, бас айналуымен, жалпы әлсіздікпен, қозумен немесе тежелумен, ал кейбір ауыр кезде елеулі психикалық бұзылыстармен - кеңістік пен уақытты сезінуінің бұзылуымен, галюцинациялармен. тырысулармен, естен танумен өтеді.
Уланулар кезінде тыныс алу мүшелері қызметінің әртүрлі бұзылулары болады. Мысалы есірткі заттар, барбитураттар, ішімдіктің көп мәлшері тыныс орталығының қозғыштығын тежейді. Фосфорорганикалық инсектицидтер тьныс бұлшық еттерінің қызметін бұзады, соның салдарынан кеуде клеткасының қозғалу экскурсиясы күрт шектеледі. Сондай-ақ, есірткі заттармен уланғанда тілдің түсіп кетуі, сілекей мен бронх бездері секрециясының күшеюі, көмекей мен бронх бұлшық еттерінің тарылуы салдарынан тыныс жолдарының еткізгіштігі бұзылады. Көптеген химиялық заттар (хлор, аммиак булары, өткір кышқылдар) өкпенің токсикалық ісінуін туғызады. Уланулардың жедел сатысында тыныс алу қызметінің бұзылуы кейіннен трахеобронхит пен өкпе қабынуының ауыр түрлерінің дамуына әкеледі.
Уланулар кезінде жүрек-қан тамыр жүйесінің зақымдануы артериялық қысымның жоғарылауымен, жедел жүрек-как тамыр жетіспеушілігімек, ырғақтың бұзылуымен және т.б. сипатталуы мүмкін. Артериялық қысымның кетерілуі, кей кезде анағұрлым көбірек, кейбір уланулардың (фосфорорганикалык қосындылармен, аммиакпек, хлор буларымен) ертерек сатыларында байқалады. Жедел жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі қан тамыр қозғалыс орталығының белсенділігінің тежелуінің, сондай-ақ айналымдағы қан мөлшерінің азаюының салдарьшан барбиураттармен, қорғасын, сірке суымен және т.б. уланғанда болады. Қышқылдармен және сілтілермен уланганда дамитын токсикалық шок (артериялық қысымның түсуі, тахикардия, терінің бозғылттығы және т.б.) қатты ауырсыну сезімдерімен байланысты. Жүректің жиырылу ырғағының әртүрлі бұзылыстары жүрек бұлшық етіне улы заттардың тікелей әсер етуінің, сондай-ақ ағзадағы электролиттік баланс бұылуларының салдарынан болады.
|
|
|
Асқазан ішек жолдарының зақымдануы уланулар кезінде жиі кездеседі, төс етегіндегі немесе бүкіл іштегі ауырсынумен, диспепсиялық бұзылыстармен, ең алдымен құсумен, өңештен, асқазан, ішектен қан кетумен сипатталады. Қан кетулер, мысалы, қышқылдармен және сілтілермен, дихлорэтанмен, сынап тұздарымен уланғанда болады және ол өңеш, асқазан, ішек қабырғаларының терең закымдануымен, сондай-ақ қанның ұю жүйесінің бұзылуымен байланысты, Көп жағдайда, атап айтқанда бензолмен, улы саңырауқұлактармен, құрамында мыс және қорғасын қосындылары бар ядохимикаттармен уланғанда жедел бауыр жетіспеушілігінің дамуына дейін әкелетін бауырдың зақымдануы дамиды. Этиленгликольмен (антифриз), сынап және қорғасын косындыларымен, сірке суымен улану бүйректің ауыр зақымдануына, кейде жедел бүйрек жетіспеушілігінің дамуына дейін, әкеледі.
Көрсетілетін көмек: Улы заттардын ағзаға әсерін тоқтату және оны ағзадан шығару.
1. Егер олар ішке қабылданған болса, онда асқазанды шаю жүргізіледі.
2. Ингаляциялық улануларда, мысалы иісті газбен, зардап шеккен адамды таза ауаға шығарады. Қысып тұрған киімдерін шешіп, тыныс жолдарының өткізгіштігін қамтамасыз етіп, оттегімен иңгаляция жүргізеді. Ары қарайғы ем улы заттың түріне байланысты жүргізіледі.
3. Улы заттар теріге түскенде оны таза ағынды сумен жуады. Уытты жыландар шакқанда жарадан алғашқа кан тамшыларын сыгады да шакқан жерге суық қояды, жыланға қарсы сары суды енгізеді.
4. Улы заттар қынапқа, куыққа, тік ішекке түскенде оларды спринцтеу, катетер, клизма арқылы жуу жургізіледі.
5. Дәрілік заттардың уытты мөлшерінің инъекциясында 6-8 сағатқа жергілікті суық қою, инъекция жасалынған жерге 0,1% 0,5-1 мл адреналин енгізіледі.
6. Қан айналымына түскен улы заттар жасанды детоксикация әдістерімен шығарылады:
А) Форсирленген диурез ағзага түскен улы ззттар буйрск арқылы шығарылатын кезде жүргізіледі. Алдымен көк тамырга тамщылатып 1-1,5 л мөлшерінде 5% глюкоза ерітіндісін, полиглюкин, реополиглюкин құяды. Соның есебінен айналымдағы қан көлемі артып, улы заттардың қандағы концентрациясы төмендейді. Содан кейін зәр айдағыштарды қолданады және су-электролиттік байланысты реттейді.
Б) Гемодиализ «жасанды бүйрек» аппаратын қолданумен. Диализатордын мембранасы арқылы ете алатын улармен уланғанда қолдануға болады. Форсирленген диурезден әсерлілігі 5-6 есе артық.
В) Перитонеалды диализ - арнайы ерітіндімен іш қуысын жуу арқылы ағзаны бүйректен тыс тазалау тәсілі. 1,5-2 л арнайы сұйықтықты фистула арқылы іш қуысына енгізеді және әр 30 минут сайын оны ауыстырып отырады. Бұл әдіс майлы тіндерде жиналуға немесе плазма белоктарымен тығыз байналанысуға бейім уларды тезірек шығару үшін қолайлы.
Г) Гемосорбция - сорбенті (белсендендірілген көмір және т.б.) бар арнайы бағана арқылы зардап шеккен адамның қанның сүзу тәсілі.
Улануларды емдеуде уға қарсы зат - әртүрлі жолмен уыттарды залалсыздайтын (уларды сініреді, олармен бірігіп белсенді емес комплекс түзеді және т.б.) дәрілік заттар қолданылады. Мысалы, фосфорорганикалық қосындылармен уланғанда уға қарсы зат (антидот) ретінде атропин мен дипироксим, есірткі заттармен уланғанда - налорфин, сынап және қорғасын қосындылармен уланғанда - натрий тиосульфаты, мышьякпен уланғанда және жүрек гликозидтерінің артық мөлшерінде -унитиол, уытты жыландар шаққанда - жыланған қарсы арнайы сары сулар (антигрюза, антикобра) пайдаланылады.
Барлық улануларда тыныс пен жүрек-кан тамыр жүйесінің қызметін демеуге бағытталған симптоматикалық ем жүргізіледі. Мысалы, этил спиртімен уланған кездегі тыныстың бұзылуында кордиамин мен кофеин инъекциясы қолданылады. Иісті газбен уланғанда оксигенотерапия жақсы әсер етеді. Есірткі заттармен, барбитураттармен, фосфорорганикалық қосындылармен уланған науқастардың емінде өкпені жасанды желдету аппаратын қолдану арқылы жасанды дем беру көрсетілген. Тынысты демеу мақсатында тыныс орталығын қоздыратын заттар (лобелин, цититон, бемегрид) енгізіледі. Жедел жүрек-қан тамыр жетіспеушілігінің емінде жүрек гликозидтері, адреналин, норадреналин, мезатон, кортикостероидты гормондар, айналымдағы қан көлемін арттыру мақсатында қан алмастырушылар көк тамырға тамшылатып құйылады. Ауырсынулармен, және ауырсынулық шокпен күресу үшін анальгетиктер, наркотикалық заттар (көрсеткіштері бойынша), новокаинді блокада қолданылады. Қышқыл, сілтілермен уланғанда болатын қатты ауырсынуды басу мақсатында морфин атропинмен тағайындалады. Тырысуларды емдеу мақсатында тырысуға қарсы заттар (2-4 мл 0,5% седуксен к/т) енгізіледі. Жедел бүйрек және бауыр жетіспеушілігінің емі, қышкыл-сілтілік жағдайды реттеу жүргізіледі (5% глюкоза, 4% сода ерітіндісін, витаминдерді және т.б. тамшылатып құю).
Шұғыл медициналық көмек көрсеткеннен кейін болуы ықтимал асқынулардың алдын алу үшін антибиотиктер және жалпы күшейтетін ем тағайындалады.
МЕЙІРБИКЕЛІК ДИАГНОЗ: Тағаммен улану
II. МАҚСАТ: науқас көмек көрсеткеннен 1,5-2 сағаттан
кейін жағдайының жақсарғанын сезінеді.
ІІІ. МЕЙІРБИКЕЛІК ІС-ӘРЕКЕТТЕР СИПАТЫ:
1) дәрігерді шақырту;
2) асқазанды жууға керекті заттардың барлығын дайындау.
Дәрігердің тағайындауы бойынша асқазанды жуу;
3) жылы көрпемен, жылытқышпен науқасты жылыту;
4) аз мөлшерде жылы сұйықтықты қабылдауын қамтамасыз
ету;
5) науқастың сыртқы келбетін және жағдайын (коллапс туу
қаупі, құсықпен аспирация) бақылау;
6) егер улану уақытысынан 2 сағаттан асса, дәрігердің нұсқауы
бойынша қажетті заттарды әзірлеп, тазалау немесе сифон
клизмасын жасау;
7) дәрігердің нұсқауы бойынша сұйықты (физиологиялық ерітін-
ді, 5% глюкоза ерітіндісін) көктамырға тамшылауға дайындау.
Боліп шығару қажеттілігінің бұзылуына алып келетін бауыр қызметінің бұзылысы кезіндегі мейірбикелік үрдіс
Бауыр - өмірлік қажетті мүше, оның әр түрлі қызметін ескере отырып, ағзаның "негізгі химиялық зертханасы" деп атайды. Бауыр ақуыз және көмір сутегінің алмасуында белсенді қатысады, ағзада қажетті заттардың жинақтауында (гликоген, дәрумен А), қанның ұюы мен түзу процестеріне әсер етеді.
Бауыр - қорғау қызметін атқарады. Асқазан ішек жолдарынан қанмен келетін заттар бауырда зиянсызданады, содан кейін көптеген улы заттар бүйрек арқылы сыртқа шығады. Бауыр жасушаларының өнімі- өт, ол арнайы өт капиллярлары арқылы өт бөлінетін жүйеге (өт түтіктері және өт қабы) түседі, содан кейін ұлтабарда ас қорыту процесіне қатысады. Сонымен қатар өт экскреторлы қызметті атқарады, яғни өтпен бірге қандағы әр түрлі экзогенді және эндогенді заттар сыртқа шығарылады. Өттің секрециясы үздіксіз жүреді. Ас қорыту кезінде ол 12 елі ішекке түседі, ал басқа уақытта өт қабында жиналады.
Өт бөлу жолдарының және бауыр қызметінің бұзылысы кезінде өт емес, сонымен қатар улы заттардың) қажеттілігінің қанағаттануы бұзылады. Бұл өз кезегінде басқа да көптеген адамның қажеттіліктерінің қанағаттануының бұзылысына әкеледі. Бауырдың қорғау қызметінің маңыздылығы сонша, бауырды толық алып тастағанда адам сол
мезетте өледі
БІРІНШІ КЕЗЕҢ -ТЕКСЕРУ
Бауырдың қатысуымен бөліну қажеттілігін қанағаттандыру бұзылысы кезіндегі науқасқа тән шағымдар:
- көрінетін шырышты қабаттың және тері жамылғы ларының өзгерісі;
- ауыздың құрғауы, ащы дәмді сезіну;
- оң жақ қабырға астында ауырсыну және ауырлық сезімі;
- әлсіздік;
- іштің көлемінің үлғаюы (асцит);
- тері қышымасы;
- лоқсу, құсу;
- тәбеттің бұзылуы (төмендеуі немесе болмауы);
- зәр (қоңыр) мен нәжістің (ақшыл) түстерінің өзгеруі.
Науқасты сұрастыру кезінде аурудың басталуын, оны науқас қандай жағдаймен байланыстыратынын, бұрын қатты ауырсынудың ұстамасы болған-болмағаны туралы, арақ ішу, темекі тарту сияқты зиянды әдеттердің бар-жоқтыңы туралы сұрастыру қажет.
Сонымен қатар науқастың тамақтануы туралы, жүйелі тамақтануы, майлы, тұзды, әші, қуырылған тағамдарды көп қолданатыны туралы сұрастыру керек.
Бауыр және өт жолдары ауруларының дамуында әр түрлі зиянды факторлардың маңызы үлкен, сондықтан оның жұмысындағы кәсіптік зияндылықтармен байланысты туралы (химиялық заттармен, дәрі-дәрмектермен) мәлімет алу маңызды.
Қауіпті факторлар:
- ішімдікті қолдану; шылым шегу;
- жүйесіз және сапасыз тамақтану (дәрумендер мен белоктардың жетіспеушілігі);
- дәрі-дәрмектерді дәрігердің нұсқауынсыз, бақылаусыз қолдану;
- майлы, қуырылған, ащы тағамдарды қолдану;
- гепатотропты улы заттармен (бензил, бензол, дихлорэтан, мыс және оның қоспалары, мышъяк және оның қоспалары, формалин, радиоактивті заттар және тағы басқалармен) байланысты болу.
Науқасты жалпы жоспарлап зерттегенде, бауырдың қаты-
суымен бөлінуді қанағаттандыратын қажеттіліктің бұзылуына
тән объективті белгілерді білу керек:
- көрінетін шырышты қабаттардың, тері жамылғыларының түстері;
- терідегі қасығаннан кейінгі іздер, сарғаю;
- ауыз қуысы:
- ауыз бұрышында шырышты қабаттық қабынуының белгілері және
сарғаюы;
- ішті қарау:
- іш көлемінің үлғаюы, алдыңғы құрсақ қабырғасындағы венозды суреттің
айқындалуы.
Мейірбикенің жоспары:
1. Науқасқа тұз және сұйықтық шектелген диета тағайындау, күніне 4-5 рет
тамақтану, аптасына бір рет жеңілдетілген күн белгілеу.
2. Күнделікті науқастың су балансын анықтайды.
3. Науқасты үш күнде бір рет өлшейді.
4. Науқасқа ыңғайлы төсекті қамтамасыз етеді:
- төсектің бас жағы көтеріңкі түрде;
- кірлеген сайын төсек-орындарды ауыстыру.
5. Физиологиялық бөлінулердің уақытында болуын кадағалайды.
6. Науқасты несеп қабылдағышпен және дәрет ыдысымен қамтамасыз етеді.
7. Дәрігердің нұскауы бойынша дәрі-дәрмектерді қабылдауын қамтамасыз
етеді.
8. Науқастың жағдайын бақылауды қамтамасыз етеді.
9. Дәрігердің нұсқауы бойынша абдоминалды пункцияға ас-
паптарды және наукасты дайындауды қамтамасыз етеді.
10. Науқасқа жағдайы нашарлағандағы белгілерін анықтауды үйретеді.
11. Науқаспен және туысқандарымен салауатты өмір сүру туралы кеңес
жүргізеді.
Асқазанды жуу
Мақсаты: Диагностикалық және емдік.
Көрсеткіштері: Тамақтан, дәріден, алкоголь қалдықтарынан және т.б
асқазанды тазалау.
Кері көрсеткіштері:
- өңештің органикалық тарылуы, ойықтар, ісіктер
- асқазан-ішек жолдарынан қан кету
- бронхиалды астма
- ауыр жүрек патологиясы
- асқазанның, өңештің, жұтқыншақтың өткір қышқылдардан және
сілтілерден болған химиялық күйігі (уланудан кейін 4 сағаттан соң).
Жабдықталуы:
Залалсыздандырылған астауша, жуан асқазан зонды, резеңке - түтікше (зондты ұзарту үшін) шыны жалғағыш түтікше, шыны воронка-сыйымдылығы 0,5л, жуынды су үшін шара немесе шелек, сүлгі, 10-12л бөлме температурасындағы су, ожау, резеңке биялай, екі алжапқыш, таза құрғақ, қақпағы бар ыдыс (жуынды судың алғашқы үлесі үшін), зертханаға жолдама, зарарсыздандыру ертіндісі бар ыдыс.
Іс-әрекеттер алгоритмі:
1. Қолды жуып, алжапқыш және биялайды кию. Жеке қорғаныс барьерін
сақтау.
2. Залалсыздандырылған жүйені құрастыру.
3. Науқаспен сенімді қарым-қатынаста болып, ем-шара іс-әрекеттерін
түсіндіру, ем-шараға келісім алу. Науқас процедура іс- әрекеттерін білуге
құқығы бар.
4. Процедураға қарсы көрсеткіштері жоқ екендігіне көз жеткізу.
5. Иектен кіндікке дейінгі аралықты (немесе құлақтың сырғалығынан
мұрынның ұшына дейін және төстің семсер тәрізді өсіндісіне дейін)
зондты өлшеп, зондқа белгі қою.
6. Науқасты үстелге отырғызып, протез тістері болса алып қою.
7. Науқастың басын алдынға қарай шамалы бүгу.Аяқтарының ортасына
жуынды су үшін сырланған шара немесе шелек қою, науқасқа алжапқыш
кигізу.
Ескерту: Асқазанды жууда сифон принципі пайдаланылады, яғни екі
ыдысты қосатын сұйыққа толы түтіктен төмен орналасқан
ыдысқа сұйық ағады. Бір ыдыс - суы бары воронка, екіншісі -
асқазан. Воронканы көтергенде сұйық асқазанға түседі, түсіргенде
асқазаннан воронка арқылы ыдысқа құйылады.
8. Жүйені алып, науқастың оң жағына тұрып, ауызын ашуын сұраңыз.
9. Зондтың бітеу ұшыннан 10см қашықтықта оң қолмен ұстап, сумен сулап
тіл түбіне қойып науқасқа жұтыну әрекеттерін жасауын сұраңыз.
10. Белгі қойған жерге дейін зондты жұтқызыңыз. Науқас бұл кезде жұту
әрекеттерін жасап, мұрын арқылы терең тыныс алады. Зондты енгізген
кезде оның асқазанға еркін түсуін бақылау қажет.
11. Тізе деңгейіне дейін зондты (асқазандағы заттар зондтың
ішіндегі ауаны шығарады) түсіру.
12. Воронканы қисайтып, ожаудағы жылы суды құю. Асқазанға бір уақытта
жіберілген судың мөлшері асқазанның көлеміне сәйкес болуы керек
(шамамен 1л).
13. Воронканы науқас басынан жоғары көтеріп воронкадағы судың деңгейін
қадағалау (науқас ауыз қуысынан 25-30см воронканы көтерсе, су
асқазанға құйылады) қажет
14. Су қалай воронка түбіне барғанда, оны тізе тұсына дейін түсіру керек,
асқазандағы жуынды су қайтадан воронкаға (асқазанға ауа кетуінің
алдын алу) келеді.
15. Воронканы шараға дейін түсіріп, ішіндегіні төгу.
16. 10-12л суды қолдана отырып, таза су шыққанша қайталау.
17. Асқазанды жуып болғаннан соң, воронканы босатып алып, зондты
абайлап шығарып алу.
18. Науқасқа ауызын шаюға су беріп, ауыздың айналасын салфеткамен
құрғату.
19. Науқастан алжапқышты шешу, науқасты демалдыру.
20. Қолданылған құрал –саймандарды зарарсыздандыру.
21. Асқазанды жуған судың бірінші үлесін (шамамен 200 мл) дәрігердің
тағайындауы бойынша бактериологиялық лабораторияға жіберу.
22. Қалған суды зарарсыздандыру.
23. Қолды жуып, құрғатыңыз.
Ескерту: Науқастың жеке –дара ерекшеліктерін (бойын, тұлғасын, түзілісі) ескеру қажет, сондықтан зондты ендіргенше аурудың кіндігінен алдыңғы тістеріне дейін сол өлшемге бір қарыс қосу керек, сонда зонд асқазан қуысына дәл түсетін болады.
Егер зонд шығып кетсе немесе бүктеліп қалса, оны шығарып алады, науқасты тыныштандырып, қайта ендіреді. Егер науқас зонд енгізгенде жөтелсе, тұншыға бастаса, зондты дереу шығару керек, өйткені ол өңешке түспей кеңірдекке түсіп кеткен.
Воронкадағы судың асқазанға түсіп болуын күтуге болмайтынын есте сақтау қажет, себебі бұл жағдайда асқазанға ауа түседі де, асқазан сөлінің шығуын қиындатады.
Қан көріне бастаса процедураны тоқтата қою керек, ал асқазанды жуу қышқылмен улануға байланысты болса, онда жуу тоқтатылмайды. Мұндай жағдайда құстырмай абайлап, шағын үлеспен жуу керек.
Асқазанды зондсыз (сүңгісіз) жуу
Асқазан жуудың қарапайым әдісі, үй жағдайында да қолдануға болады. Науқасты орындыққа отырғызып, аяқтарының арасына шара қойылады. Алдын ала асқазанды жууға арналған су дайындалады: температурасы 17-18С° 1л суға 1 ас қасық ас тұзы қосылады. Бұндай ерітіндіні дайындау өте қажет, өйткені кәдімгі су асқазанда сіңіріледі, ал қан тамырларындағы артық сұйықтық мидың ісінуіне (әсіресе балаларда) алып келуі мүмкін.
Науқас 1-2 л сұйықтықты ішіп, саусақтарымен тілдің түбірін басып, құсу рефлексін шақыртады. Бұл іс-әрекет асқазаннан таза су шыққанға дейің қайталанады.
Асказанды жуу. Көп мөлшерде ішке дәрілік заттарды қолданып уланғанда, сапасы төмен тамақпен ішімдікпен, саңырауқулақпен және т.б заттармен уланғанда көрсетілетін көмек ол - асқазанды жуу болып табылады. Бұл шараға қажетті жабдықтарды дайындау қажет:
1. Жуан асқазан зонды (оның ұзындығы 100 - 120 см, сыртқы диаметрі 10-15 мм, бітеу ұшында 2 бүйір сопакша тесіктер бар, асқазанды жуу кезінде зондтың қаншалықты енгенін анықтау үшін бітеу ұшынан 45, 55, 65 см қашықтықта белгілер бар. Зондтың ұзындығын анықтау қиын емес науқастың бойынан 100 см алып тасталынады. Мысалы, науқастың бойы 155 см болса, екінші белгілеу (55 см) тісінің деңгейінде болуы тиіс);
2. Ұзындығы 70 см болатын резеңке түтік (зондты ұзарту үшін) және шыны түтік, оның диаметрі 8 мм-ден аз емес болуы керек;
3. Сыйымдылығы 1 л болатын оймыш;
4. Вазелин майы;
5. Шайынды суларға арналған ыдыс немесе шелек;
6. Болме температурасыка сәйкес келетік 10-12 л таза су және литрлік тостаған;
7. Ауызкергіш, тілұстағыш және металдан жасалған саусақ кигіш.
8. Резеңке қолғаптар мен клеенкалык алжапкыштар.
Асқазанды жуу - жағымсыз іс шара, сондықтан науқасқа оның мақсатын, маңызын және орындау тәртібін түсіндіру қажет. Қимыл әрекеттердің тәртібі:
1. Асқазанды жууға қажетті жабдықтарды жинап алыңыз: зонд, шыны және резеңке түтіктер, (зондты асқазанға енгізгеннен соң оймышты қосады).
2. Наукасқа және езіңізге алжапқыш кигіз, оны отырғызып, қолын орындықтың арқасына қарай қайырып, осы қалыпта орамалмен бекітіңіз.
3. Науқастын бүйір жағынан немесе артынан тұрыңыз
4. Сол қолдың 2-саусағымен немесе ауыз көргішпті науқастың азу, тістерінің арасына енгізіп, басын артқа шалқайтыңыз.
5. Оң колыңызбен науқастың тілінің түбіріне вазелин майы жағылған немесе суға малынған соқыр ұшын салып, науқасқа жұтуды және мұрынмен терең дем алуды ұсыныңыз.
6. Науқас жұтынғанда зондты өңешке өткізіңіз (мұны жәй жасау керек, себебі шапшаң өткізгенде зонд бұралып қалуы мүмкін).
Егер зондты енгізгенде науқас жөтеліп, тұншығып, беті көгеріп кетсе, тез арада зондты шығарып алу керек, себебі ол өнешке емес, көмей немесе трахеяға түсіп кеткен.
7. Зондты қажетті деңгейге дейін жеткізгеннен кейін оны енгізуді тоқтатыңыз, оймышты қосып, оны науқастың тізесіне дейін түсіріңіз. Сонда одан асқазан сөлі бөлінсе, зонд дұрыс орналасқан егер асқазан сөлі бөлінбесе, зонды артқа немесе алдыға қарай жылжытып, орналасуын өзгерту қажет.
8. Оймышты тізе деңгейінде сәл еңкейтіп, оның ішіне 1 литрдей су құйыңыз.
9. Оймышты жәйлап жоғары көтеріңіз. Су оймыштың тесігіне жеткенде, оны бастапқы қалпына түсіріңіз. Шыққан су мөлшері құйған су мөлшеріне сәйкес келуі тиіс.
10. Оймыш ішіндегіні ыдысқа төгіп тастаңыз.
11. 8, 9, 10-іс әрекеттерді шайынды су тазарғанша қайталап отырыңыз.
12. Жуып болғаннан соң, оймышты алып, зондты асқазаннан шығарып, олардың ішкі және сыртқы жағын жуыңыз.
Ес түссіз жатқан науқасқа асқазанды жуу алдында жөтелу және ларингеальді рефлекстердің болмауына байланысты сұйықтық аспирациясын болдырмау үшін дәрігер немесе фельдшер трахея интубациясын жасайды.
16.Жүрек пен өкпе қызметін қарапайым түрде қалыпқа келтіру
Жүректің тоқтауы мен тыныс алудың тоқтауы қайтымсыз биологиялық өлім дамығанын көрсетпейді. Ұлпалар мен мүшелер біразға дейін өмір сүреді. Клиникалық өлім дамығаннан кейін белгілі бір уақыт (3-6 минут) ішінде ми және т.б. мүшелердің қызметін қалпына келтіруге және ағзаны тірілтуге мүмкіндігі болады.
Клиникалық өлім кезеңіндегі жүрек пен тыныс алу тоқтаған кезде, ағзаның сөнген және сөнетін кызметтерін қалпына келтіруге бағытталған шаралар кешені реанимация деп аталады.
Реанимациялық шаралар кешенін жүрек пен дем алудың толық тоқталуы дамығанға дейін, ертерек бастаған жөн. Бұл жағдайда реанимацияның нәтижелі болуына мүмкіншілік көбірек туады және соңының колайлы болатынына сенім туып, үміт пайда болады. Емделушіні тірілту кезінде барлық шаралар гипоксиямен күресуге және ағзаның сөнетін қызметін стимуляциялауға бағытталған болуы керек.
Жүрек пен өкпе қызметін қалыпқа келтіру кезеңдері
1. Тыныс алу жолдарының өтімділігін қалпына келтіру
2. Өкпені жасанды тыныс алдыру (ӨЖВ)
3. Жүректің жабық (тікелей емес) массажы
4. Дәрілерді енгізу (көк тамырға, жүрек ішіне)
5. Дефибрилляция
6. Постреанимациялық кезеңдегі ағзаның өмірлік маңызды
кызметтерін қолдауға және тұрақтандыруға бағытталған,
интенсивті терапия.
Жүрек-өкпе қызметін қарапайым қалпына келтіру үш кезеңнен тұрады. Реанимациялық шараларды бастамас бұрын "өзіне" көмек шақыру керек және жүргізілетін шараларды бастаған уақытты тіркеу керек.
Тыныс алу жолдарының өтімділігін калпына келтіру
Тыныс алу жолдарының өтімділігін қалпына келтіру - маңызды кезең. Онсыз жүрек-өкпе қызметін қалпына келтіруді нәтижелі жүргізу мүмкін емес.
Тыныс алу жолдарының өтімділігінің бұзылу себептері: тілін жұту, тыныс алу жолдарында кілегей, қақырық, құсық массалары, қанның, бөтен заттардың болуы.
Тыныс алу жолдарының өтімділігін қалпына келтіру әдісін таңдау, өтімсіздік деңгейіне және оның даму жағдайына байланысты болады.
Іс-әрекет алгоритмі:
1. Науқасты қатты жерге жатқызып, тар киімінен босатыңыз.
2. Науқастың сол жағына тұрыңыз.
3. Науқастың басын бір жағына бұрыңыз.
4. Дәке салфеткасы немесе қол орамалмен оралған сау-
сақпен ауыз қуысын кілегейден, құсық массасынан, қакырық-
тан тазартыңыз.
5. Осы мақсатпен кәдімгі резеңке грушаның үшкір үшін ке-
сіп тастап немесе электросорғышпен қолдануға болады.
6. Науқастың алынатын тіс протездері бар болса алу керек.
7. Ауыз қуысында бөтен зат болса, оны 2-3 саусақтармен қысқыш
ретінде ұстап алып, шығару керек.
8. Сол қолыңызды мойын астына, ал оң қолыңызды науқастың маңдайы-
на қойып, емделуші басын шалқайтыңыз.
9. Жауырын астына валик қойыңыз. Осындай қалыпта емде-
лушінің тілі жоғары көтеріліп, жұтқыншақтың артқы қабырға-
сынан ажырайды. Осы әдіспен ауа жолындағы кедергілер жойы-
лып, тыныс алу жолдарының саңылауы кеңейеді.
Осы шаралар өте қажетті, өйткені науқас арқасында жатқанда және бұлшық ет босаңсығанда тыныс алу жолдарының саңылауы тарылады, ал тілдің түбірі кеңірдекке кіретін тесікті бітейді.
«Ауыздан-ауызға» әдісімен өкпеге жасанды вентиляция жасау Өкпенің жасанды тыныс алуы (ӨЖТА) ӨЖТА-ын жапа шеккен кісінің өкпесіне ауаны белсенді түрде үрлеу әдісімен жүргізеді.
ӨЖТА міндеттері - өкпе альвеолалары тыныс алуы жойылған немесе әлсіз көлемін алмастыру немесе орнын басу. ӨЖТА-ды бірнеше әдістермен жүзеге асыруға болады. Соның ішіндегі ең қарапайым әдісі - "ауыздан мүрынға", "ауыздан ауызға" әдісімен өкпеге жасанды вентиляция жасау болып табылады.
Іс-әрекет алгоритмі:
1. Тыныс алу жолдарының өтімділігін қамтамасыз етіңіз.
2. Науқастың маңдайында тұрған қолдың 1 - 2-шісаусақтарымен
науқастын мұрнын қысып, өкпені "ауызбен-ауызға" әдісімен
жасанды түрде тыныс алдырыңыз.
3. Терең дем алыңыз, кейіннен дәкеден жасалған салфетка-
мен жабылған емделуші аузына өз аузыңызды тығыз түрде ба-
сып, оның тыныс алу жолдарына терең, күшті түрде дем шыға-
рыңыз. Кеуде торы жақсылап керілетіндей етіп ауаны жеткі-
лікті көлемде үрлеуге тырысыңыз.
4. Емделуші басы шалқайған күйінде сүйеп отырып шегіні-
ңіз, ырықсыз дем шығарудың жүзеге асырылуына мүмкінші-
лік беріңіз. Кеуде торы орнына түсіп, бастапқы қалпына кел-
ген кезде, циклды қайталаңыз.
Тыныс алу ұзақтығы дем шығару ұзақтығына қарағанда 2 есе қысқа болуы керек. Үрлеу жиілігі орташа есеппен алғанда минутына 12-14 рет болуы керек.
ӨЖТА "ауыздан мұрынға" әдісімен жүргізген кезде, емделушінің жағдайы өзгермейді, бірақ емделуші аузын жабады, сонымен қатар төменгі жағын алға қарай жылжытады. Ол тілді жұтудың алдын-алу үшін жүргізілетін шара. Үрлеуді науқастың мұрны арқылы жүргізеді.
ӨЖТА нәтижелі болуының белгілері
1. Үрлеумен бірге кеуде торының үйлесімді кеңеюі
2. Ауаны үрлеген кезде ауа ағымының қозғалысын есту және
сезу
ӨЖТА асқынулары
Ауаның асқазанға енуі, соның салдарынан іштің кебуі дамиды. Ол асқазандағы сұйықтың регургитациясына (кері лоқсу, яғни құсу, кекіру) әкеледі.
Жүрекке жабық уқалау жасау
Жүрек кеуде мен омыртқа аралығында яғни екі қатты беткейліктің арасында орналасқан. Ол екеуінің арақашықтықтарын азайта отырып, жүректі қысып, жасанды систола жасауға болады. Соның әсерінен қан жүректен үлкен және кіші қан айналымына барады. Егер жүрекке қолмен күш салуды тоқтатса, онда жүректің қысылуы тоқта 
лып, оған қан жиналады. Бұл жасанды диастола. Кеуде торын ырғақты қысу және босату ағзаға қажет қанайналымды қамтамасыз етеді. Бұл өкпенің жасандыүрлеуімен бірге өткізілетін жандандырудың ең кең таралған әдісі - оны жүрекке тікелей емес уқалау деп атайды. Іс-әрекет алгоритмі:
1) Науқасты қатты жерге (еденге, жерге; опе-
рациялық үстелге, каталкаға, қатты төсекке, т.б.) жатқызыңыз.
2) Науқастың сол жағына түрып алақаныңызды төстің төменгі 2/3
бөлігіне семсер тәрізді өсіндіден 1,5-2см (2 саусақ) жоғары қойыңыз.
Бір қолдың алақанын төске перпендикулярлы қойып, келесі қолдың ала-
ңанын біріншіге перпендикуляр етіп үстіне қойыңыз.
Екі қолыңызды максималды жазып, ал саусақтарыңызды кеудеге
тигізбеңіз. Астындағы қолдың саусақтары жоғары қарау керек(бас
жаққа қарай).
3) 
Бүкіл дененің күшімен қолдың көмегімен көкірек қуысы 4-5 см
дейін майысқандай қылып бір ырғақпен басыңыз, майысқан
қалпын 1 секундтан аз ұстау керек. Басуды тоқтатыңыз, бірақ
кеудеден алақаныңызды алмаңыз. Кеудені басу саны минуты-
на 60-70 ретболу керек.
Жүрекке жабық түрде укалаудың тиімділігінің критерийлері
1. Терінің түстерінің өзгеруі (олар боз немесе сұр болады).
2. Көз қарашықтарының тарылуы, жарыққа реакцияның пайда болуы.
3. Ұйқы, сан қан тамырларында пульс пайда болады. 60-80мм сынап
бағанасы деңгейінде қан тамырында қан қысымының пайда болуы.
4. Соңынан өзіндік тыныстың қайта қалпына келуі. Жүрекке тікелей емес уқалау жасағанда байқалатын асқынулар Қабырға мен төстің сынуы, оның нәтижесінде жүрек, өкпе, плевраның жарақаттануы мен пневмоторакс, гемоторакстың дамуы. Жүректі қайта жандандыруды кез келген жағдайларда жүрек қағысы қай жерде тоқталса да дереу жасау керек. Науқасты тірілтудің негізгі шарты тыныс алу жолдары өткізгіштігі мен жасанды тыныс пен жүрекке массаж жасаудың дұрыс сәйкес келуі. Үш кезеңді бірге қолдану қанға оттегінің жеткілікті түсуі мен басқа ағзаларға, бірінші кезекте бас миға жеткізілуін қамтамасыз етеді. Бір адам арқылы тірілту Тыныс алу жолдарының өткізгіштігін камтамасыз етіп, өкпеге екі рет үрлеу жіберіп, содан кейін 10-15 рет кеудеге (2:10-2:15 сәйкес) күш салады. Екі адам арқылы тірілту Бір адам ӨЖТА-ды жасайды, ал екіншісі - ауаны ішке тартуға 4-5 рет кеудеге күш салып (1:4-1:5 сәйкес) жүрекке уқалау жасайды.Жандандырудың маңызды ережесі- төске күш салу кезінде жасанды тынысты тоқтату және керісінше жасанды тыныс кезінде жүректі уқалауға болмайды.
Әр 2-3 минут сайын өкпе-жүрек реанимациясының тиімділігін бағалау қажет. Өкпе-жүрек реанимациясы жүрек қызметінің толық қалпына келуіне (жүрек жиырылуының, шеткі артерияларда пульстің пайда болуы, қан қысымының 70-80 мм с.б. деңгейінде және тыныстың тұрақталуы) дейін жүргізіледі.
Жасанды тыныс және жүректі жабық уқалаумен қатар дәрілік терапия жүргізіледі. Егер жүрек қызметі қалпына келсе, уқалауды тоқтату қажет, ал жасанды тыныс өзіндік тыныс пайда болуға дейін жалғастырылады. Егер жасанды тыныс және жүректі жабық уқалауды бастаудан 10-15 минуттан соң жүректің қызметі қалпына келмесе, көз қарашықтары кеңейген түрінде сақталып, жарыққа реакциясы болмаса, ағзада қайтымсыз өзгерістер және мидың өлімі байқалғанын айтуға болады. Бұл кезде реанимацияны тоқтатқан жөн.
Жүрекке тікелей емес уқалау жасау үшін алақанды төске қою аймағы
Алғашқы қарау - науқастың өміріне қауіп төндіретін синдромдар анықталатын процесс. Оған 30 секунд беріледі. Алгашқы қарау кезінде өмірге өте қауіпті параметрлер анықталады. Белгілі американды Питер Сафар реанимацияны үш кезеңге бөлді:
А- Аіг №ау ореп - тыныс жолдарының өткізгіштігін қамтамасыз ету; В – Вгеathe for victim - ӨЖЖ -ді бастау; С – Сіreulation his blood - жүрек массажына кірісу.
А кезеңі - тыныс жолдарын қалпына келтіру әдістері:
• Науқасты шалқасынан жатқызу?
• Науқастың жанына тұрыңыз
• Сафардың үш тәсілі жүргізіледі - науқастың басын шалқайтыңыз, астыңғы жақ сүйегін итеріп шығарыңыз, аузын ашыңыз.
Содан кейін ӨЖЖ - ді бастаймыз, В кезеңі. жоғарғы тыныс алу жолдары арқылы «ауыздан ауызға» немесе «ауыздан мұрынға» тәсілдерімен, Амбу қабымен, 8 – тәрізді ауа жібергіш, интубациялық трубка арқылы науқастың өкпесіне ауа үрлеу шұғыл жағдайда ӨЖЖ - дің таңдап алынатын тәсілі болып табылады. Екі рет дем салып, кеуде клеткасының тыныс алуға тән қозғалыстары бар ма екен деп, науқастың кеуде клеткасына қараймыз, егер алғашқы талпыныстар нәтижесіз болса, онда бұл тыныс жолдарының бөгде нәрсемен бітеліп қалуымен байланысты болуы мүмкін. Тыныс жолдарының өткізгіштігін калпьша келтіру керек (ер адамдар тыныс алғанда кеуде клеткасы көк ет тұсында, ал әйел адамдарда - бұғана аймағында қозғалатынына көңіл бөліңіз). Тыныс алуды бақылау 4-5 секундтан аспауы керек.
1. Тілдің түсіп кетуі тыныс жолдарының бітелуінің неғұрлым жиі себебі болып табылады, әсіресе бұлшық ет тонусы төмендеген науқас шалқасынан жатса және есінен танған науқастарда. Сонымен қатар көмей үсті төмен түседі де тыныс жолдарынан одан сайын бітейді. Тілдін түсіп кетуінің алдын алу және жою үшін Сафардың үш тәсілін жүргізу керек. Мұндай шаралар дұрыс және дер кезінде жүргізілсе, тыныс жолдарының өткізгіштігі жұтқыншақ деңгейінде тез қалпына келеді. Сондай-ақ, тілдің түсіп кетуінің алдын алу үшін 8 - тәрізді ауа жібергішті қолдануға болады. Оны енгізер алдьщда аспираторды қолдану арқылы немесе дәкелік салфетканың көмегімен науқастың ауыз жұтқыншағын жылдам тазалау қажет. Ауа жібергішті екгізу үшін науқастың аузын ашады, түтікті, оның тесігі таңдаймен «сырғитындай» қылып, тілдің түбіріне қарай жылжытады.
2. Бөгде заттар - тамақ, кұсық, шырыш, қан, тістің, протездің сынықтары. Бөгде нәрсенің болуына тамақ, сұйықтық қабылдаумен байланысты болуына күдіктену көрсетуі мүмкін. Науқас мойнын ұстайды, сөйлей алмайды, терісі көкшіл тартады, жөтел пайда болады. Күдіктену негізді, толық сенімді кезде ғана бөгде затты алуға болады. Өздік тыныс алуы сақталған және есінен танбаған кезде науқасты қатты жөтелуін өтініңіз, мүмкін, тыныс шығару кезінде кеуде клеткасының артқы ортаңғы бөлігінен алақанмен ұрғылаңыз (5 ретке дейін). Саусақпен алуды қолдануға болады. Науқастың бетін жоғары көтеріңіз, оның тілін астыңғы жақ сүйегімен бірге үлкен саусақ пен басқа саусақтардың арасына қысып тыңып, аузын ашыңыз, астыңғы жақ сүйегін тартыңыз. Екінші қолдың сұқ саусағын тілдің түбіріне қарай жұтқыншакка тереңірек енгізіңіз. Бөгде затты іліп алып, ауыз қуысына шығаруға талпынып көріңіз. 1-2 талпыныс қана жасалады. Егер саусақпен алынбаса, онда Геймлих тәсілі қолданылады.
А) Есінен танбаған науқасқа Геймлих тәсілін қолдану. Науқастың артына тұрыңыз, бір аяғыңызды науқастың аяқтарының арасына қойыңыз (егер науқас тәсілді колдану кезінде есінен танса, сіздің аяғыңызбен төмен сырғиды). Қолдарыңызбен науқастың іш деңгейінен ұстаңыз. Оң колдың саусақтарын жұдырыққа түйіп, басқа қолдың саусақтарымен оны қысыңыз да шеміршектен анағұрлым төменірек іштің ортаңғы сызығы бойымен кіндіктен жоғары жерден ұстаңыз да бөгде зат шыққанша алдыдан артқа және жоғары қарай қатты сілкілеңіз (бөгде затты саусақпен алуға талпынып керуге болады), науқас тыныс алып, сөйлей алады.
Б) Есінен танған науқасқа Геймлих тәсілін қолдану.
Науқасты арқасына жатқызып, басын шалқайтыңыз, астыңғы жақ сүйегін тартыңыз, аузын ашыңыз. Еденге тізелеріңізді тіреп, науқастың сандарына мініп отырыңыз. Қолдарыңызды айқастырып ұстап, іштің ортаңғы сызығымен кіндіктен сәл жоғары жерге қойыңыз да төмен және бас жаққа қарай 8-10 рет, бөгде зат шыққанға дейін, соққы тәріздес қозғалыстар жасаңыз, науқас тыныс алып, сөйлей алады.
В) Толық адамдарға немесе жүкті әйелдерге Геймлих тәсілін қолдану.
Науқастың артына тұрыңыз да кеуде клеткасын қолтық астынан. құшақтаңыз. Оң қолыңызды жұдырыққа түйіп, төстің ортаңғы бөлігіне қойыңыз, оны екінші қолдың саусақтарымен ұстаңыз да бөгде зат шыққанша ішке қарай қысатын қозғалыстар жасаңыз.
Г) Егер толық науқас немесе жүкті әйел есінен танса, қолданылатын Геймлих тәсілі.
Егер науқас есінен танып қалса, оны қатты жерге арқасына жатқызыңыз. Басын шалқайтыңыз, астыңғы жақ сүйегін тартыңыз, аузын ашыңыз. Науқастың жанына, кеуде тұсында, тізерлеп отырыңыз, қолдарыңызды айқастырып ұстап, төстің теменгі бөлігіне шеміршектен жоғары жерге қойыңыз, ішке қарай 8-10 рет қозғалыс жасаңыз.
Егер Геймлих тәсілі нәтижесіз болса, онда тікелей ларингоскопияның көмегімен трахеяны интубациялау бөгде затты алудың және тыныс жолдарының өткізгіштігін демейтін неғұрлым нәтижелі тәсіл болып табылады, оны дәрігер орындайды.
Көмекей тұсында тыныс жолдары өткізгіштігінің бұзылуы салдарынан болған жедел тыныс жетіспеушілігшің ауыр түрінде, және абсолютті көрсеткіштер болғанда (бет сүйегінің ауыр мертігулерінде, жүзік тәрізді шеміршек сынғанда, бөгде зат тұрып қалғанда, әртүрлі себепті көмекей мен тілдің ауыр ісінулерінде) коникотомия немесе трахеостомия жүргізіледі.
Коникотомия. Трахеостомия
Науқас шалқасынан жатыр, иық тұсына валик қойылған. Басы шалқайтылған, астыңғы жақ сүйегі көтерілген. Жедел асфикция кезінде анестезиясыз жүргізіледі, қалған жағдайда мойынның алдыңғы жағының терісі новокаиннің 0,5%-2% ерітіндісімен жансыздандырылады. Теріні өңдегенен кейін көмекей қалқанша шеміршектің бүйір жақтарына бекітіледі және қалқанша жүзік тәрізді мембрана сезіледі. Оны кесу немесе тесу жүргізіледі, тесікке трахеостом канюлясы немесе кез келген түтік енгізіледі де мойынға бекітіледі.
Тыныс жолдарының өткізгіштігі қалқанша жүзік тәрізді мембранаға 2-3 жуан инені кіргізу арқылы қалпына келуі мүмкін (Дюфо инесі немесе инфузиялық жүйенің инесі). Инелер трахеяның өсіне сүйір бұрышпен 1,5-2 см тереңдікке енгізіледі.
ӘЖЖ-ге тән қателіктер мен асқынулар.
• Реаниматор мен науқас арасында бүтіндіктің болмауы.
• Тілдің түсіп кетуі.
• Ауаны асқазанға үрлеу (ішті басуға болмайды, оның ішіндегісі тыныс жолдарына түсуі мүмкін)
Егер тыныс жолдары ашылса, онда С кезеңі жүргізіледі - ұйқы артериясыкда тамыр соғуы анықталады, Сұқ саусақ пен ортаңғы саусақты көмекейдің ортаңғы бөлігіне қойыңыз да мойыннын сізге жақын жағындағы төс-бұғана-емізік тәрізді бұлшық еттің алдыңғы шетіне дейін жүргізіңіз. Тамыр соғуы 5-10 секунд бойы, тек оның бар екендігі ғана анықталады. Егер тамыр соғуы болмаса, жүректің тікелей массажына
Журек-өкпелік реанимацияның қарсы көрсеткіштері:
1. Биологиялық өлім жағдайы.
2. Реанимациялық шараларды жүргізудің сәйкессіздігі (ұзақ, созылмалы ауру, созылыңқы жанталасқан жағдай, ағза мен жүйелердің қызметтерін қалпына келтірудің імүмкін болмауы).
Іс-әрекеттің реті:
1. Сыртқы тітіркендіргіш
