Ваенныя страты

Паводле савецкіх крыніц ад 1945 г., з чэрвеня 1941 г. да канца 1944 г. у выніку вайны і нямецкай акупацыі загігула 2 219 317 жыхароў Беларусі. Гэты лік тычыцца толькі гэтых зямель, якія ў 1944 г. увайшлі ў склад БССР. У савецкай літаратуры, аднак, адсутнічаюць верагодныя калькуляцыі, на падставе якіх вызначана была велічыня людскіх страт. Перш за ўсё бракуе даных аб колькасці жыхароў Беларусі ў чэрвені 1941 г. У момант выбуху вайны ў Сібір імчаліся, між іншым, эшалоны з жыхарамі Беларусі, а ў турмах НКУС знішчаліся сапраўдныя і ўяўныя ворагі савецкай улады.

У ліку 2,2 млн. змяшчаецца 810 тыс. ваеннапалонных загінуўшых на тэрыторыі Беларусі, з якіх не ўсе былі жыхарамі рэспублікі да 1941 г. Большасць распрацовак карыстаецца дакладным лікам забітых — 1 409 225 чалавек. Гэтыя ж крыніцы паведамляюць, што ў чэрвені 1945 г. каля 0,5 млн. жыхароў усходняй Беларусі было прызваных у Чырвоную Армію, а 1,5 млн. эвакуіравалася ў Расію. Паколькі яшчэ працягваліся ваенныя дзеянні, не маглі вярнуцца на радзіму ні салдаты з фронту, ні цывільныя асобы, вывезеныя ўлетку 1941 г. Падводзячы вынікі можна сказаць, што страты насельніцтва ў 1945 г. павінны складаць каля 4 млн. дюдзей. Савецкая гістарыяграфія не дае адказу на пытанне: колькі людзей загінула ў барацьбе з немцамі, колькі ў выніку масавых расстрэлаў летам 1941 г., а колькі ў час масавых пацыфікацый у 1942—1944 гадах, колькі асоб загінула ў канцэнтрацыйных лагерах на тэрыторыі Беларусі, а колькі ў выніку рэпрэсій савецкага падполля. Не вядомы таксама лік ахвяр польскабеларускага і польска—савецкага канфліктаў, як і нацыянальны склад жыхароў Беларусі, якія страцілі жыццё падчас нямецкай акупацыі.

Да вайны ў Беларусі жыло каля 700 тыс. яўрэяў. Многія з іх эвакуіраваліся ў 1941 г. на ўсход. Большасць з тых, што засталіся, была знішчана. У канцэнтрацыйныя лагеры на тэрыторыі Беларусі, асабліва ў Трасцянец каля Мінска, завозіліся яўрэі з усёй Еўропы. Дзвесце тысяч чалавек, загінуўшых у Трасцянцы, былі жыхарамі розных краін.

Падчас нямецкай акупацыі з Беларусі было вывезена на прымусовыя работы ў Нямеччыну амаль 385 тыс. маладых людзей. Толькі 120 тыс. вярнуліся дамоў, частка загінула ў выніку альянцкіх бамбардзіровак прамысловых цэнтраў на тэрыторыі Рэйха, а частка вырашыла не вяртацца ў Савецкі Саюз.

У 1944—1945 гадах працягваўся прызыў рэкрутаў у Чырвоную Армію. Завербавана тады 600 тыс. чалавек. Пачаліся таксама дэпартацыі абвінавачаных у калабарацыянізме з акупантам. Менавіта таму памер людскіх страт — 2,2 млн. ахвяр — здаецца быць няпэўным З—за таго, што ў тадышніх умовах не было ніякіх шанцаў сумленна іх вызначыць. Аднак савецкая гістарыяграфія прыняла гэты лік як неаспрэчны факт. Бясспрэчным у сваю чаргу з’яўляецца тое, што З—за жорсткасці нямецкай акупацыйнай сістэмы ў Беларусі і татальнага характару вайны, якую вялі партызаны ў тыле ворага, лік ахвяр сярод мірнага насельніцтва быў незвычайна высокі ў параўнанні з іншымі краінамі акупаванай Еўропы. Беларусь знаходзілася ў зоне шырокага фронту змагання паміж двума таталітарызмамі, якія не зважалі на людскія кошты, і таму такімі вялікімі аказаліся памеры трагедыі пражываючага на гэтай тэрыторыі народа.

Апрача людскіх страт вайна і акупацыя давялі да зруйнавання гаспадаркі Беларусі. Згарэлі больш за дзвесце гарадоў і мястэчак. Найбольш пацярпелі Мінск і Віцебск, у якіх знішчэнне будынкаў і гарадской інфраструктуры дасягнула 80-90 працэнтаў. Частку страт ва ўсходніх абласцях нанесла Чырвоная Армія ў час адступлення ўлетку 1941 г. Наогул падчас ІІ сусветнай вайны ў Беларусі спаленых было 9 200 вёсак, амаль 1,2 млн. будынкаў. Усе змагаючыяся бакі рэквізавалі ў беларускіх сялян 61% усіх коней, 69% быдла і ажно 89% свіней.

Партызанскія дзеянні, у адпаведнасці з загадам савецкага камандавання, таксама заключаліся ў разбуранню ўсяго, што магло служыць узмацненню ваеннага патэнцыялу Нямеччыны. Найбольшыя страты гаспадарка Беларусі пацярпела ў час эвакуацыі прамысловых аб’ектаў на ўсход летам 1941 г. Астатнія вартасныя аб’екты забралі немцы адступаючы з Беларусі ў 1944 г. Менавіта таму ў 1945 г. велічыня прамысловай вытворчасці Беларусі склала толькі 20% даваеннай магутнасці.

У выпадку Беларусі ІІ сусветная вайна мела таксама далейшыя адмоўныя паслядоўнасці. Краіна засталася без нацыянальнай эліты, частка якой загінула ў час акупацыі, частка эвакуіравалася з нямецкай арміяй, а астатнія неўзабаве апынуліся ў савецкіх канцэнтрацыйных лагерах. У Беларусі не стала сіл, якія маглі б хаця прыпамінаць аб ідэі незалежнасці, аб сваіх нацыянальных сімвалах. Усё гэта было акампраметаванае ў час нямецкай акупацыі, што старанна выкарыстала савецкая прапаганда, прадстаўляючы кожную думку аб Беларусі, якая не была б часткай савецкага свету, як нацыянальную здраду і праяву нацыяналістычнафашысцкай тэндэнцыі. Змаганне паміж савецкім і нацыянальным інтарэсамі не закончылася ў 1944 г. Пераможны савецкі бок пачаў знішчаць усё, што ў будучым магло б паспрыяць адраджэнню беларускіх нацыянальных імкненняў.