Къавуслар ичиндеки къулланылмай къалгъан сёзлернен де джумлелер тизинъиз (агъзавий)

1 2

Къырымтатар тилинден дерснинъ план-конспекты

Сыныф

(45 дакъкъа)

Дерснинъ мевзусы: Лексикологияны текрарлав

Дерснинъ типи: пекитюв дерси

Талим формасы: иджадий дерс

Дерснинъ макъсады:

Окъутув макъсады:: лексикологиядан талебелернинъ бильгилерни пекитмек.

Тербиевий макъсат: табиаткъа, эмекке севги ашламакъ.

Инкишаф этиджи:талебелернинъ фааль лугъат байлыкъларыны зенгинлештирмек ве нутукъларны, эстетик дуйгъуларыны инкишав этмек; мустакъиль, фааль чалышмагъа, фикир этмеге огретмек.

Планлаштырылгъан нетиджелер:

Фен боюнджа:

Бильмек: синоним, антоним ве омонимлер анъламларыны, аляметлерини

Япа бильмек: инсан аятында ана тилимизнинъ туткъан ерини, джумлелерде синоним, антоним ве омнонимлерни къайд этмек ве догъру бельгилемек.

Шахсий: ана тилининъ ерини биринджи ерге котерюв; озь тувгъан тилимининъ эмиетини анъламакъ ве бельмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, лаф этмек кереклигини дуймакъ.

Фенлерара: озь фикирлерини толу ве тавфсилятлы джевап бермек; окъулгъаныны анълап, суаллерге догъру джевап бермек.

Талим усуллары: сёз усулы(субет), амелий(мешгъулиетлер),), корьгезме усулы, группаларда иш

Донатма: компьютер, интерактив тахта, презентация, таркъатма материал, ресим, джедвель.

Дерс кетишаты.

I. Тешкилий дакъкъа.

Оджа: - Селям алейкум, талебелер.

Шенъ чанъ къакъылды,

Дерске сизни чагъырды.

Дерсте сизлер ишлейджесиз,

Ве фикирни юрсетеджесиз.

Талебелер: Алейкум селям!

- Дерске насыл кейф иле кельгенимизни бири-биримизге бакъып, косьтерейик.

Оджа: Ким бугунь невбетчи?

Талебе: Бугунь мен невбетчи.

Оджа: Бугунь насыл куню?

Талебе: Бугунь салы куню, Майыснынъ 19.

Оджа: Ким дерсте ёкъ?

Талебе: Акимов Аким ёкъ

Оджа: Сагъ ол,Алим, отур.

II. Эв вазифесини тешкерюв.Текрарлав.

III. Мевзу устюнде ишлев.
Талебелерни дерснинъ мевзусы ве макъсадларынен таныштырув.

Бугунь дерсте биз «Лексикология» мевзу боюнджа кечильген малюматларны текрарлап, сёзлер алемине сеяат кечиреджекмиз.

Бу алемде эр бир сёзнинъ озь ери, манасы, къулланув къаидеси бар. Эгер де биз шу сёзлерни догъру ишлетсек, о вакъыт нуткъумыз догъру, дюльбер, анълайышлы олур.

Суаль – джевап.

-Лексикология нени огрене? (Сёзлернинъ ве ибарелернинъ маналарыны)

- Манасына коре сёзлер насыл чешитлерге болюнелер? (бирманалы ве чокъманалы)

-Бирманалы ве чокъманалы сёзлер озь ара не фаркъ этелер?

(Бир мана ифаделеген сёзлерге бирманалы сёзлер дейлер.

Чокъ мана ифаделеген сёзлерге чокъманалы сёзлер дейлер.)

(6 слайд)1. Оюн «Акисини айт» (Тахтада джумлелер языла).
Дёрт талебе джумлелерни невбетнен окъуйлар, дигерлери исе етишмеген сёзни тапып айталар.

Мен санъа якъын десем,
Сен манъа …дейсинъ.

Мен санъа кенъ десем,
Сен манъа … дейсинъ.

Мен санъа алчакъ десем,
Сен манъа … дейсинъ.

Мен санъа дюльбер десем,
Сен манъа … дейсинъ.

Машалла! Оюны беджердинъиз.

(Оджа тахтада язылгъан сёзлерге талебелернинъ дикъкъатыны джельп эте.)

Бу сёзлерни биз оюнумызда къулландыкъ:

(7 слайд)

Якъын – узакъ
Кен – тар
Алчакъ – юксек
Дюльбер – чиркин

Суаллер.

-Олар насыл мананы ифаде этелер?
- Бойле сёзлерге насыл сёзлер дерлер? (Антонимлер дерлер.) (8 слайд)
- Насыл сёзлерге антонимлер дерлер?
(Къарама – къаршы маналы сёзлерге антонимлер дерлер).

Презентация вастасынен талебелерге дигер вазифе теклиф этиле.

2. Къавуслар ичиндеки сёзлерден келишкен союны къошып язынъыз.
(9слайд)

Голь (бузлады, ушюди)
Къокъу буруныма (котекледи, урды)
(Юрек, къальп) хасталыгъы.
Суаллер.

-Къавуслар ичиндеки сёзлерге насыл сёзлер деймиз? (Синонимлер) (10 слайд)
-Насыл сёзлерге синонимлер дерлер?
(Айтылувы ве язылувы башкъа, амма маналары бир я да бир- бирине якъын олгъан сёзлерге синонимлер дерлер).

Къавуслар ичиндеки къулланылмай къалгъан сёзлернен де джумлелер тизинъиз (агъзавий).

Меселя:Битам пек ушюди.
Боксёрлар бир – бирини яхшы котекледи.

(11 слайд) 3. Окъунъыз ве къайд этильген сёзлернинъ маналарыны анълатынъыз.

1.Япракъта ешиль бакъа
Къакъылдап, манъа бакъа.

2.Саба эвден эрте чыкъ

Орталыкъта йылтырай чыкъ.

3.Бу омюрде чокъча куль
Зулум янып, олур куль.

Суаллер:
-Не айтмагъа мумкюн къайд этильген сёзлер акъкъында?
(12 слайд) (Бу сёзлернинъ айтылувы ве язылувы бир, амма маналары башкъа-башкъа. Бойле сёзлерге омонимлер дерлер).

Раатлыкъ дакъкъасы:

Бу сыныф, бу рале.

Бу китап, бу талебе.

Бу огълан, бу къыз.

Бу оджа, бу биз.

Къолларны котердик, терек киби салландыкъ.

Къуш киби учтыкъ.

Япракъ киби токюльдик.

Еримизге отурдыкъ.

(13 слайд) 4. Группаларда чалышув.

(Талебелер учь группагъа болюнелер ве бир кереден учь вазифе беджерелер)
(14 слайд) I группа.
Вазифе: Шиирни окъунъыз. Омоним сёзлерни сечип язынъыз. Бу сёзлернинъ ифаделеген эр манасыны изаланъыз.

Бахшыш.
Бундан учь йыл огюнде,
Азбарымыз четинде,
Сачтым алма фиданы,
Бакътым – осьтюрдим оны.
Алмалары сары, ал,
Эр бири Дей: «Мени ал!»
Далыны тепрете ель,
Алмагъа узатам эль,
Терек эгиле, манъа
Дей: «Чокъ тешеккюр санъа!
Алмаларым джый да ал!
Пек татлыдыр, дерсинъ бал.»
(Иса Абдураман)

(15 слайд) II группа.
Вазифе. Ашагъыдаки сёзлерни окъуп, якъын маналы сёзлерни синонимик сыраларгъа язынъыз.

Кенар, апте, ушюмек, апай, сайгъы, чет, нур, бита, тата, енге,
урьмет, къартана, бузламакъ, дуду, сес, сатыр, давуш, сыра, къадын, шавле.

(16 слайд) III группа.
Вазифе. Ашагъыдаки аталар сёзлеринден антонимлер тапынъыз.

Яхшы достнынъ файдасы тиймесе де, зарары да тиймез.

Чокъ динъле, аз сёйле.

Токъ ачнынъ къадрине етмез.

Къасевет олмаса, къуванч да олмаз эди.

Кельгенни къувма, кеткенни тутма.

Группалар беджерген вазифелерни тешкерюв:
1 группанынъ джевабы.
Омонимлер ве оларнынъ маналары.
Сачтым алма (Терек фиданы манасында) фиданы
Алмалары (емиш чешити манасында) Сары, ал
Алмалары сары, ал (ренк, тюс манасында)
Эр бири дей: «Мени ал» (узьмек манасында)
Алмаларым джый да ал! (узьмек, джыйлмакъ манасында)

Талебелернинъ нутукъны инкишаф этюв.
- Балалар, сиз терек сачтынъызмы?
- Насыл тереклер сачтынъыз?
- Сачылгъан терек фиданчыгъы озь башына осеми?(Не ичюн)
- Инсанлар не ичюн озь азбарларда, койлеринде, шеэрлеринде чокъча терек фиданлары тырышалар?
- Севимли терегинъизни тасвир этинъиз (2-3 талебе)

II группанынъ джевабы.
Синонимик сыралар:
Кенар, чет; нур, шавле;
Апте, тата; бита, къартана;
Ушумек, бузламакъ; енге, дуду;
Сайгъы, урьмет; сес, давуш;
Апай, къадын; сатыр, сыра.