2020-07-12
490
Okuw işleri boýunça orunbasar: ______________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”-_____________ Sapagyň temasy: Süýdemdirijileriň daşky gurluş aýratynlyklary
Sapagyň maksady: Süýdemdirijileriň daşky gurluşy barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Sorap berenden urup ber.
· Sowandan sowul.
· Sowgat-sowgat dilär.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Horda grekçe näme diýmek?
2. Süýdemdirijiler çagalaryny näme bilen ekleýärler?
7 “B”
|
|
|
1. Horda nämelerden ybarat?
2. Süýdemdirijiler klasynyň wekilleri haýsylar?
3.Öý işini berkitmek:
4. Täze tema: Adamyň ýaşaýşynda gadym wagtlarda ilkinji gezek it eldekileşdirilipdir. It ilkidurmuş adamsyna aw awlan mahaly kömek edipdir, onuň ýaşaýan jaýyny gorapdyr. Häzir itleriň dürli tohumlary: sakçy itler, aw itleri, bezeg itleri we başga-da ençeme dürli tohumlary bar. Lukmanlar itlerde bedeniň ýaşaýyş işjeňligi boýunça barlaglary geçirýärler. It adamlardan öň kosmosda hem boldy. Itleriň, meselem okuewçylarynyň ýa-da laýnakynyň bedeni owadan hem-de muskullakdyr. Olaryň aýaklary süýrenjileriňki ýaly beeniň gapdalynda ýerleşmän göwresiniň aşagynda ýerleşýär. Şonuň üçin hem itiň bedeniň ýere degmeýär.Itler berk dyrnakly barmaklaryna daýanyp ýöreýärler.
Çeýe boýly kellesiniň has hereketli bolmagyna kömek edýär. Itiň agzy herketetli ýokarky we aşaky dodaklary bilen çäklenendir.Ýokarky dodagynyň üstüne iki deşikli (daşky) burnu bardyr.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Süýrenjileriň we süýdemdirijileriň mysallarynda olaryň daşky gurluşyndaky meňzeş we tapawutly almatlary görkeziň?
2. Süýdemdirijileriň ujaklarynyň ýerleşişleriniň süýrenjileriňkä garanda nähili artykmaçlar bar?
7 “B”
1. Itiň tüý örtüginiň näme ähmiýeti bar?
2. Itiň haýsy myşsalary has oňat ösüpdir?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&: sahypa:
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
|
|
|
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: ______________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”- ______________
Sapagyň temasy:Süýtemdirijileriň skleti we myşslary.
Sapagyň maksady: Süýtemdirijileriň skleti we myşslary barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Tanaly darykmaz.
· Takdyra ten beren ýagşy.
· Tam ýykmadyk tam salyp bilmez.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Itiň tüý örtüginiň näme ähmiýeti bar?
2. Itiň haýsy myşsalary has oňat ösüpdir?
7 “B”
1. Itlere, pişiklere ýa-da süýdemdirijiler klasyna degşli beýleki haýwanlara gözegçilik ediň.
2. Adamyň ýaşaýşynda itiň nähili ähmiýeti bar?
3.Öý işini berkitmek:
4. Täze tema:
Süýdemdirjileriň skleti beýleki oňurgalaryňky ýaly bölümlerden durýar. Olaryň kelle süňki uly bolýar, sebäbi kelleçanakda uly beýni ýerleşýär.
Süýdemdirjilerde 7 sany boýun oňurgasynyň bolmagy örän mahsusdyr. Uzyn boýunly žirafyň we kitiň boýun oňurgalarynyň sany ýedidir. Döş oňurgalary 12-15 sany bolýar, olar gapyrgalar we döş süňki bilen bilelikde berk döş kapasasyny emele getirýärler. Bil bölüminiň iri oňurgalary biri-birine hereketli birleşendirler. Şol bölümde göwre epilip we ýazylyp bilýär. Dürli görnüşlerde bil oňurgalarynyň sany(2-9) dürli bolýar, itlerde olar 6 sanydyr. Oňurgalylaryň çatalba bölümi (3-4 sany oňurga) guýmaç süňküne bitişip ösendir. Guýruk bölümindäki oňurgalaryň sany üç ýa-da onlarça bolup, guýrugynyň uzynlyga baglydyr.
Süýdemdirjileriň öň aýaklarynyň guşaklygy iki sany pilçeden ybarat bolup, ol pilçelere çigin süňkleri we iki sany ýaýjyk süňkleri we iki sany ýaýjyk süňki bitişip ösendir. Itlerde ýaýjyk süňkleri gowşak ösen we kiçi. Yzky aýaklarynyň guşaklygyndaky guýmaç iki sany çatalba süňküden ybarat.
5. Geçilen temany berkitmek: 
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Itiň tüý örtüginiň näme ähmiýeti bar?
2. Itiň haýsy myşsalary has oňat ösüpdir?
7 “B”
1. Itlere, pişiklere ýa-da süýdemdirjilere klasyna degişli beýleki haýwanlara gözegçilik etmeli?
2. Süýdemdirjilerde näçe sany boýun oňurgasynyň bolmagy örän mahsusdyr?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&: sahypa: surat:
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: ______________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”-____________
Sapagyň temasy: Süýdemdirjileriň içki gurluşy. iýmit siňdiriş, dem alyş, gan aýlanyş ulgamlary.
Sapagyň maksady: Süýdemdirjileriň içki gurluşy. iýmit siňdiriş, dem alyş, gan aýlanyş ulgamlary barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
|
|
|
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Tanaly darykmaz.
· Takdyra ten beren ýagşy.
· Tam ýykmadyk tam salyp bilmez.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Itiň tüý örtüginiň näme ähmiýeti bar?
2. Itiň haýsy myşsalary has oňat ösüpdir?
7 “B”
1. Itlere, pişiklere ýa-da süýdemdirjilere klasyna degişli beýleki haýwanlara gözegçilik etmeli?
2. Süýdemdirjilerde näçe sany boýun oňurgasynyň bolmagy örän mahsusdyr?
3.Öý işini berkitmek:
4. Täze tema:
Itiň agyz boşlugynda beýleki süýdemdirjileriňki ýaly dili we dişleri bolýar. Olar dili bilen iýmitiň tagamyny bilýärler. Diliň üst ýüzi köp sanly emzik mäzjagazlary bilen örtülendir. Şol emzijeklere bolsa tagam biliş nerwleriniň uçlary barýar. Dil tüýkülik mäziniň bölüp çykarýan tüýküligi bilen iýmitiň öllenmegine kömek edip, agyzda iýmiti garyşdyrýar.
Süýdemdirjileriň aglabasynyň dişlerinden tapawutlykda, süýdemdirjileriň dişleriniň köki bolup, şolaryň kömegi bilen äň süňkleriniň çukurjyklarynda birleşendirler. Her bir diş aýratyn organiki maddadan ybarat bolup, onuň daşy syrça bilen örtülen. Süýdemdirjileriň dişleri iýmitiň görnüşlerine görä dürli gurluşda bolýar. Itiň äňleriniň öň tarapynda isgene şekilli alyn dişler, olaryň yzynda bolsa iri aňňy dişler bolýar.
Kiçijik güjüklerde ilki bilen süýt dişleri çykyp, soňra lar mydamalyk dişler bilen çalşylýar.
It uly bölek eti ýiti azy dişleriniň gyrasy bilen çeýneýär. Itiň iň yzky azy dişleriniň üsti tümmi bolýar we olar bilen süňkleri owradýar. It süňkdäki galak-gaçak eti kiçeräk alyn dişleri bilen goparyp alýar.
5. Geçilen temany berkitmek: 
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Olaryň ýerine ýetirýän wezipeleri?
|
|
|
2. Süýdemdirjileriň dem alşy nähili bolýar?
7 “B”
1. Itiň gan aýlanyş ulgamynyň işleýşini düşündirmeli?
2. Itiň bedeniniň kadaly tempraturasy näçe gradus töweregi bolýar?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&:37 sahypa:142-144 surat:
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak; b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: _______________
Senesi: 7”A”- ____________ 7 “B”- _____________
Sapagyň temasy:Süýdemdirjileriň madda çalşygynyň aýratynlyklary we bölüp çykaryş sistemasy.
Sapagyň maksady: Süýdemdirjileriň madda çalşygynyň aýratynlyklary we bölüp çykaryş sistemasy barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Ýagşy söze daş ýarylar.
· Ýagşy söz baldan süýji.
· Ýagşy söz öjek emdirer.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Olaryň ýerine ýetirýän wezipeleri?
2. Süýdemdirjileriň dem alşy nähili bolýar?
7 “B”
1. Itiň gan aýlanyş ulgamynyň işleýşini düşündirmeli?
2. Itiň bedeniniň kadaly tempraturasy näçe gradus töweregi bolýar?
3.Öý işini berkitmek:
4. Täze tema:
Süýdemdirjileriň bölüp çykaryş synaary garyn boşlugynyň içinde, bil oňurgalarynyň iki gapdalynda ýerleşýär, olar noýba şekilli bir jübüt böwreklerdir. Emele gelýän peşew iki sany peşew gaçirjiler boýunça täk peşew haltajygyna gelýär, ol ýerden bolsa peşew çykaryjy arkaly daşyna çykarylýar.
Süýdemdirjileriň dem alyş we gan aýlanyş ulgamlarynyň güýçli ösendigi debäpli, olarda madda çalşygy örän çalt geçýär. Sýdemdirjileriň bedeniniň temperaturasy guşlaryňkydan birnäçe gradus pes hem bolsa, guşlaryňky ýaly hemişelikdir. Itiň bedeniniň kadaly temperaturasy 37-38 C töweregi bolýar.
5. Geçilen temany berkitmek: 
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Bölüp çykaryş ulgamy haýsylar?
2. Haýsy pasylda daşky örtügini çalyşýarlar?
7 “B”
1. Madda çalşygy näçe sagat aralykda bolýar?
2. Iýmit siňdirilişine degişli organlar?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&: 38 sahypa: 145-148
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: ______________
Senesi: 7”A”- __________ 7 “B”- ___________
Sapagyň temasy:Süýdemdirjileriň nerw ulgamy.
Sapagyň maksady: Süýdemdirjileriň nerw ulgamy barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar, laminant, interaktiwnyý tagta.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar bilen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Kastlyl-ahyry peslik.
· Kaşaň at gamçysyz ýöremez.
· Kanagata bereket
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Bölüp çykaryş ulgamy haýsylar?
2. Haýsy pasylda daşky örtügini çalyşýarlar?
7 “B”
1. Madda çalşygy näçe sagat aralykda bolýar?
2. Iýmit siňdirilişine degişli organlar?
3.Öý işini berkitmek: Süýdemdirjileriň madda çalşygynyň aýratynlyklary we bölüp çykaryş sistemasy barada maglumat bermek.
4. Täze tema:
Süýdemdirjileriň kelle beýnisi edil beýleki oňurgalaryňky ýaly bölümlerden ybarat. Beýniniň öň tarapky uly ýarym şarlarynyň gurluşy has çylşyrymlydyr. Uly ýarym şarlaryň daşky gatlagy beýniniň gabygyny emele getirýän nerw öýjüklerden durýar. Süýdemdirjileriň köpüsiniň, şol sanda itiň uly ýarym şarlarynyň gabygynyň örän uludygy sebäpli, düz ýerleşip bilmän, gasynlar-joýajyklary emele getirýär. Joýajyklaryň sany köp boldugyça beýni bardasy şonça-da gowy ösüp, ondaky beýni öýjükleri şonça-da gowy ösüp, ondaky beýni öýjükleri şonça-da köp bolýar. Eger tejribe geçirilýän itiň uly ýarym şarlarynyň gabygy aýrylsa, onda ol haýwanyň esasy endikleri saklanyp galýar, ýöne gazanylan endikleriň hemmesi ýitýär we täze şertli refleksler hiç wagt döremeýär. Beýinjik gowy ösen hem-de uly ýarym şarlaryndaky ýaly, onda joýajyklar köpdür. Süýdemdirjileriň çylşyrymly häsiýetleriň bolmagy beýinjigiň ösmegi bilen baglanyşyklydyr.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1.Süýdemdirjileriň kelle beýnisiniň gurluşy süýrenjileriň kelle beýnisiniň gurluşyndan haýsy aýratynlyklary bilen tapawutlanýar?
2.Tälim beriji adam olaryň nerw ulgamynyň haýsy aýratynlyklaryndan peýdalanylýar?
7 “B”
1.Itiň kelle beýnisiniň gurluşy?
2. Ite bukuda goýlan eti ýada okalan taýagy tapmagy haýsy duýgu synalary kömek berýär?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&:38 sahypa:145-146
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: _________________
Senesi: 7”A”- ____________ 7 “B”- _____________
Sapagyň temasy:Süýdemdirjileriň köpelişi we ösüşi. Ýumurtga guzlaýjy we torbaly süýdemdirjiler.
Sapagyň maksady: Süýdemdirjileriň köpelişi we ösüşi. Ýumurtga guzlaýjy we torbaly süýdemdirjiler barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar laminant, interaktiwnyý tagta.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Kastlyl-ahyry peslik.
· Kaşaň at gamçysyz ýöremez.
· Kanagata bereket
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1.Süýdemdirjileriň kelle beýnisiniň gurluşy süýrenjileriň kelle beýnisiniň gurluşyndan haýsy aýratynlyklary bilen tapawutlanýar?
2.Tälim beriji adam olaryň nerw ulgamynyň haýsy aýratynlyklaryndan peýdalanylýar?
7 “B” 1.Itiň kelle beýnisiniň gurluşy? 2. Ite bukuda goýlan eti ýada okalan taýagy tapmagy haýsy synalarykömek berýär?
3.Öý işini berkitmek. Süýdemdirjileriň nerw ulgamy barada maglumatlary bermek.
4. Täze tema: Süýdemdirjileriň çagalaryny diňe süýt bilen iýmitlendirmegini bilýänsiňiz. Süýdüň düzüminde bedeniň ösmegi üçin zerur bolan ýaglar, beloklar, uglewodlar, witaminler we duzlar bolýar. Ol maddalar beden tarapyndan aňsatlyk bilen özleşdirilýär. Süýdemdirjiler köpeliş aýratynlyklaryna we ösüşlerine laýyklykda üç topara bölünýärler. Ýumurtga guzlaýan ýa-da ilkinji haýwanlar diri çaga dogurmaýarlar, olarda süýrenijilerdäki we guşlardaky ýaly kloaka bolýar. Olara Awustraliýada we oňa ýakyn bolan adalarda bolan adalarda ýaşaýan ördekburun we ýehidnalar degişlidir. Ördekburun özboluşly haýwandyr. Onuň ululygy towşanyň ululygy ýaly bolup, kellesiniň öň tarapynda boýnuz östüngi bar.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Ýumurtgalaýan süýtemdirjileriň we süýrenjileriň köpelişinde nähili meňzeşlikler bar?
2. Näme üçin torbaly süýdemdirjiler çagalaryny torbada göterýärler?
7 “B”
1. Haýsy eşenli süýdemdirijileriň çagasy oňat ösen ýagdaýda dogulýar?
2. Ownuk syçançekilli gemrijlerde näçe nesli bolýar?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&: 39 sahypa: 148-152.
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: _____________
Senesi: 7”A”- __________ 7 “B”- ___________
Sapagyň temasy: Eşenli süýdemdirijileriň köpelişi we ösüşi.
Sapagyň maksady: Eşenli süýdemdirijileriň köpelişi we ösüşi barada düşünje bermek.
a) barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar, laminant, interaktiwnyý tagta.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Edeniň alnyňa geler.
· Edep başy-dil.
· Egilmedige bükülme
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
3.Öý işini berkitmek: Süýdemdirjileriň köpelişi we ösüşi. Ýumurtga guzlaýjy we torbaly süýdemdirjiler barada maglumatlary bermek.
7 “A”
1. Ýumurtgalaýan süýtemdirjileriň we süýrenjileriň köpelişinde nähili meňzeşlikler bar?
2. Näme üçin torbaly süýdemdirjiler çagalaryny torbada göterýärler?
7 “B”
1. Haýsy eşenli süýdemdirijileriň çagasy oňat ösen ýagdaýda dogulýar?
2. Ownuk syçançekilli gemrijlerde näçe nesli bolýar?
4. Täze tema: Eşenlilere süýdemdirijileriň has köp ýaýran dürli görnüşleri degişlidir. Eşenli süýdemdirijileriň tohumlanan ýumurtgasy ýatgyda ösýär. Düwünçek ýatgynyň diwaryna-eşene berkleşýär.
Eşende ýerleşen düwünçek göbegiň üsti bilen ene bedenine birleşýär.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Eşenli süýdemdirijileriň tohumlanan ýumurtgasy nirede ösýär?
2. Eşenli ýerleşen düwünek göbegiň üsti bilen nirä birleşýär?
7 “B”
1. Haýsy eşenli süýdemdirijileriň çagasy oňat ösen ýagdaýda dogulýar?
2. Ownuk syçançekilli gemrijlerde näçe nesli bolýar?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&: 39 sahypa:151-152
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: ______________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”- ____________
Sapagyň temasy: Süýdemdirijileriň köpdürlülügi. Mör-möjek iýijiler otrýady.
Sapagyň maksady: Süýdemdirijileriň köpdürlülügi. Mör-möjek iýijiler otrýady barada düşünje berjek.
a) barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar, laminant, interaktiwnyý tagta.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Mülk bölünse, tiz dargar.
· Minnetsiz çörek-baýram çöregi.
· Muhannes giň ýerde akyl saýyanar.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Eşenli süýdemdirijileriň tohumlanan ýumurtgasy nirede ösýär?
2. Eşenli ýerleşen düwünek göbegiň üsti bilen nirä birleşýär?
7 “B”
1.Haýsy eşenli süýdemdirijileriň çagasy oňat ösen ýagdaýda dogulýar?
2. Ownuk syçançekilli gemrijlerde näçe nesli bolýar?
3.Öý işini berkitmek: Eşenli süýdemdirijileriň köpelişi we ösüşi barada maglumatlary bermek.
4. Täze tema:
Bu otrýadyň süýdemdirijileri eşenlileriň iň gadymy we sada gurluşly wekilleridir. Olaryň kelle beýnisi kiçi, ýarym şarlary bolsa gasynsyzdyr. Şertli refleksleri ýaramaz ösendir. Bedeniniň temperaturasy üýtgäp durýar. Gyýak, aňňy azy dişleri şekilleri boýunça az tapawutlanýalar. Görüjiligi pes. Ys alyjylygy oňat ösen, şoňa görä-de burnunyň ujy öňe uzalyp, uly bolmadyk, ýöne oňat görünýän hortuma öwrülendir. Mör-möjek iýijileriň 63-çe golaý urugy, 9 sany maşgalasy mälimdir.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Olaryň kellesi nähili bolýar?
2. Şertli refleksleri nähili ösen?
7 “B”
1. Bedeniň temperaturasy nähili bolýar?
2. Görüjiligi nähili?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&:41 sahypa: 154-157
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: ______________
Senesi: 7”A”- ____________ 7 “B”- ____________
Sapagyň temasy: Ýarganatlar otrýady.
Sapagyň maksady: Ýarganatlar otrýady barada düşünje.
a) barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Ýaltanyň dili kelte.
· Ýalňyzlyk ýat ilde belli.
· Ýaman öz pälinden tapar.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1. Bedeniň temperaturasy nähili bolýar?
2. Görüjiligi nähili?
7 “B”
1. Ys alyjylygy nähili?
2. Mör-möjek iýijileriň näçä golaý urugy bar?
3.Öý işini berkitmek: Süýdemdirijileriň köpdürlülügi. Mör-möjek iýijiler otrýady barada maglumat bermek.
4. Täze tema:
Ýarganatlylar kiçiräk süýtemdirjiler bolup, hemme ýerde giňden ýaýrandyr. Olaryň müňe golaý görnüşi belli. Türkmenistanyň çäginde ýarganatlylaryň üç maşgalasy we 22 sany görnüşi bar. Olaryň Türkmenistanda seýrek duş gelýän birnäçe görnüşleri bilen tanyşalyň.
Kiçi nalburun. Türkmenistanyň çäklerinde duş gelýän, kiçi nalburunyň bedeniniň uzunlygy üç-dört sm-a ýetýär. Tüýi öçügsi sarymtyl reňkde bolýar. Burnuda nal şekilli deri çykyntgysy bolany üçin, oňa nal burun diýilýär. Kiçi nalburun, esasan, günbatar Köpetdagdaky Sumbar we Çendir jülgelerinde ýaýran. Ol biziň ülkämizden başga Moldawiýada, Ukrainanyň Günortasynda, Kawkazda we Krymyň daglyk ýerlerinde duş gelýär.
Blaziusyň nalburny. Tüýüniň reňki boýunça kiçi nalburun ýarganata meňzeşdir. Onuň bedeniniň uzynlygy 4,5-5,5 sm-a ýetýär. Bu ýarganat köpetdagyň we Baharlydaky dag gowaklarynda tä Çendir jülgesine çenli bolan aralygynda duşýar. Bu ýarganat Türkmenistandan başgada Günorta Zakawkaziýedehem ýaýrandyr.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1.Türkmenistanda ýarganatlaryň haýsy görnüşleri duş gelýär?
2. Olar nirelere ýaýrapdyr?
7 “B”
1. Ýarganatlary goramak üçin nähili çäreler alnyp barylýar?
2. Türkmenistanyň gyzyl kitabyna ýarganatlaryň näçe görnüşi girzilen?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&:42 sahypa:157-163 surat:86-87
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: _________________
Senesi: 7”A”- ____________ 7 “B”- _______________
Sapagyň temasy:Gemirjiler otrýady.Towşanşekilliler otrýady.
Sapagyň maksady: Gemirjiler otrýady.Towşanşekilliler otrýady barada düşünje.
a) barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda parasatly adalgalar:
· Goýun başly, gurt dişli.
· Goýun ýüňi-çoga bolmaz, düýe ýüňi-çyga.
· Gulakdan göz hak.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1.Türkmenistanda ýarganatlaryň haýsy görnüşleri duş gelýär?
2. Olar nirelere ýaýrapdyr?
7 “B”
1. Ýarganatlary goramak üçin nähili çäreler alnyp barylýar?
2. Türkmenistanyň gyzyl kitabyna ýarganatlaryň näçe görnüşi girzilen?
3.Öý işini berkitmek: Ýarganatlar otrýady, köpelişi ýaýraýşy barada maglumat bermek.
4. Täze tema:
Gemrijiler süýdemdirjileriň arasynda iň uly otrýad bolup, olaryň iki müňe golaý görnüşi bar. Türkmenistanda gemirjileriň otrýadynyň 37 görnüşi bar. Olaryň 23-si daglarymyzyň dürli ekologik şertlerne uýgunlaşandyr. Gemrijiler daş görnüşi, ululygy boýunça dürli – dürlüdir. Kiçisi öý syçany bolup, onuň uzynlygy 5 sm, ulusynyň uzynlygy 75sm-den 1m golaýlaýar. Syçan görnüşli gemrijileriň 1500-e golaý görnüşi mälimdir. Olara öý syçanlary we allaňňyrtlar, tokaý we meýdan syçanlary, homýaklar, ýalmanlar we ş.m. degişlidir.
Towşanşekilliler. Towşanlardan ak we boz çöl towşany has giňden ýaýrandyr. Ak çöl towşany demirgazykdaky tokaýlarda, tundrada ýaşaýar. Ol şol ýerleriň uzak gyşyna gowy uýgunlaşandyr. Gyşyna çal tüýne derek, ösgün sütükli ak tüýler çykýar. Ene towşanlar ýylyň maýyl döwründe 2-3 gezek çebşek getirýärler. Her gezekde ol bedeni tüý bilen örtülen, gözi açyk, ýöräp bilýän çebşekleriň 1-6 sanysyny guzlaýar. Enesiniň goýy we ýagly süýdüni emip, ýaňja dogan çebşejikler dargaşyp gidýärler we baryp gizlin ýerlerde ýatýarlar.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1.Türkmenistanda gemriji süýdemdirjileriň haýsylary duş gelýär?
2. Syçan şekilli gemrijileriň tebigatda we adamyň ýaşaýşynda nähili orny bar?
7 “B”
1. Towşanşekilliler otrýadyna haýsy haýwanlar degişli?
2. Türkmenistanda towşanlar otrýadynyň haýsy duş gelýär?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&:43-44 sahypa:164-169, 170-172
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: ________________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”- _____________
Sapagyň temasy:Ýyrtyjylar otrýady.
Sapagyň maksady: Ýyrtyjylar otrýady barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda pähimler:
· Goýun başly, gurt dişli.
· Goýun ýüňi-çoga bolmaz, düýe ýüňi-çyga.
· Gulakdan göz hak.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7 “A”
1.Türkmenistanda gemriji süýdemdirjileriň haýsylary duş gelýär?
2. Syçan şekilli gemrijileriň tebigatda we adamyň ýaşaýşynda nähili orny bar?
7 “B”
1. Towşanşekilliler otrýadyna haýsy haýwanlar degişli?
2. Türkmenistanda towşanlar otrýadynyň haýsy duş gelýär?
3.Öý işini berkitmek:
4. Täze tema:
Ýyrtyjy süýdemdirjiler, esasan, uly haýwanlar bilen iýmitlenýärler. Olaryň uly aňňy we azy dişleri bolýar. Çagalary kör we ejizje halda dogulýarlar. Ýyrtyjylar tebigatda toýnaklylaryň, gemirjileriň we beýleki haýwanlaryň sanlaryny sazlaýjylardyr. Ýyrtyjylaryň 235 töweregi görnüşi bar. Ýyrtyjy haýwanlar Ýer togalagynyň ähli ýerine diýen ýaly ýaýrandyr. Ülkämiziň çäginde bu otrýady bäş maşgalasyna degişli 23 görnüşi duş gelýär.
Möjekler maşgalasy. Bular uzyn aýakly, aralyk ululykda bolýar. olaryň ys alyjylygy oňat ösendir. Bu ýyrtyjylar öz awlaryny yzlary boýunça yzarlamaga, onda-da örän uzak daşlyklarda yzarlap gitmeklige ukyplydyrlar. Daş-töweregiň ýagdaýlarynyň tiz üýtgäp durýanlygy sebäpli, olarda täze-täze şertli refleksler döredýär. Möjekler maşgalasyna: adaty tilki, peses, ýenot, möjek, it, şagal degişlidir.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7”A”
1.Ýyrtyjy sýdemdirjileriň haýsylary Türkmenistanyň Gyzyl kitabyna girizildi?
2.Möjekler maşgalasyna degişliler?
7”B”
1.Itler haýsy maşgalalasyna degişli?
2.Syrtlanlar maşgalasy näçe görnüşi bar?
b) suratlar boýunça işlemek;
6. Öý işini tabşyrmak:
&:45 sahypa:172-181
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: _______________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”- ______________
Sapagyň temasy: Deňiz süýdemdirjileri.
Sapagyň maksady: Deňiz süýdemdirjileri barada düşünje bermek.
b)Okuwçylarda haýwanat dünýäsine söýgi döretmek
Sapagyň esbaby: Suratlar, soragnamalar.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk.
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
a) Synpy sapaga taýýarlamak.
b) Synpyň gatnaşygyny almak.
ç) Syýasy wakalar billen tanyşmak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda pähimler:
· Derýa daşanda, baý-joşanda.
· Deýa aş bolsa-da, garyba galam tapylmaz.
· Derýa suwdan doýmaz, adam-ömürden.
2. Öý işini soramak.
a) Geçilen temany soramak;
b) Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak;
7”A”
1.Ýyrtyjy sýdemdirjileriň haýsylary Türkmenistanyň Gyzyl kitabyna girizildi?
2.Möjekler maşgalasyna degişliler?
7”B”
1.Itler haýsy maşgalalasyna degişli?
2.Syrtlanlar maşgalasy näçe görnüşi bar?
3.Öý işini berkitmek:
4. Täze tema:
Iki otrýadyň wekillerine – küregaýaklylara we kit şekillilere deňiz südemdirjileri diýilýär. Deňiz haýwanlarynyň asly ýer üstünde ýaşan, gadymy, sada gurluşly ýyrtyjylar bolupdyrlar. Oňa ýyrtyjylaryň we küregaýaklylaryň dişleriniň meňzeşlikleri şaýatlyk edýär. Deňizde ýaşamaklyk deňiz haýwanlaryna öz täsirini ýetiripdir. Olaryň öň ujaklary suwda hereket ediş synalaryna öwrülipdir, olar kürek şekilli bolup, balyklaryň bedeni hem balyklaryňky ýaly ýylmanak. Tüý örtügi üşemeklikden gorap saklamaýar, şoňa göräde deňiz haýwanlarynyň deri astynda galyň ýag ýygnanýar. Bu ýag bedeniň hemişelik ýokarky tempraturasynyň bolmagyny üpjün edýär.
5. Geçilen temany berkitmek:
a) tema degişli sorag –jogap alyşmak:
7 “A”
1. Küregaýaklylaryň we kitşekillileriň haýsy aýratynlyklary suwda ýaşamak bilen baglanyşykly?
2. Deňiz haýwanlarynyň süýrenjilerden gelip çykandygyny tassyklaýan haýsy subutnamalar bar?
7 “B”
1.Deňiz pişiginiňgurluşy we ýaşaýyş aýratynlygy grendland düwleniňkiden näme bilen tapawutlanýar?
2. Gök kit suwda ýaşamaga nähili uýgunlaşan?
b) suratlar boýunça işlemek; 
6. Öý işini tabşyrmak:
&:46 sahypa:184-186 surat:105-106
7.Sapagy jemlemek:
a) geçilen tema boýunça okuwçylaryň düşünmedik ýerleriniň öwezini doldurmak;
b) okuwçylary bahalandyrmak;
Mugallym: R. Mahmatkulowa Okuw işleri boýunça orunbasar: _______________
Senesi: 7”A”- ___________ 7 “B”- ____________
Sapagyň temasy: Toýnakly süýtemdirijiler. Goşa toýnaklylar otrýady.
Sapagyň maksady: Okuwçylary toýnakly süýtemdirijiler. Goşa toýnaklylar otrýady. bilen tanyşdyrmak.
1)bilim berijilik maksady: Okuwçylaryň bilim derejesini ösdürmek.
2)terbiýeçilik maksady: Okuwçylara biologiýanyň adamzat durmuşyndaky ornuny öwretmek.
Sapakda ulanmaly görkezme esbapalar we goşmaça maglumatlar: Plakatlar, kitap, surat.
Sapagyň görnüşi: Garyşyk
Sapagyň gidişi:
1. Guramaçylyk döwri:
Okuwçylar bilen salamlaşyp, okuwçylaryň gatnaşygyny hasaba almak we synpyň arassaçylygyna seredip synpy, synp tagtasyny sapaga taýýarlamak. Täze geçiljek temanyň adyny synp žurnalyna ýazyp, öý işi soramaga başlamak.
Paýhas çeşmesinden tebigat hakynda pähimler:
· Derýa daşanda, baý-joşanda.
· Deýa aş bolsa-da, garyba galam tapylmaz.
· Derýa suwdan doýmaz, adam-ömürden.
2. Öý işi soramak:
Öýe berlen ýumuşlary sorag-jogabyň üsti bilen soramak.
3. Geçilenleri jemlemek.
1. Küregaýaklylaryň we kitşekillileriň haýsy aýratynlyklary suwda ýaşamak bilen baglanyşykly?
2. Deňiz haýwanlarynyň süýrenjilerden gelip çykandygyny tassyklaýan haýsy subutnamalar bar?
3.Deňiz pişiginiňgurluşy we ýaşaýyş aýratynlygy grendland düwleniňkiden näme bilen tapawutlanýar?
4. Gök kit suwda ýaşamaga nähili uýgunlaşan?
4. Täze temany beýan etmek.
Toýnakly süýdemdirijilerde barmaklarynyň uçlarynda dyrnaaklarynyň ýerine buýnuz toýnaklary bolan süýdemdirijiler degişlidir. Piller - häzirki zaman gury ýerde ýaşaýan haýwanlaryň arasynda iň ulusy hasaplanýar. Pilleriň agramy 4-5 tonna. Olaryň hortumy bolýar. Bedeniniň esasy agramy toýnaklara däl-de, penjäniň we dabanyň aşagynda ýerleşýän
