Билет 7 7 страница

3сұрақ. Қоректік орталарды дайындауға, өсімдіктерді өсіруге арналған пробиркаларды міндетті түрде стерильдеу керек. Бұрын қолданылған ыдыстарды ыстық суға салып, жуып, сосын 30-60 минутқа хромпикке (4-5%-ті кали бихроматы + концентрленген күкірт қышқылы ерітіндісі) салып қояды. Хромпиктен соң ыдыстарды 10-15 рет ағынды сумен шаяды да, 3 рет дистилденген сумен шаяды. Пипеткалар мен өлшегіш ыдыстарды ауада кептіреді, ал қалған ыдыстарды кептіргіш шкафтарда 180-250°С-та үстайды.

Шыны ыдыстарды және саймандарды құрғақ ыстық ауамен - кептіргіш шкафтарда 180-250°С-та 3-4 сағат бойы стерильдейді. Саймандарды пергамент қағаздарға орап, жіппен байлайды. Колбалар мен химиялық стакандардың бетін қағазбен немесе фальгамен жауып стерильдейді. Қосымша материалдарды - мақта, дәке, мақта- дәкелі қақпақшаларды пергамент қағазбен орап, 1 сағат бойы 2 атмосферада автоклавтау арқылы стерильдейді.

Қоректік орталарды қажетті мөлшерде ыдыстарға қүйып, қақпақтарын жауып, 0,7-1 атмосферада (115-120°С) автоклавпен 20-30 минут стерильдейді.

Су мен тұзды ерітінділерді 1 сағат бойы 2 атмосферада автоклавтау арқылы стерильдейді.

Өсімдік материалдарын 0,1%-ті сулема немесе 0,1%-ті диоцид ерітінділерімен, сонымен қатар өсімдік тканьдерді 5-9 %-ті калий, натрий гипохлорит ерітінділерімен де стерильдеуге болады. Ерітінділерде стерильдену экспозициясы 15-20 минут. Сосын өсімдік материалдарын стерильді дистилденген сумен 3 рет шаяды.

Ламинарлық бокста жүмыс істеу үшін, аалдын ала спиртпен барлық ішкі жақ беттерін сүртеді. Қолды, барлық керекті инструменттерді спиртпен өңдейді. Инструменттерді қолданып жатқан кезде спиртпен өңдеп, жалында күйдіріп стерильді ыдыстарға салып қояды.

4 сұрақ. Липидтерді алу. Өнеркәсiпте қолдануы үшiн липидтердің күш салып жинақталу қабiлеттiлiгі маңызды орын алады. Бұл қабiлеттiлiкпен бiршама микроорганизмдер ие, мысалы ашытқы. Липидтердің түзілу процессi ашытқылардың көпшiлiгiнде екi айқын мәрелi кезеңдерден тұрады:

- бiрiншiсi ақуздардың азотты ортада тез түзіліп, липидтердің ақырын жинақталуымен сипатталады; (бейтарап майларда)

- екiншi - ашытқылардың өсуі баяулап, липидтердің түзілуі жоғарылайды. (Cryptococcus terricolus,Lipomyces lipoferus и Rhodotorula gracilis)

Культивирлеу жағдайы: оптималды температура, рН және аэрация. Май қышқылдардың түзілуі аэрация қарқындылығына байланысты.Липидтердің жинақталуы қоректік ортада фосфордын болуына байланысты. Азот көп болса, липидтердің жинақталуы төмендейді.

Полисахаридтер немесе гликандар 11-ден артық моноқанттар бірлігінен қүралған полимерлер. Полисахаридтер - микробты, жануарлар және өсімдіктер текті клеткалардың міндетті құрылымдық және функциональдық компоненті.

Декстрандар - микроорганизмдердің клеткадан тыс капсулдык полисахаридтері, гомополисахаридтері, нейтральды глюкандар, жогары полимерлі тармақталған полимерлер.

Декстран - бірінші микробтық полисахарид, 1960 жылдан бастап Швецияда өндірістік масштабта, ең алдымен сефадекс өндіріледі. Сефадекс декстранның ерітілмейтін полимерлерін көлденең байланыстарымен тігу негізінде алынады, гель-фильтрациялық технологияда қолданады.

Микробиологиялық синтезді жүргізу үшін көміртегі көзі ретінде колданатын субстратта (жиі меласса) - 10-20% сахароза, ашытқы экстрактісі (органикалық азоттың кезі), бейорганикалық фосфат, магний түздары (декстран өнімін алуға мүмкіндік береді). 24-32 сағатқа созылған периодтық тереңдік ферментация қолданады.

Декстрансахараза ферменті ортаға шығатындықтан және полимер синтезі клеткадан тыс жүретіндіктен декстранды ферментациялық тәсілмен алады. Ол үшін декстрансахаразаның шектен тыс көп бөлінуін қамтамасыз ететін жағдайда микроорганизмдерді өсіреді. Декстранның қажетті молекулалық массада алу үшін ферментациялык тәсілді реттеуге болады, бүл келесі технологиялық сатыларды жеңілдетеді және арзандатады.

Ксантандар - глюкоза, манноза және глюкурон қышқылдары молекулаларынан қүралған жоғары полимерлі, бір сызықты экзо-полисахаридтер.

Ксантанды алу технологиясы периодтық тереңдік ферментациясына негізделген. Ферментация кезінде түзілетін полисахарид ортаның тұтқырлығын жоғарлатады. Тұтқыр ортада микроорганизмдер клеткасына еріген оттегінің түсуі нашарлайды. Микроорганизмдер дақылы стационарлық даму сатысына жеткенде ксантандардың ең көп мөлшері түзіледі. Субстрат ретінде жүгері крахмалы, меласса қолданады.

5 сұрақ. Сомаклоналдық өзгергіштік-өсімдік жасушаларының ядролық және органоидтық геномдарының тұрақсыздығынан туындайтын фенотиптік өзгерістер.

Сомаклондық варианттар – in vitro клеткаларды өсіргенде генетикалық өзгергіштік нәтижесінде пайда болатын, регенерант өсімдіктердің бастапқы донор-өсімдіктерден айырмашылықтар бар өсімдіктер. Сомаклоналдық өзгергіштікті қоздыру үшін екі әдісті қолд.1.Спонтанды (кездейсоқ) өзінен өзі п.б 2.Жасуша селекция әдісі in vitro жағдайында селективті факторға байланысты бағытталған өзгергіштікті сұрыптау. Селективті агент ретінде құрғақшылыққа төзімді ДМСО, ПЭГ, NaCl; мутагендерге: нитрозометил мочевина; радиация, ултракүлгің т.б. М. Қарабаев бидайдың рибулозабифосфаткиназаның активтілігінде карбоксилазаның активтілігі артқан сомоклондарды алған. Бұл өте маңызды жағдай, себебі бұл ферменттің карбоксилазалық активтілігі мен оксигеназалық акивтілігінің арақатынасын бұдан бұрын ешкім ешқандай әдісімен өзгерте алмаған. Сомоклоналдық өзгергіштікті жан жақты зерттеген австралиялық ғылым У. Скаукрофт пікірі бойынша, сомоклоналдық өзгергіштіктің себептері каротиптік өзгергіштікте, хром аберрацияларда, гендердің амплификасында немесе редукциясында, дифференцировкамен байланысты гендер құрамындағы өзгерістерде және сомалық кроссинговерде. Сомоклоналдық өзгергіштікке әсер ететін факторлар: донорлық өсімдік генотипі, қ.о құрамы әсіресе фитогормондар, өсу мерзімінің ұзақтығы.

Билет

15-1.Фагоцитоз. Иммундық жүйеде тромбоциттер мен лейкоциттердің атқаратын рөлі. Телімсіз резистенттілік пен иммунитеттің көрсеткіштерін зерттеу әдістері.

Фагоцитоз – организмге енген зардапты немесе өлтірілген микробтар мен бөгде денелердің жасушалармен жұтылып, кейінірек олардың ферменттерімен талқандалуы. Фагоцитозға қатысушы жасушалар мононуклеарлы фагоциттер жүйесіне жатады. Бұл жүйеге қанның моноциттері, ұлпа макрофагтары (дәнекер ұлпасының гистиоциттері, бауырдың купфер жасушалары, өкпенің альвеолярлық макрофагтары, көкбауырдың, лимфа бездерінің және сүйек майының макрофагтары, плевраның және іш қуысының макрофагтары, сүйек ұлпасының остеокластары, жүйке ұлпасының микроглиалдық жасушалары). Бұл фагоциттердің шынының бетіне жабыса алатын қабілеті болады. Олар моноциттен пайда болып, көп уақыт тіршілік әрекетін жоғалтпайды. Фагоцитоздың белсенділігі қан сары суында болатын опсониндерге байланысты болып келеді. Опсониндер – микробтармен әрекеттесіп, оларды фагоцитозға икемдей алатын қалыптағы қан сарысуының ақуызы.

15-2. Гибридомаларды алу және олардың қасиеттері. Моноклоналды антиденелер. Моноклоналды антиденелер мен гибридомаларды алу технологиясының схемасы және олардың қолданылу аясы.

. Моноклоналдык антиденелер технологиясы

Антиденелер немесе иммуноглобулиндер жогары арнайылы акуыздар болады, ботен антигендердщ организмге енуше жауап ретшде В-лимфоциттермен (плазмоциттер) ещпршед1 жене тек сол антигендермен езара байланысуга кдбшетп. Антигендер есеб1нде инфекцияны коздырушылар (бактерия-лар, ецездер, карапайымдылар, вирустар), инфекцияльщ сипат-та емес биоорганикальщ заттар (бетен сарысу, еслмдж тозац-шалары, ертурл1 ксенобиотиктер, улар, ферменттер, гормон-дар, трансплантат жасушалары).

Иммунокомпетентйк жасушалар айыратын бетен антиген организмге енгенде канда, кекбауырда, лимфотуйшдерде орналаскан жене антидене продуценттершщ, бурынгы жасу­шалары болатын В-лимфоциттерден плазматикалык. жасуша­лар тузшед1 (жетшд1ршед1) - антидене жене иммуноглобу-линдердщ нагыз продуценттер1 (28-сурет).

Антиденелер немесе иммундьщ сарысулар алудыц клас-сикальщ технологиясы бетен антигендерд1 зертханальщ жануарларга б1рнеше рет енпзу болады - гипериммунизация eflici. Иммунизацияланган жануардыц каныныц сарысуында 10-14 теул1кте жогары титрл1 антиденелер жиналады. Имму­низацияланган жануардан сарысуды альт, оны бегде зат-тардан тазалайды немесе гамма-глобулищдк фракция бель нед1; TniciHme иммундьщ сарысу немесе иммундьщ гаммагло-булиндер (иммуноглобулиндер) алынады.

15-3. Вакцина түрлері (классикалық және заманауи) және оларды алу тәсілдері. Адьюванттар. Вирустық және бактериялық вакциналарды өндіру технологиясының негізгі сатылары:

Вакциналар алу технологиясы

Tipi жене инактивацияланган вакциналарды ендеу кезшде алдын ала егу материалы жене дакылдау орталары дайындалады. Бакте-риалык вакциналык штамдар катты корекпк орталарда беткейлж немесе терендетшген ферментациямен дакылданады.

Вирустык штамдар - тауык эмбрионында, 6ipiHini ретпк трипсинделген жене кайта егшетш клеткалар дакылдарында. Осы процестер катан асептикалык жагдайда бетен микрофлораньщ контамина-циясын, фагтар болдырмауымен орындалады.

Аттенуацияланатын штамньщ биомассасын концентрациялай-ды, келем б1рлнсте микроорганизмдердщ саны бойынша стандарт-тайды, турактандырушы орталармен лиофилизациялайды, ампу-лага немесе флакондарга куяды. Лиофилизацияланган Tipi вакци-налардьщ сактау Mep3iMi 4-8°С 1-2 жыд

0Л1 вакциналарды алганда микроорганизмдерд1 концентрация-лайды, келем б1рл1кте микроб клеткаларыньщ саны бойынша стандарттайды, инактивациялайды. Opi карай лиофилизация, фла-кондар мен ампулаларга кую, сактау журедь

Субб1рл1кп вакциналарды жасаганда микроорганизмдердщ клеткаларын лизистещц, сорбция, фильтрация, хроматография жене т.б. жолдармен клетка компоненттершен вакциналы антигенд1 бел in алады.

Егер вирусты вакциналар жасалса, онда алдын-ала вирустарды дакылдау ушш тшдж клеткалардыц дакылы дайындалады. Асепти­калык жагдайда вируспен клеткалык дакыл жуктырады. Вирус ке-бейедь оны белш алып инактивациялайды, стандарттайды, лио­филизациялайды, ампулада сактайды.

Вакциналарды дайындау технологиясында колданылады:

консерванттар - мертиолят (1:10000), натрий азщц, формаль­дегид (0,1-0,3%), олар сактау кезшде бетен микрофлораны жояды;

турактандыргыштар - сахароза, желатин, майсыздандырыл-ган сут; олар тураксыз антигендерд! тез бузылудан сактайды;

дъюванттар, вакцинаньщ иммуногещцгш кушейтедк Бул алюминий гидраты жэне фосфаты мен тотыгы, липополисахарид-тер, синтетикальщ полимерлер.

Вакциналарга койылатын талаптар:

бетен микрофлораньщ болмауы;

адамга каушс1здт;

стандарттылыгы;

блаз реактогендипп;

- айк,ын иммуногендиип. Вакциналарды алу технологиясына кажет:

булд1рмейтш физикальщ-химияльщ эдютерд1 колдану, мум-кшдтнше технологияльщ т1збекте кезецдерд1 кыскарту;

антигеннщ иммундьщ касиетш жэне алгашкы курылымын сактау.

Вакциналарды колданады:

моно (БЦЖ), ассоциацияланган (АКДС), аутовакциналар (ста­филококк™ аутовакцина);

алдын-алу (БЦЖ, АКДС) жене кейде емдк (гонококкты, стафи-лококкты) максатында;

жоспарлы турде (БЦЖ, АКДС) жэне эпидемиялык керсетиш-тер бойынша (оба, тырыска

15-4. Микроорганизмдердің дамуына және өсуіне арналған субстрат ретіндегі көмірсулар. Экологиялық апаттар кезінде мұнай ыдыратушы бактерияларды қолдану мүмкіншілігі. Ферментациялык процесте колданылатын кем1ртектк жене азоттык коректену Ke^i ретшде арзан epi жещл табылатын субст-раттар, кебшесе ет-сут, спирт ещирюшщ калдьщтары, ауылшаруа-шыльщ ес1мд1ктерд1 жене т.б. кайта ендеу калдьщтары колда-нылады.

Keлeci кем1ртек квздер1 колданылады:

1. KeMipcybi бар косылыстар (глюкоза, сахароза, лактоза):

меласса - кант вщцрюшщ калдыгы (45-60% - кургак заты -сахароза, соньшен 6ipre курамында органикалык кышкылдар, амин кышкылдары, Keft6ip витаминдер, минералды заттар бар). Жт аминкышкылдар^ ферменттер, нан nicipeTiH ашыткылар био-синтезшде колданады;

крахмал (картогц жугерО бул полисахарид тагамдык, фарма-цевтикальщ технологняларда, амилолиздк белсендшкке ие микро-организмдерд1 дакыддандыруында колданылады;

жугер1 уны, курамында 67-70% крахмал, 12% акуыздар бар. Антибиотиктер, ферменттер енд1р1сшде колданылады;

бидай кебеп (ун енд1р1сшщ калдыгы), беткейлк, катты фаза-лык, ферментацияда колданылады, курамында 16-20% крахмал, 10-12%) акуыздар бар. Олар экономикалык жагынан каражатты. Оларды кызылшалыьс сыгындымен, агаш угшдшер1мен, жемю-жидектер сыгындылцрымен араластырады;

суттщ сары суы (сыр, сузбе ещцрюшщ калдыгы) курамында 4-4,7% лактоза, 05-1% акуыздары бар;

- еамдктекп калдыктыр гидролизаты (агаштьщ, сабанньщ жене т.б. гидролизаттары). Жогаргы температурада кышкылдык жене сштшк гидролиз жолымен дайындалады. Бул жагдайда жогары молекулалы косылыстар - полисахаридтер: целлюлоза, лигнин, олиго-, ди- жене моносахаридтерге дейш ыдырайды (4-8% кант-тар). 9с1мдктект1 шик1зат гидролизаты этил спиртш ещцруде, кейш азыктьщ ашыткыларды спирттен кейшп барда ecipy немесе ашыткыларды спиртаз б1рден ес1руде колданылады. Сонымен ка­тар, сульфиттк сигплер (бул целлюлоза - кагаз ещирюшщ кал­дыгы), лигнин жене гемицеллюлоза гидролизшщ ешмдер! кол­данылады (курамында 3,5% кант бар).

Ферментациялык процесте колданылатын кем1ртектк жене азоттык коректену Ke^i ретшде арзан epi жещл табылатын субст-раттар, кебшесе ет-сут, спирт ещирюшщ калдьщтары, ауылшаруа-шыльщ ес1мд1ктерд1 жене т.б. кайта ендеу калдьщтары колда-нылады.

Keлeci кем1ртек квздер1 колданылады:

1. KeMipcybi бар косылыстар (глюкоза, сахароза, лактоза):

меласса - кант вщцрюшщ калдыгы (45-60% - кургак заты -сахароза, соньшен 6ipre курамында органикалык кышкылдар, амин кышкылдары, Keft6ip витаминдер, минералды заттар бар). Жт аминкышкылдар^ ферменттер, нан nicipeTiH ашыткылар био-синтезшде колданады;

крахмал (картогц жугерО бул полисахарид тагамдык, фарма-цевтикальщ технологняларда, амилолиздк белсендшкке ие микро-организмдерд1 дакыддандыруында колданылады;

жугер1 уны, курамында 67-70% крахмал, 12% акуыздар бар. Антибиотиктер, ферменттер енд1р1сшде колданылады;

бидай кебеп (ун енд1р1сшщ калдыгы), беткейлк, катты фаза-лык, ферментацияда колданылады, курамында 16-20% крахмал, 10-12%) акуыздар бар. Олар экономикалык жагынан каражатты. Оларды кызылшалыьс сыгындымен, агаш угшдшер1мен, жемю-жидектер сыгындылцрымен араластырады;

суттщ сары суы (сыр, сузбе ещцрюшщ калдыгы) курамында 4-4,7% лактоза, 05-1% акуыздары бар;

- еамдктекп калдыктыр гидролизаты (агаштьщ, сабанньщ жене т.б. гидролизаттары). Жогаргы температурада кышкылдык жене сштшк гидролиз жолымен дайындалады. Бул жагдайда жогары молекулалы косылыстар - полисахаридтер: целлюлоза, лигнин, олиго-, ди- жене моносахаридтерге дейш ыдырайды (4-8% кант-тар). 9с1мдктект1 шик1зат гидролизаты этил спиртш ещцруде, кейш азыктьщ ашыткыларды спирттен ка­тар, сульфиттк сигплер (бул целлюлоза - кагаз ещирюшщ кал­дыгы), кейшп барда ecipy немесе ашыткыларды спиртаз б1рден ес1руде колданылады. Сонымен лигнин жене гемицеллюлоза гидролизшщ ешмдер! кол­данылады (курамында 3,5% кант бар).

5. Басқа организмге тасымалдауға арналған гендерді алу. Гендерді тасымалдауға арналған векторлар. Өсімдіктерге генді тасымалдау әдістері.