2015-05-27
751
МОДУЛЬ I Шетел әдебиет тарихы. XIX- XXғғ.
11. Романтизм. Байрон. Гофман.
Жаңа заман мәдениетінде XIX ғасыр мәдениеті ерекше орын алды. «Классика ғасыры» деп аталатын бұл кезеңде буржуазиялық өркениет кемелдену шағына аяқ басумен қатар, тоқырау кезеңінде басынан кешірді.Романтизм XVIII ғ.соңы мен XIX алғашқы жартысында Еуропа мен Америка елдерінің рухани мәдениетінде, әдебиетте, тарих ғылымдарында, жаратылыстану ғылымдарының кейбір салаларында кеңінен тараған идеялық бағыт.Ұлы Француз революциясынан қанаттанып шабыт алған романтизм өз өрісін кеңейте тұсті.Романтикалық өнер сол заманның басты идеяларымен байланысты болды.Олардың прогрессивтік идеялары утопиялық социализм идеяларымен де ұштасып жатты.Оларды жақындастарған жағдайлар: қоғамдық құрылысты сынау, халық тағдырына ортақтасу жеңіске жету жолдары мен әдістерінің күнгіртігі және т.б.
|
|
|
Тамаша болашақты тіпті болмағанда қиялында жұзеге асыру. Нақты өмір мен қиялдағы өмірды салыстыра қарау да романтикалық өнердің басым жақтарының бірі болды. Романтиктер өздері өмір сүрген қоғамды сынай отырып, бұл ортадан безіне қашады.Мұндай көнілі толмаушылық қасиет пен болмыстан «қашушылықтың» ұш бағыты болды.
Біріншісі, табиғат аясына кету, өйткені табиғат адамның көніл- кұй кұйзелістерінің емшісі, еркіндік пен ізгіліктің идеалы болып есептеледі.Сондықтан да болар романтиктер қалаларды өткір сынға алып, қарапайым аул адамдарын ерекше дәріптеп, олардың рухани байлығын көтеретін халықтық фольклорды жоғары бағалады. Екінші бағыт,өзі өмір сүрген ортадан алшақтап, басқа дүниеі қиялдауға байланысты болды. Ендігі жерже романтиктер өткен заманды, әсіресе орта ғасыр кезеңін, оның өмір салты мен салт дәстұрлерін(В.Скоттың рыцарлық романдары), шаруалардың патриархалдық тұрмыс- тіршілігін (Жорж Санд, Кольридж) және т.б. Өмірлік жағдайларды өз шығармаларының арқау етті. Үшінші бағыт, адамның болмыстан бас тартып, өзінің ішкі жан- дүниесімен арпалысуына байланысты болды.Романтиктер өз шығармаларында бұл дүниенің қарама- қайшылықтарын шындық тұрғысынан көрсетуге баса назар аударды (Гофман мен Гауфтың ертегілері,Т.Жерико мен Э.Делакруа портреттері және т.б.).Жоғарыда айтылған пікірлерімізге сұйене отырып, романтизмнің екі басты идеялық мән-мағнасы бар деген қорытынды жасауға болады.Олар: «романтикалық тарихылық» және «индивидуалистік субъективизм».Романтиктердің көзқарастары бойынша, ақыл-ой немесе адамның санасы арқылы тарихи болашақты, оның бұралаң жолдарын адам болжай алмайды, олай болса таным процесінің басты көздерінің бірі – жұректің ұні, интуиция (сезіну) болып табылады. Осыдан келіп романтизмнің «индивидуалистік субъективизм» бағыты келіп туындайды. Оның мән- мағнасы – жат дүниеде адамның өзінің жалғыздығын сезінуі, адам санасында өмірден тұнілышілік сезімінің пайда болуы. Романтиктер өздері өмір сүрген қоғамға көңілдері толмаса да, бостандық пен еркіндік жолындағы кұрескер- энтузиастар болды. Ең бастысы олар – халықтың ғасырлар бойғы жинақтаған мол мәдени мұраларына сүйенді.
|
|
|
Байрон творчествосы. Ағылшының атақты ақыны Джордж Ноэд Гордон Байрон 1788 ж. Лондонда дүниеге келіп, балалық шағын Шотландия өткізді.Оның ақындық- әулеметтік күрес дәуірі шетелде өтті.Өйткені ол жасынан әділдікке, ерлік рухқа бой ұрып, алғашқы әлеуметтік кұресінен бастап-ақ өз отанындағы зұлымдық пен әділетсіздікке қарсы шықты.Байронның ақындық даналығын жоғары бағалап, өздеріне ұстаз тұтқан Пушкин мен Лермонтов.1812 жылы жазылған «Чайльд Гарольдың сапар шегуі» атты дастан. Бұл дастанда Байрон Еуропадағы шапқыншылық соғыстарғы қарсы ереуілді ұн көтереді, бейбіт елді талан- таражға ұшыратқан басқыншыларды тирандарды әшкерелеп, оларға адамзат атынан қарғыс айтады.Ал езілген елге достық сезіммен аяныш білдіріп, оларды басқыншыларға қарсы кұреске шақырады. «Чайльд Гарольдың сапар шегуі» лиро- эпикалық поэмасы Байрон шығармаларының ішінде ерекше орын алды. Сонвмен қатар, еуропалық романтизм тарихындағы ең ірі оқиғаның бірі болды.Бұл поэма тек романтикалық кейіпкердің тағдыры туралы ғана әнгіме емес, сонымен бірге саяси поэма. Бұл шығармада Чайльд Гарольд жалғыз басты және өміріне қанағаттанбаған, өмірден түңілген жас жігітің, яғни романтикалық кейіпкердің жалпы есімі болып тұрды
. Ол биік сезімге де, құштарлыққа да сенбейді. Оның пікірі бойынша шынайы махаббат та, адал достық та жоқ.Чайльд Гарольдтың көңілінің қайтып қалған себебі: қоғаммен қақтығысуы. Ол үшін қоғам түрме болып, ал Англиядағы өмір тозақтан да жаман болды. Жігіт саяхатқа аттанады.(екі өлеңі).
Поэманың үшінші,төртінші өлеңдері- Байронның Англияны біржолата тастап, Швейцария мен Италияға келуімен тікелей байланысты.Бұл поэманың жалпы тақырыбы революциядан кейінгі еуропа трагедиясы, яғни еуропа халықтарының азап шегуі.Байрон осы поэмасында онсыз да тәуелді әлемде табиғат- ананың тәуелсіз екенін, және де оның гүлденуінен қатыгездік, зұлымдықтың кейпін сызып көрсете білген. Чайльд Гарольд- енжар кейіпкер, бірақ буржуазиялық көзқарасқа келіспейтін адам бейнесіне айналды.Ол испандықтар, гректер т.б. күресіне оң ниет білдіруші, сырттан көз тастаушы. Осы жерде айта кететін тағы бір жайт,Чайльд Гарольд пен неміс әдебиеттерінің өкілдері Шиллердің «Қарақшыларындығы» штюрмерлер, Карл Мооргн, Гетенің «Гец фон Берлихингеніндегі! Гецке кей тұстарда бірімен бірі жақындасып та кетіп отырады.Бірде Чайльд Гарольд қоғамнан тыс, кейде сол қоғамға шабул жасаушы, оның бойында аталған типтердің де элементтері бар.Байронның романтикалық әдістері әр кезеңде әр түрлі деуге болады. Оның туындыларының көбі әділетсіз соғысқа, зорлықшыл өктемдікке қарсы жазылған шығармалар. «Шығыс» поэмаларында кеңінен қойылған мәселе- тұлға мәселесі. Романтикалық дара кейіпкер- қоғаммен қақтығысқа шыққан- ерекше адам, өте күшті құмарлық сезім кернеген адам. Қоғамнан алшақтаған, оның тәртібін мойындамайды. Өмірінің мақсаты- деспотизмге қарсы күресу және сүйгеніне адал болу. Бұл кейіпкер көбінесе белсенділік танытады, бірақ оның іс әрекеті тек өз басының мүддесі. Байрон өмірінің соңына дейін күресуші- ақын болып қалды.Ол өзінің соңғы жазған өлеңінде, өлер алдында, өмірдің мағынасы бостандық үшін күреспен байланысты деп айтқан.
|
|
|
НЕМЕЦКИЙ РОМАНТИЗМ
Две волны немецкого романтизма, причины явления, временные границы. Роль "Бури и натиска"; роль Гёте и Шиллера в формировании романтизма.
Йенский этап
Основные представители. Связь философии, теологии (Шлейермахер) с эстетикой и практикой романтиков — писателей, художников, музыкантов. Роль философии Ф.Шеллинга в формировании эстетики романтизма: концепция мира, развития, познания, Бога, связей человека и природы, концепция любви, сущность понятия "интеллектуальная интуиция"; связи философии и литературы; представление о творческой личности, творческом акте и
истоках многозначности произведения, идея мифотворчества. Философия Шеллинга как основа развития представления о романтической иронии, сущность понятия "романтическая ирония".Новалис. Основные жанры. Философия и эстетика. Фрагмент как жанр. Связь с Фихте и Шеллингом. "Ученики в Саисе" - взаимосвязь явлений, цель познания. "Генрих фон Офтердинген" -жанр, концепция мира и человека, герой-странник, принцип по-
|
|
|
знания, образ "голубого цветка", символика, искусство, романтическая ирония. Новалис в России.Ф. Шлегель. Концепция искусства, творчества, романтической иронии, гротеска, личности художника, синэстетизм. "Люцинда" как воплощение эстетических и философских идей автора. Л. Тик. Идеализация средневековья. "Странствия Франца Штернбальда" как отражение эстетических концепций автора. Дюрер и Рафаэль. "Белокурый Экберт" — идея единства мироздания, "уединения в лесу", проблема рока, романтическая ирония, роль фан-
тастики. Тик в России. В.Г. Ваккенродер. Иероглифический язык искусства, концепция музыки, двойственность творческой личности и самого искусства. "Достопримечательная музыкальная жизнь композитора Иосифа Берглингера".Ф. Гельдерлин. Философские, этические и эстетические концепции, связь с Гегелем, искусством ХУП века и античностью.
Отражение в лирике тем единства природы и человека, любви и творчества. "Гиперион" как воплощение идей личной и государственной свободы, единства человека и природы, любви как высшей способности постигать вселенную; своеобразие жанра. Философичность и иероглифичность пейзажной и портретной живописи (Фридрих, Керстинг, Рунгел).
Гейдельбергский этап.
Изменение нравственных, религиозных, философских и эстетических ориентиров. Кант, Шопенгауэр, Совиньи, католицизм,сменившие Фихте, Шеллинга, Шлейермахера. Ориентация на народное искусство. Сказки братьев Гримм, "Волшебный рог мальчика" Арнима и Брентано. Соотношение фольклорных традиций и литературных. Живопись К.Ф.Фора, Ю.Шнорра фон Карольсфельда, Ф. Овербекка, Фр. Пфора — религиозные и обыденные мотивы. Усилившееся ощущение трагичности и непознаваемости бытия, усложнение сюжетов как отражение новых идей.Г. фон Клейст. Тема рока, бессмысленности, непредсказуемости бытия, жестокости как преобладающего свойства человека, гибели прекрасного и благородного, новая концепция любви.Конфликты трагедий "Семейство Проффенштейн", "Пентесилея" и новелл "Землетрясение в Чили", "Найденыш" и др. Изображение обыденности в "Разбитом кувшине". А. фон Арним. Вмешательство темных сил в жизнь человека, подавление добра механическими существами, связь "Изабеллы Египетской" с народной сказкой. Изменение жанра литературной сказки по сравнению с йенским романтизмом.К. Брентано. Власть тайных сил, относительность добра и зла, чести и бесчестия — "Рассказ о честном Касперле и прекрасной Аннерль", социальный мотив в рассказе.Ф.де Ла-Мотт Фуке. Своеобразие двоемирия. Природа и духовность религии в "Ундине".А. фон Шамиссо. "Удивительная история Петера Шлемиля" — нравственная идея в романтизме, роль двоемирия и двойничества, трансформация отношения к науке. Э.Т.А. Гофман. Идея универсальной личности, роль музыки и творчества, двоемирие, фантастика, гротеск, романтическая ирония. Просвещением и отталкивание от него; ренессансные черты в романтизме; роль средних веков в системе идей и форм романтизма; отказ от нормативности классицизма. Субъективное начало в романтизме. Концепция личности, любви и природы. Своеобразие историзма романтиков, открытие историзма. Открытие"местного колорита", "живописность" романтизма. Принцип типизации. Роль воображения. Восприятие Шекспира, Сервантеса, Кальдерона, Гоцци. Основные жанры романтизма. Основные представители.
НЕМЕЦКИЙ РОМАНТИЗМ
Две волны немецкого романтизма, причины явления, временные границы. Роль "Бури и натиска"; роль Гёте и Шиллера в формировании романтизма.
Йенский этап
Основные представители. Связь философии, теологии (Шлейермахер) с эстетикой и практикой романтиков — писателей, художников, музыкантов. Роль философии Ф.Шеллинга в формировании эстетики романтизма: концепция мира, развития, познания, Бога, связей человека и природы, концепция любви, сущность понятия "интеллектуальная интуиция"; связи философии и литературы; представление о творческой личности, творческом акте и
истоках многозначности произведения, идея мифотворчества. Философия Шеллинга как основа развития представления о романтической иронии, сущность понятия "романтическая ирония".Новалис. Основные жанры. Философия и эстетика. Фрагмент как жанр. Связь с Фихте и Шеллингом. "Ученики в Саисе" —взаимосвязь явлений, цель познания. "Генрих фон Офтердинген"жанр, концепция мира и человека, герой-странник, принцип познания, образ "голубого цветка", символика, искусство, романтическая ирония. Новалис в России.
Ф. Шлегель. Концепция искусства, творчества, романтической иронии, гротеска, личности художника, синэстетизм. "Люцинда" как воплощение эстетических и философских идей автора.Л. Тик. реализация средневековья. "Странствия Франца Штернбальда" как отражение эстетических концепций автора. Дюрер и Рафаэль. "Белокурый Экберт" — идея единства мироздания, "уединения в лесу", проблема рока, романтическая ирония, роль фантастики. Тик в России. В.Г.Ваккенродер. Иероглифический язык искусства, концепция музыки, двойственность творческой личности и самого искусства. "Достопримечательная музыкальная жизнь композитора Иосифа Берглингера". Ф. Гельдерлин. Философские, этические и эстетические концепции, связь с Гегелем, искусством ХУП1 века и античностью.
Отражение в лирике тем единства природы и человека, любви и творчества. "Гиперион" как воплощение идей личной и государственной свободы, единства человека и природы, любви как высщей способности постигать вселенную; своеобразие жанра. Философичность и иероглифичность пейзажной и портретной живописи (Фридрих, Керстинг, Рунгел).
Гейдельбергский этап. Изменение нравственных, религиозных, философских и эсте-
тических ориентиров. Кант, 111опенгауэр, Совиньи, католицизм, сменившие Фихте, Шеллинга, Шлейермахера. Ориентация на народное искусство. Сказки братьев Гримм, "Волщебный рог мальчика" Арнима и Брентано. Соотношение фольклорных традиций и литературных. Живопись К.Ф.Фора, Ю.Шнорра фон Карольсфельда, Ф. Овербекка, Фр. Пфора — религиозные и обыденные мотивы. Усилившееся ощущение трагичности и непознаваемости бытия, усложнение сюжетов как отражение новых идей. Г. фон Клейст. Тема рока, бессмысленности, непредсказуемости бытия, жестокости как преобладающего свойства человека, гибели прекрасного и благородного, новая концепция любви.
Конфликты трагедий "Семейство Проффенштейн", "Пентесилея" и новелл "Землетрясение в Чили", "Найденыш" и др. Изображение обыденности в "Разбитом кувшине".А. фон Арним. Вмешательство темных сил в жизнь человека, подавление добра механическими существами, связь "Изабеллы Египетской" с народной сказкой. Изменение жанра литературной сказки по сравнению с йенским романтизмом.К. Брентано. Власть тайных сил, относительность добра и зла, чести и бесчестия — "Рассказ о честном Касперле и прекрасной Аннерль", социальный мотив в рассказе. Ф. де Ла-Мотт Фуке. Своеобразие двоемирия. Природа и духовность религии в "Ундине". А. фон Шамиссо. "Удивительная история Петера Шлемиля" —
нравственная идея в романтизме, роль двоемирия и двойничества, трансформация отношения к науке. Э.Т.А. Гофман. Идея универсальной личности, роль музыки и
творчества, двоемирие, фантастика, гротеск, романтическая ирония. Смысл названия первого сборника "Фантазии в духе Калло", его состав. "Кавалер Глюк" — концепция музыки, роль и смысл двоемирия. "Золотой горшок" — двоемирие, специфика фантастики, своеобразие мифологии, гротеск и романтическая ирония. Музыканты и "просто хорошие люди". "Дон Жуан" — слияние музыки и любви, проблема идеальной личности и идеального чувства: музыка как основа рассказа. Место и роль оперы "Ундина" в творчестве Гофмана. "Крошка Цахес" — идея двойственности, гротескности и абсурда как нормы жизни, социальный и нравственный смысл центрального образа. Способы создания гротеска и романтической иронии. "Ночные рассказы" — победа сил тьмы в "Песочном человеке". "Серапионовы братья" — идеи Серапиона и полемика с ними. "Советник Креспель" и "Мадмуазель Скюдери" как воплощение двойственности творческой личности, непредсказуемости, жестокости бытия, разрушение творческой личности. Значение "Повелителя блох" в творчестве писателя. "Житейские воззрения кота Мурра" — двоемирие, ирония, сатира и гротеск как идейная и структурная основа романа; авторское и обыденное переосмысление личности музыканта; идея социальной тирании в романе. "Угловое окно" — творческая лаборатория
автора. И. фон Эйхендорф. Переосмысление идей раннего романтизма в "Истории одного бездельника" (романтический идеал, тема странствий, творческая личность и творчество, любовь, искусство). Замена романтической иронии ироническим снижением, но без отказа от высоких идей раннего романтизма. "Волшебная лоза" — воплощение романтической идеи связи всего сущего и творчества. "Голубой цветок" — отражение сожалений о несбывшихся надеждах романтизма. Э. Мёрике. "История прекрасной Лау" — переосмысление романтических идей связи человека и природы, одухотворенности природы, возвышенной поэзии любви, сближение мира фантазии с бытом и обыденностью. Веселая ирония над романтическим идеалом и сохранение пиетета по отношению к нему.Немецкий романтизм и русская культура.
