Жэне селекция негіздері

ГЕНЕТИКА

ОРЫСША ТУПНУСЦАСЫН СССР ОКУ МИНИСТРЛ1П

БИОЛОГИЯ МАМАНДЫғЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКА

ИНСТИТУТТАРЫИЫҢ СТУДЕНТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН

ОҚУ ҚҰР АЛЫ РЕТ1НДЕ PҰҚCAT ЕТКЕН

-

А Л МАТЫ 1985

Аудармашылар: Е. Рамазанов, Б. Рахымжанов, Б. Елеуов.

Арнаулы редакторы — биология ғылымының кандидаты О. Тажин.

Бұл еңбек Оқу министрлігі бекіткен программаға сәйкес жазылған. Онда генетиканың қазіргі жетістіктерін еске ала отырып тұқым куалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары, селекцияның молекулалық негіздері, жыныс генетикасы, онтогенездің генетикалық негіздері және т. б. баяндалған. Халык. шаруашылығындағы және медицинадағы зерттеу нәтижелерінін, іс жүзінде қолданылуы көрсетілген.

Өндірістік қажеттілікке байланысты оқу құралының көлемі бірінші басылымына қарағанда едәуір қысқартылды.

2001010000—188 ^Л 404(05)-85 83

(€) Издательство «Просвещение», 1979 г.

© Перевод на казахский язык, «Мектеп», 1985 г.

МАЗМҰНЫ

Алғы сөз 3

Кіріспе 5

I б ө л і м.Тұқым қуалаушылықтың материалдық негізі

1-тарау. Клетканың құрылысы 11

2-тарау Жыныссыз көбеюдің цитологиялық негіздері 15

3-тарау. Жынысты көбеюдің цитологиялык негіздері. 32

II бөлім.Белгілердің тұқым қуалау зандылықтары және тұқым

қуа лаушылық принциптері

4-тарау. Гибридологиялық әдіс........ 49

5-тарау Моногибридті шағылыстырудағы тұқым қуалау 50

6-тарау. Полигибридті шағылыстырудағы тұқым қуалау 69

7-тарау. Гендердің өзара әрекеттесуі кезіндегі тұқым қуалау. 78

8-тарау. Жынысты тіркескен белгілердің тұқым қуалауы 94

9-тарау. Тіркесу және корссинговер 101

10-тара Хромосомасыз (цитоплазмалық) тұқым қуалау 125

Тұқым қуалаудың негізгі заңдары және тұқым қуалаушылық

принциптері 139

III б ө л і м. Өзгергіштік, оның себептері және оқыи үйрену әдістері

12-тарау. Өзгергіштік классификациясы. 142

13-тарау. Мутациялық өзгергіштік

14-тааау Модификациялық өзгергіштік 175

IV б ө л і м.Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің молекулалық негіздері

15-тарау. Тұкым куалаушылықтьщ химиялық негіздері

16-тарау Геннің табиғаты 191

П-тарау. Генетикалық код 96.

V б е л і м. Жыныс генетикасы

18-тарау. Жынысты анықтау 211

19-тарау Жыныс дифференциациясы және жынысты 218

айта анықтау
20-тарау. Жыныстардың арақатынасы және оны

реттеу проблемасы 220

VI б ө л і м. Онтогенездің генетикалық негіздері

21-тарау Дифференцировканың (жіктелудің) генетикалық негіздері 223

22-тарау. Генніңәрекеті 231

23-тарау. Генотип жоне фенотип 235

24-тарау. Онтогенездің дискреттілігі және біртұтастығы 241

VII б ө л і м. Популяциялар генетикасы және эволюцияның генетикалық негіздері

25-тарау. Популяция 245

26-тарау. Популяциялардын, генетикалық

динамикасьшьщ факторлары 252

27-тарау. Эволюциянын. генетикалық негіздері.

VIII б ө л і м. Адамның генетикасы

28-тарау. Адамның генетикасын зерттеу методтары 262

29-тарау. Медициналық генетиканың проблемалары 273

IX б е л і м. Селекцияның генетикалық негіздері

30-тарау. Селекция ғылым ретінде

31-тарау. Өзгергіштік — сұрыптау үшін материал ретінде 283

32-тарау. Шағылыстыру жүйелері 290

33-тарау. Тұқым қуалау 301

34-тарау. Сұрыптау методтары 304

АЛҒЫ СӨЗ

Биологиялық білімәp6ip мәдениетті адам үшін аса қажетті бола бастады. өйткені биология пәні физика, химия және математика сияқты нақты ғылыми пәндердің қатарына қосылды және ол қоғамньң өндіргіш күштерінің, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп өндірісінің дамуына жаңа мүмкіндіктер ашты.

Биологияныц ғылым ретіндегі маңызыньң арта түcyi оның, 6ip саласы — генетиканың, табиғаттың, негізгі құбылыстарын білу ісінде және оны зерттеу әдістерінде, атап айтқанда, клетканьң дамуын, тұқым қуалау мен өзгергіштік қабілетін зерттеуде нарыз революция жасағанына байланысты болды. Табиғаттың, негізгі құпияларын—тіршіліктің, пайда болуы, тipi материяның дамуы және органикалық, энергияның, пайдаланылуы жоғарыда аталған үш құбылысты білгенде ғана шешіледі. Осы міндеттерді шешу үшін қазір биолог-генетиктер, химиктер, физиктер, математиктер бірігіп күш жұмсауда және бүкіл табиғаттану ғылымдарының, қол жеткен табыстары қорытылуда.

Оқулық, педагогика институттары студенттері үшін бекітілген программа көлеміне сай жазылды. Мұнда қазіргі генетиканьң негізгі жeтicтiктepi ғана берілді. Ал генетика тез дамып келе жатқан ғылым, сондықтан авторлар кейбір проблемалардың, әлі шешілмегенің атап көрсетуге талпынды.

Авторлар генетиканы оқып білу үшін студенттердің цитологиядан, эмбриологиядан, биохимия мен физиологиядан және систематикадан тиянақты жалпы биологиялық дайындығы болуы керектігін жэне басқа да нақты ғылымдар (химия, физика жэне математика)негізгібойынша да тиісті дәрежеде білімі болуы қажет екенін алдын ала ескертеді. Генетикалық, заңдылықтарды жалпы биологиялық заңдыльқтардан бөліп қарастыруда болмайды.

Жануарларды зерттеу арқылы ашығган жалпы биологиялық және

генетикалық заңдыльқтар адамда болатын осындай заңдыльқтарда қарсы қойылып жүр. Адамды жануарлардан артық етіп тұрған нәрсе оның екінші хабар системасыньң болуы және әлеуметтік тіршілік жағдайы, ал биологиялық, және генетикалық заңдыльқтар екеуінде де ортақ. Сондықтан кітаптағы сол генетикалық

заңдылықтар жануарлар, өсімдіктер және микроорганизмдер негізіндеқарастырылады, олар әдетте адам үшін де жан-жақты үйлесімді болады. Мұндай ескертуді біз қажет деп есептейміз, өйткені педагог балаларды тәрбиелеу мен оқытудьң әлеуметтік аса зор мүмкіндіктерін біле отырып, олардың, генетикалық тұрғыдан алуан түрлі болатының ұмытпауы қажет, демек бұл жағдай әр адамды жеке қарастыруды талап етеді. Баланьң генетикалық мүмкіндігін дер кезінде анықтау қоғамға кемеңгердің келуіне, ал ауру болса, оны емдеп жазуға мүмкіндік береді. Осы айтылғандарға байланысты педагог генетикальқ білімдер 6epiп, ғана қоймайды, сонымен қатар, сенімді тест жасалған жағдайда қоғамның, интеллектуалды потенциалын анықтау жолында оны табысты пайдалана алады.

Авторлар