Шымкевіч

Фёдар Спірыдонавіч

(28.2.1802—15.4.1843)

Мовазнавец, педагог. Нарадзіўся ў Магі-лёве. У 1827 скончыў Кіеўскую духоўную акадэмію. Стварыў першы ў гісторыі ай-чыннай лексікафафіі этымалагічны слоўнік рускай мовы «Караняслоў рускай мовы, параўнаны з усімі найгалоўнейшымі сла-вянскімі гаворкамі i з дваццаццю чатырма замежнымі мовамі» (ч. 1—2, 1842). Дасле-даваў старарускія летапісы i іншыя помнікі рускай, беларускай i ўкраінскай моў i літа-ратур, вынікам чаго сталі яго працы «Пог-ляд на расійскія летапісы ў філалагічных адносінах» (надрукаваны пад псеўданімам Фёдар Касцеша), «Апісанне рукапісаў, якія знаходзяіша ў бібліятэцы Кіеўскай акадэміі» (абедзве 1830). Сярод рукапіснай спад-чыны Ш. слоўнікі беларускай, украінскай, сербахарвацкай, верхнялужыцкай, гоцкай i славенскай моў, «Нямецкая граматыка» i інш.

ШЭЙН

Павел Васілевіч (1826—27.8.1900)

Этнограф i фалькларыст, педагог. Нара-дзіўся ў Магілёве. Вучыўся ў нямецкім ву-чылішчы пры лютэранскай царкве св. Мі-хаіла ў Маскве. 3 1851 працаваў выкладчы-кам у розных павятовых вучылішчах i гім-назіях Тулы, Віцебска (1865—73), Калугі i інш. 3 1881 у Пецярбургу. Збіральніцкую дзейнасць пачаў у сярэдзіне 1850—х гадоў. Выдаў напісаную пад уплывам міфалагіч-най школы «Праграму для збірання помні-каў народнай творчасці» (Віцебск, 1867) — адну з першых спецыяльных фальклорных праграм у Расіі — i разаслаў яе па Белару­сь Меў шырокую сетку карэспандэнтаў, сярод якіх былі А.Я. Багдановіч, Я.Ф. Карскі, Ю.Ф. Крачкоўскі, Я.Лучына, М.Я.Нікіфароў-скі, З.Ф. Радчанка i інш. Зрабіў некалькі па-ездак па Беларусі, самую вялікую ў 1877. Найбольш поўны беларускі матэрыял прад-стаўлены ў кнізе «Матэрыялы для вывучэн-ня побыту i мовы рускага насельніцтва Паўночна-Заходняга краю» (т. 1—3, 1887— 1902). У кнізе змешчаны апісанні хрэсьбін, калядных, масленічных, купальскіх, жніў-йых, вясельных, пахавальных абрадаў бела-русаў з песнямі i фаіьклорнымі тэкстамі, міфалагічныя i бытавыя казкі пра жывёл, легенды, паданні, анекдоты, прыказкі

прымаўкі, загадкі, звесткі пра матэрыяль-ную культуру беларусаў (жыллё, адзенне, ежу, занята) i інш. Складальнік зборнікаў «Рускія народный песні» (1870), «Беларус-кія народныя песні...» (1874), «Велікарос у сваіх песнях, абрадах, звычаях, вераваннях, казках, легендах i да т.п.» (т. 1, вып. 1—2, 1898—1902). Тэксты адметныя высокімі паэтычнымі якасцямі, многія вылучаюцца сацыяльнай вастрынёй. Архіў Ш. зберага-ецца ў Архіве Акадэміі навук у Санкт-Пе-цярбургу.

Літ.: Новиков Н.В. П.В.Шейн. Мн., 1972.

ШЭМЕШ

Адам (1808—64)

Жывапісец-партрэтыст i мастацтвазна-вец. Нарадзіўся ў Слуцкім пав. Мінскай губ. ў сям'і старасты. Мастацкую адукацыю атрымаў у Віленскім універсітэце (1826—31). Пасля заканчэння яго вярнуўся ў Мінск. Тут актыўна займаўся творчай i грамадскай дзейнасцю. У гэтыя гады ім напісаны пар-трэты У .Сыракомлі i СМанюшкі. Паводле сцвярджэння гісторыка М.Балінскага, у гэ-ты час Ш. ствараў гістарычныя i бытавыя кампазіцыі, у якіх вобразы дробнай шлях­ты i простага народа былі «паказаны вельмі праўдзіва». Ш. быў вялікім паклоннікам паэзіі К.Міцкевіча. На мясцовым матэрыя-ле ён рабіў ілюстрацыі да паэмы «Конрад Валенрод» i іншых твораў паэта. Ш. меў аўтарытэт у моладзі. За парадамі да яго звярталіся жывапісцы Я.Дамель, В.Ванько-віч, М. Кулеша i інш. За прагрэсіўныя дум-кі i выказванні Ш. цярпеў ганенні з боку царскага ўрада. У 1842 ён высланы ў Расію. У 1846 вярнуўся ў Мінск, потым жыў у Вільні. У Мінску намаляваў некалькі пар-трэтаў дзеячаў культуры, у т.л. адну з леп-шых сваіх работ — партрэт Е.Фялінскай. Ш. зрабіў некалькі кампазіцый на рэлігій-ныя тэмы. Ён аўтар шэрага артыкулаў, «Успамінаў пра Віленскую мастацкую шко­лу», «Успамінаў пра Дамеля» i інш., апублі-каваных у 1840-я гады ў віленскім час. «Athenaeum» («Атэнэум»). Ш. пакінуў праўдзівае, гістарычна дакладнае апі-санне мастацкага жыцця Беларусі 1-й паловы 19 ст.

Літ.\ Псторыя беларускага мастацтва. Мн.,
1989. Т. 3. С 85—86. В.В.Краснова.