Паняцце пра суч.бел.літ.мову. Паняцце нац.мовы. Асн.адзінкі літ.мовы. Форма існавання

Мова – сістэма фанет., лексіч., грамат. сродкаў, якая выконвае камунікат. функцыю. Мова адносіцца да вярбальнага сродка зносін. (Невербальныя сродкі – сімвалы, жэсты, міміка).Мова развіваецца ў грамадстве і адлюстроўвае яго асаблівасці. Бел. нац. мова – сродак зносін бел. нацыі. Склалася ў перыяд фарміравання нацыі. Нац. мова – адметная рыса люб нацыі, без яе нацыя не існуе. Бел. нац. мова – мова беларускага народа, які непадзельна звязаны з духам сучаснага народа.Асаблівасці жыцця, менталітэт, гіст і грам вопыт, інтэлект, маральны і эстэтычны кошт. Гэта ўсё адлюстроўваецца ў нац мове.

Формы існавання нац мова:

· Літ. - унармована, апрацоўвана майстрамі слова і дзеячамі культуры мовы.

Літ. мова - гэта не мова мастац. літ. Яна ужываецца ў розных сферах.

· дыялектная мова

· сацыялекты- моўныя сродкі, якімі карыстаюцца людзі пэўнай сац. праслойкі, звязаныя паміж сабой пэўнымі інтарэсамі і звычкамі(арго, моладзевы).

· прастамоўе

Літ. мова існуе ў 2-х формах: -вусная; -пісьмовая. Стылі: -кніжны. -гутарковы.

Кадыфікацыя – афіц.прызнанне мовы і яе пісьмовае замацаванне.

Дыялектная мова – мова народа, выступае ў выглядзе мясцовых гаворак.

Гаворка – мова пэўнай мясцовасці, насельніцтва, пунктаў з аднатыпнымі моўнымі рысамі.

Дыялекты: 1)паўдн- усходн; 2)паўдн-заходні; 3)сярэднебел. гаворка. 4)заходнепольск. або брэстская гаворка.

(упамянуть!) Трасянка “некультурная”, безумоўна уплыў на суч бел. літ. мову.

2.Бел.мова ў сям’і індаеўрап.моў. Бел.мова адна са слав.моў. Усходнеслав., заходнеслав. і паўднёва слав.мовы.

Сёння 5000 моў. Рабочыя мовы ААН: англійская, арабская, іспанская, кітайская, руская, французская. У некаторых краінах можа быць некалькі дзяржаўных моў. Для кожнай мовы існуюць спецыфічныя паняцці, якія не маюць адпаведнікаў у іншых мовах.

Класіфікацыя моваў свету:

· Генеалагічная - – вывучэнне і групаванне моваў свету на падставе вызначэння роднасных сувязяў паміж імі. аб’ядноўвае мовы свету ў моўныя сем’і, сем’і

· – у групы і падгрупы. Кожная моўная сям’я паходзіць з асобных дыялектаў адной мовы.

· Марфалагічная – аб’ядноўвае мовы паводле граматычнага значэння, будовы слоў:

1) Ізаляцыйныя – няма словазмянення, словы з каранёў, няма канчаткаў: фу “бацька” му “маці”=фуму “бацькі”: кітайская, в’етнамская

2) Аглютынацыйныя –граматычная адназначнасць афіксаў: да нязменнага кораня дадаюцца афіксы. 1 скланенне, 1 спражэнне: bala-дзіця, balada-дзіцяці(Р.с.), balalar-дзеці(мн.л.), balalarda-дзяцей:угра-фінская, мангольская.

3) флексійныя (фузійныя)-граматычнае значэнне з дапамогай флексіі(канчаткаў). Афіксы накладаюцца на аснову: руская, беларуская, украінская

4) інкарпарацыйныя (мексіканская). У адзін групавы комплекс уваходзіць некалькі каранёў. Сказ пачынаецца з дзейніка і заканчваецца выказнікам: ninakakva-я мяса ем: індзейская, Паўночнай Амерыкі, камчацкая, чукоцкая.

Моўныя сем’і: 1) індаеўрапейская, 2) кітайска-тыбетская, 3) тюркская, 4) уральская, 5)селіта – халічкая 6) травідыйская.

Моўная сем’я - гэта группа роднасных моў залежных ад іх геагр. размяшчэння, паходжання з агульнай крыніцы.

Індаеўрапейская сям’я (16 груп) 1 – славянская, 2- германская, 3 – раманская, 4 - балтыйская, 5 - індыйская, 6 – іранская і інш.

Сучасныя індаеўрапейскія мовы – самая вялікая сям’я роднасных моў.

Славянская группа 1) усходнеславянская (руская, беларуская, украінская) 2) заходнеславянская (польская, чэская, славацкая, латыская(?)) 3) паўдневаславянская (славенская, балгарская, македонская, сербска – харватская.)

Класіфікацыя моў – падзел моў свету па іх уласцівых рынадлежнасці мовы.

Класіфікуюцца: Генеалагічнае і Марфалагічнае, або тыпалагічнае.

Мовы: 1) фіктыўная 2) аглюнатыўная 3) аморфрная.

3.Гіст. этапы развіцця бел мовы. Уласна- бел словы: бусел, будаваць, гаспадар, хутка, гаворка, волат, лазня, вясёлка, змрок, дрэнны, адмысловы, сяліба і інш.

Этапы развіцця:

-Старажытнаруская літ мова як зыхад этап у гіст. усходне-слав моў 11-14 стст. – выпромоўка ўласных сродкаў выражэння – аддаменне ад сістэмы пародн гаспадаркі – развіцце літ. моў 2-х моўе і 3-х моўе – поўнагалосныя і непоўнагалосныя словы – узаемаадносіны бел і зкраінтскай моў, гаворкі крывічаў, дрэгавічаў, радзімічаў. помнікі à “Слова аб полку Ігаравым” Гняздоўскі надпіс на глін посудзе 10 ст. “Руская праўда””Слуцкія лісты і тураўская Евангеля”

-Літ мова эпохі бел народнасці 15-18 стст – дзяржаўная мова ВКЛ – панаванне дзелав. пісьменнасці – пісьмо у царквы да 16 ст – замацаванне традыцый этымалагічныя – марфозныя прынцыпы – страчванне ўлады царквы бліжэй к 18 стст. помнікі à Актавыя кнігі, Літоўская метрыка, кнігі Скарыны, кнігі Віцебскага замкавага суда 1533-1540гг, Евангеле Цяпінскага.

-Новая бел літаратурная мова 19 – 20 стст – кан 18 стст – бел мова заходзіць як дыялект сярод сялянства – творчая манера паасобнасці пісьменнікаў – сістэма грацічных сродкаў – унармаваная сістэма арфаграфіі і граматыкі. лексікі і сінтаксіса – устойлівыя сістэмы жанраў поэзіі і публіцыстыкі помнікі à “Сялянка” Д-Марцінкевіч “Энеіда на вывараце” “Тарас на парнасе” “Бел граматыка для школ” “Наша ніва, доля, хата”.

-сучасны этап:1980-я пад уплывам бел.грамадскай інтэлігенцыі ўзнавіўся інтарэс дзяржавы да мовы; 1990-закон аб мове=поўны пераклад дакументаў на бел.м к 2000г. Але беларусізацыя спынена ў 1995 рэферэндумам=2 дзярж.м..