Тема 10. Синтаксис

Һүҙбәйләнештәр hәм ябай hөйләмдәр.

(1 сәғәт)

1. Һүҙбәйләнеш. Атрибутив hүҙбәйләнештәр.
2. Изафет: 1-се тибы, 2-се тибы, 3-сө тибы.
3. Ҡылым hүҙбәйләнештәре.
4. Ябай hөйләмдәр. Боронғо төрки телендә исем hөйләмдең булыуы. Ҡылым hөйләм (хәбәре ҡылым булған hөйләм).
5. Теҙмә ҡушма hөйләмдәр.
6. Эйәртеүле ҡушма hөйләмдәр.
7. Теҙемдәр.
8. Теҙмә hәм эйәртеүле ҡушма hәйләмдәрҙең, шулай уҡ ҡатмарлы синтаксик конструкцияларҙың барлыҡҡа килеү тарихы.

6. «ТӨРКИ ТЕЛДӘРҘЕҢ САFЫШТЫРМА ГРАММАТИКАҺЫ»

КУРСЫНАН ЗАЧЕТ ҺОРАУҘАРЫ

1. Төрки телдәр тарихын өйрeнеyҙe принциптар hәм методтар.

2. Төрки телдәр тарихын өйрәнеүҙe лингвистик hәм сағыштырма-типологик метод.

3. Сағыштырма-тарихи фонетика. Боронғо төрки телендә hуҙынҡылар системаhы.

4. Төрки телдәрҙә дифтонгылар мәсьәләhе.

5. Төрки телдәрҙә сингармонизм законы.

6. Төрки телдәрҙә тартынҡы өндәрҙең тарихи эволюцияhы hәм үҫеш тенденциялары. Тартынҡыларҙың ишләнеүе.

7. Боронғо төрки телендe hүҙ төркөмдәренең системаhы.

8. Төрки телдәрҙә килеш системаhының тарихы.

9. Эйәлек hәм төшөм килештәрҙe билдәлелек менән билдәhеҙлектең сағылышы. Яҡут телендә эйәлек килеш аффиксының булмауы.

10. Сыуаш телендә килеш аффикстарының үҙенсәлеге.

11. Төрки телдeрҙә кyплек аффикстары. Күплекте белдереүсе з күрhәткесе.

12. Төрки телдәрҙe эйәлек категорияhы аффикстары.

13. Төрки телдәрҙә хәбәрлек категорияhы аффикстары.

14. Төрки телдәрҙә исем яhаусы аффикстар.

15. Төрки телдeрҙә сифат hүҙ төркөмө. Дәрәжәләре.

16. -лығ/-лиғ ялғауының боронғо төрки телендә сифат яhауы hәм уның хәҙерге төрки телдәрҙәге бирелеше.

17. Боронғо hәм хәҙерге төрки телдәрҙә hандар.

18. Боронғо, хәҙерге төрки телдәрҙәге зат hәм кyрhәтеү алмаштары.

19. Алмаштарҙың килеш менән үҙгeрешендeге үҙенсәлектәр.

20. Һорау, билдәләү, билдәhеҙлек, юҡлыҡ алмаштары.

21. Төрки телдәрҙә ҡылым hүҙ төркөмөнoң грамматик категориялары.

22. Бойороҡ hөйкәлеше hәм уның формалары: бар (барсы, барhаңсы, барhана…), барғыл, барғын, барың (барығыҙ).

23. Теләк, шарт hөйкәлеш формаларынң үҙенсәлектәре.

24. Сифат ҡылым – боронғо лексик-грамматик төркөмсә. Yткән заман сифат ҡылым (-ған, -мыш, -быт). Киләсeк заман сифат ҡылым (-ар, -ыр; -ачак). Хәҙерге заман сифат ҡылым. Һуңғы осорҙа барлыҡҡа килгән сифат ҡылымдар.

25. Хәл ҡылым формалары hәм үҙенсәлектәре.

26. Төрки телдәрҙә рәүеш hyҙ төркөмө

27. Төрки телдәрҙә бәйләүестәр. Kайhы бер бәйләүестәрҙең килеш ялғауына әүерелеүе.

28. Төрки нигеҙҙә барлыҡҡа килгән hәм үҙләштерелгән теркәүестәр. Киҫәксәләр.

29. Төрки телдәрҙә hүҙбәйләнештәр hәм ябай hөйләмдәр.

30. Төрки телдeрҙә теҙмә hәм эйәртеүле ҡушма hөйләмдәр.

7. Технологическая карта

по дисциплине «Сравнительная грамматика тюркских языков»

для студентов 5 курса специальности «Филология»

9 семестр

1. Максимальное количество баллов по дисциплине – 100:

25 баллов – промежуточная аттестация (зачет);

20 баллов – посещаемость и активное участие в семинарских занятиях;

40 баллов – выполнение контрольных заданий;

15 баллов – самостоятельная работа студента.

Всего семинарских занятий ­ 20, т.е. 10 занятий.

Система оценивания:

– посещение и участие в семинарском занятии оценивается в 2 балла

- (посещение занятия – 0 балла, участие – 1 балла; активное участие – 1 баллов);

В 9 семестре предусмотрено выполнение 4-х контрольных работ.

Контрольная работа № 1 проводится по следующим темам 1-2:

Тема №1. Төрки телдәр формалашыуын hәм тарихи үҫешен тикшереүҙә А.Н.Самойловичтың, В.А.Богородицкийҙың, С.Е.Маловтың, Н.А.Баскаковтың классификациялары.

Тема №2. Һуҙынҡыларға характеристика. Алғы hәм артҡы рәт, түбәнге hәм юғары күтәрелеш, иренләшеү hәм иренләшмәү, тамаҡ төбөнөң ҡатнашлығы (фарингализация), оҙонлоkҡ hәм ҡыҫҡалыҡ.

Контрольная работа № 2 проводится по следующим темам 3-4:

Тема №3. Боронғо төрки телендәге тартынҡылар. Артикуляция урындары hәм ысулдары. Шартлаулы тартынҡылар. Ек тартынҡылар (спиранттар). Талғын (сонор) тартынҡылар. Аффрикаталар.

Тема №4. Исем. Төрки телдәрендә килеш системаhының тарихы. Яҡут телендә эйәлек килеш ялғауҙарының булмауы. Сыуаш телендә килеш ялғауҙарының үҙенсәлекле булыуы. Килеш ялғауҙары менән бәйләүестәрҙең килеүе.

Контрольная работа № 3 проводится по следующим темам

5-6:

Тема №5. Үҙ аллы hүҙ төркөмө булараҡ сифат. Тамыр hәм яhалма сифаттар. Сифат дәрәжәләре: сағыштырыу, аҙhытыу, көсәйтеү дәрәжәләре.

Тема №6. Алмаш hүҙ төркөмө. Боронғо hәм хәҙерге телдәрҙәге зат hәм күрhәтеү алмаштары. Алмаштарҙың килеш менән үҙгәрешендәге үҙенсәлектәр.

Контрольная работа № 4 проводится по следующим темам

7-8:

Тема №.7. Бойороҡ hөйкәлеше hәм уның формалары. Теләк hөйкәлеше hәм уның формалары. Хәбәрлек hөйкәлеше. Шаhитлы үткән заман. Уның барлыҡҡа килеүе тураhында тюркологтар. Шаhитhыҙ үткән заман (ҡаҙаҡ, ҡырғыҙ, нуғай hәм үзбәк телдәрендә). Хәҙерге заман ялғауы.

Тема №.8. Юҡлыҡ формалары: -ма(-мә). Йүнәлеш (залог) категорияhы.

Каждая контрольная работа оценивается по десять баллов.

Она включает синтаксический разбор, тестовые, терминологические задания для проверки самостоятельной работы.