Кіріспе

ЖОСПАРЫ

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Балалардың физикалақ дамуының өзгерістері.

2.2. Гипотрофия туралы түсінік, даму себептері.

2.3. Паратрофия туралы түсінік, дамуына әкелетін себептер

2.4. Гипостатураға түсінік

2.5. Нанизмге түсінік

2.6. Гигантизмге түсінік

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Баланың физикалық дамуы дегеніміз оның жасына байланысты бойының және салмағының өсуі.Физикалық дамуы қалыпты болуы және қалыс қалуы мүмкін. Балалар мен жасөспірімдердің организмдері үнемі өсіп дамуда болады.

Организмдердердегі клеткалардың саны мен салмағының ұлғаюына байланысты дене көрсеткіштерінің артуы өсу деп аталады. "Физикалық даму" деген термин клиникалық педиатрияда бала бойының, салмағының, бас, кеуде ауналымының өсуімен бірге бөлек мүшелердің дамуымен және биологиялық жетілумен байланысады. Медицина зерттеуіне "антропометрия" дейтін әдіс еңгізілгеннен кейін баладардың бойы онжылдықтан онжылдыққа ұзаратыны, және жынысты дамуы ертерек басталатыны байқалды. Бұл жағдайды "acceleratio" - жылдамдату, тездету - деп атайды. Мысалы, ХХ ғасырдың басында өмір сүрген тоғыз жасар баланың бойы, қазіргі жеті жасар баланың бойындай, ал он жеті жасар баланың бойы – он бес жасар баланың бойындай. Бірақта, акселерацияға байланысты "гетеродинамия" дейтін сөз пайда болды – ол басқа бөлек мүшелер дамуының қалып қоюы пайда болуын белгілейтін сөз. Мысалы, жүрек-қантамыр жүйесінің, скелеттің және бұлшық еттердің салыстырмалы өсу жылдамдығы, т.б.

Акселерация жағдайы генотиптін өзгеруіне (халықтардың бір елден екінші елге көшуіне, ұлттар аралық некелесу жағдайларға, әлеуметтік жағдайларға) байланысты болып тұр. Баланың физикалық дамуы баланың денсаулығының негізгі көрсеткіші болып саналғаннан біздер баланың физикалық дамуын бағалағанымыз жөн. Баланың физикалық дамуын зерттеуі бірінғайланған, стандартты өлшеу аспаптары қолданылады. Екі жасқа дейінгі баланың бойын өлшеу үшін әдейіленген бойөлшегіш қолданылады. Бойөлшегіш - ұзындығы 80 см, кеңдігі 40 см, қаптал жағында- сантиметрлік шәкілі бар тақтай, оның қапталында көлденең орналысқан планка жылжып тұр. Баланы бойөлшегішке басын қимылсыз көлденең планкаға тақап жатқызады да, тізесіне сәл ғана басып, аяқтарын жазады. Бойөлшегіштің жылжымалы планкасын баланың табандарына қатты басады. Жылжымалы және жылжымалы емес планкалар аралығы баланың бойына сәйкес болады.

Негізгі бөлім

Баланың физикалық дамуы және жүйке-жүйесінің дамуы өз жасына сәйкес болса, бұндай балаларды-нормотрофиктер дейді. Егер баланың дене құрылысы оның мөлшерлік нормасынан артық немесе кем болса, бұл балалар дистрофиктер деп аталады. Салмағы мөлшерден артық балаларды паратрофиктер деп атайды. Салмағы мөлшерден төмен болуы және организмнің қорғаныс принциптерінің нашарлауымен сипатталатын созылмалы жағдайды гипотрофия деп атайды.

Балалардағы дистрофия – бұл созылмалы тамақтану бұзылысы, онда асқорыту қызметінің бұзылуымен қатар,зат алмасу мен клеткалар мен тіндердің сіңіру қызметі де бұзылады. Олдене және жүйке–психика дамуын тежеп, бала организмін әлсіретеді. Дистрофия ауыр және созылмалы инфекциялы аурулар пайда болуына бейімдейтін қолайсыз фон болып табылады. Дистрофиялы балаларды осы аурулар бойынша "қатер” тобына жатқызады.

Гипотрофия (гректің hypo – аз, trophiаs – қоректену, hypotrophiаs – аз қоректену) деген сөздерінен алынған. Гипотрофияны оқып-үйренуде Г.Н. Сперанский мен А.С. Розенталь көп еңбек сіңірген. Бұл авторлардың көзқарасы бойынша нормотрофияда баланың (нормотрофик баланың) салмағы, бойы қалыпты, дұрыс жетілген, терісі таза, барқыт тәрізді, нәзік қызғылт, тканінің тургоры жақсы, бұлшық еттердің қаттылығы орташа және олардың тонусы қалыптағыдай болуы керек. әртүрлі тағамдар сапалық және сандық құрамы қалыптағыдай, жұқпалы ауруларға жақсы қарсыласа алатын, жүйке іс-әрекеті дұрыс жетілген болуы керек. Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша гипотрофия ерте жастағы балалардың 10-20 % жуығында кездеседі. Дистрофияны зерттеуде М.С. маслов көп еңбек сіңірді. Қазіргі кезде бұл мәселемен профессорлар Фатеева Е.И. және Зайцева Г.И. айналысып жүр.

Қазіргі кезде гипотрофия деп ұзақ және созылмалы азапты айтады. Ол организмнің трофикалық (қоректену) қызметінің, зат алмасуының, ас қорытуының бұзылуымен, дененің және оның қимыл-қозғалысының, сонымен қатар жүйке іс-әрекетінің нашар дамуымен қатар жүреді. Пайда болу кезеңіне байланысты ерте жастағы балалар гипотрофиясы ұрықтың іште даму кезеңінде пайда болған, іштен туа пайда болған, яғни пренаталдық және туғаннан кейін пайда болған, яғни постнаталдық болып екіге бөлінеді. Іштен туа (ұрықтық кезеңде) пайда болған гипотрофияны, салмақ-бой көрсеткішіне (коэффициентіне) байланысты анфықтайды (салмақ-бойкоэффициенті) (СБК) граммен есептелінген дене салмағының сантиметрмен есептелінген дене ұзындығына қатынасымен анықталады. Қалыпты жағдайда уақытына жетіп туған сәбилерде 60-80 % деғгейінде болады.

Іштен туа пайда болған гипотрофияның негізгі себептері болып жүктілік кезеңіндегі соматикалық және инфекциялық аурулар, жүктілік кезінде залалды әсер ететін түрткілер (кәсіби, санитарлы-гигиеналық, ережелік, тағамдық залалды әдеттер) және тағы басқалар есептелінеді.

Пренаталдық гипотрофияның даму негізінде ұрықтың миының нейросекреторлық заттарының бұзылуымен өтетін нейро-дистрофиялық процесс жатыр. Сондықтан клиникалық белгілері мидың зақымдалу ауырлығының дәрежесіне байланысты.

Клиникасы. Гипотрофияның айқын білінетін негізгі белгісі – арықтау. Осы клиникалық белгінің дәрежесіне байланысты үш дәрежеге бөлінеді. Гипотрофияның дәрежесі тиісті және қазіргі салмағының айырмашылығының проценттік мөлшерімен анықталады (келесі беттегі кестені қараңыз).

1 дәрежелі гипотрофия: Сәби белсенді түрде қоршаған ортаға көңіл бөледі, жүйке іс-әрекеті дамуы жасына сәйкес, бірақ мазасызданады, ұйқысы бұзылуы мүмкін. Терісінің кішкене бозарып, ткандердің тургоры аздап әлсіреп, бұлшық етінің аздаған енжарлығы байқалады.

Гипотрофияның дәрежелерінің сипаттамасы

Клиникалық көрсеткіш	Гипотрофияның дәрежелері
Орталық жүйке жүйесінің жағдайы	Қозу тежелумен алмасып тұрады	тежелу	Айқын тежелген
Тәбеті	Артқан немесе аздап нашарлаған	Төмен	анорексия
Ас қорыту ферменттерінің сөлі	Орташа төмендеген	Төмендеген	Айқын төмендеген
Тері	Бозғылт	Бозарған, құрғақ серпімділігі төмен	Қыртыстанып, салбырап тұрады
Тері асты шел майы	Ішінде жойылып кетеді	Ішінде, аяқ-қолдарында болмайды	Барлық денесінде (бетінде де) жойылып кетеді
Ткань тургоры	Төмендеген	Өте төмендеген	Толық жоғалған
Салмақ жетіспеушілігі	10-20%	20-30%	30%
Дене салмағының артуы	азайған	Көп азайған	Жоқ, керісінше салмағы төмендейді
Иммунитет	Өзгермеген	Төмендеген	Күрт төмендеген

Ішінде, денесінде және аяқ-қолдарында тері асты шел майы жұқарады. Ішкі мүшелерді тексергенде ауытқулар анықталмайды. Баланың дене ұзындығы қалыпты, ал салмағы 10-20 процент деңгейінде қалыс қалады.

Салмағының өсу қисығы жинақтанған. Чулицкий индексі 15-10 дейін төмендейді. Қан тексермелерінде (жалпы және биохимиялық) өзгерістер байқалмайды.

ІІ дәрежелі гипотрофия: Көңіл-күй өзгерімпаз болып келеді.

Науқас кейде қозып, мазасызданып, кейде керісінше әлсіреп, қоршаған ортаға бейтарап қарайды. Ұйқысы тынышсыз, сау балаға қарағанда қысқа болып келеді. Кез-келген сұраққа және басқа қимылдарға «жоқ» деп әлсіз қарсылық білдіреді. Терісі бозарып, сұр тартады, серпімділігі мен тургоры едәуір төмендейді, терісі қыртыстанып, былжырланады. Тері асты шел майы ішінде, кеудесінде, қол-аяғында жойылып, тек бетінде ғана сақталады. Бұлшық ет массасы, тонусы әжептәуір азаяды, жүрек тондары тұйықталады, тұңба пневмониялары және басқа септикалық ошақтар (отит, пиелонефрит, және т.б.) пайда болуы мүмкін. Бауыры орташа үлкейген. Нәжісі өзгергіш келіп, бірде іші қатса, келесіде іші өтеді.

Ұн тәріздес нәжіс құрамында көмірсулар көп тағамдармен бір жақты көп тамақтандырғанда байқалады: нәжіс сұйық, қышқыл реакциясы, түсі сары-жасыл, құрамында кілегей байқалады. Микроскопия жасағанда клетка сыртындағы крахмал, нейтралды май, майлы қышқылдар, кілегей және лейкоциттер көп болады.

Белоктық нәжіс – сүтпен біржақты тамақтандырылғанда байқалады. Нәжістің мөлшері аз, қатты, құрғақ, сұрланған жер түсті, шірік иісті болады. Микроскопия жасағанда дендриттер, майлы қышқылдардың тұздары көп, нейтралды майлар аз болады.

Аш нәжіс – мөлшері азғана, құрғақ, түссінденген, тасатй қатқан, шірік сасыған иісті болады. Зәрінен аммиактың иісі шығады.

ІІ дәрежелі гипотрофиялы науқастардың дене ұзындығы 1-3 см., салмағы 20-30 процент деңгейінде қалыс қалады. Гипотрофияда гипохромиялы анемия болуы керек, бірақ қанның қойылуна байланысты гемограмма қанның қызыл және ақ: түйіршіктер, биохимиялық көрсеткіштер қалыпты жағдайда болады.

ІІІ дәрежелі гипотрофия: Эмоциясы төмендеген, психикасы зорланған, сөйлеу және қимылдық әрекеттерінің дамуы қалыс қалады. Бала әлсіз, әлжуас, шарасыз жағдайда болады, кейбірде каталепсия, анорексия болуы мүмкін. Терісі сұр түстеніп бозарады, құрғақ, қыртыстанып, серпімділігі мен тургоры жойылады, түлеп, жарылып кетуі мүмкін. Ауыз қуысының кілегей қабаты құрғақтанғандықтан айқын қызыл түстенеді, қабыршықтанып «торғай ауыз» тәрізденеді. Ауызының бұрышы жарылып, уылып, афталы стоматит пайда болады. Шаштары құрғайды, сынғыш болады, ұя тәрізденіп түсіп қалады. Терісі пысынауға, пиодермия, жарақаттар пайда болуға гипотермияға бейім келеді.

Шел майы бетінен де жойылып, беті қарт адамның бетіне ұқсастанады. Сусыздану белгілері пайда болады, зәр және нәжіс мөлшері азаяды, еңбегі төмен түседі, ауыз қуысының, көздің кілегей қабықтары құрғайды, тамағы құрғап, дауысы қарлығып, шөлдейді. Тынысы беткейленіп, ауаны ішінде тарту мерзімі ұлғаяды, кезеңдік тыныстың әртүрлі пайда болады, ырғағы бұзылады, әлсін-әлсін тоқтап қалуы мүмкін, жүрек тондары тұйықталады, брадикардия пайда болады. Артериялық қан қысымы төмендейді.

Науқас тез тоңып, тез қызып кетеді. Дене қызуы әлсін-әлсін себепсіз субфебрильді көрсеткіштерге дейін көтерілуі мүмкін. Іші кеуіп кетеді.

Бұлшық ет массасы күрт азаяды. Нәжісі тұрақсыз болады: ішінің қатуы сабынды известь түрлі нәжіспен алмасып отырады. Науқастың дене салмағы 30 және одан да жоғары процентке кем, ұзындығы 3-6 см-дей жетіспейді. Қанды тексергенде қанның қойылғаны анықталады.

Тамақтанудың қай түрінің (сүт немесе көмірсулар көп тағамдар) басым болуына байланысты М.С Маслов ас қорытудың бұзылуын бірнеше түрге бөлуді ұсынады:

Паротрофия (paratrophia, para-артық, ophе-қоректену деген грек сөзінен шыққан)-ерте жастағы балалардағы артық немесе қалыпты салмақпен және ткандердің гидрофилдігінің артуымен сипатталатын қорекьенудің бұзылуының бір түрі. Бұл терминді 1929 жылы Г.Финкельштейн енгізген. Кеңестік медицинада дистрофияның жіктелуін енгізген Г.Н. Сперанский мен А.С. Розенталь.

Себептері және бейімдеу (себептер) түрлері: негізгі себептері құрамында май және көмірсулар көп тағамдарды шамадан тыс артық беру.

Бұл ауру ерте жастағы балаларға құрғақ сүт қоспаларды қолдан дайындап бергенде өте қою етіп, ботқаларды жиі бергенде байқалады. Бейімдеу түрткілеріне негізінде конституция (дене бітімі аномалиясы (ақау)), әсіресе лимфатикалық-гипопластикалық диатездер жатады.

Клиникасы: липоматозды түрінде шел майдың шамадан тыс артық дамығаны байқалады, бірақ көпке дейін терінің кілегей қабықтарының түсінің, ткандерінің тургорының қалыптылығы сақталады. Ісікті (ісінулі) түрінде сәбиде өзіндік фенотипі (денесі жұмсақ, дөңгеленіп томпайған, беті толық, кең сопақша (овал) тәріздес болады, көзінің арасы кең, мойыны қысқа, кең иықты, көптеген дизэмбриогенездік белгілер) байқалады және ткань тургоры төмендеп, терісінің бозарғаны байқалады. Сонымен бұл сәбилерде бұлшық ет гипотониясы, эмоционалдық тонустың тұрақсыздығы, ұйқысының мазасыз болуы қимылдарының дамуының тежелуі байқалады. Паратрофияның екі түрінде де, дене салмағы мен ұзындығынығ қатынасы бұзылмайды, бірақ ол көрсеткіштерді жастарына байланысты орта көрсеткіштермен салыстырғанда ортақтыққа бейімділігі (дене салмағы 10%-ке дейін, ұзындығы 1-2 см) анықталады. Дене салмағының даму қисықтары тіке жоғары өрлейді. Бұл сәбилер кз келген аурумен науқастанғанда салмағын тез жояды. Үлкен дәреті тұрақсыз болып, жиіленугі, мезгіл-мезгіл жасыл түстеніп, кілегейдің пайда болуына бейім келеді. ЖРВИ-мен ауырғанда өте жиі бронхообструкциялық синдром байқалады.

Гипостатура – ткань тургоры бұзылмай, дене салмауы мен ұзындығыгың тепе-тең қалыс қалуы.

Нанизм (Nanismus, грек. қысқа бойлық, ергежейлік) - нанизм, ергежейлік. Ергежейлік - наносомия, қалыптан тыс бойдың қысқалылығы (еркектерде 130 см. төмен, әйелдерде 121 см. төмен). Этиологиясына қарай нанизмнің гипофизарлық (гипофиз аурулары себепті ~ жетіспеушілігі, некроз), инфантильдік (барлық органдар мен жүйелер балалық даму деңгейінде қалады), тиреогендік (қалқанша без гипофункциясымен байланысты) түрлерін ажыратады.

Соматотропты немесе өсу гормоны көп бөлінсе – өсу процесі шапшаңдап, алыптық (гигантизм) қалыптасады. Пісіп жетілген организмде бұл гормонның көп бөлінуінің салдарынан акромегалия (кейбір сүйектер мен мүшелер өсуіндегі теңсіздік) немесе спланхоме галия (ішкі ағзалар өсуіндегі теңсіздік) байқалады.

Қорытынды

Балалардың дамуына әсер ететін барлық факторлардың жиынтығын екі үлкен негізгі топқа бөлуге болады: Биологиялық (генетикалық) және қоршаған орта(қоршаған орталық және әлеуметтік) факторлары. Биологиялық факторларға тұқым қуалау заңдылықтарын анықтайтын генетикалық белгілердің барлық кешені жатады. Қоршаған орта факторлары деп, сыртқы әсердің нәтижесінде пайда болған өзгерістерді айтады. Олардың ішінде абиотикалық (қоршаған орта) және биотикалық (әлеуметтік орта) факторларды бөлуге болады.

Биологиялық және қоршаған орта факторларының өсіп келе жатқан организмдердің дамуына тигізетін әсерін зерттеуге көптеген іздену жұмыстары арналған. Бірақ, қандай да бір топты бөліп, басқалардан артығырақ етіп көрсетуге мүлде болмайды. Мысалы, тұқым қуалаушылық ролін артығырақ бағалау даму процессінің артығырақ екенін мойындауға мәжбүр етеді. Олай болса, сәбиге ата-анасының барлық жаман, жақсы қасиеттерінің бәрі (соның ішінде аурулары да) міндетті түрде берілуі керек. Солай десек те, тұқым қуалағыштықтың бағыт беруші роль атқаратынын ешкім жоққа шығара алмайды.

Қоршаған орта және әлеуметтік себептердің әсерін артығырақ көтермелеу, екінші бір қиыншылыққа әкеліп соғуы мүмкін. Егер осындай болжамдарға сенетін болсақ, организмнің мүмкіншіліктері шексіз бола отырып, қоршаған ортаның әсері арқылы кез келген баладан "вундеркинд" жасап шығаруға болады. Сондықтан екі фактордың да әсерін естен шығармау керек.

Акселерация; латынша (accelarae) - жылдамдық деген сөзден шыққан. Акселерация қазіргі замандағы адамдардың биологиясындағы жалпы қарқындылықты көрсетеді, табиғаты көп факторлы болып келеді. Көптеген гигиенистердің пікірлері бойынша балалар мен жасөспірімдердің қызмет функцияларының үйлесімді дамуын бұзатын болғандықтан және қызмет қаблетін азайта-тындықтан акселерация балалар организмі үшін қолайсыз болып табылады. Сондықтан, өсіп келе жатқан балалардың дене бітімінің дамуын бақылауға ерекше көңіл бөлінуі керек.

Организмнің өсіп, даму заңдылықтары балалар мен жасөспірімдердің қалыпты өсіп, дамуы үшін, қоршаған орта факторларын гигиеналық нормаландырудың теориялық негізі болып табылады. Бұл заңдылықтарды білу, балалар мен жасөспірімдер гигиенасы бөлімінің дәрігеріне жеке органдар мен жүйелердің баланың әртүрлі жас кезеңдерінде бүтін организм ретінде қызмет етуін, оның қоршаған ортамен байланысын анықтауға және осы жағдайдың мәнін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Балалар мен жасөспірімдердің денсаулығын, даму жағдайын бақылау кезінде жиналған мәліметтерге, санитарлық дәрігер, өсіп келе жатқан организмнің жас ерекшеліктерін терең ескеру негізінде ғана дұрыс анықтама бере алады.

Яғни, осы заңдылықтарды терең түсініп алмайынша балалардың күн тәртібін ұйымдастыру, тәрбиелеу, оқыту процесстеріне, тамақтану жағдайына ғылыми негізделген талаптар қою және санитарлық-эпидемиологиялық бақылау жүргізу мүмкін емес.

Қолданылған әдебиеттер:

· Б.Т.Түсіпқалиев “Балалар ауруының пропедевтикасы” Алматы 2009

· Anamenbala.kz сайты

· www.google.kz