Алматы – 2012 ж

Зертханалық жұмыс №1

Файлдық жүйелердің құрлымы туралы түсінік. Дискті кэширлеу,репликациялау.

(2-3апта, 5 балл)

Мақсаты: Студенттерді өздігінен Linux Ubuntu (немесе кез-келген) дистрибутивінің лицензиондды версиясын Интернеттегі Web-сайттан көшіріп алып, Windows пен Linux желіліік операциялық жүйелеріндегі файлдық жүйелерімен танысу.

Файлдық қызметтер — бұл термин, алысталған жүйе файлдарына рұқсат алуын суреттеу барысында қолданылады. Арзан тап осы ұйымдардың көпшілігі желілі қойманы қолданады, үй каталогтер қоса, бөлімшелердің файлдары және компания қорларының файлдары. Рұқсатпен басқару жүйелері арқасында желілі қойма бекітілмеген рұқсаттан тиісті қорғалған болу; тап осылар жоғалудан тиісті қорғалған болу немесе зақым келудің жасаумен олардың резервтегі көшірмелерін, қолдану жанында өнімділікке ақырғы пайдаланушылардың талаптарына тиісті талапқа сай болу және мүмкіншілік қамтамасыз етуіне арналған үйлесімді құрылымды болуы және олардың толығу мүмкіндігі. Linux серверінде Windows клиенттерінің сүйеу нақты шешімімен ең Linux Samba файлдық қызметтердің көптеген үлгілерінің барысысында ең тиімдісі.. Тап осындай өзгерту қиындығы болып тасымалдау белгіліліксіздігі болып келеді, қолданылатын қорлардың және рұқсат бақылауы тізімдері (ACL) мен бірге бір уақытта жоғары дәрежеде олардың өнімділігін және қорғаныштығын қамтамасыз етуі.

Windows FAT жанұясындағы файлдық жүйелер туралы түсінік.

FAT (File Allocation Table, файлдарды орналастыру кестесі) жанұясындағы файлдық жүйелердің бірінде фарматталған бөлімше болып табылады. Ол секторларды кластерлерге біріктіреді және де бір файл бір кластерде орналасады. Барлық FAT жүйелері үшін бөлімшеде максималды кластерлер саны орналасқан. Бұл кластерлер саны биттер санымен есептеледі, кластерлерді бөлімін адрестеуге қолданылады. Қатты дисктің көлемін неғұрлым көбейсе соғұрлым секторлар саны көбейеді. Дискінің барлық көлемін алатын бөлім құратын болсақ, онда кластер көп секторлы болуы керек. Тым үлкен көлемді дисктік кеңістік пайдасыз шығындалады, оның себебі файл пішіні кластердің көлемінен кіші болатын болса.

Инстр ументы и ограничения

Бұдан басқада, әр кластердің өлшеміне шектеу қойылған.Үлкен қатты дискінің барлық көлемін қрлдану үшін, міндетті түрде көптеген бөлімдер құрып олардың қайсысы қандай мағлұмат сақталғанын білу қажет.

И

нструменты и ограничения

FAT үндемелі түрде кестенің көшірмесін FAT тақырыптар бөлімінде сақтайды. FAT32-де бұл мүмкіндікті жқмысты жеделдету үшін өшіріп тастауға болады. Барлық FAT түрлерінде рұқсат беру мүмкіндігінің мүмкіншілігі төмен және ол өте жеңіл фрагментталады. FAT файлдардың мынандай негізгі атрибуттарын қолдайды, мысалы: «тек оқу үшін ңана», «жасырын», «жүйелік файлдар», «бөлімше белгісі», «подкаталог» және «архив». FAT12 немесе FAT16 сақталған файлдаға ат берудің үш ережесі бар.

1. Файл атының ұзындығы 8 символға дейін, ал одан кейін нүкте және 3 символдан құрылған суффикс жазылады. (т. е., myjiles.txt).

2. Файл аты саннан немесе әріптен басталуы керек..

3. Әріптер регистрі сақталмайды.

Зертханалық жұмыс №2

Қазіргі заманғы файлдық жүйелердің архиктектурасы. Linux дистрибутивін Интернеттен CD-дискіге көшіру.

(3-4 апта, 5-балл)

Қатқыл дискіні дайындау

Қазір сіздің компьютерінізде Windows ОЖ өзінің файлдық жүйесімен орналасқан болар. Linux басқа типті файлдық жүйесін қолданады, осыған байланысты оны орнату үшін дискі ішін босатып және оны қалыптастыру керек (яғни, онда жаңа файлдық жүйені құру керек). Егер сіз Windows мүлдем өшіргініз келмесе, онда сізге осы дискіде әрбір ОЖ үшін бірнеше бөлімшелер құру керек.

Бірнеше анықталған файлдық жүйелер бар. Сіз өзініз үшін төмендегі екеуінің біреуін таңдай аласыз – оның екеуіде ыңғайлы.

Файлдық жүйе – ОЖ-нің бір бөлігі, файлдар операциясының орындалуын қамтамасыз етеді.

Файлдық жүйе – қатқыл дискідегі биттердің құрылуы мен көрсту амалы.

Бөлім қатқыл дисктің аймағы болып табылады, яғни соған бөлек дискі қылып қарстыруға болады, ол қатқыл дискідегі бөлінген таблицаларды қолднуға жеткізеді (partition table).

Бұл таблица 4 секцияға бөлінгені дикіде басынан-ақ жазылған, 4 бөлімнің сипаттамалары бар: олардың орналасуы, типі және активті түріндегі белгісі.

Активті түріндегі белгісі кейбір ОЖ салушы жұмыскері қолданады, көбірек Windows «актив» бөлімінен ғана жүктелуі мүмкін.

Бұл 4 бөлім алғашқы деп аталады (primary). Бөлімдердің біреуі «кеңейтілген» (extended) тип болуы мүмкін. Бұндай бөлім өзінің таблица бір немесе бірнеше логикалық (logical) деп аталатын бөлікке бөледі. Осы жолмен, қатқыл дисктің кеңістігі сізге қолдануға ыңғайлы болады.

Сонымен, дискіде Linux орнау үшін бос орын бар, бірақ бұл бос орынның барлығы активті бөлімнде орналасқан, Windows ОЖ-сін және барлық мәліметтерін қолданады. Сіз қайта дискінің бар көлемін үлкейте аласыз.

Осыған байланысты сіз үлкен бір бөлімді жоясыз және сонын орынына кішігірім бөлімшелерді құра аласыз. Әрине, барлық мәліметтер жойылады және Windows қайта орнату керек болады. Сіздің іс-әрекетініз:

1. ОЖ қайта орнату үшін сізде компакт-диск бар ма, соны тексерініз;
2. Барлық бар мәліметтеріңздің көшірмесін жасаңыз;
3. f d i s k от Windows утилителі арқылы дискіні бөлімшелерге бөлініз;
4. өзініздің мәліметтерді орналастырыңыз және Linux орнатуға қайта көшіңіз.

Мәліметтермен сақталған үлкен бөлімшелерді кішірейту керек.

Бұны жасау үшін бірнеше программалар бар. Алдындағы Red Hat дистрибутивтері FAT және FAT32 бөлімшелерімен жұмыс істей алатын,бірақ NTFS бөлімшесімен жұмыс істей алмайтын fips утилителіне кіреді. Ол әлі h t t p: //www. igd. fhg.de/~aschaefe/fips мына адреске кіре алмайды, бірақ қазіргі уақыттағы дистрибутивтер кіргізілмеген. Оның орнына барлық файл типтерін оқитын PartitionMagic от Symantec Norton программа қолданылады. Сіздің іс-әрекетініз:

1. Бөлімшенің «соңында» бос орынды кеңейту үшін, бар мәліметтерді (өзініздің дәл сол уақыттағы тізімінізді қарастырыңыз) негізденіз;
2. Дискіде кеңейтілмеген кеңістікті құра отрып, өлімшенің көлемін кішірейтіңіз;
3. Жаңа бөлімшелер құрыңыз. Бұл этапты Linux орнатқанға дейін кейінге қоятұрсаңыз болады: қазіргі замандағы дистрибутивтердің (көбінесе, Fedora Core және Mandrake) инстолляторы дисктің бөлімшелермен жұмыс істеуге арнайы программаларды айтады.

Дискіні бөлу сызбасы ұсынылады

• Ауысу (подкачки) және свопинг (swapping) бөлімі — вертуальды жады қолданылады. Басқаша айтканда, мәліметтер қатқыл дискіде жарамсыз жадыға ауысады. Мысалы, сізде дәл қазір жадыда жарамды 8 Мбайт, ал сіз 16 Мбайт көлемді құжатты ашыуға тырысып көрініз. Жарамды жадыда осыдан кейін алқашқы рет бірнеше мегабайт жүктеледі, ал қалғандары сыртқы жадыда орналасады. Сізге құжаттың соңына бару керек болғанда, жадыдағы ОЖ керек мәліметке ауысады, ал қолданылмағандар сартқы жадыда орналасады. Бөлімшелердің ауысатын көлемі 32 Мбайттан кем болмауы керек. Әдетте, жарамды жадының көлемінің екі есесіне тең болып келеді.
• Бөлім/ boot – жүктеу кезінде ОЖ мен бірнеше файлдардың ядросын қамтиды. Бұл бөлімнің қажеттілігі ≪барьером 1024 цилиндра≫ арқылы шақырылады, яғни BIOS көбінесе компьютерлік тұлға ≪не видит≫ цилиндірлік 1024 номерлерімен. Бұл бөлімнің 100 Мбайт ұсынады.
• Түбірлі бөлімдер, файлдардан тұрады, жүйе және қолданбалы программалармен жұмыс істеу үшін керек;

Зертханалық жұмыс №3

Linux-тің Ubuntu дистрибутивын орнату үшін диск кеңістігін дайындау. Acronics программасы арұылы диск кеңістігін бөлу.

Орнатуға қажет, программаны таңдау.

(5-6-апта, 5 балл)

Linux преациялық жүйесін орнату: Linux операциялық жүйесі сіздің компьютеріңізге орнатудың барлық жолдарын белгілейді.

Ең қолайлы және өріс алған тәсіл. Дистрибутивтің кез-келген бірінші дискісі — жүктеуші (загрузочный). Дискті дисководқа салып,қайта жүктеу (перезагрузите) қызметін іске қосамыз, BIOS Setup-ке еніп, CD-приводты жүктеуіштің бірізділігінде бірінші етіп орнатамыз. Linux-ты орнату дискті жүктеуден басталады, мұнда біз бастапқы мәзірге түсеміз. Жұмыс үстелі пайда болғанда, «Орнату»(Установка) белгісін басамыз, сіздің алдыңызда орнатушының терезесі пайда болады.

1-қадам. Орыс тілін таңдап, тайсалмастан «Далее» тетікшесін басамыз.

2-қадам. Келесі қадамда бізге сағаттық белдеуді таңдауды ұсынады: Азия, Алматыны таңдаймыз.

3-қадам. Пернетақтаны ыдыратуға көшеміз. Ұсынылған нұсқаны таңдауға немесе өз нұсқанды ұсынуға болады. Пернетақтаны теңестірудің дұрыстығын төменгі жақта орналасқан арнайы терезеден бірнеше таңбаны басып шығару арқылы тексеруге болады.

Әсіресе, 4-қадамда зейін салып қарау керек: Linux операциялық жүйесін орнатудың 3 тәсілі көрсетілген. Егер сізде Windows жүйесі орнатулы болса 1- тәсілді, егер сіз тек Linux операциялық жүйесін ғана орнатар болсаңыз 2-тәсілді таңдаймыз, 3-тәсіл өз бетінше қалыпқа келтіру үшін. Осы пунктты таңдап, келесі қадамға көшеміз. Мұнда «Новая таблица разделов» -> «Свободное место» -> «Добавить» түймесін басып, Linux-тың тамырлы бөлімін орнатуға кірісеміз. Бұл жерде монтаждаудың 3 нүктесін көрсетеміз: тамырлы бөлім үшін 4-10 гигабайт жеткілікті. Қалған орынды /home бөліміне береміз. Файлдық жүйені Ext4 арқылы өзгертуге, Ext3, Ext2, RaiserFS, JFS, XFS, FAT32, FAT16 комбинациялары арқылы қолдауға болады.

Ескерту: / - тамырлы файлдық жүйе, жүктеу бөлімі. Бұл бөлімде барлық жүйелік файлдар мен орнатылған программалар бар. Қарапайым компьютер үшін 4-5 гигабайтта жеткілікті.

swap – арнайы Линукс файлдық жүйесі, виртуалдық жад қызметінде қолданылады. Мамандар сіздің компьютеріңіз үшін ең қолайлы swap көлемі теңдес немесе бір жарымдық мөлшерді орнатуды растайды. Көлемі 500 mb (swap) бөлімін жүктеу бөлімін құрамыз.

Шындығында, бүгінгі күн үшін жаңалық болмасада, бір немесе одан да көп гигабайтты жад бола тұра, бұл бөлім өте сирек қолданылады. Бұл жағдай тек видио, графикаларды өңдеу жүйелерінде ғана қолданылмайды.

/home – бөлек бөлімдегі үй каталогы – бұл оптималды шешім. Бұл үй каталогында тұтынушыға байланысты барлық ақпараттар, суреттер мен құжаттар, пошталық жәшік пен көптеген программаларды жөнге келтіру қызметтері сақталады.

5-қадам, Сізден сіз жайлы ақпаратты енгізуді талап етеді, яғни тұтынушының аты-жөні, жүйеге ену үшін орнатылған логин, пароль, компьютердің тегі, сіздің ақпараттық сақталу үшін «Требовать пароль для входа в систему» опциясы қызметін енгіземіз.

6-қадам. Келесі терезеде жүйені орнату туралы барлық ортақ ақпарат шығарылады, сонымен қатар, жүктеушінің конфигурациялық қызметі көрсетіледі.

7-қадам. Орнату.

ЖҰМЫС ҮСТЕЛІНІҢ ӘСЕРЛЕРІН ІСКЕ ҚОСУ (Linux Ubuntu үшін)

Визуалды әсерлерді өзгерту үшін Система → Параметры → Внешний вид → Визуальные эффекты қадамдары арқылы жұмыс үстелінің әсерлерінің негізгі қалыпқа келтіру (настройка) қызметіне енуге мүмкіндік ала аласыз. Қосалқы әсерлерді қосу үшін Система → Параметры → Тонкая настройка эффектов рабочего стола қадамдарын жүзеге асырасыз. Таңдалғандарды белгілеп, таңба қоясыз, сонда сіз таңдаған әсер қолданылады. Әсердің тетікшесін басқанда, оның күйге келтіру режимі өзгертіледі.

ЖҰМЫС ҮСТЕЛІН ҚАЛЫПҚА

Жоғарғы жиек келесі объектілерден тұрады:

Апплет - Приложения, Переход и Системадан тұратын меню тармағы. Бұл жайлы тереңірек келесі зертханалық жұмыстарда айтылады.

Апплет – хабарландыру облысы. Сіздің назарыңыз қажет ететін немесе ағымдағы терезені жаппастан көшуге болатын қосымша белгілерді көрсетеді.

Апплет - уақыт. Ағымдағы уақытты көрсетеді. Тетікшені бассаңыз кішігірім күнтізбе пайда болады.

Апплет дауыс қаттылығын реттегіш. Бұл қызмет сізге динамиктегі дауыс қаттылығын күйге келтіруге мүмкіндік береді.

ТӨМЕНГІ ЖИЕК

«Расчистить рабочий стол» тетікшесі барлық ашық терезелерді орап, жұмыс үстелін тазарту үшін қызмет етеді.

Апплет – терезелер тізімі – терезелерді ашып жабуға мүмкіндік береді.

Апплет жұмыс орындарын ауыстырып қосқыш. GNOME әлеміне жұмыс орындарын қосу үшін, тышқанның оң жақ тетігішін басып, Параметры қызметін таңдаыз. Жұмыс орындарын ауыстыратын диалогты терезе пайда болады. «Жұмыс орындар саны» бөлімінде қажетті мөлшерді таңдаңыз.

Сұрақтар:

1. Линукс операциялық жүйесін орнату қанша қадамнан тұрады, толық мәлімдеме бер.

2. Белгілеу каталогы /

3. Каталогтың сипаттамасы /swap

4. Белгілеу каталогы /home

5. Linux Ubuntu-дың жоғарғы жиегі неден тұрады?

6. Төменгі жиекке сипаттама бер

7. Gnome-ге жұмыс орындарын қалай қосуға болады?

Зертханалық жұмыс №4

Linux операциялық жүйелерінде командалар арқылы желіде жұмыс жасау. Команданың қарапайым әрекеті, жүйе туралы ақпаратты шығару командасы, желімен жұмыс істеу командасы. Администраторлар мен басқа пайдаланушыларды құру, топтар мен пайдаланушыға рұқсат құқығын шектеу.

(7-апта, 5 балл)

Тапсырма 1.Linux-ті іске қосу

Сурет. 1.Графикалық режимге киргенен кейінгі Linux-тің терезесі

Тапсырма 2. Linux-тің консулін енгізіп root пайдаланушысының жүйесіне кіру.

Ол үшін жұмыс үстелінен белгісін тауып алып,үстінен тышқанмен шертіңіз.

Сурет2.Bash-программасының қабықшасы

Нәтижесінде Bash-программалық қабықшасы ашылады.Бұл терезе көбінесе Windows командалық терезесін еске түсіреді.Бұл программаның терезесінде сіз шақыруды көресіз:

linux@linux-desktop:~$

Шақырудан кейін sudo su командасын орындаңыз:

linux@linux-desktop:~$ sudo su

Нәтижесінде шақыру мынадай түрге ие болады:

[sudo] password for linux:

Порольды енгізіп болған сон,шақыру мынадай түрге ие болады:

root@linux-desktop:/home/linux#

Бұл жердегі «#» символы сіздің root программасымен жұмыс істеп отырғаныңызды көрсетіп тұр.

Whoami командасын енгізіңіз (бұл топ сіздің қай атпен жүйеге кіргеніңізді хабардар етңп етіп отырады). Root жүйесіндегі қолданушының жұмысын аяқтаңыз.Ол үшін командалық жолдан exit-ті тереміз.

Тапсырма 3.Жүйеге жаңа қолланушыны енгізіңіз:

Root қолданушысының жүйесіне кіріңіз.

Жүйеге Student атты қолданушыны енгіземіз(useradd және passwd командаларын қолдана отырып).