Коршаган ортаны бакылау б-ша негизги шаралар

Коршаган ортаны коргау шараларына ластаушы козди рационалды турде орналастыру жатады.

улкен калалардан ондирис орындарын сыртка шыгару ж/е ауыл шаруаш-да кажетке аспайтын жерлерде жана курылыс жасау.

ондиристик касипорындарда жердин топографиясын ж/е жердин кай багытта есетинин ескере отыра орналастыру.

касипорыннын айналасына санитарлык корганыс орнын орнату.

калалык курылысты адам мен осимдикке тиимди экологиялык жагдай жасайтын рационалды жоспарлау.

Конустык циклондар газдан ысты тазалау ушин колданылады. Кирис концентрациясы 30-50 г/м3.

Құрғақ түрде шаң аулағыштар (жұмыс істеу принциптері, түрлері)

Кургак ш.аулаг-га ауа агыннан коспа боликтери, гравитация, инерция куштери арк мех-к турде болинетин барлык аппараттык жатады. Курамы б-ша: циклонда, куйындык, ратациондык, рациалды, жалюздик болып болинеди. Газ агыны кубыр ишки кенистикке жанаса киреди ж/е корпус ишимен бункерге карай айнаалды. Орталык куштин асеримен шан боликтери циклон кабыргаларына жанасады ж/е ол газбен бирге бункерге туседи. Шан боликтери циклон кабыргаларына жанасады ж/е ол газбен бирге бункерге туседи. Шан боликтеринин газдан ажырауы газ агынынын бункерде 180 градус айналуынын асеринен б-ды. Шаннын ажыраган газ агыны сол кезде куйынды пайда етип шыгыс кубырынан циклоннан шыгады. Газды шаннан тазалау б-ша жаксы натиже беретин циклондарга цилиндлик ж/е конустык циклондар жатады. Цилиндрлик циклондар аспирация жуйесиндеги кургакшанды катты отынмен жумыс истейтин ошактан шыккак тутинди газды кептиргиштеги шанды ж/е т.б 0,-400 г/м3 аулау ушин колданылады. Оган тусетин газ кысымы 2500 Па-дан аспауы. Газдын Температурасы 30-50 градус.

Қоршаған ортаны қорғау бойынша ҚР ның Конституциясы Табиғат пен оның байлықтары ҚР-ның халқының өмірі мен қызметінің, олардың тұрақты әлеум-экон-қ дамуы мен әл-ауқатын арттырудың табиғи негізі болып табылады. Осы заң қазіргі және болашақ ұрпақтардың мүдделері үшін қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық- экон-қ және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, шаруашылық және өзге де қызметтердің табиғи экол-қ жүйелерге зиянды әсер болғызбауға биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен табиғатты ұтымды пайдалануды ұйымдастыруға арналған. Алматы1997ж,15шілде,19тарау,89-шы бап.

ҚР ның «Қоршаған ортаны қорғау» туралы заңындағы азаматтардың құқығы және міндеттері. Әрбір адамзаттың және ҚР-ның аумағында тұратын азаматтығы жоқ адамдардың, сондай-ақ шетелдіктердің өз өмірі мен денсаулығына қолайлы қоршаған ортаға оның жай күйі туралы дұрыс ақпарат алуға, қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарының бұзылу салдарынан өз денсаулығы мен мүлкіне келтірілген залалдың өтелуіне құқығы бар. Азаматтардың: 1) берілген тәртіп пен табиғи ресурстарды пайдалануға, оларды қорғау және машықтыру жөнінде шараларды жүзеге асыру, қоршаған ортаны қорғау мен сауықтыруға қатысуға;2)Қор/ортаны қорғау жөніндегі жиналыстарға митингтерге, шерулер мен демонстрацияларға, референдумдарға қатысу; 3)Қор/ортаны қорғайтын қоғамдық бірлестіктер мен қоғамдық қорлар құруға;4)қоғамдық-экологиялық сараптама өткізу туралы ұсыныс жасап,соған қатысуға құқтары бар.

ҚР ның «Қоршаған ортаны қорғау» туралы заңындағы экологиялық нормаланулар. Қор/ортанаң сапасын нормалау экол-қ қк\ауіпсіздікке ж/е халықтың денсаулығын қорғауға кепілдікберетін, қорш/ортаның ластануына жол берілмеуін, табиғи ресурстардың молықтырылуы мен ұтымды пайд-уын қамтамасыз ететін қорш/ортаға ықпал етудің ғылыми негізделген шекті жол берілетін нормаларын белгілеу мақсатын көздейді. Қорш/ортаны нормалаудың негізгі міндеттері: 1)Қорш/орта сапасының өлшемдерін белгілеу және оның адам денсаулығына, таб/ресурстарды қорғауға, молықтыруға және ұтымды пайдалануға ықпалын анықтау; 2) Қорш/ортаға зиянды әсердің жол берілетін шекті шамалары мен деңгейлерін белгілеу кіреді. Қорш/орта сапасының бекітілген нормативті барлық заңды ж/е жеке тұлғалары үшін міндетті б/таб. Қорш/орта сапасын нормалаудың негізгі түрлері:1)Қ/орта зиянды заттарға жол беруге шекті мөлшерде шоғырландыру нормасы;2)шудың, тербелістердің магнит өрістері мен өзге де зиянды физикалық әсерлерге жол беруге шекті деңгей нормасы;3)радиациялық әсерлерге жол берудің шекті деңгей нормасы;4)қорғау санитарлық қорғаныс ж/е басқа да қорғаныс аймақтарының нормалары жатады.

КР-дагы жер корларынын экологиялык жагдайы. Каз –тан терр-нын 3,8 %-ин орманды жерлер алып жатыр.1997 ж. Респ-мыздын орман корынын терр-да 2257орман орттери болган. Орт 4млн метр/куб-ка жуык агашты жойган. 50мын га орман алкабында зиянкестер мен аурулар аныкталган. Ен ири орманды терр-лар ШКО,павлодар, Акмола, Караганды, Алматы обл-да болган. Орманды далалы алкапка Каз-нын солт-деги шок болып осетин кайынды ормандар жатады. Олардын жалпы колеми 700мын га.бул ормандарда осетин агаш тукымынын коби кайыннан куралады.далалы алкапта кайынды шоктардын онтустигин алып жаткан карагайлы ормандар оседи. Олар ертеде Орал мен Алтай аралыгын тутастырып жаткан. Жергиликти халыктын ортеп, кесип, мал багу салдарынын кемип кетти. Шолди алкапка Каз-нын букил онт-ги, орт-гы мен батысыннын коп болиги киреди. Мунда аксексеуил,карасексеуил, коянсуйек, жынгыл,шеркез кездеседи. Агаш тукымдарынан жиде мен торангы, ал буталардан ар турли тал жынгыл, шенгел оседи.Алтай –Сауир тау алабы тениз денгейинен 600-2500метр бииктик аралыгында осетин ормандарды камтиды. Самырсынды орман кенди Алтайдын ен жогаргы белдеуинин 31000га жерин алып жатыр.карагайлы орман Алтай мен Сауир койнауынын 371мын га алып жатыр. Солтустик Тянь-Шань тау алабына Иле Алатауы,Кунгей,Жонгар Алатауы мен Нарын жоталарынын агаштары киреди. Томенге белдеуинде турли буталар мен жалпак жапыракты агаштар оседи. Батыс Тянь- шань тау алабына Талас Алатауы, Каратау мен Огем жотасындагы агаштар киреди., бул аймак жемис- жидекке оте бай. Барлык таулы жерлердеги ормандардын топырак пен су коргауга тигизетин асери коп. Орманнын азып- тозуы антропегендик жане табиги факторлардан туындайды. Кызылкум шолейт даласын суаруга Сырдариядан су алуга байл-ты жер асты суларынын денгейи томендеп, буталы агаш осимдиктеринин жагдайы нашарлады. Малды жонсиз багудан шолейттеги орман едауир зардап шекти. Карагайлы орман кесуден таусылды. Озендердин реттелип тежелуинен жане орттен тогай катты азып тозып кетти. Онын ишинде сирек кездесетин биогеоценоз торангы да таусылды. Респ-ка ормандарында калыптаскан экол-к нашар ахуал жане тозу процестери орман ресурстарын сактап утымды пайдалану жонинде шугыл жане кесимди шараларды кабылдауды талап етеди. х/шар-к манызы б/ша Каз ормандарын 3 топка болемиз. 1-ши топка жататын ормандар 18,7млн га жерди алып жатыр,буларга егистик коргауга алынган, топырак коргау,су коргауга арналган орман алкаптары, калалар мен ондирис орындарынын айналасындагы курорттык ормандар, озендер, тас жол, темиржол жиектериндеги жане мемл/к корыктардын ормандары жатады. Бул ормандарды кесуге тиим салынган. Ормандардын басым копшилиги 1-ши топка жатады.2-ши топка су коргауга алынган ормандар, аз орманды, орташа орманды жерлердин ормандары жетеди. Бул жерлерде интенсивти шар/к жургизиледи. Бирак агашты кесу молшери жылдык осимге сайкес аныкталады.Бул топка 591мын га жерди алып жаткан ШКО-нын жерлери жатады.3-ши топка ормандак жерлерде орналаскан барлык ормандар киреди. Бул жерлерде ондиристик орман орман дайындау жумыстары жургизиледи.оларга Кенди Алтайдын таулы ормандары, ШКО-да 1,5млн га жерди алып жаткан ормандар киреди. Агаш коры мен колеми б/ша ШКО-нын кылканжапыракты ормандары 1-ши оррында,2-ши орында шок карагайлы орманда,3-ши орында Тянь-Шань шыршасынан туратын таулы ормандар тур.Респ-нын ормандылыгын тек белгили бир экол-к шектеули молшерде жане бурын орман оскен жерде жургизу кажет.

ҚР ның «Қоршаған ортаны қорғау» туралы заңындағы шаруашылық мекемелеріне қойылатын талаптар. Қ/ортаға әсерді бағалау, басқару ж/е шар/лық бөлімдердің қабылданатын нұсқауларының экол-қ шарттарын анықтау, қ/ортаны сауықтыру, табиғи жүйелер мен табиғи ресурстардың жойылуын тоқтату жөнінде ұсыныстар жүргізіледі. Табиғи рес/ды пайдалану кезеңінде экол-қ талаптар жерді, жер қойнауын, суды, атмосфералық ауаны, ормандарды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін, экол-қ ж/е мәдени ерекше құнды қ/орта объектілерін пайдалану кезіндегі экол- қ талаптар заңдарымен және нормативтік құқықтық актілермен белгіленеді. өндіріс және тұтыну қалдықтарымен жұмыс істеу кезінде қойылатын экол-қ талаптар:1) қалдықтарды қоймаға жинау, жою, көму, жергілікті органдардың шешімімен ҚР-ның қ/ортаны қорғау заңың жүзеге асырушы органдарымен келісіле отырып шешіледі.2)қалдықтарды өңдеу, көму н/е сақтау үшін алып келу шешімінің арнайы рұқсаты бойынша іске асады.3)залалсыздандыруға н/е пайдаланғаннан кейін керекке жаратуға оған технологиясы жоқ өнімдерді шеттен әкелуге тиым салынады.4)өндірістік ж/е тұрмыстық коммуналдық қалдықтарды пайдалану мемлекеттік есепке алынуға тиіс. 46 бап

Қазақстандағы экологиялық проблемалар.

КЗ табигат жагдайлары алуан турли. КЗ террит-сы кен-байтак жерди алып жатыр, Батыстан Шыгыска карай 2,925 км,солт.-онт карай – 1600 км.бирнеше ландшафтык елдеулер тармактары бир-бирин алмастырады: орманды дала 6%,дала 28%,шолейт18%,шолди40%.халкы 16 млн астам.

А аймагы. Каспий маны, мунай ондирушилер болып табылатын Атырау ж/е Мангыстау облыстары жатады. Каспийдин солт-де мунай коры 3-3,5 млрд тонна ж/е газ 2-2,3 м3. Каспийде бекире мекен етеди.онын уылдырыгынан алынатын табыс 10 млн долларды курайды.шектен тыс аулаумен катар,тениз суынын мунаймен ластануы онын санын кемитеди.ескирген технологияларды колдану орасан зор эконом-к шыгындар мен коршаган ортанын бузылуына акеледи. Мунай ондирилген жылдары 5 млн.тоннага жуык мунай тогилген. Бул грунт пен беттик судын ластанына, осимдиктердин жойылуы мен адамнын ушкыш органикалык косылыстармен ластануына акелди.

В аймагы. Елимиздин шыгыс обл жатады. КР онеркасиби жогары дамыган аймагы. Ири тусти ж/е кара металлург., энергетикалык кешен шогырланган.бул аймактагы маселелер – коршаган ортада ондиристик калдыктардын жиналуы, урбанизацияланган территориядагы атмосф-к ауанын ластануы, ормандардын деградациясы, ерекше коргауга алынган территориялардын жеткиликсиздиги.

Халкы 7 млн астам. Аймак тау-кен ондиру,комир онеркасиби мен жылу энергиясын ондиретин орталык болып табылады. ШКО 1,5 млрд тонна улы онеркасип калдыктары сакталган.олар 32 мын га жерди алып жатыр.онеркасиптик кызмет натижесинде ауа кукирт толыктарымен, фенолдармен, формальдегидтермен,катты болшектермен ж/е коргасынмен ластанган.семей ядролык полигонында 1989ж дейин 470 ядролык жарылыс жасалып,300 мын га территорияда радиоактивти жауын-шашын тускен.

С аймагы онт аймактар:Алматы,Тараз, Онт КЗ,кызылорда жатады. Туракты сумен камтамасыз етуди кажет ететин ауыл шаруашылык багытымен сипатталады. Осы аудандардагы негизги эконом-к проблемалар – су корынын жетиспеуи, су коздеринин шайында сулармен ластануы, табиги ж/е мадени ескерткиштердин бузылуы.Халкы шамамен 5 млн,негизги кызмети –ауыл шаруашылыгы.

Қаз-дағы су қорлары. Сумен қамтамасыз етудегі проблемалар. Қаз-ң су қорлары бұрыңғы Кеңес Одағының су қорларының 2,1% құрайды. Қаз-да өзен суларының көлемі бір жылға шаққанда 101 мгр\м³ құрайды. Соның ішінде 56,5% Қаз-н терр-да 44,4% басқа территориядан келеді. Қаз-н Ресей мемлекетімен бірге бес өзеннің су қорларын пайдалануда. Олар: Иртыш, Тобыл, Урал, Волга. ҚР терр-да 4 мыңнан аса көп... бар, 100 м² 17 көлі бар. өзен суларының толдыру көзі болып мұздықтар табылады. ҚР-да 2 теңіз бар: Арал теңізі- ұз-ғы 428, ені 235км, су көлемі 1000м³; Каспий теңізі—ұз-ғы 2430 км, ең терең жері 1025м болып таб. Су талшылығы 6,6км³ құрайды. Дегенмен, Қаз-ң су артериялары шамамен 85 мың өзендерден құралған. Ең ірі өзендері: Ертіс, Есіл, Іле, Сырдария, Жайық, Шу, Талас өзендері жатады. Соңғы жылдары бірқатар көлдер жүйесінің көбеюі байқалып жатыр. Бұл өзендер ағысының шектен тыс реттелуі мен олардың деңгейінің табиғи ауытқуларына байланысты. Экологиялық жағынан ең қолайсыз жағдайда Қаз-ның су артериясы Ертіс өзені қалып отыр.Оның сулары жоғары дәрежеде ауыр металдармен ласталған. Негізгі ластаушы заттар:тыс шойынды сулары бірге келіп түседі.

44-57. Қазақстан энергетикасы және тұрақты даму. Энергетика. Ел экономикасы артыумен бірге энергияға деген сұраныс жылдан жылға өсіп келеді. Ал энергияны өндіру қайта толмайтын қорларды жағу арқылы алынып келеді. Бірінші мәселе осы қорлардың азаюы, ал екіншісі қоршаған ортаға тигізіп отырған зияны. Бұл мәселелерді шешудің бірден бір тиімді жолы дәстүрлі емес (күн, жел, су) энергия көздерін пайдалануды енгізу және энергияны аз мөлшерде пайдаланатын құрылғыларды тұрмыста және өнеркәсіпте қолдану. Қазақстан уран қоры мен оны өндіру бойынша әлемде көш басында тұр, соған қарамастан елде әлі жұмыс істеп энергия шығаратын бір де бір атом электр станциясы жоқ. Егер жоспарланып отырған АЭС салынса және олардың саны мен сапасын болашақта арттырсақ, онда Қазақстан электр энергиясымен өзін өзі толық қамтамассыз етіп қана қоймай, оны экспортқа шығарушы елге айналады.

Ластану классификациясы (химиялық, физикалық, биологиялық). Ластану классификациясының үш түрі бар: 1) химиялық ластану - автокөліктің түтінінен, завод- фабрика өнімдерінің хим-қ зияндылығы көп қалдықтарды залалсыздандырмай тасталуынан болып келеді.Хим-қ ластану адам организіміне кері әсерін тигізеді, яғни қатты улану, дертті ауруларға ж/е мутацияларға алып келеді.2 ) физ-қ ластану - ұшу, вибрация ж/е радиация жатады. Қазіргі техниканың дамыған кезеңінде ескеретін жайт эл/магниттік өріс, радиотолқындар ж/е үлкен телеорталықтар, радиосианциялар физ-қ ластанудың бірден –бер көзі б/таб. Ол адамның еңбек қабілетін төмендетіп, жүрек пен жүйке ауруларына алып келеді. 3) биол-қ ластану- фотогенді микро организмдер әсерінен ортаның ластануы. Оған әртүрлі аурулар жатады, яғни чума, холера ж/е СПИД. Бұл ауруларды бактериялар туғызады.

Организм және оның өмір сүру жағдайы. Абиотикалық және биотикалық факторлар.

Организмдердин өздери мекендейтин ортамен тыгыз байланыста болады.Сонын әсеринен, организм мен коршаған орта жуйелерiнiн сәйкестиги п.б. орта организмдерге ардайым экологиялык фактолардын комплексимен асер етеди, сондыктан да бейимделушиликтин белгiлерi сол факторлардин барлык комплексине карсы жауап ретiнде пайда болады да, ерекше белгилер туринде билинеди. Тiрi заттар, массасы жагынан, жер шарынын сырткы кабаттарынын кез-келгенинин болар-болмас улесиндей гана болады.Казирги кездеги пайымдаулар б-ша, тири заттардин биздин уакытымыздагы жалпы массасы 2420 млрд. Тонна.

Орта-тири организмдерди коршаган ж/е оларга тикелей де, жанама да асер ететин табигаттын бир болиги.организмдер ортадан омирге кажеттинин барин алады ж/е оган озинин зат алмасуынын калдыктарын болип шыгарады. Ар организм оз ортасы адамнын ондиристик арекетинен туындайтын коптеген элементтерден турады.

Омир суру н/е тиршилик ету жагдайлры – ортанын организмге кажетти, оларсыз тиршилик ете алмайтын ж/е олармен уздиксиз бирликте болатын, элементтеринин кауымдастыгы. Организмнин ортага бейимделуи калыптасушылык д.а. калыптасушылык кабидети – теги омирдин тиршилик етуин мумкин ететин, организмдердин тири калуын ж/е кобеюин мумкин ететин ен негизги касиеттеринин бири. Агзалардын артурли жагдайларда тиршилик ете алуга барлык бейимделулери тарихи калыптаскан. Ортанын организмге асер ететин жекелеген касиеттери мен элементтери экологиялык факторлар д.а. экологиялык факторлардын коптурлилиги абиотикалык ж/е биотикалык болып 2 улкен топка болинеди.

Өндірістік тастанды заттарды газ ж\е бу тәрізді қоспалардан тазалау әдістері. Өндірістік тастанды заттардан тазалау әдістерін физ-қ ж\е хим\қ сиппаттамалары б\ша 4 топқа бөлуге болады:

1. Абсорбция—бұл әдіс зиянды қоспалардың сол қоспадағы бір н\е бірнеше газдық компонентерін ерітіп, жұту жолымен құрамдық бөліктерге бөлу арқылы жүреді.

2. Хемосорбция—газ ж\е буларды, қатты ж\е сұйық жұтқыштармен аз еритын хим-қ қосындысын пайда етіп, жұтулуға негізделген.

3. Адсорбция—бұл әдіс кейбір ультрамикроскоптық құрылыстағы қатты дененің өз бетінде газ қоспасының кейбір компоненттерін шығарып тастау ж\е бір деңгейде ұстап тұру б\ша физ\қ қасиетіне негізделген

4. каталиттік—бұл әдіспен өндірістік тастанды заттардың улы компонентерін тазалау жүйесіне катализаторды қосып, қоршаған ортаға зияны аз заттарға айналдырамыз.

Өндірістік ақаба сулардың классификациясы. Ақаба су деп бұрын өндірісте, тұрмыста н/е ауыл шаруашылығында пайдаланылған, сондай—ақ қандай да бір лас аймақ, оның ішінде елді мекен (нөсер,коммуналдық тұрмыс) ағындылар арқылы өткен су. Өндірістік ақаба су ластанған ж/е нормативті таза болып бөлінеді.Өндірістік ақаба сулар:

1. Минералды қоспалармен ластанған (металлургиялық, қышқыл шығару зауыты, құрылыс зат).

2. Органикалық қоспалармен ластанған (етті, балықты өндіру орындары, сүт өнімдері,тамақ өнімдерін өндіру зауыттары, хим-лық өндіріс орындары, каучук өндіру зауыттары).

3. Минералды ж/е органика-лық қоспалармен ластанған ақаба сулар (мұнай өңдеу ж/е мұнай өндіру кәсіпорындары, жеңіл фармацевтика өнеркәсібі, қант өндіру зауыты, органикалық синтез азық-түлік өндіру зауыты т.б.)

Сонымен қатар, су қоймаларда жылыған суларды төгу де жылулық ластануларға жатады.

Сузип алу – ол акаба суларда олшеми 25 мм-ге дейинги ири еримейтин коспаларды ж/е оте киши талшыктык заттарды ажыратуга арналган.

Торлар аралык санылауы 5-25 мм болган, металды-октадан жасалады ж/е олар акаба судын коллекторында тигинен н/е 60-70 градус кисайтылып орнатады. Колденен кимасынын олшеми, тордагы агын кысымынын шыгынын аз болатындай етип алынады.

Тордын октамалары арасындагы санылауда агынды судын жылдамдыгы максималды шыгынды 0,8-1 м/с аспауы керек.

Ерекшелиги: сузип алганда миндетти турде торларды тазалап отыру керек.

Талшык аулагыштар. акаба суларындагы талшыкты заттарды аулау ушин колданылады. Онын жумыс истеу принципи Акаба суды конус таризди диски аркылы н/е арнайы фильтрлер аркылы сузип алуга негизделген.

Тундыру. Акаба судан еримейтин ж/е кейбир минералды, ж/е органикалык турдеги мех/лык заттарды ажыратуга арналган.Акаба суларды тундыру арк. Тазалау кум аулагыштар мен мунай ж/е май аулагыштармен тазалайды.

Кум аулагыштар. Ауыр,еримейтин коспаларды аулау ушин колданылады.агыннын багытына карай олар вертикаль, горизонталь, тура ж/е айнымалы козгалыстар болып болинеди.