Масштабтар бойынша тапсырма

1. Берілген сандық масштаб бойынша жер бетіндегі ұзындықтардың пландағы кесінділерін анықтау (4.1- кесте).

2. Планда кесінділер берілген. Планның масштабы бойынша олардың нақтылы ұзындықтарын анықтау (4.2-кесте).

3. Сандық масштабқа сәйкес сызықтық масштабты сызу және оған мына қашықтықтарды салу (4.3- кесте).

4. Сандық масштабқа сәйкес көлденең масштаб сызу және оған оған мына қашықтықтарды салу (4.4- кесте).

 

4.1- кесте

Вариант №	Жер бетіндегі ұзындықтар, м	Сандық масштаб
	146,7; 227,8; 456,7	1:10000; 1:5000
	1286,7; 545,0; 900,0	1:25000; 1:50000
	2265,0; 946,8; 1547,6	1:10000; 1:25000
	2300,0; 4780,0; 3460,0	1:200000; 1:5000
	9000,0; 11600,0; 13600,0	1:100000; 1:500000
	15250,0; 1224,0; 9250,0	1:500000; 1:5000
	545,5; 535,6; 775,5	1:5000; 1:25000
	1165,8; 793,4; 645,6	1:10000; 1:25000
	145,6; 252,6; 184,5	1:10000; 1:2000
	2324,4; 1345,0; 745,6	1:10000; 1:2000
	246,73; 457,51; 185, 26	1:10000; 1:5000
	2265,0; 946,8; 1547,6	1:25000; 1:50000
	2300,0; 4780,0; 3460,0	1:10000; 1:25000
	9000,0; 11600,0; 13600,0	1:200000; 1:5000
	252,6; 184,50;145,6	1:10000; 1:5000

 

 

4.2-кесте

Вариант №	Пландағы сызық; см	Сандық масштаб
	66,8; 74,4; 115,8	1:2000
	25,5; 16,4; 33,8	1:500
	50,5; 72,4; 78,5	1:1000
	140,6; 215,5; 200,6	1:5000
	55,4; 130,4;140,5	1:2000
	79,6; 148,4; 210,2	1:2000
	5,8; 6,6; 9,4	1:100
	31,6; 20,5; 35,5	1:500
	12,6; 19,6; 24,6	1:500
	8,5; 13,5; 17,5	1:500
	200,6; 126,3; 460,25	1:5000
	215,6; 130, 9; 69, 5	1:2000
	54,8; 71,8; 88,2	1:1000
	8,6; 4,9; 10;2	1:500
	3,5; 5,2; 8,4	1:100

 

 

4.3- кесте

Вариант №	Жер бетіндегі ұзындықтар, м	Сандық масштаб
	130,6; 176,6;220,4	1:2000
	7,6; 13,7; 17,6	1:200
	85,8; 69,6; 128,6	1:2000
	34,8; 55,5; 47,2	1:500
	13,5; 27,8; 8,3	1:200
	84,8; 132,6; 166,8	1:2000
	7,9; 17,9; 13,6	1:200
	13,6; 27,4; 44,6	1:500
	37,6; 76,4; 130,4	1:1000
	9,2; 18,6; 13,4	1:200
	8,3;12,5; 18,9	1:200
	64,8; 122,6; 155,8	1:2000
	10,5; 22,6; 5,3	1:200
	30,8; 35,5; 57,2	1:500
	6,5; 15,6; 23,5	1:200

 

4.4- кесте

Вариант №	Жер бетіндегі ұзындықтар, м	Сандық масштаб
	130,6; 210,6; 77,6	1:5000
	105,6; 179,4; 124,4	1:2000
	6,6; 9,7; 8,6	1:500
	35,5; 49,4; 69,6	1:1000
	9,2; 18,6; 11,4	1:200
	3,4; 3,6; 4,6	1:100
	5,9; 6,6; 9,4	1:100
	7,3; 5,8; 4,9	1:100
	7,9; 17,6; 10,6	1:200
	89,8; 67,6 138,6	1:2000
	54,60; 95,2; 189, 8	1:2000
	52,60; 85,2; 131, 8	1:1000
	34,5;48,6; 72,4	1:1000
	38,9; 56,4; 65,8	1:500
	27,4; 35,4; 56;4	1:500

5-есеп. Көлденең масштабтың дәлдігін анықтаңыздар.

 

1.5. Тексеру сұрақтары

1) Масштаб дегеніміз не?

2) Масштабтың қандай түрлері бар?

3) Планда горизонталь проекциялар қалай салынады?

4) Пункттердің арақашықтықтары планда қалай анықталады?

5) Масштабтың дәлдігі дегеніміз не?

2-зертханалық жұмыс

КАРТАМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ

2.1. Жұмыстың мақсаты: картаны оқи білу және ол арқылы төмендегі инженерлік мәселелерді шешу:

1) нүктенің географиялық координаталарын анықтау;

2) нүктенің тік бұрышты координаталарын анықтау;

3) картадағы бағыттың дирекциондық бұрышын, ақиқат және магниттік азимуттарын анықтау;

4) горизонтальдар арқылы нүктенің биіктігін анықтау;

5) картадағы бағыт бойынша профиль сызу;

6) картадағы шартты белгілерді оқи білу.

2.2. Керекті құралдар: 1:10000 және 1:25000 масштабтағы оқу карталары, транспортирлер, өлшеуіш-циркульдер, миллиметрлік қағаз.

2.2. Жұмыстың мазмұны мен орындау тәртібі

1) Нүктенің бойлығын анықтау үшін картаның минуттық рамкасын пайдаланып, берілген нүктеге жақын орналасқан батыс және шығыс меридиандар жүргізіледі. Сонда нүктенің бойлығы батыс меридианның бойлығына келесі формула арқылы анықталған секунд санын қосқанға тең (2.1-сурет).

, (2.1)

мұндағы l – батыс меридианнан нүктеге дейінгі қашықтық, мм.

2.1 - сурет

, (2.2)

мұндағы в – оңтүстік параллельден нүктеге дейінгі қашықтық, мм; В – оңтүстік параллельден солтүстік параллельге дейінгі қашықтық, мм.

 

l_М=18⁰ 01¢ 12²; j_М=54⁰ 41¢ 13².

 

2) Тік бұрышты координаталар – Х,У километрлік тор арқылы анықталады (2.1-сурет). Суретте масштабы 1:10000 карта бейнеленген. Оның әр қабырғалары 10 см-ге, яғни 1 км-ге тең. Координаталары анықталған N нүктесі Х осі бойынша 6065 пен 6066 км және У осі бойынша 4307 мен 4308 км торда орналасқан.

6065 деп белгіленген сызық оның экватордан 6065 км қашықтықта орналасқанын көрсетеді. 4307 деп белгіленген сызық оның 4 зонада орналасқанын, ал 307 км сызықтың ординатасын көрсетеді.

Нүктеден координаталық торға түсірілген перпендикуляр DC = 0,4 км және DU = 0,2 км - координаталардың өсімшелері.

Сонда N нүктесінің координаталары мынаған тең

Х_N = 6065,40 км;

У_N = 4307,20 км.

3) Дирекциондық бұрышты, ақиқат және магниттік азимуттарды анықтау. Картадағы немесе пландағы сызықтардың бағытын, яғни олардың дирекциондық бұрыштарын және ақиқат азимуттарын транспортирмен өлшеу арқылы анықтайды (2.2-сурет).

ВС сызығының дирекциондық бұрышы

a_{ВС –} ны анықтау үшін километрлік тордың солтүстік бағытынан ВС – ға дейінгі бұрышты өлшеу қажет (2.2 а - сурет), яғни

а_ВС = 120^о30¢.

Ақиқат және магниттік азимуттарды картаның төменгі жағында көрсетілген үш меридиандардың өзара орналасу сұлбасын (2.2,б - сурет) пайдаланып анықтайды, яғни ақиқат азимут пен магниттік азимут (2.3, 2.4) мына формулалармен анықталады

А_а=a+g; (2.3)

А_а= 50°30¢-2°20¢=48°10¢;

А_а = А_м -d _в; (2.4)

А_а= 48°10¢-6°10¢=42°00¢,

мұндағы g - меридиандардың жақындасуы; d - магнит нұсқарының бұрылуы.

4) Горизонтальдар арқылы нүктенің биіктігін – Н анықтау (2.3 – сурет).

 

2.3-сурет

 

Егер биіктігі анықталған нүкте А тікелей горизонталь үстінде орналасса, онда оның биіктігі сол горизонталь биіктігіне тең болады. Мысалы Н_А = 120 м.

Биіктігі анықталатын нүкте С горизонтальдар арасында орналасса, оның биiктiгi былайша анықталады.

С нүктесі арқылы горизонтальдарға ав нормалы жүргiзiледi де, ав және ас ұзындықтары өлшелiнiп нүктенiң биiктiгi мына формуладан анықталады

Н_с =121,00+h_c,

мұндағы

,

h_в -бедердiң қима биiктiгi.

Егер нүкте тұйықталған горизонтальдің ішінде орналасса, онда оның биіктігі жақын горизонталь биіктігінен 0,5h_В - ге не артық, не кем болады, яғни Н_В = 125,5 м.

6) Картадағы бағыт бойынша профиль сызу (2.4-сурет).

 

2.4-сурет. Пландағы АВ сызығы бойынша профиль сызу

Миллиметрлік қағазға түзу сызық жүргізіп, оған картадағы АВ сызығының әр горизонтальмен қиылысқан нүктелері белгіленеді және биіктіктері жазылады.

Белгіленген барлық нүктелерден перпендикуляр тұрғызылып, оларға горизонтальдар ьиіктіктері салынады. Анықталған нүктелерді бір-бірімен қосып 2.4 – суретте көрсетілген профиль дайындалады.

 

2.3.Тексеру сұрақтары

1) Нүктенің картадағы географиялық координаталары қалай анықталады?

2) Нүктенің картадағы тік бұрышты координаталары қалай анықталады?

3) Бағыт бұрыштары дегеніміз не және олар қалай анықталады?

4) Нүктенің биіктігі қалай анықталады?

5) Картадан бедердің ерекшеліктерін көрсетіңіз.

 

3-зертханалық жұмыс