Храналогія гісторыі старажытнай Беларусі

100-35 тысяч гадоў назад. Першыя спробы пранікнення чалавека (неандэртальца) на тэрыторыю Беларуеі.

26—23 тысячы гадоў назад. Існаванне познапалеалітычных паселішчаў (каля вёсак Юравічы і Бердыж Гомельскай вобл.) краманьёнцаў на паўднёвым усходзе Беларусі.

12 -10 тысяч гадоў назад. Засяленне тэрыторыі Беларусі ў канцы ледавіковай эпохі плямёнамі паляўнічых і збіральнікаў.

9 — 5-е тысячагоддзе да н.э. Сярэднекаменная (мезалітычная) эпоха на тэрыторыі Беларусі, росквіт прысвойваючай гаспадаркі.

5-е - пачатак 2-га гысячагоддзя да н.э. Новакаменная (неалітычная) эпоха на тэры-торыі Беларусі, зараджэнне і распаўсюджанне земляробства і жывёлагадоўлі, пачатак фарміравання сучасных этнасаў.

Пачатак 2-га тысячагоддзя—VIII / VII ст. да н.э. Бронзавы век на тэрыторыі Бела­руси распаўсюджанне старажытных металічных вырабаў, росквіт здабычы крэменю шахтавым спосабам.

VIП/VII ст. да н.э. - У ст. н.э. Жалезны век на тэрыторыі Беларусі, выцясненне крамянёвых прылад працы і зброі жалезнымі вырабамі, будаўніцтва ўмацава-ных паселішчаў — гарадзішчаў, разлажэнне першабытнаабшчыннага ладу.

VIII ст. да н.э. - IV/V ст. н.э. На паўночным усходзе Беларусі жылі плямёны Днеп­ра-дзвінскай археалагічнай культуры.

VII/VI ст. да н.э. - 1\/\ ст. н.э. Паўночна-Заходнюю і Сярэднюю Беларусь засяля-лі плямёны культуры штрыхаванай керамікі.

VII — III ст. да н.э. Паўднёвую і часткова Цэнтральную Беларусь засялялі плямёны мілаградскай культуры.

III ст. да н.э.—II ст. н.э. Поўдзень Беларусі засялялі плямёны зарубінецкай культуры.

II - IV стст. Паўднёвы захад Беларусі займала гота-гепідскае насельніцтва вельбар-скай культуры.

II - V стст. Паўднёвы ўсход Беларусі займалі плямёны кіеўскай культуры, якіх час-тка навукоўцаў лічыць старажытнаславянскімі.

V — VIII стст. Рассяленне ў Паўднёва-Заходняй Беларусі плямён раннеславянскай пражскай культуры

V/VI — VIII стст. Пераважную большасць тэрыторыі Беларусі засялялі плямёны банцараўскай і калочынскай культур.

VIII — X стст. Існаванне на тэрыторыі Беларусі ўсходнеславянскіх племянных аб'яднанняў — крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў.

862 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Полацк (Полотеск, Полотьск) і яго воласць. Пачатак дзяржаўнасці на беларускіх землях.

907 г. Удзел крывічоў і радзімічаў у паходзе кіеўскага князя Алега на Царград (Канстанцінопаль).

980 г. (па іншых звестках — 970 г.). Першае летапіснае паведамленне пра самастойныя дзяржавы на тэрыторыі Беларусі — Полацкую зямлю і Тураўскае княства.

980 г. (паводле "Аповесці аб мінулых часах"). Захоп Полацка наўгародскім князем Уладзімірам Святаславічам, забойства полацкага князя Рагвалода, паланенне Рагнеды.

980 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Тураў.

983 г. Першае ўпамінанне ў летапісах яцвягаў.

984г. Паход кіеўскага князя Уладзіміра Святаславіча на радзімічаў. Бітва на р. Пяшчань. 988 г. Прыняцце хрысціянства ў Кіеве.

988—1015 гг. Княжанне ў Тураве Святаполка Уладзіміравіча.

992 г. Утварэнне епархіі ў Полацку.

1000 г. Смерць Рагнеды Рагвалодаўны, полацкай князёўны, кіеўскай княгіні, манашкі Анастасіі.

1001 г. Смерць полацкага князя Ізяслава. Пачатак барацьбы Полацкага княства з Кіевам.

1003—1044 гг. Княжанне ў Полацку Брачыслава Ізяславіча

1009 г. Першае ўпамінанне Літвы ў пісьмовых крыніцах

1017,1019 гг. Першыя летапісныя звесткі пра г. Берасце (Брэст).

1021 г. Паход полацкага князя Брачыслава Ізяславіча на Ноўгарад,

1044—1101 гг. Княжанне ў Полацку Усяслава Брачыславіча (Чарадзея).

1054 г. Канчатковы падзел хрысціянскай царквы на каталіцкую і праваслаўную,

1055—1060 гг. Будаўніцтва ў Полацку Сафійскага сабора.

1066 г. Захоп полацкім князем Усяславам Брачыславічам Ноўгарада.

1067г. Першыя летапісныя звесткі пра гарады Менск (Меньск, Менеск) і Оршу

(Рьша).

1067 г. Бітва на р. Няміга паміж войскамі паўднёварускіх князёў Яраславічаў і по­лацкага князя Усяслава Брачыславіча.

1068—1069 гг. Княжанне ў Кіеве Усяслава Полацкага.

1078 г. Першыя звесткі ў пісьмовых крыніцах пра гарады Лагойск (Лагожск) і Лу-комль (Лукамль) (Чашніцкі р-н).

1078—1086 гг. Княжанне ў Тураве Яраполка Ізяславіча.

1097 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Шнек (Пинеск).

1100—1150 гг. Вылучэнне Друцкага, Ізяслаўскага і Лагойскага (Лагожскага) удзельных княстваў з Полацкай зямлі.

1 100 -1 150 гг. Заснаванне ў Бельчыцах (каля Полацка) Барысаглебскага манас-тыра.

1101—1119 гг. Княжанне ў Менску Глеба Усяславіча.

1102 г. Заснаванне г. Барысава (паводле вызначэння В.Тацішчава).

Каля 1104 — 23 мая 1167 гг. Жыццё і дзейнасць найпадобнай Ефрасінні Полацкай, ігуменні манастыра св. Спаса ў Полацку, асветніцы старажытных зямель Бе­ларуси

1105 г. Паход кааліцыі паўднёварускіх князёў на Менск.

1116 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Слуцк (Случеск).

1127 г. Паход кіеўскага князя Мсціслава Уладзіміравіча на Полацкую зямлю.

1127 г. Першыя летапісныя звесткі пра гарады Гародню (Городень) і Клецк (Кле-ческ).

Каля 1130—каля 1182 гг. Жыццё і творчасць Кірыла Тураўкага, епіскапа, пісьменні-ка і прамоўцы—дзеяча ўсходнеславянскай культуры.

1142 г. Першыя летапісныя звесткі пра гарады Гомель (Гомій) і Рагачоў.

1147 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Брагін (Брягін).

Каля 1150 г. Жыццё і дзейнасць Іаана (Івана), полацкага дойліда, выдатнага прад-стаўніка полацкай архітэктурнай школы.

1150—1160 гг. Будаўніцтва ў Полацку Спаса-Ефрасіннеўскага храма мясцовым дойлідам Іаанам (заказчыца — Ефрасіння).

1150—1200 гг. Вылучэнне Віцебскага ўдзельнага княства з Полацкай зямлі.

1150—1200 гг. Вылучэнне Пінскага ўдзельнага княства з Тураўскага княства.

1150—1200 гг. Будаўніцтва ў Гародні Барысаглебскай (Каложскай) царквы.

1155 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Мазыр.

1157—1162 гг. Княжанне ў Тураве Юрыя Яраславіча — прадстаўніка мясцовай кня-

жацкай дынастыі.

1158 г. Хваляванні гараджан у Полацку і Друцку.

1159 г., 1160 г. Асада Менска полацкім князем Рагвалодам Барысавічам. 1159 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Чачэрск.

1160г. Вылучэнне Слуцкага ўдзельнага княства з Тураўскай зямлі.

1161 г. Разгром менскім князем Валадарам Глебавічам войск друцкага і полацкага князя Рагвалода Барысавіча пад Гарадцом.

1165—1180 гг. Княжанне ў Віцебску Давыда Расціславіча.

1181 г. Паход супраць Друцка кааліцыі чарнігаўскіх і полацкіх князёў з атрадам лі-

ваў і літоўцаў.

1195 г. Барацьба полацкіх князёў са смаленскім князем Давыдам Расціславічам. Перамога палачан над яго войскам.

1199 г. Утварэнне Галіцка-Валынскага княства, у склад якога ўваходзілі

паўднёва-заходнія землі Беларусі.

1180 г. Утварэнне Мсціслаўскага ўдзельнага княства.

1203—1216 гг. Барацьба полацкага князя Уладзіміра супраць нямецкіх рыцараў.

1206—1208 гг. Барацьба кукенойскага князя Вячкі супраць крыжакоў.

1210 г. Мірны дагавор паміж полацкім князем Уладзімірам і рыжскім епіскапам

Альбертам аб выплаце Полацку даніны лівамі.

1212 г. Мірны дагавор полацкага князя Уладзіміра з Рыгай.

1213 г.; 1214 г. Першыя летапісныя звесткі пра г. Рэчыцу.

1223 г. Мірны дагавор Смаленска і Полацка з Рыгай.

1229 г. Гандлёвы дагавор Смаленска, Полацка і Віцебска з Рыгай і Готландам(Сма-

ленская гандлёвая праўда).

1230-я гг. Заснаванне Міндоўгам Беларуска-літоўскай дзяржавы — асновы Вяліка-

га княства Літоўскага.

1230-я—1263 г. Княжанне Міндоўга ў Беларуска-літоўскай дзяржаве.

1237—1241 гг. Нашэсце мангола-татараў на Русь.

1240 г., 15 ліпеня. Перамога войскаў наўгародскага князя Аляксандра Яраславіча

(Неўскага) над шведскім войскам на р. Няве, удзел у гэтай бітве Якава Пала-

чаніна.

1240 г., лістапад — 7 снежня. Аблога і ўзяцце Кіева войскам Батыя.

1242 г. Перамога войскаў наўгародскага князя Аляксандра Неўскага над нямецкімі

крыжакамі на Чудскім возеры.

Каля 1250—1260 гг. Першае ўпамінанне назвы "Белая Русь" адносна беларускіх зямель у трактаце па гісторыі Еўропы "Апісанне земляў".

ЗМЕСТ

Уступ (МЖасцюк).......................................................................................................................... 5

Уводзіны (Г.Штыхаў, М.Чарняўскі)........................................................................................... 12

РАЗДЗЕЛ1 ПЕРШАБЫТНАЯ ЭПОХА

Асаблівасці першабытнай эпохі гісторыі Беларусі (М.Чарняўскі)............................................. 21

Г л а в а 1. НАСЕЛЬНЩТВА БЕЛАРУСІ Ў КАМЕННЫМ ВЕКУ........................................ 22

1. Старажытны каменны век (палеаліт). Першапачатковае засяленне тэрыторыі (А.Ка-лечыц, У.Ксяндзоў) 23

2. Сярэдні каменны век (мезаліт). Засяленне краю плямёнамі паляўнічых, рыбакоў і збіральнікаў (УЖсяндзоў) 30

3. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў новым каменным веку (неаліце) (А.Калечыц, М.Чарняўскі) 34

4. Гаспадарчыя заняткі (А.Калечыц, УЖсяндзоў, М. Чарняўскі)...........;................................. 52

5. Духоўная культура ў каменным веку (Э.Зайкоўскі)....................................................... 59

Глава 2. ПЛЯМЁНЫ БЕЛАРУСІ Ў БРОНЗАВЫМ ВЕКУ........................................... 62

1. Фарміраванне супольнасцей ранняга перыяду бронзавага веку (МЖрывальцэвіч,

М. Чарняўскі)................................................................................................................................ 64

2. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў сярэднім і познім перыядах бронзавага веку (М.Крывальцэвіч) 72

3. Гаспадарчыя заняткі насельнікаў (АЖалечыц, М.Крывальцэвін, М. Чарняўскі)........... 77

4. Духоўная культура (Э.Зайкоўскі)..................................................................................... 84

Глава З.РАЗВІЦЦЁГРАМАДСТВАЎЖАЛЕЗНЫМВЕКУ.............................................. 86

1. Плямёны жалезнага веку. Паселішчы і матэрыяльная культура (В.Вяргей)....................... 89

2. Этнакультурная гісторыя насельніцтва Беларусі ў жалезным веку (А.Мядведзеў)... 99

3. Гаспадарчыя заняткі ў жалезным веку (АМядеедзеў, МЛашанкоў)..................................... 106

4. Сацыяльныя адносіны і грамадскі лад (ВЛІадыра).............................................................. 115

5. Духоўная культура (ЭЗайкоўш)........................................................................................ 118

РАЗДЗЕЛ 2

БЕЛАРУСКІЯ ЗЕМЛІЎ РАННІМ СЯРЭДНЯВЕЧЧЫ (VI ст. — першая палова XIII ст.)

Прынцыпы перыядызацьгі (ГШтыхаў)..................................................................................... 123

Глава 1.УЗНІКНЕННЕДЗЯРЖАЎНАСЦІ.ЭТШЧНАЯСІТУАЦЫЯ(УІ-ХІстст.). 125

1. Балты і славяне ў VI—VIII стст. (Г.Штыхаў)....................................................................... 125

2. Усходнеславянскія саюзы плямён (ГЛІтыхаў, ПЛысенка, ТЖаробушкіш, ЯЗвяруга).. 136

3. Полацкае княства ў IX—XI стст. (М.Клімаў)....................................................................... 148

4. Тураўскае княства ў IX—XI стст. (ПЛысенка)..................................................................... 166

Г л а в а 2. БЕЛАРУСКІЯ ЗЕМЛІ Ў ХИ-ХШ стст........................................................... 175

1. Палітычная гісторыя Полацкай зямлі (ГШтыхаў, ВЛяўко).......................................... 175

2. Раздрабленне Полацкай зямлі (ВЛяўко)............................................................................... 183

3. Тураўская зямля ў XII—XIII стст. ^ПЛысенка).................................................................. 190

4. Землі Сярэдняга Пабужжа (Т.Каробушкіна)....................................................................... 195

5. Землі Пасожжа ў XI—XIII стст. (АМяцельскі)................................................................ 201

6. Землі Панямоння (ЯЗвяруіа)................................................................................................. 210

7. Дзяржаўны лад у землях-княствах {ТШтыхаў)............................................................. 215

8. Барацьба з іншаземнымі захопнікамі (МТурын, Г.Штыхаў)......................................... 224

Г л а в а 3. ЭКАНАМІЧНЫЯ УКЛАДЫ, ГРАМАДСКІ ЛАД, ГАСПАДАРКА ЎIX-

XIII стст.................................................................................................................................. 232

1. Эканамічныя уклады — факты і меркаванні (ГЛІтыхаў).................................................. 232

2. Генезіс феадальных адносін на беларускіх землях (ВЛяўко)......................................... 239

3. Сельская гаспадарка ў X—XIII стст. (Т.Каробушкіна)...................................................... 245

4. Гарады (ВЛяўко)................................................................................................................ 249

5. Гарадское рамяство і гандаль (Л.Калядзінскі)................................................................ 256

6. Сельская абшчьгаа і вёска (Аіоў)...................................................................................... 261

7. Звычаёвае права, закон і суд (ГШтыхаў)............................................................................ 268

Г л а в а 4. КУЛЬТУРА. ВЫТОКІ БЕЛАРУСКАГА ЭТНАСУ........................................... 273

1. Язычніцтва: народныя святкаванні і абрады (ГШтыхаў)................................................... 273

2. Прыняцце і распаусюджанне хрысціянства (ГШтыхау, С.Тарасау)............................. 280

3. Манументальнае дойлідства (Помещая).............................................................................. 287

4. Мастацтва (1.Ганецкая)......................................................................................................... 294

5. Шсьменства, літаратура, фальклор (ГШгтмсау)................................................................ 305

6. Рэлігійна-асветніцкія дзеячы Беларусі (МТурын)................................................................ 313

7. Вытокі беларускага этнасу (ГШтыхау)............................................................................... 323

Бібліяграфйя............................................................................................................................... 331

Храналогія гісторыі старажытнай Беларусі.............................................................................. 334

Паказальнік імёнаў.................................................................................................................... 337

Геаграфічны паказальнік........................................................................................................... 341