Эвалюцыя першабытнай гаспадаркі і ўзнікненне феадальных адносін

Канцэпцыя даіндустрыяльнага, індустрыяльнага, постіндустрыяльнага грамадства

Канцэпцыя даіндустрыяльнага, індустрыяльнага, постіндустрыяльнага грамадства

Тэма 13. Эвалюцыя сацыяльна-эканамічных адносін на тэрыторыі Беларусі ў кантэксце (традыцыйнай) аграрна-рамеснай цывілізацыі

2. Эвалюцыя першабытнай гаспадаркі і ўзнікненне феадальных адносін

3. Гарады Беларусі

4. Асноўныя этапы запрыгоньвання Аграрная рэформа Жыгімонта Аўгуста (валочная памера)

5. Сацыяльна-эканамічнае развіцце Беларусі ў другой палове XVIII ст.

Даіндустрыяльнае (традыцыйнае) грамадства – грамадства, для якога характэрна панаванне натуральнай гаспадаркі, пераважная колькасць насельніцтва займаецца сельсеагаспадарчай працай, адносіны паміж людзьмі рэгулююцца традыцыяіі, звычаёвым правам, існуе іерархія ў сацыяльнай структуры грамадства.

НТР спрыяе пераходу грамадства да індустрыяльнага грамадства. У індустрыяльным грамадстве існуе высокі ўзровень вытворчасці. Вытворчасць поўнасцю робіцца таварнай, асновай арганізацыі такой вытворчасці выступаюць капітал і праца. Улада набывае цэнтралізаваны характар, знікаюць спадчынныя сацыяльныя адрозненні (саслоў’я), адбываецца станаўленне роўных грамадзянскіх праў і свабод, развіваюцца дэмакратычныя формы кіравання.

Канцэпцыя постіндустрыяльнага грамадства сцвяржджае, што ў залежнасці ад узроўня развіцця навукі і тэхнікі ў грамадстве спачатку пераважая “первічная” сфера эканамічнай дзейнасці – сельская гаспадарка, потым “другасная” – прамысловасць, а пасля гэтага ўзнікае “трэтычная” – сфера паслуг.

Пераход ад індустрыяльнага да постіндустрыяльнага грамадства звязаны з наступнымі момантамі:

· У эканамічнай сферы адбываецца пераход ад таваравытворчай да абслугоўваючай эканомікі,

· У сацыяльнай сферы класавы падзел грамадства саступае месца прафесійнаму, але пры гэтым захоўваецца сацыяльная неаднароднасць,

· У палітычнай сферы мае месца падзел грамадства на кіруючую, тэхнакратычную эліту мерытакратыю (у даслоўным перакладзе – улада найбольш дастойных) і кіруемыя масы насельніцтва.

На постіндустрыяльнай стадыі захоўваюцца сацыяльныі і палітычныя канфлікты, але яны носяць іншы, чым ў індустрыяльным грамадстве характар і звязаны са зменай зместа працы (паміж прафесіяналамі і масай радавых работнікаў). У сусветным развіцці назіраецца узмаццненне інтэграцыйных працэсаў.

Працягам тэорыі постіндустрыяльнага грамадства з’яўляецца канцэпцыя інфармацыйнага грамадства, аўтары якой разглядают эвалюцыю грамадства як “змену стадый”, і звязывают станаўленне інфармацыйнага грамадства з дамініраваннем, “четвертычнай”інфармацыйнай сферы эканомікі.

1. сельская гаспадарка

2. прамысловасць

3. эканоміка паслуг

4. інфармацыйная сфера.

У сувязі з гэтым у грамадстве значна павялічваецца інтэлектуалізацыя працы. Капітал і праца уступаюць месца ў грамадстве інфармацыі і ведам.

Значны ўплыў на заняткі насельніцтва аказвалі прыроднаасяроддзе, якое з’яўлялася матэрыяльнай асновай існавання чалавека, крыніцай для развіцця гаспадаркі. Характэрнымі рысамі Беларусі з’яўляліся тэрыторыі з разнастайным ландшафтам, якія размешчаны на захадзе Усходне-Еўрапейскай раўніны і на водараздзеле Балтыйскага і Чорнага мораў. Разнастайнасць глебы і расліннага свету, памяркоўны клімат спрыялі развіццю гаспадарчай дзейнасці людзей. Выключнае значэнне мелі рэкі Днепр, Зах.Дзвіна, Нёман са шматлікімі прытокамі, якія аб’ядноўвалі ў адзінае цэлае паасобныя часткі беларускай тэрыторыі.

У суровых умовах прыледніковай амаль бязлеснай зоны чалавек выжываў у калектыве – родавай абшчыне. Тып гаспадаркі – спажывецкі – асноўныя заняткі – паляванне і збіральніцтва. Прылады працы чалавек вырабляў з крамнёвых пласцін і касцей жывёлы. Жытлы ён рабіў з біўняў і рэбраў маманта, накрываў іх звярынымі шкурамі. Прыблізна 10 тыс. год назад скончылася ледніковая эпоха, наступіў сучасны геалагічны перыяд. Адбылося змяненне клімату. З развіццём прылад працы і больш разнастайнай гаспадарчай дзейнасцю ў першабытных калектывах ўсё больш укаранялася прыроднае полаўзроставае раздзяленне працы. Маладыя мужчыны спецыялізаваліся на паляванні, старыя – на вырабе прылад працы, жанчыны займаліся вядзеннем калектыўнай хатняй гаспадаркі, збіральніцтвам.

Падчас неаліту насельніцтва обач з традыцыйным паляваннем, рыбалоўствам і збіральніцтвам пачало займацца земляробствам і жывёлагадоўляй – т.з. неалітычная рэвалюцыя, якая спрыяла развіццю вытворчасці і росту насельніцтва. Жывёлагадоўля і землеробства дазволілі людзям пакідаць нешта ў запас. Сярод насельніцтва з’явілася сацыяльная няроўнасць і ўзнікла прыватная уласнасць, што стала адной з прычын разлажэння першабытнага грамадства. Гэта падрывала аснову мацярынскага роду і ставіла на першае месца вялікую патрыярхальную семью, праца якой была больш прадукцыйнай. У часы бронзавага веку адбываўся канчатковы пераход да вытворчай гаспадаркі.

Адна з галоўных рыс эпохі патрыархату – з’яўленне лядна-агневога землеробства, выкарыстанне ў якасці цяглаваў сілы быкоў і коней.

У УІІ ст. да н.э. на Беларусі з’явіліся плямёны, якія тэрыторыі навучыліся дабываць жалеза, што яшчэ больш павялічыла прадукцыйнасць працы. У гэты час паступова вылучаюцца роды і племены, якія мелі больш сельскагаспадарчых прадуктаў, жывёлы ці іншых матэрыяльных каштоўнасцей, што спрыяла пашырэнню таварнага абмену. А гэта прывяло да значнай сацыяльнай няроўнасці ў грамадств, выдзяляецца знаць. На змену родавай абшчыне прыходзіць абшчына суседская.

У працэсе распаду першабытных адносін галоўная роля ў грамадскім жыцці стала належыць мужчынам. Вярхоўнай уладай ў плямёнах стаў сход ўзброенных воінаў, дружыннікаў, дзе вырашаліся пытанні вайны і міру, выбіраліся старэшына роду і правадыр племені. Грамадска-палітычны лад, які ўзнік на апошняй стадыі першабытнага грамадства адтрымаў назву ваеннай дэмакратыі.

Станаўленне февдальных адносін на ўсходнеславянскіх землях ў параўнанні з краінамі Заходняй Еўропы мела сваю спецыфіку (мінавалі рабаўладальніцкі лад, феадальныя адносіны усталяваліся на 4 ст. пазней, чым у Еўропе). У 1Х-Х1 стст. у большасці краін Заходняй Еўропы завяршыўся працэс фарміравання феадальных адносін. На землях усходніх славян гэты працэс толькі пачаўся. Асноўным сродкам вытворчасці і асноўным багаццем пры феадалізме з'яўлялася зямля, якая знаходзілася ў манапольным распараджэнні феадалаў. Селянін не з'яўляўся ўласнікам зямлі, але толькі яе трымальнікам на пэўных умовах. Яго эканаміная залежнасць ад феадала выражалася ў выглядзе рэнты (адпрацовачнай – паншчына, натуральнай –даніна ці грашовай – чынш) - працы ці плацяжоў на карысць феадала. Але на зямлі, што атрымаў у карыстанне, селянін вёў самастойную дробную гаспадарку, меў ва ўласнасці дом, хатнюю жывёлу і прылады працы, з дапамогай якіх ён апрацоўваў свой участак і раллю феадала.

На раниім этапе феадалізму панавала натуральная гаспадарка;абмен быў нязначным, гандлёвыя сувязі не развітымі; рамяство яшчэ толькі пачынала аддзяляцца ад сельскай гаспадаркі. Істотнай рысай развіцця ўсходніх славян і балтаў на тэрыторыі Беларусі была шматукладнасць грамадскай гаспадаркі: у 1Х-ХШ стст ужываліся і перапляталіся асноўныя сацыяльна-эканамічныя уклады:рабаўладальніцкі, родаплемянны і феадальны. Клас феадалаў меў сваю іерархію.Вярхоўным уласнікам усёй зямлі лічыўся вялікі князь. За карыстанне імі насельніцтва абавязана было плаціць князю даніну (натуральны падатак) – палюддзе

Крыніцы называюць наступныя віды феадальнага землеўладання: княжацкае, баярскае і царкоўнае. Феадальнае землеўладанне было вотчынным ці памесным.