Теодолиттерді зерттеу 3 страница

Шаблон көмегімен шкала штрихтарының салынуы одан басқа шаблондардың өзінің қатесімен бірге болады, олардың ықпалы системалық (жүйелік) мінезі бар.

Қателерді шкаланың жалпы ұзындығы және шкаланы бөліктерге дұрыс бөлу қателерге бөлінеді. Шкаланың жалпы ұзындығының қатесі компарирование, яғни эталонмен салыстыру көмегімен анықтайды.

Мүмкіндіктер қатарында шкаланың жалпы ұзындығының мәні жоқ, мысалы, мәндері әр уақытта 2л тең болғандықтан айналмалы шкалалар (лимбалар) үшін. Шкалаларды бөліктерге бөлу қателігі есептеу орнына қатысты штрихтардың қателері болады, кез келген штрихтің орнының толық қатесі жүйелілік және кез келген қателердің қосындысы. Айналмалы шкалалардың жүйелілік қателері периодты.

Айналмалы шкалаларды (лмбаларды) зерттеу – оське отырғызылған үлгілі лимбы бар құралда жүргізіледі. Осы оське зерттелетін лмбы орнатады. Үлгілі және зерттелетін лимбалардың үстіне 2 микроскоптан бекітеді. Қос лимбаларды айналдыра және микроскоптар арқылы есептеу арқасында зерттелетін лимбаның қателерін анықтауға болады. Мұндай құралда әсіресе зерттеу процесі кезінде микроскоптардың бірлескен орны өзгермей қалуы керек. Зерттеуші құрал айналмалы шкалалардың өлшеуіне, көлбеген бұрыш интервалына негізделген.

Зерттеу қорытындыларының негізінде әрбір немесе қызықтырған штрихтардың орнының қателігін есептеп алуға болады және график сала отырып ұзынды периодтық жүйелік қателердің шамаларын табуға болады.

Шкалалар штрихтарының орнын анықтау үшін автоматтандырылған әдістері бар. Шкала штрихының орнын электронды-сәулелі трубканың экранында (таспасында) есептейді.

Есептеуіш құралдар. Верньер. Штрихтік микроскоп.

Верньер. Верньердің жұмыс істеу принципі жоғары дәлдікпен бір-бірінің жалғасы болатын екі штрихтардың сәйке келуін бағалауы көздің қасиетінде негізделген. Түзу верньер жалпы ұзындығы негізгі шкаланың n-бөлінділеріне тең n бөлінді кіреді. Егер варньердің бөлу құнын Х деп белгілесе, ал негізгі шкаланың бөлу құнын онда былай жазуға болады:

Штрихтік және шкалалаық микроскоп. Микроскопта өлшейтін бөлігі ретінде штрих немесе шкала қолданылуы мүмкін. Бірінші жағдайда микроскопты штрихтік немесе бағдарлаушы-микроскоп деп атайды, екіншісінде шкалалық.

Бөлу құнының дәлдігін үлгілі миллиметрлік шкала немесе кез келген бір нақты шкала ретінде ұсынатын микрометр объектінің көмегімен анықтауға болады. Микроскоппен өлшегендегі шеткі мәндері – 0,015-6 мм, габариттік өлшемдер 134х67х34 мм, масса – 0,29 кг. Микроскоп аспаптардың шкалалардың штрихтарының арсындағы қашықтықтарды өлшеуге арналған.

Бұрандалы микрометрмен микроскоп. Микроскоптың бұрандалы микрометрі биіктормен каретканың орнын алмастыратын дәлді микрометрлік бұрандадан 7 тұрады. Каретканың сызықтық орын ауыстыруын (жылжуын) 60 және 100 бөліндісі бар шкалалаы барабан 8 арқылы анықтайды. Барабанның толық айналым санын есКөру үшін гребенка 4 немесе диафрагмада 3 орналасқан арнайы шкала қосылады.

Оптикалық микрометр. Оптикалық микрометрлер, ең болғанда, бір жылжымалы оптикалық бөлігі және онымен байланысқан есептеулерге арналған шкаласы бар дәл есептеуіш құрылғы болып табылады.

Геодезиялық құралдарда бір және екі сыңарлы оптикалық микрометрлер қолданылады. Олар жазық параллель табақшасы бар жіктік және линзалық болып бөлінеді. Өзінің құрылысы жағынан оптикалық микрометрлер келесідей бола алады:

Осындай микрометрді құрастырудың ең қиыны табақшалардың есептеуіш шкалада бірқалыпты көлбею механизмі болып табылады. Аса дәл теодолиттердің микрометрлерінің құрылысында табақшаның көлбеюі шкала бұрылуының бұрыштық жылдамдығы 60 есе үлкеюін қамтамасыз ететін механизммен жіргізіледі. Бұл механизм (сурет) С және С2 осьтері бойынша айналатын, әрқайсысында параллель табақшасы бар екі рычагтан тұрады. Рычагтардың ұштары а және а дискте Архимед спираль формасындағы паздарға кіреді. Полярлық координатада Архимед спиралінің теңдеуі              түрінде болғандықтан дисктің О осі бойынша айналуы кезінде рычагтардың ұштары дисктің бұрылу бұрышына пропорционал пазбен ығысады.

Себебі олардың бұрылу бұрышы дисктің немесе бөліктері бар барабанның бұрылу бұрышына пропорционал болады. Қозғалмалы жартылинзалары бар микрометірлерде бір жартылинзаның екіншісіне қатысты ығысу сәуленің бағытын өзгертеді, заттың көрінісі екігі бөлінеді. Линзалық микромтрлер өзгермей параллактикалық бұрышты қос көріністі қашықтық өлшегіштерде қолданылады.

 

 Ұсынылатын әдебиеттер

  1)П.Н.Кузнецов,И.Ю.Васютинский,Х.К.Ямбаев«Геодезиялық аспаптар»

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары (6-3 тақырыптар) [104-120]

1. Верньер.

   2. Оптикалық микрометр.

3. Лимбадағы шкалалар

 

6 Тақырып. Бағдарлау кұрылымы. Деңгейлер, олардың түpi және кұрылымы (4 сағ.)

Лекция жоспары:

1.Деңгей, оның түрлері мен құралдары.

2.Геометриялық элементтер, осьтік ауытқу деңгейін анықтау.

3. Көлбеулік компенсаторлары.

4. Компенсатор жұмысын зерттеу.

Бөлінді бағасының деңгейін анықтау.

Теодолиттің дала жағдайындағы техникалық және орташа дәлдігін,бөлінді бағасының деңгейін анықтау үшін оңайлатылған әдістер қолданады, ол 1-2 бірліктегі шаманы табуға мүмкіндік береді.

көтерме винттері арқылы анықтау. Бұл әдісті аспаптағы барлық деңгейді анықтау үшін қолданылады. Алдымен көтерме винтінің қадамын анықтайды. Бұл үшін бір винттің төбесімен негізгі табанына қарандашпен қауып белгісін белгілейміз, ол винттің бастспқы ғдайын көрсетеді. Қауіпті біріктіріп штангенциркульмен немесе сызғышпен a1 арақашықтығын 0,2-0,3мм дәлдікпен төменгі төбе жазықтығы винткін табан жазықтығына дейін

өлшейміз (10а - сурет)

 

 

 

 

      Винт қадамы мен көтерме үшбұрыш винтінің биіктігін анықтау

 

                         

 

 Винтті кемінде 10 айналымға айналдырады, соңғы айналымда қауіпті біріктіріп қайтадан арақашықтықты өлшейді, а2 есебін алады. Винт қадамын мына формула арқылы анықтайды  

 

Ұсынылатын әдебиеттер

 1)П.Н.Кузнецов,И.Ю.Васютинский,Х.К.Ямбаев«Геодезиялық аспаптар»

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары (4-6 тақырыптар)[108,121, 138]

1). Деңгейлер мен жіптер торының дұрыстау винтері.

 2) Көлденең дөңгелектің микрометрлі – қысқыш құрылғылар

7.Тақырып. Осьтік жуйелер және механикалық құрылсылар (4 сағ.)

Лекция жоспары:

 1.Тік және көлденең осьтік жүйелердің ұқрылысының типтері.

 2. Тік осьтік жүйенің жұмысының дұрыстығын зерттеу.

Осьтік жүйелер геодезиялық құралдардың негізгі механикалық түйіндерді болып табылады. Құралдың дәлдігі, ұзақтығы, беріктігі, әсәресе бұрыш өлшеуіш құралдарда, осы жүйелерге байланысты.

Механикалық осьтік жүйелер геодезиялық құралдың оптика механикалықтүйінінің өзара орналасуын оның геометриялық құрылымымен дәл етіп анықтайды. Сондықтан олар өзара орналасуының тұрақтылығы мен өзінің формасын сақтауын қамтамасыз етуі керек. Осьтерді температуруның -400-тан 400-қа дейінгі өзгерісі кезінднгі құрал жұмысының қатесіз болуын, айналымның дұрыс болуын, оның беріктігін қамтамасыз ететін материалдардан жасалады.

Өзінің формасы бойынша осьтік жүйелер конустық және цилиндрлік болып, ол қолданылуы мен орналасуы бойынша тік және көлденең болып бөлінеді.

Тік осьтік жүйелер. Жүрістің жеңілдігі үшін жажетті жүйенің тұрақтылығын сақтау үшін осьтер ұзын етіп жасалады. Олардың ұзындықтары, әдетте,d-дан 3-4 есе ұзын, және шамамен 1=2 ч етіп алынады. Мұндағы ч-көлденең шеңбердің радиусы.

Тік осьтік дүйелердің қазіргі бұрыш өлшеуіш құралдарда осьтік жүйе әр қашанда 1 немесе бірнеше подшипникпен тұратындықтан үйкелесібойынша классификациялауға болады. Осы бойынша осьтік жүйенің 3 түрі бар: 1)сырғанау үйкелесімен, 2) тербеліс үйкелесімен, 3) комбинерленген.

Көптеген белгілі жүйелерде подшипникрердің және осьтік қатынастардың тік орналасуы, кейбір құралдарда көлденең, орын алады.

Сырғанау үйкелесіне негізделген осьтік жүйелер арасына конустық осьтер жүйесін қолдану тараған(1-сурет). Оларды жалау қарапайым. Кез келген осьтік жүйенің негізгі бөліктері: втулка(лагер) және ось (цапара). Осьтің едәуір ұзын болса да 1(мысалы, 140 мм), ең үлкен және кіші диаметрлер онша үлкен емес, ал арасындағы бұрыш 2 а 40-пен 150 арасында тербеледі. Конустық осьтік жүйелердің негізгі бөлшектері конустық үйлепіс бетінің нормаль қысымы едәуір үлкен болуы және майдың жұқа қабатында жүзіп жүрген осьтің деталь ретіндегіорналасуының белгісіздігі болып табылады. Соңғы жағдай сонымен қатар сырғанау үйелісті көлденең осьтік жүйелерге қатысты.

Оптикалық теодометрдің пайда болуымен дәл құралдар үшін конустық осьтердің керектілігі жоқ екендігі анықталды. Себебі есептік оптикалық осьтің переюстировка-н қажет ететін жұмыс істеу дәрежесі мен смазка жағдайының әсерінен тіреу орның қайта дұрыстауды қажет етеді. Өндірістің шлифтейтін құралды шығаруы сырғанау үйкелісті цилиндрлік осьтік жүйелерге көшуі мүмкіндік беруі.2 суретте цилиндрлік осьтік жүйелердің кейбір түрлері көрсетілген. Бұл жүйелерде ауырлық торцтық бұйім осьтің заплечикліне түседі (2-сурет,а) немесе сфералық под пятник (2-сурет,б), тербелу подшипнигіне (2-сурет,в), түседі.Цилиндрлік жүйенің кемшілігі осьтіің деталь ретінде орналасуының белгісіздігі 1-мкм-ге дейін болатындығы, Осьтік жүйенің жоғарылығымен алынатын көлбеудің жалпы рұқсат етілімі ∆0,5 ч, ч-бөлшеуіш құралдың аддидатты бөлігіндегі денгейдін бөлік құны, құрайды. Жеке рұқсат етілімдер, мысалы алидада осінің(цапара) жасалуының дәлдігі, былай анықталады:

                  

                                                                   ∆_r= 0,1 τ”*2r/ρ”,

ч- көлденең дөңгелектің радиусы.

Ч-20”‚r=45 мм болғанда ∆r=мкм болады. Цилиндрлік осьтердің жақсылығы олар үшін жүрісті дұрыстаудың көлемділігі қажет емес және жеке сылауды қажет етпейді, ұзақ уақыт бойы жұмыс істейді. Және де олардың сериялық жасалуы ауытқуы 1-мкм-ден аспайды.

Остің жеңіл жүрісін қамтамасыз ету үшін ось пен втулканың арасында қалындығы 0,5 мкм смазка қабаты енгізіледі. Сондықтан да осьтің әр ұшы шамамен 0,5 мкм-ге дейін ауытқуы мүмкін, 90мм ұзындығы кезінде көлбеулік 1,3”-ге дейін болады. Үйкеліс шарттарын жақсарту үшін ось пен втулканыңбеттеу аумағын кішіретумен және жоғары дәлдікті шарикоподшипниктерді қолданумен(т1,т2) (3 сурет,а) жүзеге асырады.

Дәл құралдардың қажеттілігі комбинерленген осьтік жүйелерді шығаруға әкеліп соқтырады.Теодолит ОТ-02 вильд фирмасының теодолиттерінде бірінші рет жоғарғы цилиндрлік втулканың конустық бөлігінде радиалды 3 жанау нүктесі бар тіректік подшипник,ал төменгісінде- цилиндр бойымен жіңішке сырғанау үйкеліс белдігі орнатылған.

Осындай “Өзі центрлейтін” осьтің белгізіздігі төменгі бөліктің үйкеліс белдігі есебімен ғана орын алады. Қазіргі кезде шетел фтрмалардың кейбіреулері мен біздің зауыттар осьтік жүйесі разнесен (3-сурет,в), осьтік қатынастары көлденең разнесен құралдары шығарады. Осындай осьтік жүйенің дәлдігі толығымен тіректік беттері 0,1 мкм-ге дейінгі қателікпен жаслатын үлкен диаметрлері негізгі подшипниктің ж жасалу дәлдігіне байланысты.

Қазіргі абетономиялық Трr теодолитте “Аскания” фирмасымен жасалған,2 радиалды-тіректің подшипник биіктігімен орналасып және бір-біріне бағытталған тербеліс осьтік жүйесі қолданылған. Бұл үшін тұйықталудың күрделі құрылғысы бар, жасанды тарту күші қолданылған. Бұл дүйе барлық белгілі жүйелердің ішінде ең үлкен дәлдікті болып келеді.

Тік осьтік дүйелерінің дамуында сырғанау үйкелесінен тербеліс үйкелісіне ауысудың жалпы тенденциясы анық қаравстырылады. ЦНИИГА мен К-да жоғарыдәлдікті теодолиттерде осьтік жүйелердің дәлдігін ұлғайтулары жүргізіліп жатыр. Әсіресе шар берілген траектория бойынша қозғалатын ұйымдастырушы тербеліс подшипниктерінің негізіндегі абетономиялықтар.

Тікосьтерінің құрылымына байланысты телдолиттерді келесідей түрлкрге бөледі: қарапайым, қайталанатын және лимба бойынша екі есептің айырымы ретінде алынатын екі бағыттын арасында бұрыштарды өлшейтін әр түрлі әдәстері қолдана алатын орын ауыстыра алатын лимбасы бар теодолиттер.Осындай теодолиттер үшін осьтік жүйенің төменгі бөлігі-Втупкада лимбаларды қозғалмайтындай етіп орнату жеткілікті.

Бұрыштарды қайталау әдәсімен өлшеу кезінде бұрыш көп рет лимбағасалынады:Бұл үшін құралдың өзінде де, оны ортаңғы бөлігімен де,яғни лимбамен бірге де айналуға мүмкіндік беретін осьтік жүйе қолданылады. Бұл үшін осьтік жүйенің лимбаларды жоғарғы алиддадты бөлікпен жеңіл біріктіре алатын арнайы қайталайтын құрылысы бар.

Орын ауыстыратын лимбалы бар теодолиттерде басқа құрал бөліктеріне тәуелсіз лимбаны 3600-қа дейін бұра алатын шестерналар жүйесі түріндегі құрылғысы бар. Бұл өлшеуді қабылдау,дөңгелек қабылдау және де барлық лимбанаң әр бөліктерін әр кезде әр түрлі етіп қолданумен комбинациялар әдәстерімен жүргізуге мүмкіндік береді.

Қайталау жүйесінің мысалы ретінде Рейхенбах жүйесін(4-сурет) алуға болады. Мұндай теодолитерде құралдың ортажағының осі втулканың төменгі бөлігіне орнатылады, ол толық оське жоғарғы бөлікке қойылған втулка сияқты. Теодолиттің ортаңғы және жоғарғы бөліктегі осьтері разгружающие пружиналарда болады. Бұл жүйенің кемшілігі ортаңғы жоғарғы бөліктерднгі осьтер толығымен бөлінбеген, осыдан лимба жоғарғы алидадты бөліктің айналымы кезінде увлекаться ете алады.

Борда жүйесінің (4-сурет) ортаңғы бөліктің осі төмеңгі бөліктің жалпы осіне киіледі.

Осылай жоғарғы алидадты бөлік лимбті қамтитын ортаңғы бөлікпен жанаспайды. Тік осьтік жүйенің осындай конбетукциясы орта дәлдікті (т5) теодолиттерде, Т2 типті жоғары дәлдікті теодолиттерде (4-сурет) кең тараған. Сонымен қатар басқа да осьтік жүйелердің күрделі конбетукциялар да кездеседі. Солардың ішінде Д.А.Аникстің шығарған ТТ-2/6, ТВО т.б теодолиттердің дұрыстайтын осьтік жүйелерінің прецизионды остік жүйесін айтуға болады.

Көлденең осьтік жүйелер. Көлденең осьтік жүйелердің дәлдігін анықтау кезінде көру түтігінің айналу осінің орналасу жазықтығында белгіленгендәлділікті сақтаудан шығады. Өлшену бағытындағы қателік.

∆ i= itgv,, мұндағы ν-көру түтігінің көлбеулік бұрышы; i-көлденең осьтің көлбеулілігі.

ν (450∆i)І, кезінде, бірақ, жоғары дәлдіктің өлшеулерде ∆i 0,5-1,0-ден аспауы керек. Осы шарттар овалдылыққа, элипстке және цапф-осьтердің бірег болуының аз рұқсат етіліміне әкеліп соқтырады. Тік v І-ден басқа көлденең бұрыштарды өлшеу кезінде бағыттар мәніне толығымен кіретін көлденең құрамдасы бар. Көлденең осьтік жүйе(5-сурет) екі лагерде айналатын, теодолиттің бағанында тік орнатылған цилиндрлік жарты ось-цапф пен тік дөңгелектен тұрады. Қазіргі технологиф көлденең осьтік цапфаларын үлкен дәлдікпен жасауға(мысалы, овалдық 0,001-0,002 мм-ден аспайды) мүмкіндік береді.

Жаңа теодолиттерде көлденең осьтің тұрақтылығы бір жағынан лагер конбетукциясымен, екінші жағынан бағыттаушы құрылғымен сақталады.

Лагерлер дөңгелек-цилндрлік (5-сурет) және ν-образды дұрыстау винттерімен болуы мүмкін. Лагерлердің центрері арасындағы қашықтық-е көлденең дөңгелектің диаметріне шамалас етіп алынады.

Кинематикалық принциппен жасалған дөңгелек-цилиндрлік лагер конбетукциясы цапфа мен лагер арасындағы саңылауды едәуір үлкен ете (0,01-0,03 мм) аладыф. Осы үшін ось берік жатуы үшін лагердің төменгі бөлігінде центрлік бұрыш 900-пен шектелген, терендігі 0,1-0,15 мм болатын выборка жасалады. Лагер саңылауының осі сыртқы диаметрге қатысты ν-өлшеміне ығысқан. Бұл көру түтігінің осінің айналымын құралдың тік осіне перпендикуляр етіп орнатуын мүмкіндік береді.

Бағыттаушы құрылғыны азимут немесе биіктік бойынша жылжыта алатын күш осіне ықпал ең аз болатындай етіп орындайды. Образды лагердің ν конбетукциясы (5-сурет) тіректік жазықтықтарды жөндеу винттері арқылы биіктік бойынша ығыстыруға мүмкіндік береді.

Цапф пен лагер үшін материал ретінде БрАЖ9-4 и қола және жеңіл В95Т1 иАл27 ν Көлденең осьтік жүйенің геометриялық қателігі (цилиндрлік формадан ауытқуы, цапфаның диаметрінің сақталуы, шлифовка сапасы т.б) былай анықталады:

∆=0,1tl/p,мұндағы t-деңгейдің бөлік құны.

  Тік осьтік жүйенің жұмысының дұрыстығые зерттеу.

Тік осьтік жүйенің зерттеу айналу осінің тербелуін анықтауға, сояның көлбеулігін анықтауға, осьтік жүйенің жансу элементтері арасындағы саңылау көлемін анықтауға мүмкіндік береді.

Осьтік жүйенің жұмысының сапасын теодолиттің жоғарғы бөлігіндегі орнатылған деңгейдің (t≤ 10″),дәлдігінің көмегімен анықтауға болады. Зерттеу алдында денгей осінің алидада айналу осіне перпендикулярлығын 0,5 бөлік шекарасында алады.

Өлшеулер алидаданы 300 жолдан кейін uл мен uп есептерін алидаданың сағат тілімен 1 айналымы мен сағат тіліне қарсы 2 айналым шекарасындағы деңгейдің шеттеріндегі орын ауыстыруы арқылы жүргізіледі.

Алидаданы әр орнатуы үшін деңгейлік осьтің көлбеулілігін өзгерісін өлшейді:

U′=(U_н+ U_п) _i- (U_л+ U_п)τ/2,Мұндағы r басқы деңгейдің бөлік құны

                                                            12

 (U_л+ U_п)₀=1\12  (U_л+ U_п) _i

Алидаданың әр орнатылымы үшін ордината бойынша ui болатын график салынады(6 сурет)                             

=1/4 _i

Осы бойынша синусойданы құрып, оның амплитудасы бойынша осьтің көлбеулілігін анықтайды.

Осьтің орташа квадраттық тербелісі:

 σ= (U′- )/4 n

Мұнда Ū – стнусойда ординатасы

       п – алидада орнатылым саны.

 

 

Сурет

 

 

 Ұсынылатын әдебиеттер

1)П.Н.Кузнецов,И.Ю.Васютинский,Х.К.Ямбаев«Геодезиялық аспаптар»

   

 СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары (1,2,3 тақырыптар)[77-97,141-155]

1) Тік осьтік жүйенің

2) Көлденең осьтік жүйелер

3) Механикалық осьтік жүйелер

 

8. Тақырып. Теодолиттер. (4 сағат)

Лекция жоспары:

1. Жаңа теодолиттер туралы жалпы түсінік

2. Техникалық дәлдіктегі теодолиттер, қалыпты дәлдікті және жоғары дәлдікті

3. Теодолиттердің басқы аспаптық қателіктері және оларды зерттеу

 «ТЕОДОЛИТТЕР» ЖАҢА МЕМЛЕКЕТТІК СТАНДАРТ

1963ж., дәлелденген «Теодолиттер» мемлекеттік стандарты. (СССР) МЕСТ 10529-63, 1/1 1965ж. бастап жұмыс істейді, 4 топқа қосылатын келесі теодолиттердің шығарылуы:

I топ: 1 және 2 класты триангуляциялауға және полигонометриялауға арналған оптикалық жоғары дәлдікті теодолиттер, олар ±0,5² және ±1² орта квадраттық қателікпен горизонталь бұрыштардың өлшемін алуға мүмкіндік береді. Бұл топтағы теодолиттер ТО5 және Т1 деп белгіленеді.

II топ: 3 және 4 класты триангуляциялауға және полигонометриялауға арналған оптикалық теодолиттер, олар ±2² орта квадраттық қателікпен горизонталь бұрыштардың өлшемін алуға мүмкіндік береді. Теодолиттер Т2 белгісіне ие.

III топ: 1 және 2 разрядты полигонометриялауға және аналитикалық торларға арналған оптикалық дәлдікті теодолиттер, олар ±5² және ±10² орта квадраттық қателікпен горизонталь бұрыштардың өлшемін алуға мүмкіндік береді. Бұл теодолиттер сәйкесінше Т5 және Т10 деп белгіленеді.

III топ: теодолиттік және тахеометриялық жүрістерге, жер бетінде және жер астындағы маркшейдерлік жұмыстарға арналған техникалық дәлдікті (оптикалық) теодолиттер, ±15², ±20² және ±30² орта квадраттық қателікпен горизонталь бұрыштарды өлшеуге мүмкіндік береді. Бұл теодолиттер Т15, Т20 және Т30 белгілеріне ие. Қазіргі уақытта СССР-де МЕСТ-ке сәйкес теодолиттер шығарылған және олардың сериялық дайдығы жүргізілуде.

ТЕОДОЛИТТЕРДІ ЗЕРТТЕУ

2.1. Сыртқы тексеріс және сыннан өткізу.

Сыртқы тексеріс және теодолиттің қозғалмалы бөліктерін сыннан өткізу ұқсастықпен өндіріледі п.п. 1.2 және 1.3.

2.2. Көру дүрбісін зерттеу

Көру дүрбісін зерттеу үшін анықтама арқылы оның конбетукциясымен танысу керек [4]. Отчеттық мәтінде әрбір студент оған берілген теодолиттің дүрбісінің принциптік құрылысының үлгісін салу керек.