Теодолиттерді зерттеу 4 страница

2.2.1. Көру дүрбісінің ұлғаюын анықтау

Көру дүрбісінің ұлғаюы көру диаметрінің қарашығының шығу қарашығына қатынасы арқылы анықталады. Кіру қарашығының өлшемін 0,1 мм-ге дейінгі дәлдікпен жасау керек. Көптеген жаңа көру дүрбілерінде ішкі диаметрі штангенциркуль көмегімен өлшенетін кіру қарашығы болып обьективтің оправасы болады.

Егер дүрбінің құрылысы белгісіз болса (ішкі аппретуралық диафрагма орнатылуы мүмкін), онда дүрбінің үлкеюін анықтау үшін обьективке қатты қағаздан жасалған саңылауның диаметрі 10мм дифрагма таңылады, ОВХ=10мм және шығу қарашығының сәйкесінше диаграммасын өлшейді.

2.2.2. Дүрбінің көз аясы

Нақты, жақсы көрінетін алыстатылған визирлік бағыт таңдап алынады. Оған диаметрлі қарама – қарсы шетімен көз аясы енгізіледі және лимб бойынша отчет алынады. Отчеттардың айырмашылығы дүрбінің көз аясының бұрышы болып табылады. Дүрбінің көз аясының бұрышын далалық диафрагма шектеуді (тор сызығының тіреуіші).

2.2.3. Дүрбінің рұқсат ету қабілеттілігі

Лабораториялық жағдайларда дүрбінің рұқсат ету қабілеттілігі коллиматордың окуляры орнына орнатылған мираны қарастыру кезінде ұзын фокусты коллиматорда (1²=1000мм және жоғары) анықталады. Мира өзінен шыны пластиканы түсіндіреді, оған үлкен дәлдікпен ақ және қара тең көлемді штрихтар тобы енгізілген. [4]. Көршілес қара штрихтардың центрлерінің арасында бұрыштық ара – қашықтық мирада әрбір топ үшін жазылған. Объектив коллиматор арқылы теодолиттің дүрбісінің көз аясының центрінде мираны қарастырғанда, барлық бағыттың штрихтары қай бағытта (ең аз бұрыштық ара - қашықтықпен) көрінетініңанықтауға болады. Осы топтың бұрыштық ара – қашықтығы дүрбінің рұқсат ету қабілеттілігі болып табылады. Одан кейін дүрбінің көз аясындағы шеткі бөліктерінің вертикальды және горизонтальды диаметрі бойынша рұқсат ету күші анықталады.

2.2.4. Биссектордың тор сызығының бұрыштық ара-қашықтығын анықтау

Биссектордың сызығының бұрыштық ара-қашықтығы дүрбінің объективінен визирлік сәулеге қашықтықта орналасқан горизонтальды миллиметрлі сызғышыарқылы анықталады. Биссектордың екі сызығынан да миллиметрлік сызғыш арқылы ах және а₂ отчеты алынады, сонда биссектордың бұрыштық ара-қашықтығын формуламен есептеуге болады.

2.3. Аспапты қиыспаушылықты анықтау және постировкасы

2.3.1. Цилиндрлік деңгейдің алидаданың горизонталь деңгейінің аспаптық вертикаль айналымының осінің перпендикулярлығын тексеру және деңгей юстировкасы.

Цилиндрлік деңгейдің алидаданың горизонталь дөңгелегінің аспаптық вертикаль айналымының осінің перпендикулярлығын тексеру үшін деңгейді екі көтерім винттарына параллаль қылдырып орнату керек және оларды қарама қарсы бағытта бұрап, деңгей көпіршігін ортасына әкелу керек. Бұдан кейін горизонталь дөңгелектің алидадасын вертикаль осінің төңірегінде 180⁰-қа бұру керек. Егер де деңгей көпіршігі ортасынан ауытқып кетсе, онда жарты ауытқуды деңейдің түзеу винттарымен жойып тастау керек. Тексерісті және юстировканы алидданы 180⁰-қа бұрғаннан кейіндеңгей көпіршігі 0,5 деңгей бөлігінен ауытқудан аспағанға дейін орындап отыру керек.

Теодолит домалақ деңгейлі болғанда келесі шарттар орындалу кажет: домалақ деңгейдің осі теодолиттің вертикальды осінің айлануына параллель болу керек. Осы тексеру операциясы аналогиясы үлгіде орындаоады.

2.3.2. Коллимациясы қателікті анықтау және жөндеу

Қадағалау дүрбісінің визирлі осінің перпендикуляр еметігі оның горизонтальды осінде коллимациясы қателікті С туындатады.

Сосын астаршаның бұрандасын шешіп, астаршадағы теодолитті 180⁰ бұрады, горизонтты аспапта шеңбердің екі орындағы нүктеге келтіреді де, ДС2-ДО2 айырмашылығын алады. Екілі коллимация қателіктің шамасы болады. Коллимациялық қателікті болдырмас үшін горизонталь бағыттағы тор жіптері араласқан дүрбінің айналу осіне қатысты кестірілетін осьтің орнын ауыстыру қажет немесе қадағалайтын дүрбінің орнын ауыстыру керек. Берілген жөндеуді орындағанда коллимациясы толығымен шектеуі қажет емес, теодолитпен берілген бұрыштың екілі СКО-нан аспаса жеткілікті. 2Т2, 2Т5К теодолиттері мен олардың модификациясында тордың жөндейтін бұрандалары болмайды, сондықтан коллимациясы дүрбінің объективті бөлігі мен оның айналу осінің арасында орналасқан щельді сақша көмегімен қадағалау дүрбісін бұру арқылы ғана жөндеуге болады.

2.3.3. Нол орнын (зенит орнын) анықтау және жөндеу

Қадағалау дүрбісін горизонтальды орны бойынша вертикальдық шеңберінің есептемесі шеңбердің зениттары салдауында 0⁰ – 90⁰ жақын немесе тең болу керек. Вертикальды шеңбердің нольдык орнын НО (зенитіні МЗ) ДС есептемесін алып және шеңбердің екі орындағы нүктені аспаптың горизонтында орналасқан, дел көрінетін келтірмесімен анықтайды.

2.3.4. Фокустеуші линза жүрісінің дұрыстығын тексеру

Кестіру қашықтарының өзгерісімен байланысқан қайталанбалы фокустеуші дүбірдің қателіктің аспаптың түрлі қашықтарында орналасқан маркаларды қадағалауда алынатын НО (НЗ) мен С коллимацияның ауытқүлары бойынша анықтау керек.

Бақыланатын нүктелер (маркалар) мүмкіндікке байланысты бір қатарда және бі горизонтта (3⁰ артық ауытқусыз) орналасу керек. Т және Т типті теодолиттерді зерттегенде маркалар теодолиттен 2м, 10м және Т15 дейін, Т-1,5м; 5м; 10м; ¥ дейінгі ұзақтықта жатады.

Өлшемді кеесі тізбекте жүргізеді:

2.3.5. Деңгейді бөлудің бағасын анықтау

Теодолиттің цилиндарлік деңгейінің бөліну бағасын анықтау олардың дәлдігі паспорттық мәнге сәйкес келетінің айқындау үшін қажет (ампула дайындауда бірақтың болмауына көз жеткізу).

Артық дәлдігі бар деңгейлер құралды орнатудағы уақыттың анықталған шығынының себебі болады; жеткіліксіз дәлдіктер өлшеудегі қателіктерге әкеледі.

Көлбеу алидада әдісі бойынша горизонтальды шеңбердің алидадаындағы цилиндрлі деңгейдің бөліну бағасының оның шамасы келесі тәртіпте орындалады.

қалыпты кесте енгізіледі. Деңгей шкаласының және сол жақ жартысына арналған осінің бағасын келесі формуламен анықтайды:

Мұндағы: D_у-экзаменатор лимбасы бойынша есептемелердің айырмашылығы.

n- D_у бұрышына экзаменатордың көлбеу білігіне сәйкес деңгей білігінің саны.

2.3.6. Өрістк жағдайдағы компенсатор жұмысын тесеру (вертикаль шеңберін өзі орнатылатын индексті теодолиттер үшін).

Вертикльды шеңбердің өзі орнататын есептемесін индексі бар теодолит компенсаторын тексеру үшін аспапты штативқа астаршаның көтергіш бұрандаларының бірі кестірілетін нысана бағытында орналатындай орнатады. Горизонтальды шеңбер алидадасында деңгей бойынша аспапты горизонтайды да шеңбңр бойынша есептеме алады. Астаршаның көтергіш бұрандасымен әрекеттейтін теодолитті у-еңкейтеді (вертикальды шеңбер бойынша еңкейтеді). Мұндағы у-компенсатор жұмысының диапазонына сәйкес бұрыш.

Қадағалайтын дүрбіні сол нүктеге кестіреді де вертикаль шеңбер бойынша екінші есептеме алады. Алидаданың йналу осіне у еңкейтеді, бірақ қарама-қарсы жаққа, сосын үшінші есептеме алады. Компенсатордың нормальды

2.3.7. Бейімдеменің есептемелерді зетрреу.

Микроскопиялық техникалық дәлдікті теодолиттерде (Т30, Theo20) қолданылады. Микроскоп бағалаушының дұрыс жұмысы үшін, оның жеткілікті ұлғайтуы барлығы қажетті емес, лимбтың ең аз бөліндісі 1,5-2мм өлшемімен көрінсе, микроскоптық индексінің жібі лимбтың параллельді бөлінісі парассыз көрінеді. Шкалалы микроскоп 0,1 (2Т30П,Т5) дейінгі дәлдікті есептемесін теодолиттерде қолданылады.

Шкалалы микроскоптың дұрыс жұмысы үшін келесі шарттарды орындау керек: лимб мен шкала бөліністері параланссыз көріну керек;

Лимб бөлінісінің штрихтары шкала бөлінісінің штрихтарына параллельді болуы керек;

Шкала штрихтары лимб штрихтарының 1/10 бөлінісінің ұзындығына жақын салық керек.

Айтылған үш шарттарды келесі түрде орындалады:

Окулярлы фокустейтін сақша айналғанда шкаланың нақты көрінісіне қол жеткізеді, обьективтің жоғарғы линзасын ауыстырғанда (дүрбі тұрғызылады) лимб штрихтарының нақты көрінісі көрінеді.

Екі жақты оптикалық микрометр ренін анықтау үшін (Т2 теодолиті) шкалаға соңғы көлге жақсы септелетін орнатады және алидаданын кестіргіші бұрандасының көмегімен лимбтың төменгі және үстіңгі көрінісі мен (А+180⁰) диаметральды қарама-қарсы А штрихтарын қасады. Содан соң, оптикалық микрометр барабанымен штрихтардың дәл қосылған үшеуінен есептеме алады:

2.3.8. Алидада мен горизонталь шеңбер (лимб) эксцентрисистеттерінің анықтамасы

Вертикаль шеңбер эксцентрестетінің максималды әсерін анықтау үшін 300м кен емес ұзындықты жергілікті сызықты таңдайды. Оның бір ұшына тексерілетін теодалитті орнатады да жұмысты орнына келтіреді және рулетканың көмегімен 1м дейінгі қорытындысын домалатып горизонталь оське дейінгі аспап биіктігін өлшейді. Екінші ұшына рейканы, вехамы немесе марканы штативқа көздеген нүкте теодалиттың горизонтальосінің биіктігінде жататындай қылып орнатады. Сосын теодалит пен көздеген нысана орындарын алмастырады да а бұрышын кері бағытта өлшейді; теодалитті орнатқанда горизонталь осінің биіктігін сақтап қалады.

Вертикальды шеңбер эксцентритетінің максималды әсерін а – кері өлшей мен тура өлшемді бұрыштың орташа мәні бар формула бойынша анықтайды.

Е в к қателігін бақылау үшін өлшемді қайталайды да, соңғы қорытындыдан орташа мәнін алады.

2.3.9. Теодолиттің горизонталь осінің көлбеулігін анықтау (астаршаның теңдігі).

Өлшеу қорытындыларын кестеге өндірістік қалыпта орналастырылады. Егер тексерілетін дәлдікті және жоғары дәлдікті теодолитте С<2²болса, онда аспаптың вертикаль осі мен дүрбінің айналу осінің перпендикуляр еместігін анықтаудың жеңілдетілген әдістемесі қолданылады.

Мұндағы Д-аспаптан шкалаға дейінгі арақашықтық, Р=206265². өлшемдер вертикаль остерге секіру әсерін шектер мақсатында (2) мысалдың тақ сандарымен орындалу крек және Р шешуші мәніне барлық мысалдарының орташасын қабылдайды.

2.3.10. Оптикалық ортасықтауды тексеру

Отюстирленген теодолитте оптикалық осімен сәйкес кесу керек. Берілген жағдайдың орындалуын тексеру үшін теодолитті штативке орнатады да станды бұрандамен бекітеді және нақтылап горизонттайды. Штатиытің астына крест салынған қағаз бетін салады.

Үш рет теодолиттің үстіңгі жағын 120⁰-қа бұрайды да, қағазға тордың центрінің прекциясын белгілейді. Отъюсткроватетілгіен центрде алидаданың бұрғанда белгілі нүктенің көрнісі тор сызығының центрінің прекциясымен сәйкес келуі қажет.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. П.Н. Кузнецов, И.Ю. Васюлинский, Х.К. Ямбаев «Геодезиялық аспаптар». [215. 219.250].

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары (1, 2, 3 мәтіндер)

1. Оптикалық техникалық дәлдікті теодолиттер.

2. Оптикалық дәлдікті теодолиттер.

3. Лазерлік теодолиттер.

9. Тақырып. Нивелирлер (4сағат)

Лекция жоспары

1. Жалпы мағлұматтар мен нивелирлер түрлері.

2. Жоғары дәлдікті нивелирлер.

3. Дәлдікті және техникалық нивелирлер.

4. Нивелирлі рейкалар.

Жалпы мағлұматтар мен нивелирлер түрлері.

Қазіргі заманға сай нивелирлердің дамуы басқа да геодезиялық аспаптар сияқты СССР-да және шет елдерде басты тенденциялардың келесідей түрлері байқалады: түрлердің санын қысқарту, жеке түйіндердің жүйеге келтірілуі, тура бейнелейтін көру дүрбісі бар аспаптардың шығуы.

Компенсаторлы нивелирлер өндірісте доминирлейтін орынды алады, ерекше шет елде. Сонымен қатар шет елдердің фирмаларымен олардың толығымен тоқтатылған деңгейлі нивелирдің шығарылуы қайта туындауда. Деңгейлі барлық замандас нивелирлер элевационды бұрандасы саңырау ғана болады.

Жоғары дәлдікті нивелирлер.

Жоғары дәлдікті нивелирлер І және ІІ класты нивелирлеуне және ерекше дәлдікте инженерлік нивелирлі жұмыстар үшін арналған. МЕСТ 10528-76 сәйкес екілі жүрістің 1км асатын сумманын орташа квадраттық қателігі 0,5мм аспау керек. Мұндай жоғары дәлдік 0,05мм бөліну бағасы бар оптикалық микрометр, 40-45-ке көру дүрбісін ұлғайтқанда, 0,2-0,3^” компенсаторлардың сезімталдығы, 0,2^” сезімтал босағасы мен 10^” бөліну бағасының түйіспей дәлдік деңгейін қолдануға байланысты қантамасыздандырылады.

Деңгейлі 17 көпіршік ұштарының көрінісі айна 14 сәулесімен призма 16, 12, 18, 10 қорғаныс шынысы 15 арқылы беріледі және тор 8 жазықтықта микрообъективпен ІІ тұрғызылады. Оптикалық микрометр шкаласының 13 көрінісі призма 6 мен жүйе 7 арқылы тор жіптерінің 8 жазығына беріледі. Оптикалық микрометр құрылысының мұндай үлгісі мен шкаланың көрінісінің берілісі 152 сур. көрсетілегн. Жазық паралельді пластинасының иілуі тартқыш 2 арқылы механизмнің 17⁰17^’ дейін орындалады. Тартқыш пен бірге шкала 5 орын ауыстырады, оның көрінісі 4, 7, 9 призмаларымен 6 торға беріледі және микрообъективпен 8 тұрғызылады. Шкала бойынша есептеме қозғалысы индекс бойынша орындалады.

150-сурет. Нивелир Н-05

152-сурет. Оптикалық нивелир-микрометрдің құрылысының кестесі Н-05

 

Осылайша, Н-05 нивелирінің дүрбі көзаясында мәліметтер беріледі: рейкалар, цилиндрлік түйісу деңгейінің көпіршік соңының оптикалық микрометр бөлігінің ампуласымен және шкаласы. Осының барлығы, сонымен қатар нивелирде рычагтарды басқарудың орналасуы бір жағынан (бақылаушыдан оң жақта) байқау барысында белгілі бір оңайшылықтарды туғызады. Жоғары дәлдікті нивелирлерді зерттеулер және оларды қолданудың өндірістік тәжірибесі сенімді құрылымы және аспап дәлдігінің жоғарылығына кепілдік береді. N1-002 айналы компенсатор нивелирі 1974 жылғы ГДР-да ұлттық өндіріс “Карл Цейсе”, Йенада өндіріліп шығарылған. Нивелирмен салынған екі жүрістің 1км-ге орта квадраттық қателігі 0,2мм-ді құрады. 154 суретте айналы-линзалы көру дүрбісінің, оптикалық микрометрдің және құрылған нивелирдің деңгейінің оптикалық схемасы берілген.

153-сурет. Нивелирдің көзая дүрбісі Н-05

154-сурет. Нивелидің оптикалық схемасы N1-002

Дүрбінің 7 көз аясының объективі оның сыртқы жағында жабыстырылған дененің тор сызығында 4 жазықтағы көрінісін туғызады, осы жағдайда объективтің фокустық ара қашықтығының жартысында орналасқан салпыншақтағы 19 тербелмелі қайталанбалы айнада сәуленің шоқтары шағылысады. Көрініс айналмалы окуляр 23, призманың жүйесі 5, 2, 25, 24, 22, линза 3 және телескопиялық жүйе 1 арқылы көрінеді.

Дүрбінің корпусына ілінген айна 21 маятник типті нивелир компенсатордың басқы қозғалмалы бөлігі болып табылады. Айналы компенсатордың (айналы ілгенде) юстировкадағы қателіктері тұтқамен айналы 180⁰-қа бұрғанда және методикалық өлшемдер арқылы жойылады. Мысалы, егер рейканың басқа шкалаларымен айнаның бастапқы қалыптағы жағдайымен өлшем алсақ, онда орташа асуы компенсатордың қателіктерінен бос болады. Бұдан, айнаның 180⁰-қа айналуы домалақ деңгейдегі көпіршікті дәл ортасына қоймай-ақ қоюға болатынына рұқсат береді. Нивелирдің көру дүрбісінің фокусироватетілуі винттің тұтқасымен айнаның объектив дүрбісіне жақындасуымен немесе алыстатылуымен жүзеге асады, сондай-ақ қалың және нақты фокусировкаға мүмкіндік болады.

Айнаны қолдану көмегі арқылы тор сызығын объективпен қосқанда, фокусировканың дүрбісінен асып кететін қателікті жоққа шығарады.

Ni-002 нивелирінде рейканың әр үлесінің нақты өлшемі өзіндік конбетукциясы бар оптикалық микрометрмен жүзеге асады. Оптикалық микрометрдің ең басты бөлігі болып қозғалмалы объектив дүрбісі болып табылады.

Көру дүрбісінің объективі 7 вертикаль жазығы жіпті тор мен 4 оптикалық микрометр 14 шкаласымен орын ауыстыруы 29 бұранданы айналдырғанда орындалады. Микрометр 14 шкаласы дүрбі объективімен қатаң бекітілген және сонымен бірге тұтас бірліктей орын ауыстырады. 12 призма арқылы жүретін жарық сәулесі, қозғалыссыз индекс 13, микрометр объективі 15 айнадан 20 шағылады (айнамен 21 қатаң бекітіліп сонымен бірге айналады) және қайтадан индекс көрінісін микрометрдің қозғалатын шкаласына беріп 15 объектив арқылы өтеді. Осылайша жақтаушаның бөліну бөлігіне сәйкес микрометр шкаласы бойынша есептеле бекітіледі. Шкала мен индекс көрінісі 23 окуляр мен 11, 9, 3, 21, 25, 24, 22 оптикалық жүйесі арқылы берілетін бақылаушы көзбен қарастырылады.

Микрометр әсерінің диаметрі 5мм-ге тең, ол дегеніміз инварлы жақтаулардың шкаласының 1 бөлінісі. Ерекше тапсырма бойынша 10мм-ге тең диапазон жұмысы микрометрлері дайындалады.

Ni-002 нивелиріндегі і бұрышы паралель емес шағылатын айна-компенсаторының 21 жазығына тәуелді және аз салатын бұрышты арнайы клин 6 айналдыруымен азаюы мүмкін. Юстироватық клин 6 дүрбі объективінің алдына қорғаныс шынысының түрінде орнатылады.

Тор жіптерін объективке беру және 21 айна бетінде шағылысатын өзара орынның өзгеруінің аз мүмкіндігі і бұрышының шамалы өзгерісін кепілдейді. і бұрышының шамасы шағылысатын шек ортасындағы бұрыштың жартысын құрайды, ол дегеніміз заводтан шығарғанда 3^” аспайды.

Жоғары дәлдікті Ni-002 нивелирінің құрылысы жоғары дәлдік қатарында еңбек өнімділігін өсіруді қамтамасыз етеді.

Дәлдік және техникалық нивелирлер.

Дәлдік нивелирлері екілі жүрістің 1км-не 3 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қателіктің өсуін анықтау үшін қолданылады және барлық нивелир типтерінің ішінде кең қолданыс тапқан.

Компенсаторлы (Н-3К) және деңгейлі (Н-3) дәлдік нивелирлерінің оптикалық үлгісі мен құрылымы және сол сияқты аспаптар [35] геодезия бойынша оқулықта, жұмыстарда [17], [18], [25], [34], [42] толығымен жазылған, сондықтан берілген кітапта оларды келтіріп және бейнелеудің қажеттілігі жоқ.

Отандық дәлдік нивелирлердің Н-3, Н-3К, НС4 негізгі техникалық сипаттамалары мен біздің елде шет елдерінің Ni-007, Ni-025, Ni-B6 нивелирлерінің кең таралуы 15 кестеде көрсетілген.

Қазіргі кезде дәлдік компенсаторлы нивелирлердің көптеген ондықтары белгілі, олардың саны әлі де өсуде. Компенсаторлар бақылау процесін тездетуге және нивелирлеудің ІІІ-ІV кластарының өндірістік еңбегін 15-25% өсіруге мүмкіндік туғызады. Айта кетейік, компенсаторлы дәлдік және жоғары дәлдікті нивелирлердің перспективті құрылымдарына аспаптың айналу осі мен объективі, тор жіптері өзара максималды жақындағандар жатады. Сонда, нивелирда і бұрышының өзгерісі мен толық компенсациялануынан ылғида ьуындайтын қауіпті қателіктердің пайда болу мүмкіндіктері азаяды. Транспорттың интенсивті қозғалысы мен дірілі өскен дәл нивелирлеу жағдайларында компенсаторлы нивелирлер деңгейлі нивелирлерге жол береді.

Дүрбінің көзаясының ең басты үйлесімінің қорытындысы мынада, фокустық линзаның бағыттаушы тіректері дүрбінің барлық ұзындығына жойылады, осыдан визирлік осьтің дүрбінің фокусировкасынан асып кеткендегі тәжірибелік орналасуының өзгермеуі тағайындалады. Техникалық нивелирлеуде белгілі бір мөлшерде иықтардың бірқалыпсыздығы рұқсат етілетін жерлерде ол өте қажет. Түйісу деңгейінің берілетін жүйесі өзіне деңгейін 10, призманы 9, 8, 7, 5 және микрообъективті 6 қосады. 

Фокусирлейтін құрылғының негізгі элементі сияқты 4 призма салазка бойымен демпфермамен бірге вертикальді орын ауыстырады және жалпы рамадағы 8, рамкамен 11 серіппесің 18 берілген орнында тұрады.

Қайта фокусирлеуде объективтің басты нүктесіне берілген оптикалық тұрақтылықтан 4 призмаға дейін (157-суретте А нүктесіне дейін) сақталады және тор жіптерінің айқасуынан 4 призмаға (157-суретте В нүктесіне дейін) сақталады, соған қатысты көзденетін сызықтың орнын ауыстырмайды және компенсация жағдайы бұзылмайды.

Нивелирдегі деңгейдің шеңбері осінің орнының жөнделуі деңгейдің қарапайым төмендеуімен орындалады.

Тордың бұруы түзеткіш бұрандаларды алдын-ала босатылғаннан кейінгі барлық окулярлы бөліктің айналуымен шектеледі.

Компенсатордың жөнделуі көздеген сызығынан тыс пентапризма блогының орын ауыстыруымен орындала алады.

Подшипникті маятник түрлі компенсаторлы Н-10КЛ нивелирі келешегі бар аспап. Мұндай компенсаторлар айқын жетістіктерге ие: жеткілікті сезімталдықтығы құрылысының қарапайымдығы мен сенімділігі, көлемі аз, дірілмен температураның ауытқуына тұрақты, бағасы жоғары емес және жөндеу үшін мүмкінді.

Нивелирлі рейкалар.

“Рейки нивелирные” мемлекеттік стандарты (МЕСТ 11158-05) рейкалардың келесі түрлерін дайындайды:

РН1 – нивелирлеудің І класы үшін біржақты тұтас штрихты нивелирлі рейка.

РН2 – нивелирлеудің ІІ класы үшін біржақты тұтас штрихты нивелирлі рейка.

РН3 – ІІІ және ІV кластарды нивелирлеу үшін екі жақты тұтас шашкалық нивелирлі рейка.

РН4 – ІV классты нивелирлеу үшін жиналмалы шашкалық біржақты немесе екіжақты нивелирлік рейка, жер бетінде техникалық және 1, 2 разрядты жерасты өндіру.

РНТ – техникалық нивелирлеу үшін екіжақты жиналмалы шашкалы нивелирлік рейка. Басты және қосымша РН1 және РН2 рейкаларындағы шкалалар ағаш қайрақшаға тартылған (185-сурет, а) екі 24мм инвардың жолағына енгізіледі. РН3 және РН4 рейкалардағы шашкалы бөліну ағаш қайрақшаның бетіне енгізіледі (185-сурет, б).