2021-12-25
67
20 бөлім.Жүқпалы аурулар............................................. 498
ЖЛхметов. Патологиялық анатомия
Мазмүны
20.1. Вирустық инфекциллар........................................ 492
Жедел респираторлық вирустық инфекциялар...... 493
Грипп.......................................................................... 494
Парагрипп................................................................... 497
Аденовирустық инфекция.......................................... 498
Респираторлық-синцитиалдық инфекция.................. 499
Адамның иммундық тагапылық вирусы (АИТВ) қоз-
дыратын инфекция................................................... 500
Шешек......................................................................... 503
Қүтыру........................................................................ 505
20.2. Риккетсиоздар......................................................... 506
Эпидемиялық бөртпелі сүвек.................................
20.3 Бактериялар қоздыратын аурулар...................... 509
Ішек инфекциялары.................................................
Дизентерия................... >,........................................ 510
Іш сүзегі................................................................... 512
Сальмонеллездер.................................................... 515
Оба.........................................,............................... 516
Холера...................................................................... 518
Күйдіргі.............................................................. 520
Туберкулез............................................................. 521
Бруцеллез................................................................. 530
Мерез............................................,.......................... 533
Сепсис..............................................,......................... 537
20.4. Саңырауқүлақтар қоздыратын аурулар.............. 544
Актиномикоз.......................................................... 545
Кандидоз................................................................... 546
Аспергиллез............................................................. 547
Мукормикоз.....................................................
20.5. Қарапайымдар жөне гельминттер қоздыратын ауру
лар.:.............................................................................. 548
Безгек........................................................................
Амебиаз........................................................................ 549
Лейшманиоз............................................................ 550
Шистосомоз........................................................... 551
Филяриоз................................................................... 552
21 бөлім. Балалар аурулары (Бүл бөлім профессор Ю.С.Ис-
маиловамен бірлесіп жазылған)................................................ 553
21.1. Пренаталды кезең патологиясы.......................... 554
Гаметопатиялар.........................................................
Бластогагмялар............................................................ 557
Эмбриопатиялар........................................................ 559
21.2. Нөресте аурулары............................................... 573
21.3. Нәрестелердің инфекциялық аурулары.................. 577
Жатыр ішінде дамитын вирустық инфекциялар.... 578
Жатыр ішіндегі дамитын бактериялық инфекциялар.
Листериоз............................................ •..............
Туберкулез........................................................ 579
Мерез...................................................................
21.4. Перинаталдық кезеңнің инфекциясыз аурулары... 581
Муковисцидоз.....................................................
Эндокард фибробластозы.................................. 582
Диабетгік перинаталдық патологиясы...............
21.5. Плацента (бала жолдасы) патологиясы.................. 583
21.6. Перинаталды патология....................................... 589
Шала туылған нәресте.................................... 590
Мерзімінде туылған нөресте.............................. 591
Асфиксия................................................................ 592
Пневмопатиялар.................................................... 595
Нәресте пневмониясы........................................ 597
Туылу жарақаттары мен туылу зақымданулары... 598
Нөрестелердің гемолиздік ауруы...................... 601
Нәрестелердің геморрагиялық сырқатгар............ 603
21.7. Балалардың жүқпалы аурулары............................. 604
Цитомегалия.......................................................
Полиомиелит...................................................... 605
Қызылша................................................................ 608
Дифтерия................................................................ 610
Скарлатина............................................................. 613
Менингококтық инфекция.................................. 616
Ішектік коли-инфекция....................................... 619
Токсоплазмоз...................................................... 620
Балалар сепсисі.................................................... 621
21.8. Балалар ісіктері...................................................... 624
22 белім. Тіс-жақ жүйесі және ауыз қуысы ағзаларының аурулары (Бүл бөлім профессор К.З. Бакеновамен бірлесіп жа-
зылған)............................................................................... 629
22.1. Tic аурулары.........................................................
Кариес, пульпит, пародонтит................................... 630
Периодонтит............................................................ 635
22.2. Ауыз қуысының шырышты қабығының және ағза-
ларының қабынуы......................................................... 637
Стоматиттер.......................................................... • 639
Сиалоденит.............................................................. 640
Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия
22.3. Пародонт аурулары................................................ 641
Пародонтит................................................................. 642
Пародонтоз................................................................ 643
22.4. Ауыз қуысының шырышты қабығында, ағзаларын-да, жақ, бет сүйектерінде кездесетін ісіктер және ісікалды өзгерістер.......................................................... 644
22.5. Tic тіндерінен дамитын одонтогендік ісіктер........ 649
22.6. Тіске байланысты емес ісіктер.......................... 651
22.7. Жақ және бет сүйектерінің ісіктері...................... 652
Сілекей бездерінің ісіктері...................................... 653
23 бөлім. Кәсіптік аурулар............................................. 655
23.1. Өндірістік шандар әсерінде дамитын аурулар (пнев-
мокониоздар)................................................................
Силикоз.................................................................... 656
Силикатоздар........................................................... 658
Асбестоз...................................................................
Металлокониоздар.................................................. 660
Сидероз....................................................................
Алюминоз.................................................................
Берриллиоз.............................................................. 661
Антракоз................................................................... 662
23.2. Қоршаған ортаның физикалық әсерінен дамитын
аурулар............................................... ---------------------- 666
Дірілді-тербеліс (вибрация) ауруы................
Жүмыс орнындағы шуыл әсерінде дамитын сырқат-
тар.. 667
Иондаушы сәулелер әсерінде дамитын аурулар... 668
24 бөлім. Патоморфоз және емдеу патологиясы............ 671
24.1. Ятрогендік патологиялар..................................... 673
24.2. Реанимациялық патология................................... 675
Тақырыптық көрсеткіш......................................................... 679
Үсынылатын өдебиеттер....................................................... 687
Білімдіден шыққан сөз Талаптыгы болсын кез...
Абай
Алғы сөз
Медицина саласында ана тілімізде оқулық жазу мәселесі кейінгі он жыл ішінде қолға алына бастады. Біз 1993 және 1995 жылдары "Патологиялық анатомия" деген екі бөлімнен түратын оқу қүра-лын, 1994 жылы "Патологиялық анатомия терминдерінің орыс-ша-латынша-қазақша түсіндірме сөздігін" оқушы қауымға үсынг-ан болатынбыз. Міне, бүгінге дейін сол оқулықтар қазақ тілді сту-денттер, патологоанатомдар, оқытушылар үшш бірден-бір оқу қүралы болып қалуда. Өткен он жыл ішінде медицина гылымда-рының қарқынды дамуы, молекулалық биология мен генетика-ның сощы жетістіктері оқулықты қайта қарап, қазіргі деңгеиге сай етіп жазуды талап еті. Сондықтан үсынылып отырған оқулық өз тәжірибемізді жөне соңғы жылдары жақын және алыс шетел-дерде шыққан оқулықтар (М.САбдуллаходжаева "Основы патологии человека", Ташкент, 1997; МАЛальцев, Н.М.Аничков Патологическая анатомия" в двух томах, Москва, 2001; V. Kumar et al "Basic pathology", 1999) материалын есепке ала отырып жазылды. Оқулық екі бөлімнен түрады, оның жалпы бөлімінде жалпы пато-логиялық үрдістердің қүрылымдық негіздері, иммунопатология-лык үрдістер, ісіктер жөнінде және түқымқуалаушы аурулар жөнінде мәліметгер келтірілген; оқулықтың жеке бөлімінде патологиялық анатомия пәнінің бағдарламасында көрсетілген жеке аурулардың (нозологиялық түрлердің) анықтамасы, олардың туындау себептері (этиологиясы), келіп шығу механизмдері (патогенезі), патология-лық анатомиясы асқынулары, өлім себептері жөнінде толық түсшік берілген. Бүрынғы оқулықтардың барлық бөлімдері толықтыры-лып, өқделіп қайтадан жазылуына байланысты дүниеге жаңа оқулық келді деуге негіз бар.
Оқулықтың "Балалар аурулары" бөлімі кафедра профессор Ю.С.Исмаиловамен, ал "Тіс-жақ және ауыз қуысы агз алараның аурулары" деген бөлімі | профессор К.З.Бакеновамен | бірлесіп
*
-------------------------------;_____,___________ Ж.Ахметов. Патологиял ық анатомия
жазьщцы. Кітаптағы макро- жөне микросуретгер негізінен кафед-раның жөне авторлардың өз материадцарынан алыңцы лтг Х?"* мет^на Университеттерінің, институггарының бар-лық факультетгершщ, медициналық колледждердің студеттеріне
қызметкерлерге арналған.
ті^^СОҢЫВДа айгаРымыз осы оқулықтың басылып шьиуына тжелеи көмекгескен, жалпы қазақ тілівдегі басылымдарға аса 2мгіи
яо^пГ4*^' У™?*™ Рект°РМ. медицина шлымдарын^ докторы, профессор Таліат Әигірүлы Момыновқа алғысымш шексй
48ПП?-?ҚУ?2Қ *өшвде а.йт^ған пікірлеріңізді Алматы қаласы,' Ү^ ' ӨЛ6 бИ КӨШеС1' 88' С.Ж.Аспендияров атындағы Қазақ S^f м5ощина. УРрерситетінің патологиялық анатомия кафед-расына жіберулерщізда сұраймыз.
КІРІСПЕ
ПАТОЛОГИЯЛЫҚ АНАТОМИЯНЫҢ МЕДИЦИНАЛЫҚ
ПӘНДЕР АРАСЫНДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
МІНДЕТТЕРІ
Патологиялық анатомия өр түрлі аурулар кезіңцегі организм-де болатын морфологиялық өзгерістерді зерттейтін пөн. Патология pathos "ауру, сырқат" және logos "ілім" деген грек сөзі, яғни патология — ауру жөніндегі ілім деген мағынаны береді. Патологи-ялық анатомия морфология ғылымдарының қатарына жатады. Ол өр түрлі морфологиялық әдістер арқылы ауру дамуының барлық кезендерін, осы аурудан өлгеннен кейінгі денедегі бүкіл өзгерістерін тексереді.
Патологиялық анатомия ағзалардағы, тіндердегі морфология-лык өзгерістерді ізбе-із тексере отырып, белгілі бір аурудың морфогенезін, ауру барысындағы кездесетін өр түрлі ауытқулар-ды, оның асқыну белгілерін, организм үшін қандай нәтижелерге алып келу мүмкіншілікгерін де анықтай алады.
Сонымен қатар патологиялық анатомия аурулардың шығу себептерін (этиология), даму механизмін (патогенез), өлу үрдісін жөне оның себептерін де (танатогенез) жан-жақты зерттейді.
Патологиялық анатомияның қазіргі даму кезеңінде ауру мор-фологиясы тек организмдік, ағзалық, тіндік, жасушалық деңгейге ғана емес, жасушаішілік (органоидтық) жөне молекулалық дең-гейде де зерттеледі. Осы зертгеулердің нәтижесінде клиникада айты-лып келген функционалдық (қызметгік) және қүрылымдық (струк-туралық) өзгерістердің диалектикалық бірлігі, ягни қүрылымдық өзгеріссіз қызметгік өзгерістердің болмаитындығьш ашдын дәлел-денді.
Патологиялық анатомия тек қана теориялық гылым емес, оньщ денсаулық сақтау жүйесіндегі де аса зор маңызы бар. Осы ғылым мамандары биопсиялық тексерулер мен ашып кору нөтижесінде табылған морфологиялық өзгерістерді аурудың клиникалық көріністерімен салыстыра тексеріп, әр түрлі патологиялық үрдіс-
