Шляхі фарміравання беларускай дзяржаунасці на нацыянальна-дэмакратычнай і рэвалюцыйна-класавай асновы й 1917-1922гг

Пасля падпісання Савецкай Расіяй і Германіяй 27 жніўня 1918 г. Дадатковага дагавора, згодна якому германская армія вызваляла тэрыторыю Беларусі да р. Бярэзіны, надзеі БНР на ўмацаванне сваёй улады з дапамогай Германіі пачалі згасаць. Радзе БНР трэба было думаць не столькі аб “беларускай дзяржаве” ад Беластока да Смаленска і ад Вільні да Чарнігава, колькі аб выратаванні маёнткаў, фальваркаў і прадпрыемстваў, абароне інтарэсаў памешчыкаў і капіталістаў ад савецкай улады. Класавыя інтарэсы нацыянальнай буржуазіі выступалі на першы план, нацыянальныя справы сталі цікавіць менш. Рада БНР, якая моцна чаплялася за ўладу, у мэтах пошуку падтрымкі накіравала шэраг дэлегацый у Германію, Швейцарыю, ЗІПА, на Міжсаюзніцкую нараду ў Ясах. Аднак яна не знайшла нідзе ўзаемаразумення. Антанта і ЗША не маглі прызнаць БНР, паколькі гэта садзейнічала б умацаванню становішча Савецкай Расіі: яе прызнанне буржуазнымі дзяржавамі пазбаўляла б апошніх магчымасці мець непасрэдную граніцу Захаду з Савецкай Расіяй. БНР, якая ведала аб сімпатыях беларускага народа да Савецкай краіны, не магла весці барацьбу супраць Саветаў. Яна баялася, што правядзенне актыўнай антысавецкай палітыкі можа прывесці да падзення ўлады правай часткі нацыянальнай буржуазіі. У абставінах, якія склаліся, Англія, Францыя, ЗША палічылі за лепшае не прызнаваць БНР, пакінуць граніцу адкрытай, мець вароты для ўварвання ў Савецкую Расію. У мэтах умацавання свайго становішча Рада БНР 9 кастрычніка 1918 г. прыняла пастанову аб павелічэнні свайго складу да звыш 100 дэлегатаў за лік прыцягнення правых сіл, прадстаўнікоў праваслаўнага і каталіцкага духавенства, а некалькі пазней — Народны Сакратарыят быў пераўтвораны ў Раду народных міністраў. Новаўвядзенні не спрыялі росту палітычнага прэстыжу Рады БНР. Як і раней, яе падтрымлівалі толькі Саюз землеўладальнікаў і Мінскае аддзяленне Мікалаеўскага праваслаўнага брацтва.

39. Беларускае пытанне пры афармленні Версальска-Вашынгтонскай/сістэмы.Рыжская мірная дамова у гістарычным лесе беларускага народа.Беларуская эміграцыя. Восенню 1918 г. ваенна-палітычнае становішча краін Чацвяр-нога саюза рэзка пагоршылася. Пад націскам сіл Антанты прызналі сябе пераможанымі Балгарыя, за ёй – Турцыя, Аўстра-Венгрыя. Апошняй гэта зрабіла Германія і 11 лістапада яе дэлегацыя была вымушана падпісаць дагавор аб перамір’і. Спыненне баявых дзеянняў уздымала шмат праблем пасляваен-нага ўладкавання сусвету. З мэтай іх вырашэння была склікана Па-рыжская канферэнцыя, якая пачала працу 18 студзеня 1919 г. у скла-дзе 27 краін. 28 чэрвеня 1919 г. у Версалі адбылося падпісанне саюзнікамі па Антанце мірнага дагавору з Германіяй. Паводле яго, немцы не толькі гублялі свае каланіяльныя ўладанні, але і ўласныя тэрыторыи.На Германію ўскла-даўся асноўны цяжар рэпарацый краінам Антанты.10 верасня 1919 г. адбылося падпісанне Сен-Жэрменскага мірнага дагавору пераможцамі (ЗША, Англіяй, Францыяй, Італіяй і Японіяй) і былой саюзніцай Германіі – Аўстрыяй, у якім абгаворваліся яе тэрытарыяльныя межы, абарончыя магчымасці і рэпарацыі. Венгрыя, Чэха-славакія, Каралеўства сербаў, харватаў і славенцаў набывалі сама-стойнасць. У выніку ад былой шматнацыянальнай імперыі заставалася невялікая рэспубліка з монаэтнічным насельніцтвам.

У распачатай вайне 1919-1920 гг. беларускі народ і яго зямля апынуліся аб’ектам барацьбы паміж Польшчай і Савецкай Расіяй. Самі беларусы не маглі адкрыта заявіць аб сваёй волі, бо ні БССР, ні ЛітБел не былі прызнаны міжнароднай супольнасцю і не мелі прадстаўніцтва на Парыжскай канферэнцыі. Акрамя таго, палякі не прызнавалі азначаныя рэспублікі створанымі ў выніку свабоднага волевыяўлення беларускага народа

43.Вызваленчыя перамогі Чырвонай Арміі у гады Вялікай Айчыннай вайны…… Савецкі народ сустрэў напад фашысцкіх агрэсараў на СССР з пэўнай трывогай, але без адчаю і панікі. Выхаваны ўпэўненым у значнай перавазе сацыялістычнага ладу над капіталістычным, несакрушальнай моцы Чырвонай Арміі, ён непахісна верыў у хуткую перамогу над ворагам. Гэтую веру мацавала дзеючая Камуністычная партыя (бальшавікоў)

З лістапада 1942 па снежань 1943 г. узначалены камуністамі партызанскі рух па формах і размаху баявых дзеянняў, спосабу кіравання імі набываў маштабы ўсенароднай вайны. Яе праявы адбіліся ў разгроме акупацыйных сіл і іх выцясненні за межы кантралюемых народнымі мсціўцамі тэрыторый – 20 партызанскіх зон і 2 краёў.Асноўным відам барацьбы партызан супраць ворага з’яўляліся дыверсіі на чыгунцы. Найбольшы плён у плане разгрому фашызму яна прынесла пад час так званай «рэйкавай вайны», распрацаванай у Стаўцы сумесна з ЦШПР і БШПР. Праведзеная ў тры этапы: першы – з 3 жніўня па 15 верасня 1943, другі – з 19 верасня па 1–3 лістапада 1943 і трэці – з 20 па 23 чэрвеня 1944 г., яна нанесла каласальны ўрон праціўніку. Толькі чыгуначных рэек было падарвана 272 тыс., без уліку разгромленых гарнізонаў, станцый, іншых дыверсій. Такім чынам, ні пад час бітвы на Курскай дузе, ні пад час фарсіравання Дняпра, ні ў час аперацыі «Багратыён» фашысты не здолелі своечасова падвезці патрэбныя грузы сваім арміям.Такім чынам, асноўную працу па арганізацыі ўсенароднай барацьбы ўзначальвалі ЦК КП.

Звыш 140 тыс. партызан і падпольшчыкаў узнагароджаны ордэнамі і медалямі. 88 чалавекам прысвоена званне Героя Савецкага Саюза, у тым ліку сем сакратароў падпольных абкамаў КП.

Важнейшым наступствам перамогі пад Масквой стала актывізацыя ўзаемаадносін паміж краінамі антыгітлераўскай кааліцыі.У чэрвені 1942 г., насуперак прагнозам Стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандавання на чале з І. Сталіным аб магчымасці паўторнага наступлення на Маскву, гітлераўскія войскі рушылі ўглыб СССР у паўднёвым напрамку.

45. Пачатак "халоднай вайны".Стварэнне блока НАТА і яго планы.Супрацьборства дзвух сацыяльна-палітычных сістэм.

У 1945-1948 гг адбыўся адыход ад прынцыпаў супрацоўніцтва, якія склаліся ў гады Другой сусветнай вайны, сфарміравалісянапрамкі міжнародных адносін перыяду "халоднай вайны". Паходзіўпрацэс станаўлення біпалярнай сістэмы свету (ЗША-СССР). ЗША - адзіная краіна, якая ўпадчас вайны ўмацавала свае пазіцыі. Да канца вайны пад кантролем ЗША знаходзілася80% залатога запасу капіталістычнага свету. Іх доля склала прыкладна 60%сусветнага прамысловай вытворчасці. Вырас нацыянальны даход. Большасць краінсвету знаходзілася ў фінансавай залежнасці ад ЗША. Быў высокім і маральныаўтарытэт ЗША - дзяржавы, якая зрабіла важкі ўклад у разгром фашызму істала ініцыятарам стварэння ААН. ЗША мелі вялікае ваенную перавагу над іншымікраінамі і манапольна валодалі атамным зброяй. ЗША сталі звышдзяржавай. У СССР вайна прывяла да скарачэнняна 30% нацыянальнага багацця, было разбурана 1710 гарадоў і мястэчак,90 тыс. сеў, 32 тыс. прамысловых прадпрыемстваў. Мелі патрэбу абнаўлення абомадэрнізацыі асноўныя вытворчыя фонды. Адначасова СССР меў найбуйнейшыя сухапутныясiлы, якія займалі вялікія тэрыторыі ў Еўропе і Азіі. У Савецкай арміі быўаўтарытэт абаронцы і вызваліцеля свету ад фашызму. Зблізку Савецкага Саюзане засталося дзяржаў, якія маглі б пагражаць бяспецы СССР. У краінах Захадупераважала пазітыўнае стаўленне да СССР. Хоць Вялікабрытанія скончыла вайнупераможцай, яе становішча было не лепшым. Упершыню яе тэрыторыя падвергнуласязруйнавальных бамбаванняў і абстрэлаў. Была страчаная значная частка гандлёвагафлоту. Вялікабрытанія захавала сваю імперыю, але яе дамініёны і калоніі ў гадывайны адужэлі, іх сувязі з метраполіяй саслаблі. Яна заставалася сярод буйныхдзяржаў, аднак не магла параўнацца ў моцы з ЗША і СССР. Пасля шасці гадоўзнясільваючай вайны англічане менш клапаціліся аб сусветным панаванні. Францыя па заканчэнні вайны амальстраціла ўплыў на сусветную палітыку. Людскія страты Францыі ў гады Другойсусветнай вайны былі менш, чым у гады папярэдняга, а маштабы разбурэнняў,асабліва ў выніку бамбаванняў, значна больш. Страта ўплыву на сусветнуюпалітыку тлумачылася тым, што сваю незалежнасць і цэласнасць яна аднавіла НЕўласнымі сіламі, а з дапамогай саюзнікаў. Яе эканоміка знаходзілася ў заняпадзе ізалежала ад фінансавай падтрымкі ЗША. Французская Індакітай выйшаў з-падкантролю, Сірыя і Ліван дамагліся незалежнасці. Толькі дзякуючы вялікаму ўнёску ўразгром фашызму Францыя захавала статус вялікай дзяржавы.Рознагалоссі паміж СССР і Захадамнамеціліся яшчэ ў заключны перыяд Другой сусветнай вайны. Першае значнаесутыкненне адбылося падчас Лонданскай сесіі Рады міністраў замежных спраў(11 верасня - 2 кастрычніка 1945), якая скончылася безвынікова.Канферэнцыя выявіла асноўныя супярэчнасці бакоў. Дыпламаты Захаду катэгарычнаадмовіліся абмяркоўваць ўмовы мірных дагавораў з краінамі, дзе, з пункту гледжання Мерапрыемствы, у ўлады знаходзіліся ўрада, якія не адлюстроўвалі ўсяго спектру існуючыхпалітычных сілаў і былі створаныя пад дыктатам Масквы. Пазіцыя заходніх краін быларасцэненая Масквой як імкненне аднавіць ва Усходняй Еўропе рэжымы, варожыяСССР. Сапраўды, Захад імкнуўся забяспечыць свабодны і гарантаваны доступ на рынкіўсходнееўрапейскіх краін.

46. Крызіс сусветнай сацыялістычнай сістэмы."Бархатныя" рэвалюцыі і ліквідацыя сацыялістычнай сістэмы.Заканчэнне "халоднай вайны".

Прыход да ўлады новага савецкага кіраўніцтва, якое шчыра імкнулася спынення «халоднай вайны».Новы савецкі лідэр разгарнуў шырокуюзнешнепалітычную дзейнасць. На Стакгольмскай канферэнцыі былі ўзгодненыяшырокі комплекс палітычных і ваенна-тэхнічных мерапрыемстваў па зніжэнні рызыківайны ў Еўропе. 7 красавіка 1985 года СССР спыніў разгортванне ракет сярэднягадалёкасці СС-20 ва Усходняй Еўропе, а з 6 жніўня 1985 г увёў аднабаковымараторый на ядзерныя выпрабаванні, які дзейнічаў паўтара года. У студзені 1986 г.М. Гарбачоў прапанаваў праграму ліквідацыі да канца стагоддзя зброi масавагазнішчэння. У траўні 1987 г. Палітычныкансультатыўны камітэт АУС прыняў асноўныя палажэнні новай ваеннай дактрыныабаронай. Дэкларавалася, што ўдзельнікі АУС ні заякіх абставінах не пачнуць ваенныя дзеянні супраць любога дзяржавы або саюза дзяржаў,калі самі не стануць аб'ектам вайсковай агрэсіі; што ніколі не ўжывуцьпершым ядзерную зброю: што СССР і яго саюзнікі ня маюць тэрытарыяльных прэтэнзійда аднаго з дзяржаў і не ставяцца ні да адной краіне, як да свайго ворагу. Савецка-амерыканскія перагаворы навышэйшым узроўні ў Жэневе (1985 г.), Рэйк'явіку (1986 г.), Вашынгтоне(1987 г.) і ў Маскве (1988 г.) абумовілі пазітыўныя зрухі ў галінерэальнага скарачэння ядзерных ўзбраенняў. У снежні 1987 г. быў падпісаны, аў чэрвені 1988 г. ўступіў у сілу Дагавор СССР і ЗША аб ліквідацыі ракетсярэдняй і меншай далёкасці. Ён прадугледжваў знішчэнне каля 4% арсеналаядзерных узбраенняу. У выніковым дакуменце, прынятым15 студзені 1989 года на агульнаеўрапейскай нарадзе ў Вене, сярод розныхаспектаў міжнароднай бяспекі асабліва вылучалася праблема правоў чалавека. Усім дзяржавам было рэкамендавана"Удасканальваць свае законы, адміністрацыйныя правілы і палітыку ў галінеграмадзянскіх, палітычных, эканамічных, сацыяльных, культурных.

55.Беларускі парламентарызм ва умовах шматпартыйнасці.Выбары прэзідэнта і фарміраванне новай сістэсв улады.Эвалюцыя дзяржаунай улады і кіравання. Чарговым крокам на шляху да абмежавання ўсеўладдзя КПСС сталi вынiкi ХIХ Усесаюзнай партканферэнцыi (чэрвень 1988 г.) Яе рэзалюцыя “Аб галоснасцi” яшчэ ўтрымлiвала рудыменты iдэалагiчнага дыктату. “Недапушчальна выкарыстанне галоснасцi насуперак iнтарэсам Савецкай дзяржавы, грамадства, правам i асобы, для прапаведвання вайны i гвалту, расiзму, нацыянальнай i рэлiгiйнай нецярпiмасцi, прапаганды жорсткасцi i распаўсюджання парнаграфii, а таксама манiпулявання галоснасцю” узмацніла крытыку КПСС.. Нягледзячы на рэзкае ўзрастанне палiтычнай актыўнасцi насельнiцтва, плюралiзм думак i галоснасць, улада i iнiцыятыва ў перабудове яшчэ заставалася за КПСС. Але калi пачалася пад-рыхтоўка да чарговага, ХХVIII з’езда КПСС (люты-сакавік 1990 г.), то ўпершыню выбары на яго адбывалiся на альтэрнатыўнай аснове. Дзве вялiкiя гру-поўкi камунiстаў - аб’ядналiся на платформах: ЦК КПСС Генеральны сакратар Гарбачоў, якi меў высокi аўтарытэт як заснавальнiк пера-будовы, праз год, 15 сакавiка 1990 г. дэпутатамi Вярхоўнага Савета быў абраны Прэзiдэнтам СССР. Але аўтарытэту КПСС гэта не ўзняло. Наадварот, ІІІ Над-звычайны з’езд народных дэпутатаў выключыў з Канстытуцыi артыкулы, якiя вызначалi КПСС як ядро палітычнай сiстэмы СССР. ХХVIII з’езд КПСС, якi адбыўся 2-13 лiпеня, нягледзячы на шматлiкiя пастановы, не здолеў захаваць за сабой ранейшага ўплыву.. Асноўныя вывады дакументаў з’езда абвяшчалi: КПСС з’яўляецца партыяй сацыялiстычнага выбару i камунiстычнай перспектывы, партыяй гуманнага дэмакратычнага сацыялiзму; прызнавалася неабходнасць распрацоўкi ў 1990 г. новага дагавору аб саюзе рэспублiк як сувярэнных дзяржаў; неабходнасць стварэння ўмоў для фармiравання i развiцця разнастайных i раўнапраўных формаў уласнасцi. iх iнтэграцыi i свабоднага сапернiцтва; альтэрнатывай адмiнiстрацыйна-каманднай сiстэме кiравання народнай гаспадаркай з’яўляецца рыначная эканомiка; стварэнне прававой дзяржавы;

18 жнiўня зарэгiстравана Рэспублiканская партыя працы i справядлiвасцi, якая выступіла за пабудову грамадства роўных магчымасцяў i высокую сац абароненасць грамадзян: за эканомiку змешанага тыпу, за рынак. 19 жнiўня 1993 г. з грамадска-палітычнага руху БНФ “Адраджэнне” вылучылася i зарэгiстравалася партыя БНФ. Выступіла за нацыянальную дзяржаўнасць, супраць камунiзму i зблiжэння з Расiяй.

Напярэдаднi прэзiдэнцкiх выбараў у РБ дзейнiчалi 11 палiт. партый i 6 грамадскiх рухаў, больш за 500 рознага кшталту грамадска-палiтычных, культурна-асветнiцкiх, навукова-тэхнiчных i iншых аб’яднанняў. Пасля выбараў 5 кастрычнiка 1994 г. быў прыняты закон “Аб палiтыч-ных партыях”, паводле якога для рэгiстрацыi неабходна наяўнасць не менш за 500 членаў-заснавальнiкаў.

56. Распрацоўка і рэалізацыя беларускай мадэлі сацыяльна-эканамічнага інавацыйнага развіцця краіны.

Беларуская мадэль сацыяльна-эканамічнага развіцця сфарміравалася ў час правядзення рыначных рэформ новым кіраўніцтвам Рэспублікі Беларусь, пачынаючы з 1994 г. Яна мае наступныя асаблівасці.. Па-першае, ва ўмовах глабалізацыі, жорсткай канкурэнтнай барацьбы за рынкі збыту і сыравінныя рэсурсы, пабудовы новага постіндустрыяльнага інфармацыйнага грамадства важнейшым рэсурсам эканамічнага развіцця становіцца высокаадукаваны, фізічна здаровы і ўсебакова развіты чалавек, здольны працаваць на карысць краіны, генерыраваць новыя ідэі і паспяхова іх ажыццяўляць. Таму ў цэнтры беларускай мадэлі сацыяльна-эканамічнага развіцця знаходзіцца Чалавек, яго здароўе, адукацыя, зарплата, жыллё, пенсія, бяспека. Усё ў імя чалавека і для дабрабыту чалавека – такі глыбінны сэнс унутранай і знешняй палітыкі Рэспублікі Беларусь. Дзяржава для народа клапоціцца і будзе клапаціцца аб росце заработнай платы, пенсій, стыпендый і іншых выплат насельніцтву, аб паляпшэнні жыллёвых умоў працы і адпачынку з тым, каб чалавек адчуваў сябе камфортна, ганарыўся тым, што жыве і працуе ў краіне, імя якой Рэспубліка Беларусь.Па-другое, новае кіраўніцтва дзяржавы адмовілася ад ліберальнай мадэлі рынку і ўзяло на ўзбраенне сацыяльна арыентаваную мадэль рыначнай эканомікі. Па-трэцяе, улічваючы вопыт краін з развітай рыначнай інфраструктурай, Рэспубліка Беларусь стала на шлях дзяржаўнага рэгулявання эканомікі. Правядзенне дзяржаўнай патэрналісцкай палітыкі забяспечвае павышэнне эфектыўнасці эканомікі, абарону інтарэсаў айчынных таваравытворцаў, недапушчэнне «праядання» крэдытаў, узмацнення інфляцыі, развіцця крымінальных і ценявых структур.Па-чацвёртае, прыпынена раскраданне дзялкамі агульнанароднага багацця і стварэнне буйных прыватных капіталаў, большасць з якіх маюць крымінальнае паходжанне. Прыватызацыя праводзіцца пры ўдзеле і пад кантролем дзяржавы, у інтарэсах умацавання яе магутнасці і павышэння дабрабыту народа.Па-пятае, народ і дзяржава адмовіліся ад куплі-продажу зямель сельскагаспадарчага прызначэння, ад дэмантажу буйной калгасна-саўгаснай вытворчасці і замены яе сялянскай (фермерскай) гаспадаркай. Сельскагаспадарчае прадпрыемства (кааператыў, аграфірма, агракамбінат і інш.), сялянская (фермерская) гаспадарка маюць роўныя правы і магчымасці існавання, калі яны эфектыўна гаспадараць на зямлі. Галоўным вынікам сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь у 1994—2005 гг. стала тое, што ў краіне створана і дзейнічае аптымальная сацыяльна-эканамічная сістэма, заснаваная на паступовым, эвалюцыйным шляху эканамічных пераўтварэнняў. Краіна захавала багацце, створанае працай усяго народа, не прадала за бясцэнак зямлю, заводы і фабрыкі, не мае даўгавых абавязацельстваў перад замежнымі крэдыторамі, прыпыніла галапіруючую інфляцыю і без дапамогі з-за граніцы скараціла дэфіцыт дзяржаўнага бюджэту. Захаваны і паглыблены сацыяльныя гарантыі для людзей: жыллё, пенсіі, бясплатныя за кошт бюджэту адукацыя і лячэнне.Галоўнай мэтай сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2006-2010 гг. з’яўляецца далейшы рост узроўню і якасці жыцця насельніцтва на аснове павышэння канкурэнтаздольнасці