Пелікан

Яўген Венцаслававіч (1824—6.5.1884)

Урач, пісьменнік, грамадскі дзеяч. На-радзіўся ў Вільні. Сын В.Пелікана. Атрымаў добрую хатнюю адукацыю, авалодаў фран-цузскай, нямецкай, англійскай i італьян-скай мовамі. У 1845 (паводле іншых звес-так у 1846) скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага універсітэта. Працаваў у Мас-коўскім ваенным шпіталі, Медыідынскім дэпартаменце Ваеннага міністэрства, Пе-цярбургскім ваенна-сухапутным шпіталі. У 1847 абараніў доктарскую дысертацыю i праз год прызначаны ад'юнкт-прафесарам кафедры акушэрства ў Імператарскай ме-дыка-хірургічнай акадэміі, дзе чытаў лек-цыі па дзіцячых хваробах. У 1850 зацвер-джаны ад'юнкт-прафесарам кафедры аку­шэрства, жаночых i дзіцячых хвароб гэтай акадэміі. 3 1848 загадваў рэдакцыяй «Воен­но-медицинского журнала». У 1850 стаў выдаўцом газеты «Друг здравия». Па хадай-ніцтве канферэнцыі акадэміі ў 1853 пры­значаны прафесарам кафедры судовай ме­дыцыны, медыцынскай паліцыі i гігіены, выкладаў у акадэміі да 1858 судовую меды-цыну i таксікалогію, удзельнічаў у распра-цоўцы навуковых пытанняў па гэтых дыс-цыплінах, увёў у акадэміі навукова-дослед-ны спосаб выкладання таксікалогіі. 3 мэ-таю пашырэння ведаў i практычнага вопыту П. часта ездзіў у камандзіроўкі ў Мас-кву, на Каўказ, у Дынабург, Варшаву; у 1855 працаваў з прафесарам М.І.Піраговым на перавязачных пунктах Пецяргофа i Apa-ніенбаўма. У 1861 прызначаны дырэктарам Медыцынскага дэпартамента Міністэрства ўнуграных спраў. Працягваў навуковыя за-няткі, чытаў лекцыі, у якасці прафесара-кансультанта працаваў пры Пецярбургскай бальніцы для чорнарабочых, друкаваў ар­тикулы пра свае даследаванні па таксікало-гіі i судовай медыцыне. П. клапаціўся пра павышэнне ўзроўню адукацыі ўрачоў, пра паляпшэнне ix матэрыяльнага становішча, побыту, прымаў удзел у вырашэнні розных санітарных пытанняў. У 1860 паводле яго праекта ў Пецярбургу адкрыты Камітэт грамадскага здароўя. Публікацыі П. засна-ваны на шматлікіх фізіялагічных доследах, садзейнічалі развіццю таксікааогіі, судовай медыцыны, эпідэміялогіі, далі пэўны матэ-рыял па фізіялогіі, хіміі. Яго найбольш грунтоўныя працы: «Некалькі пытанняў з нагоды распаўсюджвання халеры ў 1847» (1847), «Уступныя лекцыі па судовай меды­цыне» (1853), «Аб гігіенічным прыгатаванні мяса, булёну i хлеба...» (1855), «Таксікало-гія цыяністых металаў» (1865), «Паталагіч-ная анатомія некаторых новаўтварэнняў» (1861), «Аб значэнні прыродазнаўчых навук для юрыспрудэнцыі» (1868) i інш. Перакла-даў з французскай i іншых моў. Сабраў вя-лікую бібліятэку, якая пасля яго смерці пе-рададзена Ваенна-медыцынскай акадэміі.

Літ.: Е в р о п и н А.К. Исторический очерк кафедры судебной медицины с токсикологией. Спб., 1898. С. 121—141; Языков Д.Д. Обзор жизни и трудов покойных русских писателей, умерших в 1884. Спб., 1888. Вып. 4. С. 69.

ПЕЛЬГЖЫМОЎСКІ

(Pielgrzymowski) Гальяш (7—1604)

Грамадскі дзеяч i пісьменнік 16 ст. На-радзіўся ў Польшчы. Вучыўся ў кальвінісц-кай школе. 3 1586 пісар Вялікага княства Літоўскага. У 1583 па даручэнні караля Рэ-чы Паспалітай Стафана Баторыя наведаў Івана IV Грознага. У 1600—01 сакратар па-сольства Рэчы Паспалітай у Маскве, удзельнічаў у перагаворах з Барысам Гаду-новым, потым (у 1602) з рускім пасольс-твам у Вільні. Літаратурную дзейнасць па-чау у 1583. Пісаў на беларускай, лацінскай i польскай мовах. Аўтар паэтычных i праза

ічных панегірыкаў (на лацінскай мове), дыярыушаў пра перагаворы ў Маскве (на польскай мове, часткова апублікаваны ў 1846 у Гродне пад назвай «Пасольства Льва Сапегі ў 1600 годзе ў Маскве паводле дыярыуша Гальяша Пельгжымоўскага, сакратара пасольства, з рукапісу, выпадкова знойдзенага, Уладзіславам Трэмбіцкім апісанае»). У дыярыушы былі тэксты i на беларускай мове: праект дагавора паміж Рэччу Паспалітай i Расіяй, пералік падарункаў рускаму цару, яго сыну i інш. Блізкая да вытокаў беларускай паэзіі паэма П. «Гутарка аднаго паляка з маскалём у Маскоўскім замку у годзе 1601», напісаная на руска-беларускай i польскай мовах (рукапіс зберагаецца ў Публічнай бібліятэцы Рачынскіх у
Познані, Польшча). Героі паэмы — прадстаўнік літоўскага пасольства Іван i рускі баярын Ігнат — дыскутуюць па агульных i прыватных пытаннях, часткова звЯзаных з дыпламатычнай місіяй, пра якую, аднак, канкрэтна не гавораць. У дыялогу раскры-
ваюцца ix погляды на міждзяржаўныя ўзаемаадносіны, міжнароднае становішча, сва-
боду сумлення. Асабліва цікавы вольны, часам з'едліва-гумарыстычны характар ix разважанняў пра рэлігію, які выяўляе свя- домасць i светапогляд чалавека эпохі Адражэння. У.М.Казбярук.

ПЕРАСВЕТАЎ

Іван Сямёнавіч

Публіцыст, прадстаўнік грамадска-палі-тычнай думкі 17 ст. Паходзіў з Вялікага княства Літоўскага, быў «каралеўскім два-ранінам». Лічыў сябе нашчадкам бранскага манаха i баярына А.Перасвета, які па-ге-ройску змагаўся з татарамі на Куліковым полі. Быў на службе ў войску Жыгімонта I, у атрадах Ф.Сапегі i А.Танчынскага, удзельнічаў у вайне за венгерскую спадчы-ну (1532—34). У канцы 1538 ці ў пачатку 1539 пераехаў на царскую службу ў Мас-кву, дзе яму быў падараваны маёнтак. У канцы 1549 П. перадаў Івану IV Грознаму свае «дзве кніжкі» (захаваліся ў спісах 17 ст.) — казанні пра ўзяцце Магмет-Султа-нам Царграда. У ix П. выкрываў баярства, выступаў прыхільнікам задавальнення асн. патрабаванняў дваранства. Ён лічыў, што поспехі па службе павінны залежаць ад асабістых заслуг, а не ад паходжання. Як прадстаўнік служылага дваранства, П. меў магчымасць назіраць на захадзе барацьбу каралеўскай улады з непакорнымі вяльможамі і на сабе зазнаў магнацкае свавольс-тва. Быў перакананым прыхільнікам моц-най дзяржаўнай улады. У «Казанні пра Магмет-Султана» стварыў вобраз разумнага i моцнага правіцеля, які, пазнаёміўшыся з мудрасцю грэчаскіх кніг, увёў у сваёй краі-не новыя парадкі: адмяніў прывілеі вяль-можам, сістэму «кармленняў», жорстка змагаўся з хабарніцтвам, клапаціўся пра стварэнне ўзорнага войска, быў праціўні-кам рабства, бо «ў тым царстве, дзе людзі заняволены, у тым царстве людзі не храб-рыя i да бою нясмелыя супраць непрыяце-ля». Выказваўся ён i супраць існавання ў Расіі халопства i кабальнай залежнасці, ставіў праўду вышэй за веру; адзначаў сім-патыі да Расіі з боку заняволеных туркамі славянскіх народаў. Верагодна, П. за свае празмерна смелыя думкі трапіў у няміласць вярхоўных улад i загінуў разам з іншымі западозранымі ў здрадзе. Пра гэта свед-чыць «чёрный список Ивашки Пересветова да Петра Губастого и иные списки», які за-хаваўся ў «Вопісе царскага архіва» (1562— 72).

Те.: Сочинения. М.; Л., 1956.

Шт.: Зимин А.А. Пересветов и его время.
М, 1956. Г.А.Маслыка.