Прыметнік. Лічэбнік. Займеннік

Прыметнік

Выяўляюцца сінткасічна і паўтараюць марф значэнне назоўнікаў, да якіх дапасуюцца. Марфалагічныя катэгорыі – род, лік, склон.? пачатковай формы – м.р., адз.л., Н.скл. Якасныя і адносныя.

Якасныя

- Поўныя + кароткія формы

- Словаўтваральная актыўнасць (сінонімы і антонімы)

- Прыметы і якасці, якія могуць праяўляцца ў ступені.

Адносныя (+ прыналежныя): жывы, халасты, мёртвы, жанаты…

- Прыналежныя: агульнапрыналежныя і уласна прыналежныя.

Адносныя!

Істоты: дзіцячы;

Прадмета: філасофскі;

Месца: лясны;

Часу: заўтрашні;

Матэрыялу: дубовы;

Дзеяння: вылічальны;

Колькасці: двайны;

Прыналежнасці: вучнёўскі;

Прызначэння: гімнастычны;

Кантэкст: мележаўскі раман, мележаўскі стыль.

Ступені параўнання

Формы станоўчыя

+ вышэйшая ступень (кампаратыў)

+найвышэйшая ступень (элятыў)

Простыя формы (сінтэтычная)

Складаныя формы (аналітычная)

Вышэйшая ступень – прыназоўнік за і злучнікі чым, як

Киев – древнейший город! (вялікі – найбольшы, найвялікшы).

Не характарызуецца рэгулярнасцію!

Не з’яўляюцца кампаратывам:

1. Тэрміналагічныя спалучэнні: малодшы лейтэнант; старэйшы навуковы супрацоўнік;

2. Малодшы брат, старэйшае пакаленне.

Не маюць ступеней параўнання:

1. Масці жывёл: вараны, буланы.

2. Колер праз адносіны да інш. Прадметаў: вішнёвы, бэзавы;

3. Прыметы колькасна нязменныя: глухі, лысы, крывы, нямы, цяжарная.

+ шэраг іншых з пэўнымі суфіксамі.

Не ўтвараюць ступні параўнання:

- Гаваркі, колікі, ліпкі…

- Зеленаваты, белаваты, каляровы, вандроўны…

- Бывалы, пажылы, чулы…

- Балючы, бліскучы, дрыжачы...

- Натуральны, смяшлівы, марозны…

- Флегматычны, эластычны…

- Махнаты, мурзаты…

Формы

Поўныя кароткія

- Найбольш ужывальныя; - толькі якасныя прыметнікі;

- Атрыбутыўную ці прэдыкатыўную фунцыю. - толькі выказнікі

- Сцягнутыя формы: - нескланяльныя

+ якасныя і адносныя (толькі лік і склон)

+ для паэтычнай мовы; - Часцей формы

+ выключна функцыя азначэння жаночага і ніякага роду.

Лічэбнік

Значэнне:

- Абстрактны лік

- Колькасць

- Парадак размяшчэнняпры лічэнні;

+ якасна-адрознівальную прымету: ТУ-154

Структура: простыя, складаныя, састаўныя.

Колькасныя, зборныя, парадкавыя.

Прэпазіцыя/ постпазіцыя:

Спецыфіка: абмежаваная колькасць невытворных асноў шляхам камбінацыі!!!

Колькасныя лічэбнікі:

1. Пэўнаколькасныя (36 слоў);

2. Няпэнаколькасныя (некалькі, многа, мала, колькі, шмат, гэтулькі, столькі);

3. Дробавыя

Развіццё аналітызму!

1, 2 – род, 1,2,3,4 – асаблівасці ўжывання;

Тыс., млн., млрд. – лічэбнікі.

Паўтара, паўтары – колькасна-дробавыя лічэбнікі.

Дробавыя лічэбнікі (не ўсе).

!Ужываюцца і з рэчыўнымі, і са зборнымі.

! Не марфалагічнае, а сінтаксічные спалучэнне = падпарадкавальнае словазлучэнне:

Лічнік (пэўнаколькасны)/ назоўнік(падпарадкавы)

2\6 кнігі, 2/6 кніг; паўтара (м.р., н.р.) паўтары (ж.р.)

Зборныя лічэбнікі 9некаторыя адносяцца да колькасных)

1. Ад слоў звыш 10 – рэдка;

2. Не маюць роду і ліку

Толькі са сборным – асабовыя займеннікі: нас было сямёра.

Ужываюцца паралельна

- Назвы асоб мужч. полу: двое студэнтаў, два студэнты;

- ---- маладых істот: двое цялятак, два цяляткі.

- З множналікавымі назоўнікамі: пяцёра сутак, пяць сутак;

- З субстантыўн. Прыментікамі: двое ваенных, два ваенных

Няма састаўных зборных:

Зборныя: абодва абедзве абое

Лічбы:

1. Знакі;

2. Толькі пішуцца

3. Інтэрнацыянальны

4. 0 –не вымаўляецца, не мае адпаведных лічэбнікаў (ужываецца толькі ў дробавых);

5. Парадыгма скланення (слоўнікі);

2-га дня, 2-гі дзень, 2-му хлопцу і інш.

Тэндэнцыя да аналітызму – уплыў матэматычнай мовы (агульнасць і абстрактнасць).

100+45=145 (да ста дадаць сорак пяць адбываецца сто сорак пяць – правільнае маўленне).

Займеннік (не ўсе)

- Абстрактнасць, абагульненасць значэння (не спалучаюцца з азначэннямі)

- Абагульнена-прадметныя займеннікі-назоўнікі

- Абаггульнена-якасныя займеннікі-прыметнікі

- Абагульнена-колькасныя назоўнікі-лічэбнікі

- Не называюцы, указвае

- Здольнасць замяняць імя

- Маюць катэгорыю склону

9 разрадаў: асабовыя, зваротны, прыналежныя, няпэўныя, азначальныя, пытальныя, адносныя, адмоўныя, указальныя.

П.Ф. – першая словаформа парадыгмы.

Я, ты, мы, вы – адушаўлёныя.

Мной/мною сабой/сабою

Ні да чога без нічога

Працэс дэсемантызацыі!!!

Мы дасягнулі ў гэтай справе пэўных поспехаў. (бюракратычная дэмагогія).

Дзявяты! Сямнаццаць!

Эўфеміністычная функцыя:

Будзем гаварыць пра ГЭТА

Памылкі: Пятрову не патрэюны былі сведкі!!яго!! (а не сваіх) памылак.

Функцыянальныя амонімы:

Хто прыйшоў?

Я сказаў хто прыйшоў.

Спытйце, хто званіў.

Адносныя займеннікі, пытальныя займеннікі ці злучнікі.

Сінкрэтызм:

Жыў стары са сваёю … у самага сіняга мора.

Самае сіняе мора ў свеце – Чорнае!

Вагоны паціху рухаліся, сэрэднія грымелі.

- Першая прыгажуня = самы лепшы

- Першы снег = самы ранні

- Першыя крокі = не існуючыя раней

На першае – суп, на другое – катлеты.

Непаўназначныя словы:

- Спецыяльныя словы

- Няма яскрава выражанага лексічнага значэння

- Ужываюццца разам с паўназначнымі

- Не маюць самастойнага націску ў бел. Мове

- Не выступаюць у ролі членаў сказа

- Нязменные: прыназоўнік, злучнік, часціца

- Зменныя: звязкі

Вінаградаў – часціны мовы.

Прыназоўнік

Непаўназначныя словы з дапамогай якіх выражаюцаа адносіны паміж галоўнымі і залежнымі словамі ў словазлучэнні з апасродкаванай падпарадкавальнай сувяззю.

Паходжанне:

1) Вытворныя: простыя/складаныя

2) Вытворныя: аднаслоўныя/неаднаслоўныя, апрыслоўленныя/адпрыметнікавыя/аддзеяслоўныя

Варыянты:

Аднасклонавыя\неаднасклонавыя (двухсклонавыя, трохсклонавыя)

Для выражэння сінтаксічных зносін.

Злучнікі

Непаўназначныя словы, што ўжываюцца для сувязі сінтаксіных адзінак і паказваюць на сэнсава-гграматычныя адносіны паміж імі.

Паходжаннне: вытворныя/невытворныя

Паводле складу: простыя\састаўныя

Паводле ўжывання: адзіночныя/паўторныя/парныя

Паводле функцыягнальнага прызначэння:

Злучальныя падпарадкавальныя

Спалучальныя прычынныя

Супастаўляльныя часавыя

Пераліч. Размеркавальныя умоўныя

Далучальныя мэтавыя

Градацыйныя уступальныя

Параўнальныя

Злучальныя словы:

1) Выконваюць функцыю членаў сказа

2) Злучнік можна апусціць, злуальныя словы – нельга

3) На злучнік не падае націск, а на злучальныя словы падае

4) Залежную частку са злучальным словам можна трансфармаваць у пытальны сказ

5) Злучнік можна змяніць другім злучнікам, злчальнае слова злучальным словам, іншым займеннікам, назоўнікам

Часціца.

Непаўназначныя словы, якія выражаюць дадатковыя сэнсавыя мадальна-валявыя або эмацыйна-экспрэсіўныя адценні значэння слова, словазлучэння ці сказа.

Мадыфікуюць значэння як моўнай адзінкі:

1) Розныя сэнсавыя адценні

2) Мадальныя і мадальна-валявыя

3) Эмацыянальныя і экспрэсіўныя

4) Сінтаксічныя.

Звязкі

Непаўназначныя словы дзеяслоўнага паходжання, якія ўжываюцца для выражэння граматычных значэнняў (часу і ладу) састаўнога выказніка.

У залежнасці ад ступені страты лексічнага значэння тыпы звязак:

1. Абстрактныя (незнамянальныя)

2. Паўнаабстрактныя (паўзнамянальныя)

3. Знамяняльныя.

Выклічнікі

Непаўназначныя словы, якія выражаюць розныя пачуцці і валявыя пабуджэнні гаворачай асобы.

- Не маюць прадментага значэння

- Маюць усвядомлены калетывам сэнсавы змест

- Могуць мець самастойнае і інтанацыйнае афармленне

- Марфемна непадзельныя

Сінтаксіна-незалежныя:

- Ізаляваная пазіція ў сказе

- Не уступаюць у сувязь з іншымі словамі

- Не з’уяляюцца членамі сказа

Не выклічнікі: рэфлектраныя гукі і выгукі.

Мадальныя словы

Семантыка-граматычныя катэгорыя.

Словы з дапамогай якіх перадаецца мадальная ацэнка аб’ектыўнай рэчаіснасці або адносіны гаворчай асобы да ўслачнага выказвання, да выбару формы выражэння думкі.

Гукаперайманні

Гукі ці гукавыя комплексы, якія спалучаюць для перадачы характэрных гукаў ці шумаў, што утвараюцца прадметамі або жывымі істотамі.

Толькі прыблізна перадаюць умоўныя знакі