Капіталізм (1861-1917 гг.)

Першабытнае грамадства (100 тыс. г. да н. э. – ІХ ст. н. э.)

Феадалізм (ІХ – 1861г.)

капіталізм (1861-1917 гг.)

4. сацыялізм (1917 да…)

Сучасная перыядызацыя гісторыі Беларусі, грунтуецца нацывілізацыйным падыходзе, забяспечвае лепшае разуменне нацыянальнайісторыі у кантэксце сусветна-гістарычнага працэсу. Угісторыі чалавечага грамадства на тэрыторыі Беларусівыдзяляюцца наступныя перыяды:

Старажытнае грамадства (40 тыс. гадоў да н.э. – V ст. н.э.) Гэтыперыяд падзяляецца на 3 этапа: каменны век (40 – 3 тыс. гадоў да н.э.), бронзавы век (―-е – пачатак 1-га тысячагоддзя да н.э.), жалезны век (пачатак1-га тысячагоддзя да н.э. – 5-е ст. н.э.)

Сярэднявечча (канец V – XV ст.) Гэты перыяд падзяляецца на 2 этапы:ачатак перахода да класавага грамадства і ўзнікненне дзяржаўнасці (VI – першая палова XIII ст.); развіццѐ феадальнай сістэмы (сярэдзіна ХШ – ХV

ст.)

Новы час (ХVI – пачатак ХХ ст.) Гэты перыяд таксама падзяляецца на 2этапы: афармленне феадальнай сістэмы і выспяванне яе крызісу (ХVI – канецXVIII ст.); генезіс і зацвярджэнне капіталізму, выспяванне крызісубуржуазнага грамадства (канец XVIII – 1917 г .)

Навейшы час (ад заканчэнне Першай сусветнай вайны у 1918 г. – данашых дзѐн

Адным з варыянтаў сучаснай перыядызацыі гісторыі Беларусі, з‘яўляецца той, у падмурак якой

пакладзены рысы грамадскага стану і дзяржаўнасці нашых зямель,

Старажытнае грамадства (100 тыс. г. да н. э. – V ст. н. э.) Полацкі перыяд (ранняе сярэднявечча) VІ – пач. ХІІІ ст., калі на нашыхземлях з‘яўляюцца племянныя саюзы (крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў), а потым узнікаюць і развіваюцца дзяржавы-княствы (Полацкае, Тураўскае і інш.). Утварэнне і росквіт ВКЛ (п. п. ХІІІ – др. п. ХVІст.). Беларускія землі ў складзе Рэчы Паспалітай (1569 - кан. ХVІІІ ст.)Беларускія землі ў складзе Расійскай Імперыі (кан. ХVІІІ – пач. ХХ ст.). Беларусь у складзе СССР (1922 – 1991 гг .). Сучасны перыяд (1991 – па сѐнняшні дзень).

На мяжы ХХ – ХХІ стагоддзяў у беларускай гістарычнай навуцы сфарміравалася нацыянальная канцэпцыя гісторыі Беларусі, якая - спалучае цывілізацыйны і фармацыйныя падыходы у сукупнасці - прызнае крытэріем ісціны гуманістычныя, агульна-чалавечыя і нацыянальна-дзяржаўныя каштоўнасці, надае ім прыярытэт у ацэнцы гістарычных падзей, фактаў, гістарычных дзеячоў і асоб - разглядае айчынную гісторыю як арганічную частку еўрапейскай і сусветнай гісторыі што забяспечвае аптымальныя магчымасці для высвятлення заканамернасцяй і спецыфікі сацыяльна-эканамічнага, палітычнага, дзяржаўнага і культурнага развіцця Беларусі на кожным з этапаў яе гісторыі.

7 Гістарыяграфія гісторыі Беларусі першабытнага перыяду.

Вывучэнне гісторыі старажытнага грамадства на Беларусі грунтуецца,перш за ўсе, на археалагічных даследаваннях.

Сістэматычныя археалагічныя даследаванні старажытных паселішчлюдзей на тэрыторыі Беларусі пачаліся толькі у 20-30-я гады ХХ стагоддзя.Яны дазволілі з улікам папярэдніх набыткаў зрабіць спробы большгрунтоўных гістарычных абагульненняў аб першапачатковым засяленні людзьмі тэрыторыі Беларусі.

На падставе даследаванняў стаянак Юравічы іБердыж на паўднѐвым усходзе Беларусі, праведзенных К. Палікарповічам, была навукова падцверджана думка Е. Раманава аб першапачатковым засяленні Беларусі яшчэ у палеаліце. Да 1941 года у межах тагачаснай БССРбылі выяўлены і часткова даследаваны 864 гарадзішчы, больш за 100неўмацаваных пасяленняў – селішчаў, каля двух десяткаў магільнікаў. На падставе аналізу археалагічных фактаў А. Ляўданскі і інш. Пачаліпераходзіць і да гістарычных абагульненняў, спрабуючы разглядаць не толькі матэрыяльную культуру, але і гаспадарку, сацыяльнае уладкаванне плямен железнага веку. Былі вылучаны тры зоны гарадзішчаў з ррознымі тыпамікерамікі.

У пасляваенны час на падставе інтэнсіўнага развіцця беларускайархеалогіі з‘яўляюцца шэраг спецыяльных прац, прысвечаных старажытнаму перыяду у гісторыі Беларусі.

Прыкметнай з‘явай стала апублікаванне у 1977 годзе Э(дуардам)Загарульскім нарысаў па гісторыі першабытнага грамадства Беларусі.

В.Ф. Ісаенка былі падрыхтаваны і выдадзены ― Археологическая картаБеларуссии. Вып.1. Памятники каменного века‖.(Мн., 1968),Археологическая карта Белоруссии. Вып.3. Памятники бронзового века.‖(Мн., 1976.) У тым жа годзе выйшла яго кніга» «Неолит ПрипятскогоПолесья. «Археологическая карта Белоруссии. Вып.2. Памятники железного векаи эпохи феодализма» (Мн., 1971.) была падрыхтавана вядомым беларускімархеолагам, прафесарам Г.Штыхавам.

З‘явіліся шэраг прац Л.Д. Поболя: ― Славянские древности Белоруссии (ранний этап зарубенецкой культуры). – Мн, 1971; ― Славянские древностиБелоруссии (свод археологических памятников раннего этапа зарубенецкойкультуры – с середины Ш в. до н.э. по начало П века н.э.) – Мн., 1974;―Археологические памятники Белоруссии. Железный век.‖ – Мн., 1983. ьЕ.Г. Калечыц выдала манаграфію «Первоначальное заселени территории Белоруссии» (Мн., 1984), у якой упершыню былі названы,стаўшыя хрэстапматыўнымі, даты абсалютнага ўзросту Бердыжскай іЮравіцкайстаянак. У 1987 годзе выйшла яе кніга ―Памятники каменного ибронзовых веков Восточной Белоруссии‖.

Вывученнем старажытнага грамадства на тэрыторыі Беларусізаймаюцца М. Чарняўскі, В. Капыцін, В. Ксянзов, В. Кудряшоў.

Асноўныя дасягненні сучасных беларускіх навукоўцаў па вывученнюпершабытнай гісторыі Беларусі сканцэнтраваны ў першых дзух тамахчатарыхтомнага фундаментальнага даследавання ―Археалагія Беларусі‖.

8. Перыядызацыя ў вывучэнні першабытнага грамадства

У вывучэнні першабытнай гісторыі існуе шэраг перыядызацый: палеаантрапалагічная, морганаўская, геалагічная, агульна-гістарычная, археалагічная.

Палеаантрапалагічная перыядызацыя першабытнай гісторыі.Заснавана на зменах у біалагічнай эвалюцыі чалавека.

Палеаантрапалогія вывучае змены фізічнага тыпу чалавека адпершапачатковых стадый яго існавання (архантрапы) да канчатковагасфарміравання сучаснага чалавека (неантрапы).

Прыкладна 3 млн гадоў назад у Афрыцы з‘яўляюцца аўстралапітэкі –―Homohabilis‖ – (чалавек умелы). Яны былі здольнымі вырабляць штучныяпрылады, были ―яшчэ не людзі, але ужо і не жывѐлы‖.На змену ім прыходзяць Архантрапы (―Homoerectus‖ – чалавекпрамаходзячы) – піцекантрапы, сінантрапы – несумненна старажытныя людзі. Яны жылі ў розных кутках Еўропы, былі знешне больш падобныя на сучасных людзей, харчаваліся мясной ежай, умелі вырабляць прылады працы з камянѐў і костак.

Палеаантрапы: неандэртальцы (―Homoneandertalensis‖) з‘явілісяпрыкладна каля 2 млн. гадоў таму. Прапорцыі цела блізкія да сучасных,занімаліся збіральніцтвам, паляваннем, будавалі прымітыўныя жытлы, выраблялі і выкарыстоўвалі каменныя прылады працы.

Неаантрапы: Прыкладна 40 – 35 тыс гадоў назад сфарміраваўся чалавек сучаснага тыпу, або ―Ноmо sapies‖, -«чалавек разумны», які атрымаў назву краманьѐнец. Яго прылады працы з крэменю (наканечнікі, нажы, сякеры,скрабкі) вызначаліся болшай дасканаласцю, а ў ліку іншых матэрыялаў з'явіліся косць і рог.

Архантрапы – піцекантрапы

 Палеаантрапы – неандартальцы

 Неаантрапы – краманьѐнцы

Морганаўская перыядызацыя першабытнага грамадства.

Л. Морган (1808 – 1881) – амерыканскі этнолаг, які першы зрабіў спробуна падставе дадзеных этнаграфіі і археалогіі стварыць перыядызацыюстаражытнага грамадства ―па вертыкалі‖ (ад старадаўніх да нашых часоў).

Па перыядызацыі Л. Моргана старажытнае грамадства палдзяляецца на3 этапы, на эпохі: дзікасці, варварства і цывілізацыі. Морган вылучыў у кожнай з названых эпох ніжэйшую, сярэднюю і

вышэйшую ступені: ніжэйшая ступень дзікасці пачынаецца са з‘яўленнячалавека і членападзельнай мовы; сярэдняя ступень дзікасці пачынаецца зузнікнення рыбацтва і выкарыстання агню; вышэйшая ступень дзікасціпачынаецца з вынаходніцтва лука і стрэл;- ніжэйшая ступень варварства пачынаецца з распаўсюджваннемкерамікі; сярэдняя ступень варварства пачынаецца са з‘яўленняземляробства і жывѐлагадоўлі; вышэйшая ступень варварства пачынаецца звыкарыстання жалеза; цывілізацыя пачынаецца са з‘яўленнем іерагліфічнага ці алфавітнагапісьма.

Геалагічная перыядызацыя першабытнага грамадства

 Геолагі ўмоўна падзялілі гісторыю Зямлі на 5 вялікіх адрэзкаў – эр: Архейская (прасцейшыя аднаклетачныя арганізмы) Пратэразойская (эра пачатку жыцця). Заселена мора, з‘явіліся водараслі,чэрві, мядузы. алеазойская (эра старажытнага жыцця). З‘явіліся расліны, насякомыя,

паўзуны. Мезазойская (эра сярэдняга жыцця). Дыназаўры, лятаючыя яшчуры.Кайназойская (эра новага жыцця). Млекакормячыя, цяперашнія жывѐлы,чалавек.

Эры падзяляюцца на перыяды (напрыклад, юрскі, крэйдавы, трацічны,чацвярцічны перыяды) і на эпохі (напрыклад, ―эпоха дыназаўраў‖, ―эпохамлекакормячых‖, ―эпоха з‘яўлення чалавека‖). У апошнюю кайназойскую эру (эру новага жыцця) з‘яўляецца чалавек.

Агульнагістарычная перыядызацыя першабытнага грамадства

Паводле фармацыйнай метадалогиі ў вывучэнні гісторыі першабытнаеграмадства вызначаецца як першабытнаабшчынны лад – сацыяльна-экангамічная фармацыя, якуая ахоплівае перыяд ад з‘яўлення першыхлюдзей і да ўзнікнення класавага грамадства.

Для першабытнаабшчыннага ладу характэрны:

- паступовая біялагічная эвалюцыя чалавека,

- узаемаабумоўленасць абшчынных, роднастнызх і эканамічных сувязей

паміж людзьмі,

- калектыўная ўласнасць на сродкі вытворчасці,

- ураўнальнае размеркаванне сродкаў існавання.

Першабытнае грамадства згодна з названымі падыходамі падзяляецца наперыяды:

Першы перыяд – першабытны статак, або праабшчына

Другі перыяд - ранняя радавая абшчына, або мацярынская радаваяабшчына. Ёй уласцівы:прысвойваючая гаспадарка, ураўняльнаеразмеркаванне, агульная ўласнасць,кожны член абшчыны меў права на долювырабленага прадукта незалежна ад таго, прымаў ці не прымаў удзел у яговытворчасці.

Трэці перыяд - познепершабытная абшчына, або патрыярхальнаяабшчына. Яе рысы: пераход да вытворчай гаспадаркі, з‘яўленне залішкавагапрадукта; побач з ураўняльным размеркаваннем атрымала развіццѐ працоўнаеразмеркаванне, пры якім частка прадукта паступала ў распараджэннеасобных членаў абшчыны; побач з агульнай уласнасцю развівалася уласнасцьасабістая, прыватная.

Археалагічная перыядызацыя:

Заснавана на розніцы ў матэрыяле і тэхніцы вырабу прылад працы..Яна падзяляе мінулае па характары сыравіны, што ішла на выраб прыладпрацы.

Згодна з археалагічнай перыядызацыяй выдзяляюцца буйныя перыяды –вякі:

Каменны век - ѐн датуецца перядам ад 3 – 2,5 млн. гадоў да 4 000 гадоўна н.э.

Бронзавы век – ад 4 000 – да 2 800 - 2 700 гадоў назад

Жалезны век – 2 700 – 1 500 назад

Названыя вякі падзяляюцца на перыяды, якіяадлюстроўваць асаблівасці і этапы іх развіцця – звычайна: ранні (ці ніжні),сярэдні і поздні (верхні) перыяды.

9 Археалагічная перыядызацыя перыяда першабытнага грамадства

Заснавана на розніцы ў матэрыяле і тэхніцы вырабу прылад працы..Яна падзяляе мінулае па характары сыравіны, што ішла на выраб прыладпрацы.

Згодна з археалагічнай перыядызацыяй выдзяляюцца буйныя перыяды –вякі:

Каменны век - ѐн датуецца перядам ад 3 – 2,5 млн. -

Бронзавы век – ад 4 000 – да 2 800 - 2 700 гадоў назад