Сапа эволюциясы. Сапа элементтері

Жалпы сапа басқару тарихы 4 ғылымдар тобынан тұрады:

1.Ғылыми менеджмент

2.Адам ресурстары-1930-1960 Мак-Грегор, Маслоу. Адамның іс-әрекетіне байланысты қажеттіліктер, іс-ірекеттер ғылым деп те аталады.

3. жүйелік жақындау кезеңі

Бортаналери

4.жалпы сапа басқару кезеңі 1980-1990 Деминг, Шикова, Кросби, Джозеф Джуран

1. Ғылыми менеджент бойынша Тейлордың түсінігі: Қиын операцияларды оңайлату, мамандырылмаған жұмысшыларды алып тастау, өйткені олар есепке құрылғылар сияқты ақаудың көзі болып тұрады.

Вебер:басқару тәртібі тиімділіктің негізгі құрамы болып табылу керек.

Файоль бойынша: іс-әрекеттерді басқару, цикл және персонал әмбебап функционалдық модель және тағы осындай функционалды енгізу қажет.

2.Адам ресурстары. Мак-Грегор мен Маслоу бойынша сапа басқару басты көңіл тұтынушының көңілін қанағаттандыруға және қажеттілік деңгейін анықтауға бөлінеді.

3.Жүйелік жақындау бойынша компаниялық ішкі және сыртқы артықшылықтарына, тех-на, нарық көзі, мәдениет біліктілік деңгейіне көңіл аудару қажет.

4.Жалпы сапа басқару TQM-ге тікелей тәуелді. Бұл жерде сапа басқарудың негізі болып:қаржы, маркетинг, өндіріс, сату және жоғары басшылықтың біріне тікелей байланысты болады. Егер басшылық сапаны жақсартуға, өзі сенетін болса және оған тікелей өзі араласатын болса, онда сапаны үздіксіз жақсартуға болады. Сонымен қатар сапа басқару құралы бақылау болып табылады, оның ішінде статистикалық бақылау болу керек.

74.Сапа басқарудың жалпы сипаттамасы

Сапа басқару – өмірлік өнім этаптарының барлық циклдарын басқарудағы, сонымен қатар, сыртқы ортамен байланыстағы қызметі. Нәтижесінде, бүкіл әлемде жүздеген өнімнің сапа жүйесі өңделе бастады. Олардың жалпы тыпсырмасы бүкіл параметрлері бойынша тұтынушылардың талаптарына сәйкес келетін тауар шығару болып табылады.

Сапаны қамтамасыз ету (Quality Assurance) - іс-шараларды жүйелі түрде өткізу және жоспарлау жөніндегі сала, бұл жерде өнімнің сапасы белгілі бір талаптарға сай болуы керек.

Сапа басқару (Quality Control) – сапаға қойылған талаптарға сай әдістер және іс-әрекеттер.

Сапаны жақсарту(Quality Improvment) - өнімнің техникалық деңгейін жүйелі түрде жоғарылатудағы бағыт.

Сапа жүйесі (Quality System)- өнімнің сапасын комплексті дамыту бағытындағы ресурстар, процедуралар,...т.б. құрылымдары туралы ұйымдасқан топтар.

Сапа менеджментінің қазіргі заманғы формасы ретінде нарық жағдайында кәсіпорынды басқару жүйесін алады.

Сапа менеджментінің теориясын жасаушысының біреуі Э.Деминг келесіні бекітті, өнім сапасының төмен болуының негізгі себептерін арнайыға (6%) және жүйеліге (94%) бөлуге болады. Осының негізінде келесі тұжырымдар жасалды, өнім сапасын арттыруды тек қана жүйелі себептерді жою арқасында шешуге болады.

Сапа менеджментінің жүйесі өнімнің өмірдің барлық кезеңдерін қамтиды: маркетингтен бастап өнім пайдалану қалдығына дейін. Сондықтан сапа менеджменті жүйесін кәсіпорынды толық басқарудың ажыратылмайтын бір бөлігі ретінде қарастыруға болады.

Шетелдерде кең түрде белгілі жаңа концепциялар пайда болды. Бұлар TQM (Total Quality Management) және QS 9000 (Qualit system 9000). Бұл екі концепция ИСО 9000 сериялы стандартқа қайшы емес және олар сапа басқару жүйесінің әрі қарай дамуын қарастырады.

TQM (Total Quality Management) – сапаны басқару жүйелері мен әдістерін жақсы үйлестіріп, бір мақсатқа юағытталынып және жан-жақты қарастыратын барлық іс-әрекеттері саласында – зерттеуден бастап сатудан кейінгі қызмет көрсетуге дейінгі барлық деңгейлі жетекшілер мен қызметкерлердің қатысуымен және техникалық мүмкіншіліктерін тиімді қолданатын концепция.

Өнімнің сапанын комплексті басқару жүйесіне:

· жаңа өнімді жасау процесін бақылау, өнімге жеке түрде баға беру, кез келген материалдардың сапасын бағалау, бақылау;

· дайын өнімдерді бақылау;

· процестерді талдау(сапа саласындағы арнайы зерттеулер);

· өнімнің сапасы жөнінде ақпараттарды пайдалану;

· жеке жұмысшылардың біліктілігін көтеру және сапаны қамтамасыздандырудағы әдістерді оқып-үйрену;

· өнімнің сапасына байланысты жұмыстарды басшылыққа алу.

5-75. Cапа философиясының даму стадиялары

Сапа философиясының тарихында төрт фаза бар:

сәйкессіздікті жою фазасы: бұл фаза өте ежелден тәжірибеленген жеке мамандардан шыққан болатын. Мамандар өз қол астыларындағы шәкірттерінің жұмыстарын бақылаған. Қазіргі заманға сай қылып айтсақ, өте күрделі бұйымның сапалы жасалуының арқасында белгілі бір маманға атақ беріп, сертификаттаған болатын. Әрбір бұйым индивид ретінде қаралған. 19-ғасырдың 70-жылдары қару жарақ өндірісінде (Самуэль Кольт заводы) стандартты сапа жөнінде идея туды. Бұйымдар бір біріне сәйкестендіріліп жасалған бөлшектерден емес, олар кездейсоқ таңдалып алынған партиялардан құралған. Бөлшектерді жинақтау алдында оларды калибр көмегімен тексерген. Содан жарамайтын бөлшектердің сәйкессіздігі жойылған. Осы фазаның дамуына зор үлес қосқан адамдар американың автомобиль құрастырушылары Генри Мартин Леланд және Генри Форд. Осы фазаның сапасын қамтамасыз етудегі концепцияның негізін былай жүйелеуге болады: «тұтынушы тек қана жаңа өнім қабылдап алу керек, өнім стандартқа сай болуы тиіс. Негізгі күш өнімнің сенімсіз жақтарын жойып, тұтынушының сеніміне кіре білу» сапаны басқару фазасы:бұл фаза 20-ғасырдың 20-жылдарында басталған. Фазаның шығуы АҚШ –дағы «Верстен электрик» фирмасының техникалық бақыоау бөлімінде болған. Сапаны басқарудағы ең жақсы жетістіктердің бірі сапаның аудиторлық қызметінің пайда болуы. Бұл бөлім өндірістік техникалық бақылауды жүргізген. Бірақ өнімнің сәйкессіздігімен айналыспаған. Бұл бөлім бақылау нәтижесінде партиялардың жұмыс әістеу жүйесін өндірістегі сапа бақылауы арқылы бағалаған. Осы фазадағы сапамен қамтамасыз етудегі концепция: «басты бағыт сақталады. Тұтынушы тек жаңа өнім қабылдауы тиіс, ол стандартқа сай келуі керек. Сәйкессіздікті жою сапаны қамтамасыз ететін тәсіл ретінде сақталып қалады. Бірақ негізгі күш жұмысқа икемдіөнімдердің пайызын өсіре отырып, оларды өндіруде процестерді қадағалауға жұмсалады.» сапа менеджментінің фазасы: бұл фазаны 1950 жылдан қабылдады деп есептеуге болады. оған Жапониядағы американдық доктор Эдвардс Демингтің ойлап тапқан бағдарламасына байланысты оқыған лекциялары себеп болды. Ол бағдарламаның негізгі идеясы мынада: «өндірістің сапалық негізі барлық деңгейдегі сапалы менеджменттің және еңбектің сапасы. Яғни, жұмыс атқарып жүрген мамандар өз жұмыстарына сүйсіну керек. Демек өз мамандығын және қызметін қадірлей білу керек.» сапаны жоспарлау фазасы: бұл фаза 60-жылдардың ортасына таман пайда бола бастады. Бұл фаза да бастапқы фазаларға ұқсас тұтынушының сұранысын қанағаттандыру үшін бағытталған. Бұл фазаның дамуы әлемдік нарықтың дамуымен тығыз байланысты. Яғни, нарықтағы бәсекелестіктің күрт өсуі мен мемлекет тұтынушылық қызығушылығын қорғау саясаты. Осы фазаның негізгі концепциясы: «өнімнің сәйкессіздігінің немесе сенімсіздігінің артуы бағдарламалық жұмыстың сапасының толық дерлік жақсы орындалмауынан». Жоғарғы сапаны тұтынушыға өте жоғары бағаға беру дұрыс емес.

76. Сапа басқарудың пастулаттары (Э.Деминг пастулаттары).

Эдвард Деминг – математикалық статистика мен менеджмент саласындағы американ маманы, ол 2-ші Дүниежүзілік соғыстан кейін өзінің Жапония өнеркәсібі идеяларын іске асырған. Өзінің мол тәжірибесі негізінде Э.Деминг АҚШ-та 1982ж. шыққан «Сапа, өнімділік, бәсекегеқабілеттілік» атты кітабында сапаның 14 пастулатын жасады.

1. Өнім мен қызмет көрсету сапасын жақсартуды тұрақты мақсат қылу. Өнім мен қызмет көрсету сапасының жақсаруы эпизодпен емес, үздіксіз әрі жоспарлы жүзеге асып, өндірушінің ең маңызды міндеттерінің бірі болуы қажет. Мынаны қамтамасыз етуі керек: ресурстарды ұтымды орналастыру, ұзақмерзімді қажеттіліктерді қанағаттандыру, өнімнің бәсекегеқабілеттілігі, бизнестің өсуі, жаңа жұмыс орындарын құру.

2. Жаңа философия қабылдау. Кешігіп қалудың, артта қалудың, қателердің, материалдар ақауларының және жұмыс күшін жетілдірмеудің қалыптасқан жүйесімен одан әрі өмір сүруге болмайды. Экономикадағы жалғасып келе жатқан құлдырауды тоқтату үшін басқару стилін өзгертіп, барлық жүйелердің, процестердің сапасын үздіксіз жақсарту керек.

3. Инспекциядан тәуелділікті тоқтату. Ол үшін сапаға жету әдісі ретіндегі жаппай инспекцияларды жою керек. Өндіруші бұл мақсатқа, тек, сапа мәселелері ол үшін бірінші орында болса, және ол өндіріс пен сатып алу негізінде сапа бақылаудың статистикалық әдістерін қолдана отырып, сапа деңгейі жөніндегі ақпаратты иеленсе ғана, жетуі мүмкін.

4. Төмен бағалар негізінде келісім-шарт жасасу практикасын тоқтату. Сапаны бағамен салыстырып көру керек; өнімнің бір түрін жеткізу үшін бір жеткізіп тұрушыны таңдау керек; сенімхат негізінде жеткізіп тұрушымен ұзақмерзімді қатынас орнату керек; жеткізіп тұрушымен бірге жалпы шығындарды төмендетуге тырысу керек.

5. Жүйені үздіксіз жақсарту. Жоспарлау, өндіру мен қызмет көрсетудің жүйелерін тұрақты әрі үздіксіз жақсарту – туындайтын мәселелерді жедел шешуді, сапаның үздіксіз жақсаруын және өнімділіктің артуын алдын алады. Жүйенің жақсаруының нәтижесі – бастапқы материалдарға, қолданылатын құралдарды жобалау мен жақсартуға, қызметкерлерді оқытуға, сапаны бақылауға кеткен шығындардың үздіксіз төмендеуі болып табылады.

6. Жұмыс орнында оқыту. Жұмыс орнында оқуды енгізу үшін, барлық қызметкерлерді жұмыс орындарында дайындаудың қазіргі заман әдістерін енгізу қажет. Әрбір қызметкердің мүмкіндіктерін қолдануға ерекше мән берілуі тиіс.

7. Басшылық орнату. Қызметкерлерге қойылған міндеттерді шешуде көмек көрсету мақсатында басшылық институтын құруды білдіреді. Қазіргі таңда басқарушының кез келген дәрежедегі маңызды міндеті қол астындағы адам үшін қажетті кемелді анықтау болып табылады.

8. Қорқынышты жою. Фирма қызметкері жұмысындағы өзгерістерден қорықпай, соларға ұмтылу керек.

9. Кедергілерді жою. Қызметкерлер бөлімшелері мен топтары арасындағы кедергілерді жоюды білдіреді. Зерттеу, жобалау мен өндіру саласында жұмыс істейтін мамандар біртұтас команда ретінде көрінуі керек.

10. Бос ұрандардан құтылу. Сапаны жақсартуға жетудің әдістерін ескермей, оған шақырмау. Бос ұрандар аз уақыт ішінде белгілі бір нәтижеге ие болып, кейін ұмытылады.

11. Жұмысты басқару үшін сандық квоталарды алып тастау. Сандық квоталар кесімді жұмысқа тән. Кесімді жұмыс нормасы оны орындаудың орташа уақыты ретінде орнатылады. Сондықтан жұмысшылардың жартысы оны тез орындап демалады, ал басқа жартысы бұл уақытта оның орындалуымен кешігіп жұмыс істеуді жалғастырады.

12. Компания құрамына енушілікпен мақтануға мүмкіндік беру. Жұмыс үшін мақтаныш сезімі алдындағы кедергілерді жою. Егер фирма шығаратын өнімнің абыройы төмен болса немесе жұмысшы жұмыс жағдайына әсер ете алмаса, өз жұмысы үшін мақтаныш сезіміне ие болу өте қиын.

13. Білім мен өздігінен жетілуді мадақтау. Қызмет бабымен көтерілу білім деңшейімен анықталалуы қажет.

14.қызметкерлер білімін жұмыс барынша пайдалану және компанияның өзгеруіне әр біреуін қатыстыру

77. Сапаға философия тұрғысынан анықтама.

Жалпы сапаға философиялық жағынан анықтама берсек:

Сапа – дүкенге тауардың емес, сатып алушылардың қайтып келуі.

Сапа – тауар, қызмет көрсетулермен тұтынушылардың қанағат көрсетуі.

Сапа – алға басушы бастаушы прогресс.

Сапа—бұл өңдеу бұйымдарды пайдалану кезіндегі энергиясының материалдың қолданылуының минимумы.

Өңдеу – бұйымдар пайда материалдарының қолданылуының минимумы. Олардың қоршаған ортаға, адам денсаулығына зиян келтірмеу.

Сапаға жету саласындағы атақты ғалымдар Бове және Тилл TQM әдісіне мынандай анықтама береді: «Сапаны басқару – бұл жалпы сапаға алып келетін сапа мен басқару практикасына негізделген ұйымның философиясы.

TQM теориясының дамуына сапа мәселесіне ұйым деңгейінде қарау қажеттілігін атап көрсеткен американдық ғалымдар және басқарушылар үлкен үлес қосты. Олар өздерінің әдістерін тәжірибеде тексерді және керемет нәтижелерге қол жеткізді.

78. Сапа және тұтынушының қанағаттануы (Маслоу теориясы) Қазіргі таңда өнім сапасының мәні тұтынушының талаптары мен қажеттіліктерімен толық қанағаттандыру қағидасына негізделген және де бұл қағида әрбір өнім жобасының негізі болуы керек. Қай кезде болмасын қажеттіліктер біріншіден адамдардың тұлғалық қасиетіне байланысты. Авраам Маслоудың қажеттіліктер иерархиясы териясы бойынша қажеттіліктердің бес деңгейі бар. Ең төменгі деңгейі адамның биологиялық қажеттіліктерімен анықталатын негізгі және физиологиялық қажеттіліктері. Бұл топқа Маслоу тамаққа,киімге,тұрғылықты жерге немесе үйге және т.б бірінші деңгейлік қажеттіліктерді жатқызған. Екінші деңгей физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіншіліктерін бұзатын,адамдардың тағдыр ауыртпашылықтарынан қорғану қажеттілігі. Бұларға біз өмірдің кездейсоқ қиын жағдайларын ауру,мүгедектік,қайыршылық және т.б жағдайларды жатқызамыз. Үшінші деңгейде әлеуметтік қажеттіліктер,яғни адамдардың басқа адамдармен пікірлесу қарым қатынас қажеттіліктері. Төртінші деңгей адамның қоғам алдында жоғарғы тұлға ретінде көріну қажеттіліктері:беделдік,қоғамға сыйлы болу,атақ және т.б. Қажеттіліктердің ең жоғарғы деңгейі өзін өзі дамыту немесе даму қажеттіліктері. Бұл қажеттіліктер тек бір адамға қатысты қажеттіліктер ғанаа емес, сонымен қатар адамдар шоғырына да сонығ ішінде кәсіпорындарға және жалпы қоғамның өзіне де байланысты.

80.Өнімдегі бәсеке, мәні және оның түрлері

Бәсекеге қабілеттілік — өнеркәсіптік өнімнің құндық және сапалық параметрлерін ғана қамтымай, сондай-ақ кәсіпорын қызметіндегі инвестиция мен инновациялық басқаруға, менеджмент деңгейіне тәуелді жан-жақты ұғым.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі — тауарлардың тұтынушы қажеттілігін жоғары деңгейде қанағаттандыруын және осының арқасында нарықты өз орнын табуы. Басқа сөзбен айтқанда, бұл тұтынушының талғамына сай келетін және оның сатылуын қамтамасыз ететін онімнің қасиеттері.

82. Эргономикалық сапа көрсеткіштері.

Сапа көрсеткіштері – жасау, пайдалану немесе тұтыну шарттарының белгілі біреуінде қарастырылатын өнімнің бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы. Өнімнің сапа көрсеткіші әртүрлі өлшеу бірлігімен жазылады. Мысалы, жылдамдық- км/с, бояу беріктігі- балдармен және т.б. Қызметтер үшін шарттары болып өңдеу мен көрсету саналады, ал процесс үшін дайындау мен өткізу. Сапаның кез келген қасиетін құру үшін сапаның келесі компоненттеріне назар аудару керек: қоғамдық қажеттілік, нақты шарттар, объект және қажеттіліктің қанағаттанарлық дәрежесі.

Эргономды көрсеткіштері оның «адам-объект-орта» жүйесіндегі адамның өндірістік және тұрмыстық жағдайларын қолдануға икемделушілігін сипаттайды. Эргономды көрсеткіштердің тобына шағын топтар кіреді:

- антрометрикалық;

- гигиеналық;

- физиологиялық пен психофизиологиялық;

- психологиялық.

Антрометрикалық көрсеткіш бұйымның адамның өлшемі, пішіні және салмағына сәйкестігін анықтайды. Бұл көрсеткішке мынадай сәйкестік көрсеткіші кіреді: адам мөлшеріне бұйым конструкциялары; адамның дене бітіміне және жеке мүшелеріне бұйым конструкциялары; адамның салмағының таралуына бұйым конструкциялары.

Гигиеналық көрсеткіш бұйымның адамның жұмысқа қабілеті мен өмірлік қызметінің гигиеналық жағдайына сәйкестігін анықтайды. Гигиеналық көрсеткіш тобына келесі көрсеткіш дәрежелері жатады: температура, жарықтылық, ылғалдылық, қысым, шаңдық, токсикалылық, жүктеу, электрлік және магниттік өрістің кернеулігі.

Физиологиялық пен психофизиологиялық көрсеткіштер бұйымның адамның күшінің, жылдамдығының мүмкіндіктеріне, көру, сезу және есту мүмкіндіктеріне сәйкестігін сипаттайды. Осы көрсетіштердің құрамына мына сәйкестік көрсеткіштері кіреді: адамның күштік және жылдамдық мүмкіншілігіне бұйым конструкциялары; адамның көру мүмкіндігіне (өлшемі, формасы, жарықтығы, түсі және кеңістікте орналасуы) бұйым конструкциялары; органолептикалық көрсеткіш.

Психологиялық көрсеткіштер бұйымның адамның психологиялық мүмкіндіктеріне сәйкестігін сипаттайды. Бұл топқа бұйымның қабылдау және ақпаратты өңдеу (есте сақтау,ойлау) мүмкіндігіне, сонымен қатар, дағдыларға (құрылған және бекітілген) сәйкестік көрсеткіші жатады.

Жалпы эргономикалық көрсеткіштер адамның өніммен өзара әрекеттесуінің эффективтілігін сипаттайды.

83. Бәсекенің пайда болу шарттары

Зерттеу жұмысының өзектілігі. ХІХ – ғасырдың француз экономисті Жан Батист Сәй (1767 -1832 жылдар) жылдар кәсіпорыннның шаруашылық қызметінің негізгі ережесін қалыптастырды. «Пайданы көбейту үшін өндіріс шығындарын азайту керек».
Осы классикалық ереже еркін, жетілген нарықтық бәсеке жағдайында бас тартпай жұмыс істеді. Бұл жағдай сол кездегі өнеркәсіп фирмаларының шаруашылық қызметтері, шығарылған өнім ассортименті және өткізу рыноктары салыстырмалы түрде тұрақты болуымен түсіндіріледі. Тұрақты рынокта фирмалар осы нарықта өздерінің белгілі бір үлесі үшін күресті. Фирманың стратегиялық мақсаты сатуда бағаларды және өндіріс шығындарын азайту арқылы өзінің үлесін көбейту болды.
Осы дәуір, еркін бәсеке дәуірі теоретикалық экономикаға баға бәсеке дәуірі ретінде белгілі. Осы уақытта бәсекелестеріне қарағанда сондай өнімге бағасы төмен фирма алға шықты.
Осы бойынша америка ғылымы, экономист, П. Самуэльсон: «Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне қарсы тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін көтере алады, тек қана шығындарды минумум деңгейге дейін азайтқанда, бұл өз кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол жеткізіледі» - деп жазды.
Қазіргі жетілмеген, бағалық емес бәсеке жағдайында өндірістің шығындары азайту арқылы пайданы көбейту жолын іздеу әрекеті, әсіресе фирмалар арасында бәсеке болғанда ерте ме кеш не фирма үшін төлем төлей алмау әкеледі.
Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі болуда.
Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату көлемін арттыру болса да.
Зерттеудің мақсаты мен тіндеттері. Жалпы қабылдағандай, фирма басшысы білімді және жан – жақты болса да, менеджерлер мен инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан кейінгі жоғары деңгейдегі сервис қойылғанда, өз фирмасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігінекөзіжетеді.Микроэкономика саласындағы мамандардың бағалауынша кез – келген фирма үшін кез – келген экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік сыныпты қазіргі заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы тиіс және мына параметрлерге сәйкес келуі тиіс:
1. үлкен икемділігі, өнім ассортиментін тез өзгертуге және өнімді жиі жаңарту қабілеттер болуы керек. Стандартталған өнімнің қатаң стандартқа негізделген жаппай өндірісі тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстарына бейімделуге қабілетсіз және оның салдары төлем төлей алмауға әкеледі;
2. фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандарына көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нышандарын әсіресе фирма өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда қажет етеді;
3. фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің деңгейіне көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек. Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана қойған жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді көрсету туралы ойлау керек.

84.Сапа бойынша нормативті құжаттар
келесідей категорияларға жіктеледі:

• Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары (ҚР СТ);

• сала бойынша стандарттар (ССТ);

• техникалық шарттар (ТШ);

• мекеме стандарттары (М СТ).

Өнімнің сапасы – жүйенің техника-экономикалық көрсеткішінің сандық бағалауының

мəнінің қасиеті туралы, өнімнің ерекшелігін көрсетеді, өнімнің сұранысы, өнімнің қоғамдағы

қажеттілігі, рынокта өнімнің бағалануы.

3. Құрылымдық-иерархиялық болып келеді. Қарапайым қасиеті ең төменгі деңгейде, ал

ең жоғарғы қасиеті – сапа.

4. Жеке қасиеті (қарапайым жəне күрделі) белгілі бір өлшем бірлікпен бағаланады жəне

өлшенеді, нəтижесінде өнімнің сапа көрсеткішінің абсолюттік мəні анықталады.

5. Сапа көрсеткішінің абсолюттік мəні.

6. Сапа сөрсеткішінің салыстырмалық мəні.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесінің құрамына: негізгі

шарттары; мемлекеттік стандарттарды жасау жүйесі; жасалу тəртібі, келісім, бекіту жəне техникалық шарттардың тіркелуі; мекеме стандарты, жалпы шарттары; Стандарттарды

құрудың жалпы талаптары, жеткізу, стандарттың көркемделуі жəне мазмұны жатады.

Барлық стандарттарды жасауда Халықаралық мекемелердің стандарттарының талаптары

ескеріледі(ISO). ISO ескерген жағдайдағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік

стандартына:

• өндірілетін өнім, процестер, қызмет көрсетулердің міндетті талаптары, оның ішінде

халықтың өмірі мен денсаулығының, азаматтардың мүлкінің қауіпсіздігі жəне қоршаған

ортаны қорғау, өндірістік санитария жəне қауіпсіздік техникасының міндетті талаптары;

• біріккен өнімдердің міндетті талаптары;

• бақылаудың əдісі, өндірілетін өнім, жұмыс, қызмет көрсету, адам өмірінің кауіпсіздігі,

денсаулығы жəне қоршаған ортаны қорғау, азаматтардың мүлкінің қауіпсіздігі,

бірігушілік жəне өзара ауысушылық өнімдері;

• негізгі тұтынушылық жəне өнімнің қасиеті, орамына(упаковка) талаптар; маркировка,

өнімнің сақталынуы;

• Өндіріс кезінде, өнімде жəне қызмет көрсетуде, өнімнің сапасын қамтамасыз етуде,

сақталуы жəне ресурстардың барлық түрін пайдалану, терминдер, анықтамалар жəне

белгілеулер, басқа да жалпы техникалық ережелер мен нормдардың жалпы техникалық

бірлігін қамтамасыз ету.

85.Өнімнің сапасын басқарудың Ресейлік тәжірибелері

Стандарттау процесінің тарихы терең: ол өндіруші өзі қойған стандарттардан бастап ISO 9000 халықаралық стандарттарына дейін созылады. Ресей де сапа жетілдіруде өзінің үлкен үлесін қосты. Ресейде КБИП (Концепция Бездефектного Изготовления Продукции – Ақаусыз Өнім Дайындау Концепциясы), КАНАРСПИ (Качество, Надежность, Ресурс с Первых Изделий – Алғашқы Өнімнен Сапа Сенімділік Ресурс), НОРМ және т.б. концепциялар ойлап табылған.

КАНАРСПИ жүйесі Горькии авиазаводында мамандардың көмегімен құрылған. Өз кезінде бұл КСРО – дағы ең жақсы сапа менеджменті жүйесі болған. Жүйенің негізі болып сапа саласындағы зерттеулер, заводтың тәжірибе – конструкторлық бөлімдерінің дамуы, өнім сапасын есептеу жүйесінің дамуы, тұтынушылармен қарым – қатынас сияқты өнім сапасын қамтамасыз ететін комплекстік қызметтер табылады.

БИП жүйесі 1955 жылы Саратов облысында бірнеше өндірістерге енгізілген. Жүйенің негізі: жұмысшыларды қызмет сапасын арттыруға қызықтыру және стимулдау. Негізгі стимул ол сыйақы, егер персонал тарапынан қандай да бір ағаттық кетсе, оны сыйақыдан айырған. Осы әдіс арқылы персоналдың технологиялық мәдениетін арттырып, құрылғылар мен материалдарға мән беруін қамтамасыз еткен.

НОРМ жүйесі Ярославтық «Автодизель» заводында енгізілген. Бұл жүйенің ерекшелігі: сапа критерийі ретінде техникалық сипаттамалар – алғашқы капиталды жөндеуге дейінгі ресурстар қарастырылды.

Қазіргі кезде Ресей жоспарлыдан нарықтық экономикаға өтіп отыр, бірақ қайта өңдеу процедурасының маңыздылығын түсінетін және эффективті сапа менеджменті жүйесін енгізетін кәсіпорындар пайызы өте аз. Бұл ресейлік өнімдердің батыс аналогтарымен бір деңгейде бәсеке қабілетті болуына кедергі жасап отыр. Кәсіпорындарды халықаралық стандарттарға сай сертификат алу мақсатында стимулдау үшін кейбір салалардағы лицензиялау институттарын жауып, олардың орнына барлық құқықты проффесионалды ұйымдарға беріп отыр.

87.Өнімнің интегралды сапа көрсеткіші

Сапа көрсеткіштері – жасау, пайдалану немесе тұтыну шарттарының белгілі біреуінде қарастырылатын өнімнің бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы. Сипатталатын қасиеттеріне байланысты бірлік және кешендік болып бөлінеді.

Кешенді—өзара байланысқан қарапайым және күрделі қасиеттерінің жиынтығы. Кешенді қасиетінің бір түрі—интегралдық қасиет болып табылады.

Өнімнің интегралды сапа көрсеткіші(І) кешенді сапа көрсеткішінің әртүрлілігі болып табылады, ол пайдалы эффект жинағының экспуатациядан немесе тағайындалу бойынша өнімді пайдаланудан және оның жасалуына, эксплуатациясына немесе қолдануына кеткен шы.ындардың жинағының қатынасымен бейнеленеді.

Тағайындалу бойынша өнімнің эксплуатациясынан жинақ пайдалы эффектің мысалы ретінде капиталды жөндеуге дейінгі қызмет ету мерзіміне автомобильдің жүруін алуға болады.

Интегралды сапа көрсеткішін сондай-ақ өнімнің қолданылу бағасын, оныжасалуына жинақ шығынын анықтайтын қасиеттер көрсеикіші қатынасымен бейнелейді.I= І-өнімді тұтыну кезіндегі пайдалану әсерлері

-жасауға кеткен шығындар -қолдануға кеткен шығындар

Жалпыланған кешенді қасиеттер—өнімнің сапасын бағалайтын барлық қасиеттер жиынтығы

88. Жапониядағы сапа басқару жүйесі.

Жапонияда өнімнің сапасын басқару саласының формалары мен әдістері жасалған, олардың АҚШ пен Батыс Еуропадан көптеген айырмашылығы бар. Олардың ерекшеліктері: компаниялар мен тасымалдаушылардың арасындағы сапалы өнімнің шығарылымы үшін жауапкершілік, сапаны ұзақ мерзімге жоспарлау, жаңалықтармен алмасу, өнімнің сапасын басқару саласында мамандар дайындау, стандарттау, есептеуіш техниканы қолдану, сапа белгісін алуын аттестаттау.

Өткен ғасырдың 40-жылының соңы мен 50-жылының басында жапондық мамандар беделді американдық ғалымдар Э.Деминг пен Дж.Джуранның сапаны басқару бойынша білімдерін жетілдірді. Ол білімдерін Жапонияның өнеркәсібінде табысты қолдана бастады. Технологиялық процестерді басқару үшін бақылау карталары белсенді қолданылды. Жапонияның алдыңғы қатарлы фирмаларында толық және кезегімен атты тәсілі және сапаны басқарудың жүйелік принциптері енгізілген. Мұндай фирмалардың тәжірибелері түпкілікті оқып танылды, сараптама жасалды және оларды АҚШ пен Батыс Еуропа елдерінде қолдануға әрекет жасалды.

Жапониялық сапаны басқару тәсілінің бірқатар ерекше қасиеттері бар деп саналғанымен, салыстырмалы сараптама көрсеткендей, теорилық жағдайы өте ұқсас және интернационалды болып келеді. Жапондық сапаны басқару тәсілінің айрықша элементтері:

1. Процестің тұрақты дамуына бейімделу және барлық бөлімшелерде еңбек нәтижелеріне жету;

2. Өнімнің сапасына емес, процестің сапасын бақылауға бейімделу;

3. Ақаулардың пайда болмауын қадағалауға бейімделу;

4. Түпкілікті зерттеу және қазіргі операциядан келесі операцияға дейінгі жүретін принцип бойынша туындаған мәселелерді сараптау;

5. «Сенің тұтынушың – келесі өнеркәсіптік іс-әрекетті жүзеге асырушы» атты принципті дамыту;

6. Еңбек нәтижесінің сапасына жауапкершілікті тікелей атқарушыға жүктеу;

7. Адам факторын белсенді түрде қолдану және жұмысшылар мен қызметкерлердің шығармашылық потенциалын дамыту, «дені сау адамға жұмысты нашар істеу ұят» деген моральды санаға сіңіру.

Жапондық мамандар «сапа – кәсіпорын тағдырын белгілейді», «сапа туралы минут сайын ойла» атты ұрандармен жұмыс істейді. Осындай ұрандар кәсіпорын жұмысына қарқындық береді деп ойлайды. Жапондық кәсіпорындарды («бес ноль» деп аталатын) сапаландыруға қатысу мүмкіндігін беретін бағдарлама жасалынған. Ол мынадай қысқаша ережелерден тұрады:

· ақаудың пайда болуына жол бермеу;

· ақауы бар өнімді келесі кезеңге өткізбеу;

· ақауы бар өнімді алдыңғы кезеңнен қабылдамау;

· технологиялық режимді өзгертпеу;

· қателерді қайталамау.

Бұл ережелер өнімді дайындау мен өнімді өндіру кезеңдерінде бөлшектеніп әрбір жұмысшыға жеткізілген. Осыған орай, Жапониядағы сапаға қатысты ең басты мәселелерді былай бөлуге болады:

1. Басқару мен техника саласындағы ғылыми жаңалықтарды кеңінен қолдану.

2. Басқару және сараптау мен өнімді бақылаудың жоғарғы деңгейде компьютерлендірілуі.

3. Адам мүмкіншіліктерін жоғары деңгейде қолдану. Бұл үшін шығармашылық белсенділігін арттыру мақсатында әр түрлі шаралар ұйымдастырылады, мысалы: өздерінің Отандық фирмаға деген патриоттығын арттыру, персоналды жүйелі түрде оқыту, үйрету.

Жапондық сапа басқарудың ең негізгі құралдарының бірі – сапа үйірмелері болып табылады. 1960 ж. Жапонияда белсенді түрде сапа үйірмелері қызмет ете бастады. Сапа үйірмелері жапондық концепциялар мен қызметкерлер мен сапаны басқару практикасының логикалық жалғасы мен дамуы ретінде пайда болды.

89.Өнімдердің әлеуметтік тағайындалу көрсеткіші

Сапа көрсеткіштері – жасау, пайдалану немесе тұтыну шарттарының белгілі біреуінде қарастырылатын өнімнің бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы. Өнімнің сапа көрсеткіші әртүрлі өлшеу бірлігімен жазылады. Мысалы, жылдамдық- км/с, бояу беріктігі- балдармен және т.б. Қызметтер үшін шарттары болып өңдеу мен көрсету саналады, ал процесс үшін дайындау мен өткізу. Сапаның кез келген қасиетін құру үшін сапаның келесі компоненттеріне назар аудару керек: қоғамдық қажеттілік, нақты шарттар, объект және қажеттіліктің қанағаттанарлық дәрежесі.

Белгілері	Өнім сапасының көрсеткіштерінің топтары
Сипатталатын саны бойынша	Бірлік Комплексті
Сипатталатын қасиеттері бойынша	Тағайындау Сенімділік Үнемділік Экономикалық Эргономикалық Эстетикалық Технологиялық Стандарттау мен унификация
Жеткізу тәсілі бойынша	Табиғи бірліктерде (кг, мм, балл және т.б.)
Көрсеткіштің мәнін анықтау этаптары бойынша	Болжамдау Жобалау Өндірістік